L U C JA N K R Ó L IK O W SK I, B O LESŁA W JA N IS Z E W S K I, K R Z Y SZ T O F ŁA G O SZ W IE SŁ A W STR ZELEC K I
PROSTA METODA OKREŚLANIA DYNAMIKI RUCHU PIASKÓW WYDMOWYCH
Z akład G leb o zn a w stw a In sty tu tu B a d a w czeg o L e śn ic tw a
W latach 1958/1959 i 1960 w ramach badań nad uproduktywnianiem nieużytków przez m elioracje i zalesienie Zakład Gleboznawstwa IBL badał dynamikę ruchu piasków lotnych na dwóch wydmach nadmorskich: w Łebie — na wydm ie silnie dynamicznej i w Choczewie — na frag m encie w ydm y utrwalonej od strony zachodniej. Obydwie w ydm y od ległe są od siebie o 26 km.
Na wydm ie łebskiej wyznaczono 2 transekty przecinające się ze sobą pod kątem prostym o kierunkach północno^południowym (N— S) i wschodnio-zachodnim (E—W). Transekt I (N— S) posiadał 260 m dłu gości, transekt II (E—W) 270 m.
Na wydmie choczewskiej założono 3 transekty: I — N— S 250 m długości, a II i III równolegle biegnące o kierunku E— W, 80 i 90 m dłu gości.
Każdy transekt wyznaczony był przez 3 rzędy 2-m etrowych palików o średnicy około 5 cm, wbitych do połowy (1 m) w odległości 10 m jeden od drugiego. Odstępy pomiędzy rzędami w ynosiły 5 m. W ten sposób powstały poletka o powierzchni 50 m 2 każde.
Na wydm ie łebskiej w transekcie I były 52 poletka, a w II — 54 poletka.
Na wydm ie choczewskiej w transekcie I było 30 poletek, w II — 16 poletek i w III — 18 poletek.
Dynamikę ruchu piasku obserwowano (określano) na palikach przez notowanie w okresach 10-dniowych wysokości nawiewanego lub od- wiewanego piasku z dokładnością do 0,5 cm.
Przed rozpoczęciem pomiarów wykonano zdjęcie niw elacyjne po wierzchni doświadczalnych transektów, a po zakończeniu badań
164 L. Królikowski, В. Janiszew ski, К. Łagosz, W. Strzelecki
R ys. 1. C zoło w y d m y ch o czew sk iej od stron y p ołu d n ia, zasyp u jącej ok. 100-letni d rzew o sta n so sn o w y
R ys. 2. F ragm en t p ow ierzch n i d o św ia d cza ln ej na w y d m ie ch o czew sk iej
wano grafikony zmian ukształtowania powierzchni doświadczalnych. W obydwóch okresach badań 1958/1959 i 1960 r. na wydm ie choczew skiej prowadzono również obserwacje i pomiary meteorologiczne. Ruch piasku na wszystkich transektach wyliczano dla każdego poletka w m 3.
M etody określania dynam iki ruchu piasków w ydm ow ych 165
R ys. 3. F ra g m en t p o w ierzch n i d ośw ia d cza ln ej na w y d m ie łeb sk iej
W tablicach ze względu na ograniczenie miejsca podajemy tylko średnie ilości piasku nawianego i w yw ianego dla jednego poletka na każdym transekcie w poszczególnych okresach obserwacyjnych.
T a b l i c a 1.
Średnie nasypy i odsypy p ia sk u na p o le tk a ch wydmy łe b s k ie j w
Transekt I (N-S) Transekt II (E-W)
Okres czasu Isred n . z 52 p o i . ) (s r e d n .z 54 p o i . )
nasypy odsypy nasypy odsypy
1 8 .X I.5 8 - 2 2 .X I I .58 5,69 8 ,9 4 5,26 9,39 2 2 .X I I .58 - 23.1.59 4 ,2 9 13,57 6,83 11,21 23 Л - 23.11.59 9,93 1 5 ,9 2 14 ,5 8 *7,43 23.11 - 2 8 .1 1 1 .5 9 3,33 1 1 ,8 3 10,72 5,09 28.III - 30.IV.59 23,71 8 ,4 6 6,09 15,83 3 0 . IV - 1.VI.59 11,39 8,73 19,62 6 ,4 2 1 8 .X I.58 - 1.VI.59 58 ,3 4 67,45 63,10 5 5 ,4 1 23. IV - 23.V.60 1 0 ,7 9 2,59 1 2 ,5 4 4 ,1 4 2 3 . V - 2 3 .V I .60 5,64 12,06 10,28 7,75 2 3 . IV - 2 3 .V I.60 1 6 ,4 3 1 4 ,6 5 22,82 1 1 ,8 9
Obliczone ilości wyw iew anego i nawiewanego piasku na wszystkich poletkach transektów przy uwzględnieniu czynników meteorologicznych oraz zmian ukształtowania powierzchni wydm wykazały, że:
1. Dynamika ruchu piasków nadmorskich zależy głównie od szyb kości i kierunku wiatru oraz od ukształtowania powierzchni wydm y..
