Efekty nawożenia mineralnego łąk na zmeliorowanym torfowisku niskim

(1)

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V I, Z. 3, W A R S Z A W A 1075

JÓ ZEF BOROW IEC, JU L IA N G A JD A

EFEKTY NAWOŻENIA MINERALNEGO ŁĄK NA ZMELIOROWANYM TORFOWISKU NISKIM

In sty tu t G leb o zn a w stw a i C h em ii R oln ej, In sty tu t U p raw y R oli i R oślin

W ydziału R oln iczego A k a d em ii R oln iczej w L u b lin ie

W regionach oddziaływania kanału Wieprz—K rzna zagospodarowano w latach 1964-1968 znaczną powierzchnię świeżo zm eliorowanych torfo wisk niskich, zamieniając w ten sposób kilkanaście tysięcy hektarów nieużytków w wysokoprodukcyjne łąki i pastw iska [2, 3].

Poważne efekty gospodarcze w ynikające z tych szeroko zakrojonych przedsięwzięć są powszechnie znane [12, 14]. Natomiast w dalszym ciągu niewiele wiem y o biologicznych skutkach tak daleko idących przeobra żeń środowiska, które z przyrodniczego punktu widzenia mogą mieć dla tych terenów istotne znaczenie.

Pomijając już przemiany, jakie zaznaczyły się w samym krajobrazie omawianych regionów, można przypuszczać, że przeprowadzone zabiegi m elioracyjne i agrotechniczne nie pozostają bez w pływ u n a całokształt układu stosunków ekologicznych środowiska glebowo-roślinnego.

Odprowadzenie nadm iaru wód lokalnych, a następnie stosowanie do naw odnień wody o odmiennym składzie chemicznym, pochodzącej z od ległych terenów, likwidacja naturalnej roślinności przez odwrócenie sta rej darni i wprowadzenie w jej miejsce obcych ekologicznie mieszanek traw szlachetnych, wnoszenie do gleby znacznych ilości nawozów, przy równoczesnym, szybkim wyczerpyw aniu wraz z wysokimi plonami wszel kich potrzebnych roślinom składników, to tylko niektóre ważniejsze ele m enty mogące decydować o kierunkach zmian zachodzących w n atu ral nym układzie woda—gleba—roślina.

Nieliczne publikacje, omawiające wyniki przeprowadzonych dotych czas badań naukowych, m ają charakter wycinkowy, wykazując przy tym duże rozproszenie tematyczne. W tej sytuacji zdarzające się próby w y ciągania nie udokumentowanych, a równocześnie daleko idących wnios

(2)

206 J. B orow iec, J. G ajda

ków i uogólnień świadczą z jednej strony o przypadkowości i w yraźnym braku koordynacji dotychczasowych badań, z drugiej zaś — o istotnej potrzebie prowadzenia zespołowych prac badawczych, których w yniki pozwoliłyby na etapowe rozpoznawanie przedstawionych zagadnień za równo gospodarczych, jak i ogólnoprzyrodniczych.

Praca niniejsza m iała na celu zbadanie jakościowych i ilościowych efektów pięcioletniego eksploatowania łąk na świeżo zmeliorowanym to r fowisku niskim, ze szczególnym uwzględnieniem w p ływ u nawożenia m i neralnego. Przedstaw ione wyniki, uzyskano na podstawie zespołowo pro wadzonych badań gleboznawczo-łąkarskich, uwzględniających, zgodnie z założeniami, rolę trzech podstawowych elementów środowiska przyrod niczego: wody, gleby, roślin.

C H A R A K T E R Y ST Y K A O BIEK TU B A D A N

Badania przeprowadzono na torfowisku użytkowanym przez Ośrodek Doświadczalno-Eksploatacyjny Rejonu K anału Wieprz—K rzna w Sosnowi cy koło Parczewa. Ośrodek ten jest główną bazą melioracyjno-łąkarską, leżącą praw ie w samym centrum rejonu, na obszarze Pojezierza Łączyń- sko-Włodawskiego. Zgodnie z pierw otnym i założeniami, Ośrodek zajm uje się opracowywaniem i upowszechnianiem właściwych metod gospodaro w ania na zmeliorowanych użytkach zielonych [2].

Interesujące nas torfowisko o powierzchni 114 ha, leżące w dolinie rzeki Piwonii, stanowiło niegdyś przepływowy zbiornik wodny. Zbior nik ten zapełniał się początkowo osadami organiczno-mineralnym i (gytia wapnista), a następnie torfem, kształtując w efekcie złoże torfow e typu niskiego.

Podłoże m ineralne (piaszczyste) w ystępuje tu najczęściej na głębokości 3-4 m, a maksym alna miąższość złoża dochodzi miejscami do 7 metrów, W głębszych w arstw ach w ystępuje głównie torf trzcinowy, średnio roz łożony, o słabym zamuleniu (popielność 10-12%). Ku powierzchni rośnie udział turzyc i mchów brunatnych. Równocześnie zmniejsza się stopień rozkładu masy torfowej.

Otoczenie torfowiska stanowią ubogie i silnie zakwaszone gleby bie lico we, wytworzone z piasków wodno-lodowcowych, co w yraźnie rzutuje na skład i charakter zarówno wód powierzchniowych, jak i nagromadzo nej w złożu masy torfowej.

Do 1963 r. torfowisko stanowiło silnie zabagniony i częściowo zadrze wiony nieużytek, pokryty kępami krzewów, turzyc i „kożuchem” mchów. Po zmeliorowaniu doliny i uregulowaniu koryta rzeki Piwonii (1962— 1964) poziom wody w torfowisku kształtuje się najczęściej w granicach 40-100 cm poniżej powierzchni, zależnie od w arunków atmosferycznych i pory roku.

(3)

N a w o żen ie zm eliorow an ych łą k to rfo w y ch 207

Poprzedzone karczunkiem zagospodarowanie powierzchni torfowiska metodą pełnej upraw y wykonano w m aju 1965 roku. Zastosowana do ob siewu mieszanka nasion (tab. 6) składała się z 6 gatunków traw i 2 ga tunków roślin motylkowych; 35% składu mieszanki stanowiła kostrzewa łąkowa.

Z A K R E S I M ETO D Y K A B A D A Ń

W obrębie zagospodarowanych łąk założono doświadczenie nawozowe (ośmiopolówka) metodą bloków losowanych w sześciu powtórzeniach, na poletkach o powierzchni 50 m 2. Pierwsze nawożenie m ineralne (N-60, P-60, K-120) zastosowano jednorazowo przed zasiewem mieszanki traw ; na łące produkcyjnej — jednakowo na całej powierzchni (NPK), na po letkach doświadczalnych — zgodnie ze schematem (N, P, K, NP, NK, PK, NPK). W następnych latach nawożenie fosforowe i potasowe stosowano jednorazowo na przedwiośniu, natom iast azotowe — w dwu dawkach po 30 kg; jedną po ruszeniu wegetacji, drugą po sprzęcie I pokosu.

W 1965 r. wykonano koszenie pielęgnacyjne i zebrano jeden pokos siana, a w następnych latach po dwa pokosy, pierwszy w II dekadzie czerwca, drugi w III dekadzie sierpnia. Niekiedy trzeci odrost kw alifi kował się do sprzętu jesienią, lecz tylko na poletkach PK i NPK.

Zbiory siana rozpoczęte w 1966 r. m iały na celu określenie wysokości plonów, jego składu botanicznego i chemicznego. W tym samym roku pobrano do badań na nie zaoranym fragmencie łąki próbki gleby (torfu), traktując je jako wyjściowe.

Okres objęty niniejszym opracowaniem zamyka się rokiem 1970, w którym po zebraniu I pokosu siana pobrano z każdego poletka (kombi nacji nawozowej) oraz z łąki produkcyjnej próbki gleby (torfu) do analiz laboratoryjnych. Równocześnie wzięto do analizy próbki wody: z głębi złoża, z odkrywki glebowej, z row u odprowadzającego, z rzeki Piwonii i K anału Wieprz—K rzna (tab. 1, 2, 3, 5).

OM ÓW IENIE W Y NIK Ó W

C H A R A K T E R Y S T Y K A C H E M IC Z N A Z B A D A N Y C H W ÖD

Nie udokumentowane w pełni sygnały o możliwości szkodliwego od działywania wód prowadzonych kanałem Wieprz—Krzna, przeznaczonych do nawodnień zagospodarowywanych łąk [11], spowodowały m. in. pod jęcie próby oceny tego zagrożenia.

Chociaż w dotychczasowych badaniach gleboznawczo-łąkarskich rzad ko interpretow ano wyniki analizy wód do podobnych celów, tym nie mniej w ydaje się, że tego rodzaju badania powinny iść w kierunku

(4)

oce-208 J. B orow iec, J. G ajda

ny aktualnej sytuacji oraz prognozowania ew entualnych zmian w śro dowisku glebowo-roślinnym pod wpływem doprowadzonych z zewnątrz wód.

Uzyskane dane będą mogły stanowić m ateriały przy dalszych badaniach tego zagadnienia, ponieważ w przypadku badanego fragm entu łąk (do mom entu zakończenia niniejszych badań) naw adnianie z kanału Wieprz—K rzna nie było prowadzone.

