Krzysztof Pawłowski
Konferencja UNESCO w Warszawie
Ochrona Zabytków 29/3 (114), 233-234
K
R
O
N
I
K
A
KO NFERENCJA UNESCO W W ARSZAW IE
K on feren cja UNESCO K om itetu E kspertów Rządow ych odbyła się w dniach 9—18.11.1976 r. w W arsza wie.
Celem k o n feren c ji było p rzed y sk u tow anie i przyjęcie p ro je k tu zale cenia dotyczącego ochrony zespołów zabytkow ych. P ro je k t w stępny tego zalecenia został opracow any w w y n iku p ostanow ienia X V III K onfe ren c ji G en e ra ln ej przez S e k re ta ria t UNESCO i przekazany do w szyst kich k ra jó w członkow skich. Polska znalazła się w grupie dw udziestu k rajów , k tó re p rzedstaw iły istotne m odyfikacje proponow anego tekstu. W o parciu o n adesłane uw agi S e k r e ta ria t UNESCO opracow ał d r u gą w ersję p ro je k tu zalecenia, k tó ra stan o w iła przedm iot dyskusji w czasie obrad w arszaw skich.
W k o n feren c ji w zięło udział 94 d e legatów z 43 p ań stw oraz 16 obser w atorów (4 organizacje m iędzynaro dowe, 8 o rg anizacji pozarządow ych i W atykan), a ponadto 36 osób S ek re ta ria tu UNESCO. Na k o nferencji reprezen to w an e były następujące k raje : A fganistan, R epublika F ed e ra ln a Niem iec, A rgentyna, A ustria, Belgia, B ułgaria, K an ad a, K orea P o łudniow a, Egipt, H iszpania, S tany Zjednoczone, F in lan d ia, G recja, F ran cja, W ęgry, Ira k , Izrael, W ło chy, Ja p o n ia, Jo rd a n ia , K enia, L i bia, M alazja, M ongolia, N igeria, P a nam a, H olandia, Polska, P o rtu g a lia, N iem iecka R epublika D em okra tyczna, K o reań sk a R epublika D e m okratyczna, R um unia, W ielka B ry tania, Senegal, Som ali, Szwecja, S zw ajcaria, S yria, Czechosłowacja, T ajlandia, Togo, Zw iązek Radziecki, Jugosław ia (kolejność zgodna z o ficjalną listą).
W skład poszczególnych delegacji wchodzili głów nie specjaliści z dzie dziny ochrony zabytków . Tylko n ie k tóre p ań stw a rep rezen to w an e b y ły przez p rzedstaw icieli placów ek dyplom atycznych akred y to w an y ch w W arszaw ie. D y re k to ra G eneralnego UNESCO rep rezen to w ał jego p ie rw
szy zastępca Jo h n E. Fobes oraz asy sten t w iced y rek to ra UNESCO dy
re k to r G erard Bolla.
In au g u rac ji kon feren cji dokonał w dniu 9 lutego w iceprem ier i m in i ste r k u ltu ry i sztuki PR L Józef Tejchm a. P rzem ów ienia pow italne wygłosili ponadto przew odnicząca Polskiego K om itetu d.s. UNESCO m in ister Eugenia K rassow ska oraz pierw szy zastępca D yrektora G ene ralnego UNESCO Jo h n E. Fobes. Na w niosek postaw iony przez dele gację F ra n c ji przew odniczącym w y brano re p re z e n ta n ta P olski — za stępcę G eneralnego K o n serw ato ra
Z abytków d ra hab. inż. arch. K rzy sztofa Paw łow skiego. W w yniku w cześniejszych u sta le ń i zgodnie z re p a rty c ją geograficzną na w ice przew odniczących desygnow ano: F. M. K hairzade (A fganistan), A. Eli zondo (Argentyna), Isa S alm an (Irak),
Eyo Ekpo (Nigeria), R. R. G arvey (USA), W. Iw anow (ZSRR).
F u n k cję ra p p o rte u r général pow ie rzono M. P a re n t (Francja). W skład K om itetu Redakcyjnego weszli: P. H. B en n ett (Kanada) — p rz e
wodniczący, oraz G. Thom son (W ielka B rytania), Y. A l-A lam i (Jordania), A. M. Sy (Senegal), A. Schm id (Szw ajcaria), A niszkin H aralam p i (Bułgaria), d r B. R y m aszew ski (Polska), Ram on F a l con (Hiszpania).