166 L. K rólikowski, В. Janiszew ski, К. Łagosz, W. Strzelecki
Ze względu na łagodną zimę 1958/1959 (średnia temperatura grudnia 0,9 °C, stycznia — 0,1°C, lutego — 0,3 °C) nie stwierdzono większego w pływ u opadów atm osferycznych i niskiej tem peratury na przemiesz czanie się lotnych piasków.
T a b l i c a 2
Śr ed nie nasypy i odsypy p ia s k u na p ol e tk a ch wydmy ch oc ze w sk ie j w
Okres (:zas u Transekt U r e d n . z I IN-S) : 30 p o i . ) Transekt I I (E-W)
(ś r e d n . z 16 p o i . ) Transekt I I I (E-W) (er ed n. z 18 p o i . )
nasypy odsypy nasypy odsypy nasypy odsypy
1 5 . XI - 2 5 . X I I . 58 0,03 2 , 8 7 0 , 0 2 3 , 5 2 0 , 0 4 3 , 1 4 2 5 . X I I . 58 - 2 5 . 1 . 5 9 0 ,7 3 2, 2 5 0 ,4 3 2 , 1 2 1 ,0 6 2 , 9 6 2 5 . 1 - 2 5 . 1 1 . 5 9 0 , 8 1 3 , 1 6 0 , 8 5 2 , 8 4 0 , 3 4 2 , 6 9 2 5 . 1 1 - 2 5 . I I I . 59 0 ,2 4 2 , 0 5 0 , 1 0 2 , 7 0 • 0 , 0 4 2 , 6 5 2 5 . I I I - 2 5 . I V .5 9 0 , 5 5 2 , 5 6 2 , 7 9 3 , 2 7 0 , 0 1 2 , 8 1 25 . IV - 25. V. 5 9 1 ,6 7 1 , 1 7 1 , 9 1 0 , 6 9 0 , 5 6 0 , 9 1 1 5 . X I .5 8 - 2 5 .V .5 9 4 , 0 3 1 4 ,0 7 6 , 1 0 15 ,1 3 2 , 0 5 15 , 1 6 10 . IV - 3 0 . IV.60 0 ,0 8 1 , 1 2 0 ,3 7 0 , 9 1 0 , 0 1 1 , 1 7 3 0 . IV - 3 0 . V . 6 0 0 , 6 9 0 , 6 8 1 , 0 3 0 , 1 9 0 ,4 7 1 , 2 8 3 0 . V - 30.VI.6o 0 , 8 0 1, 3 8 0 , 6 8 0 ,6 2 1 , 3 1 1 , 5 6 10 . IV - 3 0 . V I . 60 1 ,5 7 3 , 1 8 2 , 0 8 1 , 7 2 1 , 7 9 4 , 0 1
2. Na wydm ie łebskiej dynamika ruchu piasku była znacznie wyższa niż na w ydm ie choczewskiej i wynosiła średnio kilka do kilkunastu m e trów sześciennych piasku nawianego jak i w yw ianego na jedno poletko w ciągu m iesięcznego okresu (np. w kw ietniu 1959 r. nasypy na polet kach jednego transektu w ynosiły nawet około 24 m3).
Na wydm ie choczewskiej dynamika ruchu piasku była znacznie mniejsza. Średnie nasypy piasku w okresach m iesięcznych w ynosiły prze ważnie poniżej 0,5— 1,0 m \ w kilku przypadkach przewyższały 1 m 3, a w jednym przypadku osiągnęły 2 m 3. W ywiewanie piasku w /porówna niu do nawiewania na tej wydm ie było znacznie wyższe.
3. Ruch piasku w 1958/1959 r. na wydm ie łebskiej w ogólnym bilansie wykazyw ał większą tendencję do w yw iew ania piasku z ba danych transektów, natomiast w I960 r. było odwrotnie.
Na w ydm ie choczewskiej kierunek wiatrów N—NW— NE i W w y raźnie w pływ ał na w yw iew anie piasku, z powodu jednak utrwalenia wydm y w części zachodniej zarówno nawiewanie, jak i odw iewanie były osłabione. Rzadziej panujące w iatry S— SWT— SE oraz E .powodowały powstawanie nasypów piasku na transektach.
M etody określania dynam iki ruchu piasków w ydm ow ych 167
4. Największe zmiany w ukształtowaniu powierzchni w ydm y w y stępow ały w czasie silnych sztormów morskich. Większa dynamika ruchu piasków zaznaczała się na wzniesieniach i w zagłębieniach wydm. Rów nież większe nasypy piasku w ystępow ały na zatrawionych fragmentach wydm y przez tworzone opory.