Odczyn i skład chemiczny wód wykazują, że zależnie od miejsca po brania, naw et w obrębie torfowiska, zbadane wody m ają odmienny cha rak te r (tab. 1).

T a b e l a 1

Chemiczna c h a r a k te r y sty k a wód w o b ręb ie badanego to r fo w is k a

Chemical c h a r a c t e r i s t i c s o f w a ters w ith in th e a rea o f th e in v e s t i g a t e d p e a t bog

M iejsce pob ran ia wody

Water sam plin g p la c e

pH

Zawartość - C ontent m g/l

CaO MgO p2o5 Na^O _Fe2°3

„ Z ło że torfow e /2 5 0 cm/

P ea t d e p o s it /2 5 0 cm/ 6 ,8 8 8 ,6 2 3 ,6 4 0 ,4 7 0 ,4 4 3 ,7 1 3 ,8 2 P r o f i l glebowy / 7 0 cm/ S o i l p r o f i l e /7 0 cm/ 4 ,8 2 9 ,8 1 0 ,7 6 0 ,3 0 0 ,4 2 5 ,6 3 8 ,7 4 Rów odprowadzający L e a d in g -o ff d it c h 5 ,3 5 1 ,5 2 1 ,2 5 0 ,5 5 0 ,7 5 6 ,2 1 1 1 ,4 1 Rzeka Piw on ia Piw on ia r iv e r 6 ,5 6 6 ,4 3 2 ,0 4 0 ,7 0 1 ,4 0 6 ,1 2 4 ,6 2 Kanał W ieprz-Krzna W ieprz-Erzna canaJ 7 ,0 1 1 2 .8 3 5 ,4 0 0 ,8 5 2 ,2 1 9 ,2 5 7 ,3 0

Woda w głębi złoża wykazuje znacznie wyższy odczyn i zawiera więcej związków wapnia, magnezu i fosforu w porównaniu do strefy przypowierzchniowej. Można więc sądzić, że zakwaszenie środowiska czy spadek zawartości niektórych składników jest raczej zjawiskiem w tórnym (wpływ wód opadowych i roślinności), w ystępującym naw et niezależnie od nawożenia. Potw ierdzają to częściowo w yniki analizy gleby (tab. 3).

Przytoczone wyniki wskazują również na to, że woda prowadzona kanałem, pochodząca z wyżynnej części Lubelszczyzny (gleby wytworzo ne z lessów, rędziny), nie zawiera większych ilości związków Ca, jak moż na się było spodziewać. Tym niemniej udział niektórych składników jest tu znacznie wyższy niż w wodach lokalnych (Ca, Mg i Fe — około dwu krotnie, К — pięciokrotnie). Jak z tego wynika, nie należy się liczyć

(5)

N a w o żen ie zm elio ro w a n y ch łą k to rfo w y ch 209

z ujem nym skutkiem przy w ykorzystyw aniu tych wód do nawodnień, biorąc zwłaszcza pod uwagę w yjątkow e zakwaszenie środowiska i jego wyczerpanie z tych właśnie składników (tab. 3).

T a b e -1 a 2 F izy c z n e i wodne w ła ś c iw o ś c i g le b

P h y s ic a l and w ater p r o p e r tie s o f s o i l s

Nawoże n ie F e r t i l i  z a tio n Głębo kość p obrania próby Sam pling depth С П

C ię ża r w ła ściw y S p e c i f i c g r a v it y g/cm5 Porowa to ś ć og ó ln a T o ta l poro s i t y , % K apilarn a pojem ność wodna C a p illa r y w ater c a p a c ity % Pojem ność pow ie tr z n a A ir capa c i t y '.V i l g o t  ność a k tu a l na A ktual m oistu re co n ten t % H ig r o s- k o p ij - ność maksy malna Maximal hy g ro s copic! ty % Współcz^yn n ik p rze p u sz c z a l n o ś c i Permeabi l i t y co e f f i c i e n t , , 1 0 cm/fe r z e c z y  w is ty a c tu a l o b j ę t o ś  ciow y volume wagowa w eight objętoś ciow a volume 0 5-1 5 20-3 0 4 0 -5 0 1 ,4 ? 1 ,4 2 1 .5 1 0 ,1 8 3 0 , 1 5 0 0 ,1 9 0 8 7 ,2 3 9 0 ,1 0 8 7 ,0 7 3 7 0 ,6 8 6 0 2 ,1 0 3 8 5 ,9 6 6 9 .5 8 8 0 .5 8 7 3 ,6 6 1 7 .6 5 9 ,6 1 1 4 .6 5 5 9 .3 6 9 .4 8 3 ,8 3 0 ,3 3 3 ,1 30,5 3 ,7 1 6 ,2 2 ,1 N 5 -15 20-30 4 0 -5 0 1 ,5 0 1 ,4 1 1 ,4 8 0 ,1 8 4 0 ,1 4 2 0 ,2 0 6 8 8 ,6 0 9 0 ,7 0 8 6 ,2 0 3 7 8 ,6 4 6 1 3 ,9 0 4 2 3 ,8 0 7 5 ,9 6 7 7 ,6 6 7 7 ,3 2 1 2 ,7 0 1 3 ,1 1 8 ,8 3 6 1 ,4 7 2 ,9 8 1 ,8 29.1 31,5 3 3 .2 7 ,7 1 0 ,2 2 ,6 PK 5-15 2 0-30 4 0 -5 0 1 .5 3 1 ,4 8 1 .5 4 0 ,1 9 2 0 ,1 4 8 0 ,2 4 0 8 7 ,5 0 8 6 ,1 0 8 4 ,0 0 3 6 0 ,0 0 4 2 3 ,8 1 3 4 7 ,2 2 7 9 ,0 4 7 5 ,3 0 7 7 ,4 6 8 ,4 6 1 0 ,8 0 7 ,5 4 6 8 ,4 *74,3 8 2 ,1 • 3 0 ,7 3 2 ,4 32,2 9 ,5 6 ,8 3 ,0 NPK 5 -1 5 20 -3 0 40 -5 0 1 ,6 2 1 ,5 0 1 ,5 3 0 ,2 4 5 0 ,1 9 8 0 ,2 1 1 8 1 .5 1 86.52 8 5 ,8 7 3 4 5 ,9 1 3 8 6 ,9 5 3 8 4 ,2 8 7 5 ,0 2 7 4 ,1 2 7 7 ,1 6 5 ,9 1 1 2 ,4 0 8 ,7 1 7 3 ,4 7 5 .3 8 1 .4 3 0 ,4 32,0 32,2 6 ,6 1 1 ,7 3 ,1 ' Łąka pro dukcyjna C u lt iv a  te d mea- dow/NPK/ 5-1 5 2 0 - 3 0 40-5 0 1 .5 2 1 ,4 3 1 .5 3 0 ,1 8 4 0 ,1 7 5 0 ,2 1 1 8 7 ,4 1 8 6 ,0 1 8 4 ,9 9 3 4 8 ,8 0 3 9 8 ,3 2 3 3 5 ,1 0 7 6 ,9 0 7 5 ,5 2 7 6 ,3 6 1 0 ,5 1 1 0 ,4 9 8 ,6 3 69,6 7 5 ,1 8 2 ,3 2 8 ,0 2 9 ,2 3 2 ,1 3 ,2 7 ,8 2 ,0 Łąka na tu r a ln a N atural meadow /1 9 6 6 / 5 -1 5 2 0 - 3 0 4 0 -5 0 1 .4 1 1 ,5 0 1 ,4 8 0 ,1 2 4 0 ,1 3 4 0 ,2 0 5 9 1 ,9 1 9 1 ,1 3 8 8 ,5 4 7 0 6 ,0 6 6 6 2 , 5 0 4 2 7 ,6 1 7 7 ,8 2 7 9 ,1 3 7 8 ,2 4 1 4 ,9 6 1 1 ,9 0 1 0 ,1 0 -2 6 ,3 3 0 , 6 3 1 ,7 2 1 , 6 1 1 ,0 3 ,6 C H A R A K T E R Y S T Y K A ŚR O D O W IS K A G LEBO W EG O

Gleby badanego obiektu do czasu przeprowadzenia zabiegów meliora cyjnych miały charakter gleb bagiennych — torfowych. Skutkiem obni żenia poziomu wody gruntowej na torfowisku roślinność bagienna ustępo w ała miejsca gatunkom bardziej kserofilnym, a postępujące wysuszenie w górnych poziomach profilu glebowego sprzyjało rozwojowi procesów murszotwórczych. Na obszarze zagospodarowanym odwrócenie spilśnio- nej, mszystej darni i wydobycie na powierzchnię torfu bardziej rozłożo nego oraz dalsze zabiegi uprawowe, potęgujące procesy mechanicznego rozdrabniania masy torfowej, zmieniły w znacznym stopniu budowę pro filu. Zmianie uległy również właściwości gleby w porównaniu do frag m entów pozostawionych w stanie naturalnym .