R ekom endacja, jak rów nież to w a rzyszący jej ra p o rt końcowy zosta ły p rzy ję te jednom yślnie, co pozw a la sądzić, że zalecenie zaakceptow a ne zostanie przez K onferencję G e n era ln ą w październiku 1976 r. W czasie k o nferencji zaznaczył się w y raźnie udział polskich specjalistów oraz delegatów k ra jó w socjalistycz nych. N ależy podkreślić, że p rzed staw ione przez nas k o rek ty zostały niem al całkow icie uw zględnione w projekcie w stępnym dokum entu. W dużej m ierze dzięki aktyw ności d e legacji polskiej uw ypuklono w za leceniu rolę p lanow ania p rze strz e n nego w zakresie ochrony zespołów
zabytkow ych. P odkreślono też rolę pań stw a w pro g ram o w an iu i r e a li zacji zadań w te j dziedzinie. P o n a d to rozbudow ana została k w estia b a dań w ielodyscyplinarnych, jako pod staw y dla w szelkich działań k o n serw atorskich.
P olska, jako gospodarz k o n ferencji, m iała możność przed staw ien ia sw o ich dośw iadczeń w dziedzinie o chrony zespołów zabytkow ych za rów no na w y staw ie problem ow ej, zorganizow anej w m iejscu obrad (Hotel Novotel), ja k i przy okazji zw iedzania W arszaw y (połączonego z w ykładem i p rez en ta cją film ów ) oraz w tra k c ie pobytu w P łocku i w T oruniu, zorganizow anego na koszt M in isterstw a K u ltu ry i S ztu ki (w dniach 14—15.11). P onadto część gości zw iedziła K rak ó w oraz N ieborów i Żelazow ą Wolę. U czest nicy k o n feren c ji zapoznani zostali przez G eneralnego K o n serw ato ra Z abytków d ra B. Rym aszew skiego z ogólną polity k ą naszego p ań stw a w zakresie ochrony zabytków ; p rz e w odniczący k o n feren c ji w tra k c ie obrad rów nież n ie jed n o k ro tn ie n a w iązyw ał do dośw iadczeń polskich. Liczne wypow iedzi, zarów no ofi cjalne, ja k i kulu aro w e, p o tw ie r dziły, że osiągnięcia Polski w dzie dzinie ochrony zabytków są bardzo w ysoko cenione.
P odkreślano, że w yrazem tego jest, m iędzy innym i, w ybór P olski na m iejsce obrad k onferencji. U chw a lony dokum ent pow szechnie jest określany m ianem „R ekom endacji W arszaw sk iej”.
Z a s a d n i c z e e l e m e n t y R e k o m e n d a c j i
W a r s z a w s k i e j
Z alecenie sk ła d a się z sześciu ro z działów , poprzedzonych częścią w stępną. W p rea m b u le p o d k reślo na jest rola zespołów zabytkow ych jako elem entów codziennego środo w iska człow ieka, nośników jego cech in d y w idualnych oraz w artości k ulturow ych. W ym ienione są k ie
ru n k i zagrożenia pow odow anego n a tę ża jąc y m i się p rocesam i u rb a n i zacy jn y m i oraz stw ierd zo n y b ra k dostatecznych p o d sta w p raw n y ch ochrony ty c h zespołów w w ielu k ra ja c h .
W rozdziale I — p rzed staw io n e są definicje zespołu zabytkow ego i trad y c y jn eg o (to o kreślenie w p ro w adzono na w niosek delegacji p a ń stw afry k ań sk ich ) oraz sp rec y zow ane szerokie pojęcie ochrony (id en ty fik acja, k o n se rw ac ja , r e s ta u ra c ja , re h a b ilita c ja , w łaściw e u trzy m y w a n ie oraz rew italizacja). W rozdziale II — o k reśla ją cy m za sady podstaw ow e, u w y puklone zo sta ło stw ierd zen ie, że o chrona ze społów za b ytkow ych jest obow iąz kiem rządów i obyw ateli państw , w k tó ry m się one zn a jd u ją . O chro n ie p o dlegają zespoły za bytkow e w całości, tzn. w ra z z zam ieszkującą i d ziała ją cą n a ich obszarze społecz nością. W szelkie d ziała n ia o p arte być m uszą n a w nikliw y ch b a d a niach naukow ych, a szczególną ro lę m a ją do o d eg ra n ia a rc h itek c i i u rb an iści. B rak odpow iedniej k o o r d y n a c ji now ych in w estycji grozi bo w iem d e g ra d acją lu b defo rm acją ze społów zabytkow ych.