8. Wyniki prostego sposobu badań dynamiki ruchu piasku stanowią ogólną orientację dla planowania rozstawu płotków przeciwwietrznych na wydmach.
Przy zwiększonej więźbie palików na wym ienionych transektach można byłoby dynamikę ruchu piasków określać ze znacznie większą dokładnością. JI. К Р У Л И К О В С К И , Б . Я Н И Ш Е В С К И , К . Л А Г О Ш , В . С Т Ж Е Л Е Ц К И ПРО СТЫ Й МЕТОД О П РЕДЕЛЕН И Я Д И Н А М И К И Д В И Ж Е Н И Я ДЮ Н Н Ы Х ПЕСКОВ О т д е л П о ч в о в е д е н и я Н а у ч н о - И с с л е д о в а т е л ь с к о г о И н с т и т у т а Л е с н о г о Х о з я й с т в а Р е з ю м е В 1958/59 и 1960 годах п ров еден ы в 10-ти дн ев н ы х ср ок ах (от ноября 1958 до мая 1959 и от апреля до июня 1960 г.) и сследован и я динам ик и д в и ж ен и я д ю н ны х песков на д ю н а х прибалтийского моря в Л эбе и Х оч ев е. На 5 т р ан зек тах пробегаю щ и х в д в у х п ер п ен ди к ул я р н ы х н ап р ав л ен и я х длиной 80 — 200 метров, вбито столбики длины 2 метров до половины и х высоты (1 метр) в т р ех р я да х с расстояни ем 5 метров м е ж д у рядам и и 10 метров в р яду. Таким образом опы т ная п лощ адка в к а ж д о м тр ан зек те имеет 50 метров 2. К ол и ч ества отнесенного и н анесен ного песка бы ли проверены на столби ках в сан тим етрах а затем п ересчи таны на к уби ч еск и е метры для к а ж д о й опы тной площ адки. С редн ие количества песка одной опы тной площ адк и к а ж д о го транзекта пок азан ы в таб. 1 и 2, из которы х видно что в п ер и о д а х 1958/59 г. количество нан есен н ого песка на лебской дю н е составляло 58 — 63 м3, а отнесенного 55 — 67 м3. Н а хоч ев ск ой д ю н е количество н анесен ного песка составляло в среднем 2 — 6 м3 на одн у опы тную площ адь, а отнесенного 14 — 15 м3. С ледует предполагать что ещ е бол ее точны е количества п еск а в о зм ож н о бы ло бы получить при бол ее узк ом разм ещ ен и и столбиков на транзекте. Р е з у л ь таты этого м етода могут помочь при проектировании расстояни й разм ещ ен и я барьеров от напора ветра на д ю н а х с подобной динам ик ой песка.
168 L. K rólikowski, В. Janiszew ski, К. Łagosz, W. Strzelecki
L . K R Ó L I K O W S K I , В . J A N I S Z E W S K I , К . Ł A G O S Z , W . S T R Z E L E C K I
A SIM PLE M ETH OD FOR D E T E R M IN A TIO N OF THE D Y N A M IC S OF D U N E S A N D M O V EM EN TS
F o r e s t R e s e a r c h I n s t i t u t e . S o i l S c i e n c e D i v i s i o n , W a r s a w S u m m a r y
I n v e stig a tio n s on the dyn am ics of the m o v em en t of sands v ere con d u cted on tw o co a sta l d unes at Ł eba and C hoczew o in th e y ea rs 1958/1959 and 1960, th e o b serv a tio n s coverin g 10-days periods from N o v em b er 1958 to M ay 1959 and from A p ril to J u n e 1960.
On 5 tra n se c te s, 80— 260 m long and run n in g v e r tic a lly to one another, three ro w s w ere m arked w ith 2 - pales, th e row s b ein g spaced at 5 m, th e p a les in the p articu lar row s at 10 m. In this w a y w ere form ed plots o f 50 sq m. T he h igh t of th e sand w h irled up and d riven off by th e w in d w a s m easu red at th e p ales in cm and its v o lu m e in eu m w as calcu lated for e v ery plot. M eteorologie con d ition s w ere ta k en in account. The m ean sand q u a n titie s for v e r y p lo t are sh o w n in tabs. I, II from w h ic h resu lts th at the m ean q u a n tity of w in d -lifte d sand on th e Ł eba dune w a s in 1958/1959 58 to 63 eu m per plot, th a t of d r iv e n -o ff sand — 55 to 67 eu m per plot. T he corresponding fig u res for th e C hoczew o dune w ere 2 to 6 eu m and 14 to 15 cu m, resp ectiv ely . C loser sp acin g of th e p a les w o u ld y ield e v e n m ore accurate data on sand dynam ics.
T he fin d in g s m ay p rove u se fu l in p lan n in g th e sp a c in g , of w in d -p r o te c tiv e h u rd les on d u n es w ith sim ilar sand dynam ics.