(6)

Chemiczne w ła ś c iw o ś c i g le b / t o r f u / Chemical p r o p e r tie s o f s o i l s / p e a t / T a b e l a 3 flawożenie F e r t i l i z a  t io n Głębokość p ob ran ia próby Sampling d ep th cm Zawartość su b stan c j i orga n ic z n e j O rganie m atter c o n te n t % pH N %

C ałk ow ita zaw artość w p o p ie le /w % su ch ej masy g le b y / T o ta l c o n te n t i n aah /% o f s o i l d .m ./

н2о ВаС12 p2o5 _{* 2 °} H a ^ CaO HgO А12°з Fe2°3

• 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 0 -1 5 8 6 ,6 6 5 ,0 3 , 6 2 ,6 1 0 ,3 9 0 ,0 6 0 ,0 8 2 ,1 7 0 ,1 3 1 ,2 5 1 ,5 0 0 20-30 8 6 ,6 6 4 ,9 3 ,7 2 ,7 2 0 ,3 6 0 ,0 6 0 ,0 8 1 ,6 9 0 ,1 2 1,0Q 1 ,5 2 4 0 -5 0 8 6 ,8 0 А ,9 3 ,7 3 ,0 7 0 ,3 0 0 ,0 3 0 ,0 9 1 ,8 3 0 ,1 0 0 ,6 7 1 ,7 1 6 0 -7 0 8 8 ,0 9 5 ,2 3 ,8 3 ,0 8 0 ,2 1 0 ,0 3 0 ,0 9 1 ,9 8 0 ,1 1 0 ,7 1 1 ,7 5 2 -1 0 8 9 ,6 8 5 ,0 3 ,7 2,72 0 ,4 5 0 ,0 3 0 ,1 1 1 ,9 6 0 ,1 4 1 ,1 2 1 ,7 2 20-30 7 9 ,АО 5 ,1 3 ,6 2 ,7 7 0 ,4 8 0 ,0 5 0 ,1 0 1 ,6 1 0 ,1 4 1 ,3 4 2 ,1 0 P _{30 -4 0} _{9 0 ,1 2} _{4 ,8} _{3 ,7} 2 ,8 2 0 ,3 9 0 ,0 2 0 ,1 0 1 ,9 6 0 ,1 4 1 ,0 0 1 ,5 9 6 0 -7 0 9 0 ,9 2 4 ,7 3 , 8 2 ,8 9 0 ,2 1 0 ,0 3 0 ,1 0 1 ,9 5 0 ,1 3 0 ,7 1 1 ,7 8 2 -1 0 8 3 ,1 2 4 ,7 3 ,6 2 ,4 6 0 ,3 9 0 ,1 2 0 ,1 2 1 ,9 7 0 ,0 8 1 ,1 2 1 ,6 0 15-25 8 1 ,8 1 4 ,9 3 ,5 2 ,4 7 0 ,3 3 0 ,1 0 0 ,0 8 1 ,5 9 0 ,1 0 0 ,8 7 1 ,8 2 К _{3 0 -4 0} _{8 8 ,6 7} 5 ,2 4 ,1 2 ,6 9 0 ,4 8 0 ,0 3 0 ,1 7 2 ,1 6 0 ,1 1 0 ,8 4 1 ,5 2 55 -6 5 8 6 ,6 0 5 ,1 4 , 1 2 ,9 8 0 ,2 7 0 ,0 2 0 ,1 1 2 ,2 9 0 ,1 5 0 ,6 4 1 ,7 9 2 -1 0 8 6 ,1 9 4 ,9 3 ,5 2 ,7 2 0 ,3 6 0,03 0 ,0 8 2 ,0 7 0 ,1 2 0 ,8 0 1 ,4 4 1 0-20 7 5 ,4 0 4 ,6 3 ,8 2 ,8 3 0 ,3 9 0 ,0 5 0 ,0 9 1 ,8 3 0 ,1 4 . 1 ,3 7 1 ,5 3 N _{25 -3 5} _{8 5 ,4 1} _{4 ,9} _{4 ,0} _{3 ,1 6} _{0 ,5 1} 0 ,0 2 0 ,1 5 2 ,0 4 0 ,1 5 0 ,6 4 1 ,5 2 6 5-75 9 1 ,6 3 4 ,9 4 ,1 2 ,9 7 0 ,1 8 0 ,0 2 0 ,1 1 2 ,3 9 0 ,1 8 0 ,5 5 1 ,4 9 21 0 J. B o r o w ie c , J. G a jd a

(7)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 0 -1 0 8 5 ,6 2 * .9 5 ,6 2 ,4 7 0 ,4 2 0 ,0 3 0 ,1 1 1 ,9 5 0 ,0 6 0 ,9 7 1 ,6 9 PK 1 0-20 8 2 ,5 2 5 ,0 3 ,8 2 ,5 8 0 ,4 5 0 ,0 7 0 ,0 7 1 ,6 2 0 ,0 6 0 ,9 2 1 ,7 9 30-4 0 8 9 ,6 8 4 ,8 3 ,8 2,92 0 ,4 2 0 ,0 2 0 ,1 1 2 ,0 4 0 ,1 2 0 ,7 5 1,71 60-7 0 8 8 ,8 8 4 ,8 3 ,9 3 ,0 0 0 ,3 0 0 ,0 2 0 ,1 2 2 ,2 8 0 ,1 0 0 ,8 0 1 ,7 8 2 -1 0 8 8 ,6 1 4 ,9 3 ,8 2 ,4 2 0 ,3 9 0 ,0 2 0 ,0 9 1 ,7 9 0 ,0 9 1 ,0 1 i , 6 7 1 5-25 7 8 ,8 3 5 ,1 3 ,9 2 ,6 3 0 ,4 5 0 ,0 5 0 ,0 8 1 ,7 9 0 ,1 0 1 ,21 2 ,0 4 NP _{3 0 -4 0} _{8 7 ,7 7} _{5 ,3} _{4 ,1} _{2 ,8 2} _{0 ,4 2} _{0 ,0 2} _{0 ,1 1} _{1 ,9 5} 0 ,1 2 1 ,1 0 1 ,6 0 6 0 -7 0 8 9 ,1 8 5 ,3 4 ,1 3 ,0 1 0 ,2 7 0 ,0 2 0 ,0 9 1 ,2 0 0 ,1 0 0 ,6 8 1 ,5 8 2-10 8 7 ,1 0 4 ,8 5 ,6 2 ,3 7 0 ,3 9 0 ,0 6 0 ,1 6 1 ,9 6 0 ,0 5 1 ,0 1 1 ,4 6 10 -2 0 8 5 ,4 0 4 .9 3 ,6 2 ,4 8 0 ,4 2 0 ,0 5 0 ,0 9 1,6 5 0 ,0 6 0 ,5 2 1 ,2 7 Ж _{30-4 0} 8 7 ,3 3 5 ,0 4 ,0 2 ,7 9 0 ,3 6 0 ,0 3 0 ,1 4 2 ,3 7 0,0 6 0 ,7 1 1 ,4 1 7 0-8 0 8 6 ,8 2 5 ,2 4 ,1 2 ,9 4 0 ,3 0 0 ,0 3 0 ,1 5 2 ,3 5 0 , l i 0 ,7 1 1 ,5 9 2 -1 0 8 3 ,5 3 4 ,8 3 ,5 2 ,8 0 0 ,4 2 0 ,0 4 0 ,1 3 1 ,9 5 0 ,0 6 1 ,2 1 1 ,5 3 15-25 8 1 ,5 2 4 ,9 3 ,8 2 ,5 1 0 ,4 8 0 ,0 5 0 ,1 0 1,62 0’,0 6 l , ü l 1 ,7 9 NPK _{30-4 0} _{8 8 ,2 8} _{4 ,8} _{3 ,8} _{2 ,9 2} _{0 ,3 9} _{0 ,0 1} _{0 ,1 1} _{1,9 4} 0 ,0 8 1 ,1 2 1 ,1 5 60-7 0 8 7 ,8 4 5 ,2 4 ,1 3 ,0 3 0 ,2 1 0 ,0 3 0 ,0 9 0 ,8 9 0 ,1 2 1 ,0 5 1 ,4 4 NPК /Ł ąka 2 -1 0 8 9 ,1 8 4 ,8 3 ,7 2 ,4 2 0 ,4 2 0 ,0 2 0 ,1 2 2 ,0 6 0 ,0 6 0 ,8 0 1 ,1 3 produkcyjna C u ltiv a ted . 1 0-20 7 8 ,1 3 4 ,9 3 ,9 2 ,5 6 0 ,4 5 0 ,0 6 0 ,0 8 1 ,8 1 0 ,1 2 0 ,9 2 1 ,6 4 meadow / 30-4 0 8 7 ,8 4 5 ,0 4 ,1 2 ,8 1 0 ,3 6 0 ,0 2 0 ,1 0 2 ,1 8 0 ,1 1 1 ,1 2 1 ,1 4 60 -7 0 8 8 ,4 6 5 ,0 4 ,3 3 ,0 1 0 ,2 7 0 ,0 1 0 ,1 1 2 ,2 8 0 ,1 4 0 ,8 7 1 ,1 3 Łąka n a tu r a l 0 -1 0 8 8 ,1 0 5 ,1 4 ,0 2 ,7 0 0,33 0 ,0 7 0 ,1 1 2 ,1 2 0 ,1 2 1 ,1 9 1 ,1 7 na /1 9 6 6 / N atural 2 0-30 9 0 ,7 6 5 ,0 4 ,1 2 ,7 e 0 ,2 9 0 ,0 8 0 ,1 0 2 ,3 1 0 ,1 4 1 ,1 0 1 ,1 6 meadow /1 9 6 6 / 3 0 -4 0 8 9 ,6 6 5 ,2 4 ,2 2 ,8 8 0 ,2 6 0,03 0 ,1 3 2 ,2 1 0 ,0 9 0 ,8 6 1 ,2 1 6 0-7 0 8 7 ,9 e 5 ,3 4 ,2 2 ,9 6 0 ,2 1 0 ,0 2 0 ,1 1 1 ,9 5 0 ,1 2 0 ,8 1 1 ,3 1 N a w o ż e n ie z m e li o r o w a n y c h łą k to r fo w y c h 211

(8)

2 1 2 J. B orow iec, J. G ajda

Na obszarze zagospodarowanym po wykształceniu się nowej darni na stąpiło w tórne zleganie się m ateriału murszowego i względna stabilizacja w arstw y powierzchniowej gleby. Niemniej przy obserwacji profilu gle bowego można łatwo rozpoznać w ystępujący n a głębokości 25-35 cm do syć charakterystyczny poziom powstały z odwrócenia starej darni. W pierwszych latach po zagospodarowaniu łąki odgrywa on niewątpliw ie istotną, choć jak dotąd, nie poznaną jeszcze rolę. Względnie świeża masa roślinna tego poziomu podlega stosunkowo łatwo procesom rozkładu, co sprzyja bujnem u rozwojowi mikroflory glebowej.