R ozdział I II — o k reśla ją c ro lę p a ń stw a, p o stu lu je sfo rm u ło w an ie po lity k i ochrony zabytków n a szcze b lu k rajo w y m , reg io n a ln y m i lo k alnym . P o lity k a ta w in n a in te grow ać tę p ro b lem aty k ę z p la n o w aniem gospodarczym i p la n o w a n iem przestrzen n y m .
W. rozdziale IV — pośw ięconym podstaw om p ra w n y m i a d m in istra cyjnym , R ekom endacja zobow iązuje rzą d y p a ń s tw członkow skich do od po w ied n iej m o d y fik acji istn iejący ch ak tó w p raw n y ch w dziedzinie o chrony zespołów zabytkow ych lub do sfo rm u ło w an ia now ych oraz ze spolenia z nim i ak tó w n o rm a ty w nych dotyczących p la n o w a n ia p rz e strzen n eg o u rb a n isty k i i m ieszk al nictw a. O kreślone m uszą zostać r y gory zw iązane z w yznaczonym i s tre fa m i ochrony k o n se rw ato rsk iej, obow iązki bieżącej k o n se rw ac ji o ra z zasady in te g ra c ji now ych fo rm
i now ych fu n k cji. Duży nacisk po
łożony został na ak c ję m a jąc ą na celu u k ró cen ie żyw iołu sp e k u la c y j nego. P o d k re śla się konieczność przeznaczenia n a re h a b ilita c ję ze społów zabytkow ych znacznej czę ści środków przew idzianych n a b u dow nictw o o c h a ra k te rz e społecz nym . Z alecenie w skazuje, że w szel k ie d ziałan ia na obszarach z a b y t kow ych w y m ag a ją w spółdziałania sp ecjalistó w w ielu dziedzin. P od sta w ą p o lity k i na szczeblu k ra jo w ym lu b reg io n a ln y m m usi być ew idencja w szystkich zespołów pod legających ochronie. W oparciu o w n ik liw e b a d a n ia zarów no całego zespołu, ja k i jego poszczególnych elem entów , a u w zględniające jego s tr u k tu r ę p rze strzen n ą , fu n k c jo n a l n ą i społeczną, opracow ane w inny być p ro g ra m y i p lan y ochrony. M u szą one poruszać, m iędzy innym i, pro b lem lo k a li zastępczych lu b do stałego p rz e k w a te ro w a n ia części m ieszkańców .
W w y n ik u ożyw ionych d y sk u sji u znano, że w szelkie rozb ió rk i obiek tó w zlokalizow anych n a obszarach zabytkow ych należy uw ażać za s k r a jn ą ostateczność. P od k reślo n a je st konieczność m aksym alnego o g raniczenia ru c h u kołow ego i tw o rze n ia stre f ru c h u pieszego. W szyst k im działaniom k o n se rw ato rsk im w in n a tow arzyszyć tro sk a o re w i ta liz ac ję obiektów i zespołów za b y tkow ych poprzez w prow adzenie odpow iednich fu n k cji. W zakresie fin an so w a n ia p o d k reśla się koniecz ność stosow ania subsydiów dla po k ry c ia dodatkow ych kosztów zw ią zanych z re w alo ry z acją zespołów zabytkow ych. Szczególną w agę p rzy
w iązu je się do takiego system u f i n an so w an ia, k tó ry zapobiegałby r u gow aniu z obiektów zabytkow ych b iedniejszej ludności n a rzecz za m ożniejszej części społeczeństw a. W rozdziale V — b ad a n ia , nau cza nie, in fo rm a c ja — położony jest n acisk na konieczność podejm ow a n ia b ad a ń w zak resie zw iązków u rb a n isty k i i p la n o w a n ia p rze strzennego z ochroną zespołów z a bytkow ych, ja k rów nież n ad m eto d am i k o n se rw ac ji i zastosow ania now ych te ch n ik w te j dziedzinie. W ydobyta je st p o trze b a k sz tałce
nia specjalistów zarów no n a pozio m ie u n iw ersyteckim , ja k i rz e m ieślników . W ażnym p u n k te m jest rów nież kształcenie p ersonelu a d m inistracyjnego. Zalecenie u znaje za konieczne w prow adzenie p ro b le m a ty k i ochrony zabytków do p ro gram ów nauczan ia w szystkich szcze bli oraz je j rozpow szechnianie po przez śro d k i m asowego przekazu. W rozdziale VI — w spółpraca m ię dzynarodow a — podkreślona jest konieczność w spółdziałania w szyst kich k ra jó w członkow skich w za k resie w ym iany p u b lik a c ji i w szel kiego ty p u inform acji, organizacji stażów, stypendiów , ekspozycji itp. N iekiedy w w ypadku k ra jó w s ą siadujących u zn aje się za konieczne opracow anie w spólnych program ów dla obszarów granicznych.