Fizyczne i wodne właściwości gleb. Efekty odwodnienia i zagospoda row ania łąkowego gleb torfowych, w odniesieniu do ich fizycznych i wod nych właściwości, były wielokrotnie przedmiotem badań gleboznawczych. Wychodząc z założenia, iż nie należy spodziewać się bezpośredniego wpływu nawożenia mineralnego na w ymienione właściwości gleby, ten kierunek badań potraktow ano raczej marginesowo. Ponieważ dyspono wano jednak kompletem wyników badań wyjściowych (1966) jednego profilu, stąd powtórzenie analiz po pięciu latach gospodarowania w yda wało się celowe.

Z badań wynika, że można tu mówić o pośrednim wpływie nawoże n ia mineralnego, zwłaszcza w układzie wodnych właściwości (tab. 2). Wpływ ten zaznaczył się m. in. pewnym podwyższeniem ciężaru rzeczy wistego i objętościowego gleby oraz spadkiem porowatości niekapilam ej i przepuszczalności wodnej w górnych poziomach profilu.

Równocześnie stwierdzono w yraźny wzrost higroskopijności m ateriału glebowego, jak również wilgotności aktualnej, zwłaszcza w profilu z kom binacji NPK.

Wydaje się, że zmiany powyższe zachodzą w w yniku pośredniego od działywania na glebę samej roślinności. Na poletkach dostatecznie nawo żonych (PK i NPK) zw arta darń i bujny porost zabezpieczają powierzch nię gleby przed nadm iernym parowaniem wody, co przy równoczesnym dostatku składników pokarmowych stw arza w arunki korzystne do roz woju procesów hum ufikacji i mineralizacji masy torfowej.

Skład i właściwości chemiczne gleb. Jakkolwiek dysponujemy już do syć bogatymi danymi dotyczącymi wpływ u mineralnego nawożenia łąk torfowiskowych na ilość i jakość uzyskiwanych plonów siana [1, 4, 5, 13], to jednak nasze wiadomości o wpływie tego zabiegu na skład chemiczny gleby torfowej są wyjątkowo skromne [8, 10, 11]. Na podstawie tych ską pych danych można jednak wnioskować, że efekty nawożenia m ineralne go zależą zarówno od całokształtu w arunków ekologicznych, panujących

(9)

na danym torfowisku, i właściwości samej gleby torfowej, jak również od ilości i rodzaju składników podawanych w nawozach.

Na podstawie m ateriałów zestawionych’ w tabeli 3 można określić w pływ pięcioletniego nawożenia mineralnego zarówno w odniesieniu do poszczególnych kom binacji nawozowych jak i poletka kontrolnego 0, oraz w odniesieniu do całokształtu uzyskanych w 1970 r. wyników na tle stanu wyjściowego, uchwyconego w 1966 roku.

Rozpatrując kształtowanie się odczynu badanych gleb stwierdzamy, że jakkolwiek pięcioletnie gospodarowanie łąkowe spowodowało pewien wzrost zakwaszenia na całym obszarze (zwłaszcza w górnych poziomach profilu), to jednak między poszczególnymi kombinacjami nawozowymi nie stwierdzono żadnego zróżnicowania (tab. 3). Na wszystkich poletkach zaobserwowano w yjątkowo niski odczyn gleby (pH w BaCl2 3,5-3,8), z pew ną tendencją w zrostu pH ku dołowi profilu.

Wiążąca się zwykle z odczynem zawartość w glebie związków w apnia w yraźnie zmalała w porów naniu do stanu wyjściowego, zwłaszcza przy wyższych plonach siana (kombinacje PK i NPK). Podobne zjawisko w y stępuje również w odniesieniu do magnezu, którego ubywa z gleby pro porcjonalnie do zwyżki plonów siana. Można by przypuszczać, iż w tej sytuacji istotny w pływ powinna mieć odpowiednio wysoka dawka w ap na nawozowego, co w yjaśni odrębnie prowadzone doświadczenie z w ap

nowaniem.

W omawianym okresie użytkowania badanych łąk zaznaczyło się rów nież ogólne wyczerpanie naturalnych — zresztą bardzo skromnych — za sobów potasu [14]. Tylko nieznaczny w zrost K20 w glebie nawożonej wyłącznie tym składnikiem wskazuje na to, że potas nawozowy jest tu w ykorzystyw any przez rośliny praw ie w całości i że w stosunku do pro ponowanych zaleceń dawki K20 na glebach torfowych powinny być podwyższane. Potw ierdza to m. in. fakt, iż wprowadzane wraz z sola mi potasu spore ilości sodu nie gromadzą się w glebie, lecz są praw do podobnie w ykorzystyw ane przez rośliny w zastępstwie potasu lub w y płukiwane do głębszych warstw.

Zgodnie z wypowiedziami niektórych autorów [9] w omawianych wa runkach niskiego odczynu gleby, a więc zwiększonej ruchliwości i ak tywności żelaza, należałoby spodziewać się znacznego uwsteczniania fos foru podawanego w nawozach. Mimo że niniejsze badania ograniczały się do oznaczenia ogólnych zawartości fosforu i żelaza, tym niemniej uzyskane w yniki pozwalają wnioskować, iż w tym przypadku podobne tendencje nie wystąpiły. Świadczy o tym chociażby fakt, że na żadnej kombinacji z udziałem fosforu nie stwierdzono nagromadzenia tego skład nika w glebie, co niewątpliwie zaznaczyłoby się przy silnym uwstecznia niu P nawozowego. Można więc sądzić, że podobnie, jak to stwierdzono

(10)

w odniesieniu do gleb wytworzonych z torfów węglanowych, uwstecznia nie fosforu nawozowego do form trudno rozpuszczalnych, naw et przy bardzo kwaśnym odczynie gleby, nie jest tak częstym zjawiskiem, jak to wynikałoby z dotychczasowych badań [9], bądź że w określonych w a runkach glebowych rośliny m ają zdolność w ykorzystyw ania fosforu z tych pozornie trudno dostępnych połączeń.

Rozpatrując rozmieszczenie P w profilu badanych gleb stwierdzamy najniższy, a przy tym względnie w yrównany udział fosforu w nie zmie nionym torfie podłoża. Świadczy to z jednej strony o w yjątkowo małej zmienności w arunków glebowych w obrębie całego doświadczenia, z dru giej zaś strony potwierdza to znany już fakt, iż w procesie m urszenia torfu zawartość fosforu ulega zwiększeniu, co pokryw a się częściowo również w odniesieniu do badań wyjściowych. Niemniej na tym tle tru d no w yjaśnić zjawisko maksymalnego nagrom adzenia się fosforu nie w w arstw ie przypowierzchniowej gleby, lecz nieco głębiej (10-20 lub 20- 40 cm).

Biorąc pod uwagę ogólną zawartość P, należy podkreślić brak w yraź nego zróżnicowania w profilach poszczególnych kombinacji. Na tej pod stawie można chyba zaryzykować stwierdzenie, iż w danym układzie w arunków siedliskowych zawartość związków fosforowych w glebie usta la się na pewnym określonym poziomie, naw et niezależnie od nawoże nia, a wszelkie nadwyżki P w arunkują wysokość uzyskiwanych plonów lub zwiększają jego zawartość w sianie, zależnie od dostatku pozostałych składników w glebie, a zwłaszcza potasu. Znajduje to pewne potwierdze nie w wynikach analizy składu chemicznego siana (tab. 5).

P L O N Y I S K Ł A D CHEMIO Z N Y S IA N A

Uzyskiwane plony siana wskazują, że mimo wyraźnego wpływu ukła du w arunków meteorologicznych w poszczególnych latach zaznacza się kierunkow a zmienność w plonowaniu badanych łąk zarówno z upływem lat, jak i w zależności od kombinacji nawozowych (tab. 4).