O statni p u n k t m ów i o niedopusz czalności podejm ow ania jak ich k o l w iek kroków zm ierzających do z n i szczenia lub zm iany c h a ra k te ru ze społów zabytkow ych znajdujących się na te re n ac h okupow anych. P r o je k t zalecenia po ożyw ionej d y sk u sji został uchw alony jednom yślnie. O stateczny jego te k st zostanie w najbliższym czasie opublikow any przez UNESCO i n astęp n ie p rzed staw iony na K on feren cji G en e ra l nej w N airobi. Po ak cep tacji s ta nie się dokum entem obow iązującym w szystkie k ra je członkow skie, k tó re zostaną zobow iązane do p rzed staw ien ia w ciągu ro k u sposobu jego w ykorzystania. Sądząc z dużej aktyw ności delegatów k ra jó w roz w ijający ch się R ekom endacja W a r szaw ska sta n ie się pod staw ą dla sform ułow ania p olityki ochrony za bytków w tych k raja ch . Podsum o w ując dośw iadczenia św iatow e b ę dą one p rzy d a tn e rów nież i w p a ń stw ach o bogatszej tra d y c ji w tym zakresie.
W Polsce, gdzie w iele zasad sfo r m ułow anych w zaleceniu od d aw n a jest stosow ane, rozpow szechnienie tego d o kum entu przyczyni się z pew nością do poszerzenia grona p a rtn e ró w w spółdziałających w
dziele ochrony zabytków .
K rzy szto f P a w łow ski
G D A Ń SK IE D N I O PIEK I N A D Z A B Y TK A M I
Tegoroczne Dni, k tó re odbyły się w dn iach 6—14 g ru d n ia 1975 r. m iały szczególny c h a ra k te r, gdyż łączyły się z M iędzynarodow ym Rokiem O chrony Z abytków . R ok te n p rz e b iegał pod h asłem ochrony środo w isk a k u ltu ro w eg o i zabytkow ej a rc h ite k tu ry , w p ły w ają ce j n a zin dyw idualizow anie c h a ra k te ru m ia st oraz fo rm arch itek to n icz n y ch h isto rycznych u k ła d ó w przestrzen n y ch .
234
In ic ja to re m G dańskich D ni O pieki n ad Z ab y tk am i b ył O środek O ch rony D óbr K u ltu ry w G dańsku p rzy w spółudziale oddziału S to w a rzyszenia H isto ry k ó w Sztuki, G d ań skiego T o w arzy stw a P rzy jació ł S ztuki i Z arzą d u W ojew ódzkiego Polskiego T o w arzy stw a T u ry sty cz no-K rajoznaw czego. Do pro g ram u D ni a k ty w n ie w łączyli się W oje w ódzki i M iejski K o n serw ato r Z a
bytków , którzy w spotk an iach ze społeczeństw em T ró jm ia sta p rz e d sta w ili ak tu a ln e problem y i po trzeby k o n se rw ato rsk ie w zakresie
ochrony dóbr k u ltu ry .
W R atu szu G łów nym (9 i 11.XII) odbyły się sp o tk an ia z w ybitnym i naukow cam i — h isto ry k a m i sztuki, n a k tó re przybyło liczne grono lu dzi zaw odowo zw iązanych z m u zealnictw em i ochroną zabytków