Uogólniając można przyjąć, że naw et niezależnie od ilości opadów w danym roku, w kombinacjach 0, N, P i NP, następuje z roku n a rok sy stem atyczny spadek plonowania. W kombinacjach К i NK plony są ra czej w yrów nane w czasie; spadek plonów w ostatnich dwóch latach ob serw ujem y na PK i NPK. W ystępujące tu w ahania wiążą się w yraźnie z w arunkam i meteorologicznymi w danym roku, a zwłaszcza z rozkładem opadów w omawianym pięcioleciu.

Porównując średnie plonów uzyskiwanych z poszczególnych kombi nacji nawozowych można zaobserwować pewne prawidłowości:

(11)

P lo n y s ia n a w la ta c h 1 9 6 6 -7 0 , na t l e danych m ete o r o lo g ic zn y ch Hay y iej.d e i n 1966-1970 a g a in s t th e m e te o r o lo g ic a l d a ta T a b e l a 4 L ata T ears Opady P r e c ip it a t io n s frrm Ś r e d n ia ro czn a tempe r a tu r a Uean anńual. tempe r a tu r e Poziom wód gruntowych cm /ó r e d n ia m ie s ię c z n a /

Mean ground w a ter l e v e l i n cm P lo n y s ia n a , q /h a Hay y i e l d s i n q /h a w o k r e s ie w e g e t a c j i i n growing se a s o n /1 v - и / sumy roczne y e a r ly яитпя 71 V III 0 N P К HP Ж PK NFK 1965 33.1.3 4 5 8 ,3 6 , 5 47 62 - - - - - - - -1966 4 4 8 ,0 7 9 8 ,0 8 , 0 79 62 2 1 ,3 2 0 ,5 4 4 ,5 3 2 ,1 4 6 ,1 3 1 ,8 1 0 0 ,5 1 0 1 ,9 1967 3 0 6 ,7 5 3 i ,4 8 ,2 58 101 1 9 ,1 1 9 ,1 5 4 ,5 2 9 ,8 3 1 ,3 3 1 ,3 8 4 ,8 1 0 0 ,5 1968 4 0 5 ,2 6 0 2 ,2 7 ,3 76 77 2 1 ,0 2 1 ,8 3 5 ,8 4 2 ,7 3 1 ,5 4 5 ,7 1 0 4 ,7 1 2 0 ,3 1969 272,0 5 8 7 ,1 6 ,7 63 110 1 2 ,5 1 6 ,7 2 5 ,2 3 9 ,0 2 2 ,5 3 4 ,7 7 9 ,0 9 9 ,5 1970 3 9 0 ,9 6 6 2 ,4 6 ,7 65 116 9 ,5 1 3 ,0 1 5 ,8 3 8 ,0 1 5 ,5 3 3 ,0 6 6 ,0 8 1 ,0 ö red n io Mean 5 5 8 ,7 575,2 7 ,2 - - 1 6 ,7 1 8 ,2 3 1 ,1 5 6 ,3 2 9 ,4 5 5 ,3 8 7 ,0 1 0 0 ,6 W ielok rotn y p ó łp r s e d z ia i u f n o ś c i M u ltip le co n fid en ce s e m i- in t e r v a ls 7 ,8 4 to ►_сл-» N a w o ż e n ie z m e li o r o w a n y c h łą k to r fo w y c h

(12)

C harak terystyka p o r o stu r o ślin n e g o / I pokoe 1966 i 1 9 7 0 / P la n t co v er c h a r a c t e r i s t i c s 1 s t cu t 1966 and 1970 Nawoże n ie F e r t i l i z a -C z ę śc i p o p ieln e Ash p a r t i c l e s %

C ałkow ita zaw artość w p o p ie le /w % su ch ej masy r o ś l i n /

T o ta l c o n te n t i n ash / i n % o f p la n t d .m ./ B ia łk o surowe

Crude t>rotein CaO

P2°5 k2( N820 CaO MgO % p2°5 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 0 4 ,8 5 4 ,5 9 0 ,2 5 0 ,1 8 1 ,7 0 1 ,5 6 0 ,0 6 0 ,1 1 1 ,0 8 0 ,8 9 0 ,2 9 0 ,2 0 9 ,3 7 8 ,6 2 4 ,3 4 ,9 H60 4 ,3 0 3 ,9 1 0 ,1 8 0 ,1 4 1 ,1 6 0 ,8 4 0 ,0 6 0 ,1 1 0 ,8 7 0 ,7 2 0 ,2 7 0 ,1 7 1 1 ,5 7 1 2 ,6 5 4 ,8 5 ,1 0 5 ,4 8 0 ,3 8 0 ,4 8 1 ,3 0 0 ,9 0 0 ,1 8 0 ,2 4 1 ,0 6 0 ,9 7 0 ,4 4 0 ,3 8 1 0 ,8 4 9 ,0 0 2 ,9 2 ,1 K120 5 ,8 7 6 ,0 8 0 ,1 9 0 ,1 5 2 ,7 2 2 ,2 3 0 ,0 4 0 ,0 4 0 ,8 4 0 ,7 0 0 ,2 3 0 ,1 8 1 0 ,6 3 9 ,0 0 4 ,4 4 ,6 HP 4 ,8 9 4 ,6 3 0 ,4 8 0 ,5 1 1 ,2 4 0 ,9 2 0 ,1 3 0 ,2 3 1 ,0 5 0 ,9 4 0 ,4 0 0 ,3 5 1 0 ,5 0 1 1 ,8 7 1 ,8 2 ,0 NK 4 ,1 4 4 ,6 9 0 ,1 8 0 ,1 3 2 ,5 6 1 ,9 8 0 ,0 3 0 ,0 4 0 ,7 4 0 ,6 4 0 ,2 7 0 ,2 1 1 1 ,5 6 1 0 ,7 6 4 ,1 4 ,9 PK 5 ,3 9 5 ,4 8 0 ,4 1 0 ,4 4 1 ,9 4 1 ,6 2 0 ,1 1 0 ,0 3 1 ,0 1 0 ,5 1 0 ,3 0 0 ,2 8 1 1 ,1 9 8 ,5 0 5 ,0 1 ,2 NPK 4 ,4 5 5 ,3 3 0 ,3 1 0 ,2 8 1 ,5 6 1 ,4 8 0 ,1 2 0 ,0 8 0 ,7 4 0 ,5 8 0 ,3 2 0 ,2 2 6 ,9 4 9 ,3 9 2 ,3 2 ,1 Łąka pro dukcyjna C u ltiv a te d meadow /NPK/ - 4 ,3 0 - 0 ,3 3 - 1 ,6 1 - 0 ,2 2 - 0 ,6 2 - 0 ,1 9 - 9 ,0 7 - 2 ,0

(13)

— wyraźną, ale m alejącą w czasie reakcję na fosfor, przy jednoczes nym braku współdziałania N i P,

— w yraźną i rosnącą w czasie reakcję na potas oraz brak współdzia łania N i K,

— najwyższe plony z kombinacji PK i NPK oraz wysokie współdzia łanie P i K.

W związku z tym w yniki analizy chemicznej siana dla pierwszego (1966) i piątego roku doświadczenia (tab. 5) w skazują zarysowujące się zm iany w trzech układach (wysokość plonów, czas oraz rodzaj nawoże nia). Istotne przeobrażenia pierwotnego składu botanicznego siana (tab. 6) mogą jednocześnie sugerować wpływ również i tego czynnika. Jeżeli więc w przedstawionym składzie chemicznym siana zróżnicowanie wyników nie jest tak duże, jak można by teoretycznie zakładać, to właśnie może w pływ a na to wielorakość czynników, których działanie może się prze cież zarówno sumować, jak i nawzajem niwelować.

Ograniczając się do elementów najistotniejszych, uzyskane wyniki można podsumować następująco.

Zawartość fosforu w sianie (po pięciu latach doświadczenia) zmalała we wszystkich kombinacjach (z w yjątkiem kombinacji P i PK). Równo cześnie zwraca uwagę fakt, że udział tego składnika (0,13-0,50%) jest w większości przypadków daleki od zawartości przyjm owanej powszechnie za granicą (0,6% — P 2O5).

W sianie wszystkich kombinacji zawartość potasu w yraźnie zmalała, a w stosunku do obowiązujących norm ( > 2% K20) zaznacza się poważny niedobór tego składnika. Podobną sytuację można stwierdzić w odniesie niu do w apnia i magnezu.

Również udział azotu (białka) w sianie większości kombinacji w yka zuje tendencję spadkową. Niemniej na tle często podawanych wielkości (10% białka) są to ilości dostateczne lub bliskie zadowalających.

W arto podkreślić, że we wszystkich kombinacjach nawozowych bez potasu zawartość sodu w sianie wskazuje na skłonność zwiększania się ilości tego pierw iastka w roślinach.

Z M IA N Y w S K Ł A D Z IE F L O R Y S T Y C Z N Y M R U N I Ł Ą K O W E J

Po odwodnieniu omawianych łąk, a bezpośrednio przed przeoraniem starej darni, w składzie flory stycznym dominowały: trzcinnik prosty (53%) i turzyce niskie (27%). Traw dobrych było tu zaledwie 12 procent. Z innych roślin zanotowano: wierzbę rokitę, trzcinę pospolitą, nerecznicę błotną, to jeść pospolitą, siedmiopalecznik błotny i lnicę pospolitą.

Podany skład florystyczny wskazywał wówczas na zachodzące przeo brażenia w układzie siedliska, powodowane obniżeniem poziomu wód

(14)

Wyniki a n a li z boraniezno-wagowych s ia n a / 1 p o k o s/ R e s u lts o f b o ta n ic a l-w e ig h t a n a ly s e s o f hay / 1 s t c u t / T a b e l a 6 Gatunki i grupy r o â lin S p e c ie s and groups o f p la n ts Mie szanka Cocks f o o t 0 N P К NP Ж PK КРК Łąka produk cyjn a C u lt i vated mee.-do\7 1970 Łąka n a t'oral na n ie zagospo darowana N atural immana- çed mea dow 1S65 kg % 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1966 1970 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 K ostrzewa łąkowa Meadow fe s c u e 1? 3 6 ,1 5 3 ,5 1 ,5 5 5 ,9 1 8 ,3 3 5 ,0 2 ,6 4 6 ,4 2 5 ,6 5 6 ,8 2 ,8 4 4 ,8 1 7 ,4 1 4 ,9 1 4 ,2 2 7 ,4 1 4 ,8 1 6 ,3 -Tymotka łąkowa

Meadow tim othy 4 1 1 ,1 1 0 ,6 6 ,0 1 0 ,6 7 ,6 1 3 ,2 3 ,0 1 2 ,2 4 ,6 1 1 ,5 0 ,7 9 ,9 1 4 ,8 3 7 ,7 3 3 ,6 4 9 ,8 2 6 ,5 3 1 ,2 -Kupkówka p o s p o lit a C ocksfoot ? 8 ,3 1 0 ,0 0 ,8 2 ,3 4 , 8 1 8 ,2 0 ,8 2 ,2 1 6 ,1 9 ,7 0 ,5 7 ,3 1 6 ,7 9 ,3 25,8 1 0 ,2 4 4 ,0 3 2 ,5 -Ż y cica tr w a ła E n g lis h r y eg r a ss - - 0 ,4 - - 0 ,2 0 ,2 - - - 0 ,8 - 0 ,8 - - - 0 ,2 - -M ie t lic a biaław a C reeping b en tg r a ss 1 2 ,8 0 ,1 - 3 ,2 - 2 ,2 - - - - 0 ,4 - - 8 ,7 0 ,2 - - - 5 ,6 W iech lin a łąkowa-

Meadow b lu eg r a ss 3 8 ,3 4 ,6 2 2 ,4 3 ,2 1 2 ,2 5 ,3 2 1 ,3 4 ,0 1 1 ,4 2 ,4 3 2 ,4 7 ,4 1 2 ,0 2 ,2 1 0 ,8 3 ,2 5 ,0 9 ,9 4 ,2 W iech lin a b ło tn a

Fowl b lu e g r a s s _ - - - - - 0 ,8 - - 0 ,2 - 3 ,3 - - - - 1 ,0 0 ,9 0 ,3 K ostrzew a czerwona Red fe s c u e 6 1 6 ,7 1 ,5 i o , 9 0 ,9 3 4 ,3 1 ,5 27,0 1 ,7 8 ,9 7 ,7 4 5 ,2 3 ,3 5 ,1 4 ,4 8 ,0 1 ,5 7 ,3 - 1 ,8 Perz w łaściw y Q uitch couchgrass _ _ _{1 ,4} - 1 ,5 - 4 ,9 - - - 1 ,9 - - - 5 ,5 - 1 ,4 - -T rz c in n lk p r o sty Bog sm a ll reed - - - - - 1 ,0 - 4 ,5 1 ,5 - 3 ,2 - 1 ,8 - - - - - - 5 8 ,7 Tomka wonna Sw eet v e r n a l g r a ss - - - - - - 1 5 ,8 - - - - - - - - - - - -K oniczyna b iałoróżow a A ls ik e c lo v e r 3 8 ,3 1 0 ,0 1 ,6 1 0 ,2 0 ,1 1 8 ,5 - 1 3 ,7 9 ,6 5 ,3 - 1 1 ,3 7 ,5 2 2 ,4 - 2 ,2 - 0 ,9 -Komonica zwyczajna Common b ir d в- f o o t t r e f o i l 3 8 ,3 3 ,5 9 ,7 3 ,4 - 4 ,0 - 1 0 ,9 1 6 ,5 - - 2 ,2 8 ,9 - -1 ,0 - -

(15)

-c .d . t a b e li 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 W ełnianka w ą sk o lis tn a Dense c o tto n g r a s s _ - 1 1 ,8 _ _{1 ,1} - - - - - - - - - - - - - 2 ,0 Turzyca sp . Sedge sp . - - 0 ,8 8 ,0 1 ,3 4 ,0 - 2 .8 - - - 4 ,4 - 0 ,6 - - - - 3 ,5 2 7 ,3 S i t sp . Rush sp . - - - 0 ,5 - 1 ,1 - 1 .1 - - - - - - - 0 ,3 - - 3 ,0 0 ,7 Skrzyp sp . H o r s e ta il sp . - - - - - 0 ,4 0 ,3 - - 0 ,1 - 1 ,2 - 1 ,5 - - - - - -Mniszek p o s p o lit y Common d a n d elio n _ _ _{1 ,9} _ 0 ,4 - - - 2 ,8 - - - - - - 1 ,8 - - -P r z y t u l ic a b ło tn a Water bedstraw _ - - 2 ,7 0 ,5 2 ,8 0 .9 8 ,8 - 1 ,4 0 ,1 7 ,3 - 2 ,5 0 .1 - 0 ,8 - - 1 ,5 W ierzbownica b ło tn a

Bog w illow h erb - - 4 ,6 4 .0 3 ,5 1 ,6 0 ,3 - 4 ,1 - 1 ,5 - 4 ,4 - - - - - - -F i r le t k a poszarpana

Cuckooflower _ _ 0 ,2 2 ,9 1 ,4 0 ,2 - 0 ,8 0 ,9 0 ,4 0 ,9 1 ,6 2 ,7 0 ,5 - - - - - -Krwawiiica p o s p o lit a

B road -leaved h e lle b o r in e - _ - 6,8 - 3 , 8 - - - 2 ,1 - - - 6,6 - - - 0,1 - 0 , 3 J a s k ie r rozłogow y

C reeping crow foot - - - ' 1 ,1 - 0,6 - 0 . 3 - - - 0 , 1 - 1 , 2 - - - - - 0 , 5 P i ę c io r n ik g ę s i

Goose p o t e n t i l - - - 6 , 7 1 , 1 - 2 , 2 - - - 0 , 8 - 4 ,1 - - - - - -Inne nieoznaczone

O thers u n id e n t if ie d - - 0 , 2 0 , 3 0 , 8 0 , 2 - 0 , 7 1. 7 0 , 7 0 , 7 1 . 7 1.6 0 . 9 0,2 1,0 0 , 4 0,8 1.8 3 , 1 Dobre traw y pastewne

V alu ab le p a stu re g r a ss e s 30 8 3 , 3 8 0 , 7 4 0 , 6 7 6 , 1 7 7 , 4 7 5 , 6 5 4 , 7 66,5 66,63 3 , 3 8 1 , 1 76,0 66,877 ,2 9 3 , 1 9 2 , 1 9 7 , 8 90,8 1 1 , 9 Trawy - g o rsze i z łe

Worse and lo w -v a lu e

g r a s s e s _ 1 Л _ 5 . 0 _ 2 5 , 2 1 , 5 - 3 ,2 2 ,4 1 .0 - - 5 ,5 - 1 , 4 - 5 2 ,7

Motylkowate

Legumes ь 1 6 ,6 1 3 ,5 1 1 ,3 1 3 ,6 0 ,1 2 2 ,5 - 2 4 ,6 2 6 ,1 5 ,3 - 1 3 ,5 1 6 ,4 22 ; 4 - 3 ,2 - 0 . 9

-Turzyce, s i t y i sk rz y p

Sedges, rushes and

h o r s e ta ils 0,8 2 0 ,3 1 ,3 2,1 0,3 3,9 _ _ 4,4 - 0,6 - _0,3 - - 6,5 30,0

Z doła i chwasty

(16)

gruntowych. Świadczyła o tym obecność — obok pozostałości ustępującej roślinności bagiennej — elementów bardziej kserofilnych. Roślinność nie pokryw ała całej powierzchni; pozostawało około 30% miejsc wolnych, dla tego też uzyskiwane plony były wyjątkowo niskie (12 q/ha).

Czynione na wydzielonej parceli próby ulepszenia wartości produkcyj nej tych łąk przez nawożenie m ineralne dały tylko połowiczne efekty. Wprawdzie plony siana wzrosły naw et do 60 q/ha, niemniej w runi za częły wykształcać się izolowane płaty z dominacją jednego gatunku, np. trzcinnika prostego, ostrożenia łąkowego, pokrzywy zwyczajnej, szcza w iu zwyczajnego i innych. Brak traw wysokich, mały udział i słabe za gęszczenie niskich, kępki turzyc i sitów utrudniające sprzęt mechanicz ny, potwierdziły słuszność decyzji pełnego zagospodarowania łąk.

Wyniki analiz botaniczno-wagowych siana z omawianego doświadcze nia świadczą o istotnym w pływie nawożenia m ineralnego na kierunki zmian zachodzących w składzie florystycznym łąk (tab. 6).

W pierwszym roku (1966) pełnego plonowania skład botaniczny siana był bardzo zbliżony do składu wysianej mieszanki. Zdecydowana prze waga kostrzewy łąkowej (zachwiana tylko w kombinacji PK na korzyść tymotki) nie utrzym ała się po pięciu latach na żadnej z kombinacji, a w przypadku 0, P, PN ustąpiła praw ie zupełnie. Na jej miejsce weszły przy silniejszym nawożeniu (PK, NPK) tym otka i kupkówka (60-70%), przy słabszym (N, P, NP), a więc bez udziału K. kostrzewa czerwona i wiechlina łąkowa (40-80%). W tym układzie, niezależnie od nawożenia, traw y dobre stanowiły (z w yjątkiem kombinacji 0) 66-98% masy siana.

Ogólnie biorąc, w podobnych, jak opisane, w arunkach rośliny motyl kowate w ykazują w yraźną skłonność do ustępowania z runi łąkowej. W naszym przypadku potwierdza się to szczególnie ostro przy pełnym lub praw ie pełnym nawożeniu (PK, NPK). Natomiast w kombinacji 0, K, NK motylkowate utrzym ały się przynajm niej na poziomie stanu wyjścio wego.

Tendencje degradacji runi łąkowej, przejaw iające się zwykle wzrostem zachwaszczenia, przebiegały najintensyw niej w kombinacji N, P. W dal szej kolejności zaznaczyło się to w kombinacji NK, NP, K. Praw ie zupeł ny brak chwastów miał miejsce tylko w przypadku kombinacji PK i NPK, a więc przy współdziałaniu P i K.

Podsumowując pięcioletnie efekty omawianego doświadczenia, w od niesieniu do zmian florystycznych runi badanych łąk, można przyjąć, że w porównaniu do kombinacji kontrolnej (0) nawożenie azotem nie spo wodowało pozytywnych zmian.

Nawożenie fosforowe zwiększyło znacznie udział kostrzewy czerwo nej i niekiedy wiechliny łąkowej, szczególnie w kombinacjach P i NP.

(17)

N a w o żen ie zm eliorow an ych łąk to rfo w y ch 221

Natomiast nawożenie potasem umożliwia utrzym yw anie się w runi ko strzew y łąkowej, a równocześnie wpływa na wzrost udziału kupkówki i tymotki.

Zaznaczające się korzystne współdziałanie P i К uw ydatniło się ogól nym wzrostem udziału traw wartościowych (93-98%), a jednocześnie prze ciwdziałało ekspansji chwastów i powrotowi roślin turzy co w at у ch.

D Y S K U S JA I W N IO S K f

Analizując wyniki przeprowadzonych badań można ogólnie stw ier dzić, że stosowane w okresie pięciu lat nawożenie m ineralne łąk nie spo wodowało tak dużych zmian we właściwościach chemicznych gleb tor fowych, jak należałoby tego oczekiwać.

Świadczy to o dużych zdolnościach reguluj ąco-przystosowawczych gleb torfowych, które potrafią przeciwdziałać zarówno nagromadzaniu się składników, podawanych w znacznych ilościach, jak i nadm iernem u w yczerpywaniu pozostających w deficycie.

Biorąc pod uwagę w yniki analizy chemicznej siana na tle uzyskanych plonów, można zaryzykować twierdzenie, że rolę podstawowego czyn nika regulującego w środowisku glebowym spełniają rośliny, reagując na sztucznie powodowane zmiany w arunków glebowych mniej luib bardziej bujnym wzrostem, bądź zróżnicowaniem składu florystycznego czy che micznego ru ni łąkowej.

Szereg momentów przem awia za tym, że rośliny zdolne są utrzym ywać zmienność w arunków środowiska glebowego w pobliżu stanu względnej równowagi biologicznej, niw elując lub przynajm niej osłabiając skutki oddziaływania tych czynników i procesów, które mogą prowadzić do za chwiania równowagi.

Drugim z kolei czynnikiem, który, jak się wydaje, spełnia również rolę regulatora zmienności w arunków glebowych, to wody gruntowe, zwłasz cza jeśli (jak to ma miejsce w naszym przypadku) w ahania ich poziomu w ciągu roku są stosunkowo duże (tab. 4).

Znaczna zawartość w wodzie niektórych składników w głębiej leżą cych partiach złoża, przy stwierdzonych możliwościach krążenia wód w zasięgu znacznych głębokości [2, 24], może stanowić poważną rezerw ę dla uzupełniania niedoboru niektórych pierwiastków, zwłaszcza Ca i Mg (cza sem P), dając równocześnie możliwość odprowadzania łatwo rozpuszczal nych, a słabiej sorbowanych w glebie torfowej pierwiastków, jak np. K, Na, a naw et N.

Na podobnej zasadzie zachodzi prawdopodobnie względna samoregu- lacja odczynu gleby, chociaż w stosunkowo wąskich granicach. Świadczy o tym m. in. fakt, że odczyn utrzym uje się tu od kilku lat na praw ie

(18)

nie zmienionym poziomie i jest na obszarze całego doświadczenia bardzo wyrównany, niezależnie od kombinacji nawozowej.

Jak w ykazały równolegle prowadzone doświadczenia z wapnowaniem,, naw et stosunkowo duże dawki związków w apnia powodują tylko nie znaczne zm iany zarówno w składzie chemicznym gleb, jak i ich od czynie.

Na zakończenie rozważań, m ających raczej charakter dyskusyjny, przedstawiamy ważniejsze z uzyskanych w yników w postaci kilku wnio sków i uogólnień:

1. W świetle uzyskanych wyników analizy chemicznej (tab. 1) suge row ana możliwość szkodliwego oddziaływania stosowanych do nawod nień łąk wód prowadzonych kanałem Wieprz—K rzna w ydaje się nieuza sadniona.

2. Stwierdzono zaznaczający się pośredni wpływ nawożenia m ineral nego na fizyczne właściwości gleby torfowej.

3. Pięcioletnie stosowanie nawozów m ineralnych nie spowodowało w yraźnej zmiany odczynu badanych gleb łąkowych.

4. W porównaniu do stanu wyjściowego, nawożenie m ineralne przy czyniło się do względnego wyczerpywania z gleby zapasów Ca i Mg, przy czym natężenie tego procesu przebiega proporcjonalnie do zwyżki plo nów siana.

5. Przy stosowanych dawkach nawozów potasowych całkowita zaw ar tość potasu w glebie wykazuje tendencję spadkową. Nie stwierdzono przy tym objawów nagromadzania sodu, wprowadzanego do gleby w solach potasowych.

6. W opisanych w arunkach (odczyn bardzo kwaśny) ogólna zawartość fosforu w glebach wszystkich kombinacji okazała się bardzo wyrównana. Nie stwierdzono przy tym objawów uwsteczniania tego składnika w glebie.

7. Analiza uzyskiwanych plonów siana (tab. 4) wykazała: — brak reakcji roślin na nawożenie azotem,

— wyraźną, malejącą w czasie reakcję na fosfor, przy braku współ działania N i P,

— wysoką i rosnącą w czasie reakcję na potas oraz wyraźne współ działanie P i K , a także skuteczne działanie N na tle PK,

— że zróżnicowanie składu chemicznego siana, zebranego z poszcze gólnych kombinacji jest stosunkowo niewielkie. Tym niemniej zaznacza się tendencja spadkowa w czasie zarówno w odniesieniu do zawartości fosforu i potasu, jak też w apnia i magnezu.

8. Wyniki analiz botaniczno-wagowych siana (tab. 6) świadczą o istot nym wpływie nawożenia mineralnego na tendencje i kierunki zmian skła du florystycznego łąk:

(19)

— nawożenie azotowe nie spowodowało w tym względzie żadnych po zytyw nych zmian,

— nawożenie fosforowe zwiększyło udział kostrzewy czerwonej i nie kiedy wiechliny łąkowej w runi łąk,

— nawożenie potasem umożliwiło utrzym anie w ru n i kostrzewy łą kowej, a równocześnie wpłynęło na wzrost udziału kupkówki pospolitej i tym otki łąkowej.

LIT E R A T U R A

[1] G a j d a J.: W p ływ n aw ożen ia na w zro st p lon u sian a i sk ład b otan iczn y ru n i łą k o w ej w d o lin ie H uczw y. R ocz. N au k roi. F -7 6 -4 , 1967.

[2] G a j d a J.: E fek ty gosp od arcze k a n a łu W ieprz—K rzna. G ospodarka i A d m i n istra cja T eren ow a 3, 1970.

[3] G r z y b St.: U żytk i zielo n e w rejo n ie k a n a łu W ieprz— K rzna. P o le sie L u b el skie. W y d a w n ictw o L u b elsk ie 1963, nr 3.

[4] H o n c z a r e n k o G.: W p ły w n a w o żen ia m in era ln eg o i organ iczn ego n a p lo  n o w a n ie i roślin n ość łą k i na g leb ie to rfo w ej. Z esz. probl. P ost. Nauk roi. 34, 1962.

[5] K w a r t a C., M a ś l a n k o w s k a L.: P lo n o w a n ie i zm ian y ro ślin n o ści łą k i n ow o założonej w zależn ości od w aru n k ów g leb o w y ch i n aw ożen ia. Zesz. N auk. W SR Szczec. 25, 1967.

[6] M a ś l a n k o w s k a L.: E fek ty w n o ść n a w o żen ia m in era ln eg o i organ iczn ego na łą c e torfo w ej now o założonej. Zesz. nauk. W SR Szczec. 25, 1967.

[7] M o r a c z e w s k i R.: M ożliw ości w n io sk o w a n ia o potrzeb ach n a w o zo w y ch gleb łą k o w y ch ze sk ład u ch em iczn ego n iek tó ry ch g a tu n k ó w traw . Rocz. N auk. roi. F -71-4, 1956.

[8] N i e w i a d o m s k i H.: W p ły w n aw ożen ia m in eraln ego n a g leb ę torfow ą i jej p lon ow an ie. Rocz. N au k roi. 52, 1949.

[9] O k r u s z k o H.: U sta len ie potrzeb n aw ożen ia fo sfo rem gleb to rfo w y ch na p rzyk ład zie to rfo w isk a K u w asy. W iad. IM UZ 9, 1963, 2.

[10] O l s z a k Z.: W p ływ n aw ożen ia m in era ln eg o na w ła śc iw o śc i g leb y to rfo w ej i skład ch em iczn y porostu łąk ow ego. P raca m a g istersk a (m aszynopis), L ublin 1968.

[11] P i n k i e w i c z E., M a d e j E., R u b a j B., U c h a c z S.: B ad an ia nad p rzy czy n a m i en d em iczn ego w o la u cieląt w reg io n ie k a n a łu W ieprz— K rzna. Med. w et. 3, 1969.

[12] S t a c h u r k a R.: W p ływ in w e sty c ji m elioracyjn ych na produkcję rolną w r eg io n ie k an ału W ieprz—Krzna. L u blin 1967.

[13] S z u n i e w i c z K.: W p ływ n aw ożen ia w zra sta ją cy m i d aw k am i fo sfo ru i p o  tasu na p lo n o w a n ie i sk ład roślin n ości łą k o w ej na g leb ie to rfo w ej. W iadom ości IM UZ 4, 1964, 4.

[14] Z a w a d z k i W. , R y c h l i c k i F.: N iek tó re e le m e n ty a n a lizy r o ln ic z o -e k o  nom icznej P o lesia L u b elsk iego. W yd aw n ictw o L u b elsk ie, L u b lin 1963.

[15] Z e p c h ł a W. , Z a w a d z k i W.: Próba oceny k o sztó w n a w o d n ien ia trw a ły ch u ży tk ó w zielon ych na p rzy k ła d zie k an ału W ieprz— K rzna. W iad. m elior. 12, 1969.

(20)

224 J. B orow iec, J. G ajda Ю . Б О Р О В Е Ц , Ю . Г А Й Д А Э Ф Ф Е К Т Ы М ИН ЕРАЛЬНО ГО У Д О Б РЕ Н И Я ЛУГОВ Н А ОСУШ ЕННОМ Н И ЗИ Н Н О М Т О Р Ф Я Н И К Е И нститут п очвоведени я и агрохимии, С ельск охозя й ствен н ая академ ия в Л ю блине Р е з ю м е Ц елью работы было и зуч ен и е к ач ествен н ы х и к оли чествен н ы х эф ф ек т о в пяти летней эксп луатации лугов на св еж е осуш енном и освоенном низинном торф янике, с особым учетом влияния минерального удобрения. И спы тания проводились на т ор ф я н и к е расп ол ож ен н ом в зо н е воздей ств и я к анала В е п р ж —К р ж н а вблизи м естности С основице в богаты м озерам и Л ен - ч ы н ск о-В лодав ск ом районе. П ри веденны е в тр уде резул ь таты (табл. 1— 6) бы ли п олучены в итоге комплексного п оч в енно-лугового обследовани я, учиты ваю щ его роль т р ех осн ов  ны х элем ентов естественной (природной) среды вода— почва— растение. Р езул ьт аты п ров еден н ы х и сследован ий зак лю чен ы в сл едую щ и х вы водах и обощ ениях: 1. А н ал и зом проб воды, отобранной в р а зн ы х п ун к та х торф ян и к а, о б н а  р у ж е н а отчетливая д и ф ф ер ен ц и а ц и я ее хим ич еского состава (табл. 1). 2. У становлено косв ен н ое влияние м инерального удобрен и я на ф и зи ч еск и е свойства тор ф я н ой почвы (табл. 2). 3. П ри м енение в течение пяти лет м инеральны х удобрен и й не вы звало отчетливого и зм ен ения реакции и зуч аем ы х л уговы х почв. 4. По сравнении с и сходны м состоянием, м инеральное удобр ен и е сп особ ствовало некотором у истощ ению п очвенны х р есурсов Са и Mg., при чем и н тен  сивность этого процесса была пропорциональна повы ш ению у р о ж а ев сена. 5. П ри прим ен яем ы х д о за х к алийн ы х удобрен и й валовое сод ер ж а н и е калия в почве в общ ем пон и ж алось. Н е установлены однако п ризнаки накоп лен ия натрия вносимого в почву с калийны м удобрением . 6. В описан ны х усл ови я х (сильно кислая реакция) общ ее со д ер ж а н и е ф о с ф о р а в почве в сех вариантов ок азал ось очень сходно. Н е установлено при том п ризнаков ретроградаци и этого элем ента в почве. 7. А н ал и з пол уч ен н ы х у р о ж а ев сена (табл. 4) выявил: — отсутствие отзы вчивости растений на вн есен и е азота, — ясно вы р аж ен н ую но м алею щ ую со врем енем отзы вчивость на ф о с ф о р при отсутствии взаим одействия N и Р, — вы сокую и повы ш аю щ ую ся со врем енем отзы вчивость на калий и от ч е тли вое взаим одействие Р и К, а т а к ж е э ф ф ек т и в н о е действие N на ф о н е Р К .

(21)

N a w o żen ie zm eliorow an ych łą k to rfo w y ch 225

.7. B O R O W I E C , J . G A J D A

EFFECTS OF M IN ERA L F ER T ILIZA TIO N OF M EAD O W S ON R EC LAIM ED LOW PEA T BOG

In stitu te of S o il S cien ce and A g ricu ltu ra l C hem istry A g ricu ltu ra l U n iv ersity of L ublin

S u m m a r y

T h e aim o f th e w ork w a s to d eterm in e q u a lita tiv e and q u a n tita tiv e e ffe c ts o f fiv e -y e a r u tiliza tio n o f m ea d o w s on r e cen tly reclaim ed and m an aged lo w peat bog, w ith p articu lar con sid eration o f m in eral fertiliza tio n .

The r e sp e c tiv e in v e stig a tio n s w e r e carried out in a peat bog situ a ted w ith in th e reach of th e W ieprz—K rzna canal in flu en ce, near th e S osn o w ica lo ca lity , on th e Ł ą czy ń sk o -W ło d a w sk ie lak elan d .

T he resu lts of th e w ork (T ables 1-6), ob tain ed on th e b asis of c o m p lex p ed o lo  gie and gra ssla n d in v e stig a tio n s, ta k in g in<to accou n t th e role of th e b asic n a tu  ral en v iro n m en t elem en ts: w a te r -so il-p la n t, a re d iscu ssed .

T he in v e stig a tio n s lea d to th e fo llo w in g conclusions:

1. A n a ly sis of w a ter ta k en at d ifferen t p la ces over th e p eat bog area has p ro ved its d istin ct ch em ica l com p osition d iffe r e n tia tio n (T able 1).

2. An in d irect e ffe c t of m in eral fertiliza tio n on p h y sica l p eat so il prop erties has b e e n found (T able 2).

3. T w o -y e a r m in eral fertiliza tio n did not cau se an y d istin ct ch an ges in reaction of m ea d o w soils.

4. T h e m in eral fertiliza tio n , as com pared to th e in itia l state, con trib u ted to a r e la tiv e ex h a u stio n o f Ca and Mg from soil, th e in te n sity of th is p rocess being prop ortion al to h a y y ield in crem en ts.

5. A t th e p otassiu m rates applied, th e to ta l К co n ten t in soil p roves a d ecrea  sin g ten d en cy. In th is case no sym p tom s of sodium accu m u la tio n due to in tr o  duction o f th is elem en t w ith p o ta ssiu m sa lts into soil h a v e been ob served .

6. In th e a b o v e con d ition s (very acid reaction ) th e to ta l p h osphorus co n ten t in so il o f a ll trea tm en ts p roved to b e v ery sim ilar. N o reta rd a tio n sy m p to m s of th is elem en t in soil h a v e b een o b serv ed in th is case.

7. T he a n a ly sis o f th e hay y ie ld s ob tain ed (T able 4) h a s proved: — a la c k of resp on se o f p la n ts to n itrogen ,

— a d istin ct resp on se of p la n ts to phosphorus, not w ea k en in g in tim e, at a la ck of N and P in teraction ,

— a h igh resp on se to potassiu m , in crea sin g in tim e, and a d istin ct N and P in tera ctio n as w e ll as an e ffe c tiv e n e s s of N again st th e background o f PK .

D o c . d r h a b . J ó z e f B o r o w ie c W p ły n ę ł o d o P T G w lip c u 1913 r.

I n s t y t u t G le b o z n a w s t w a i C h e m ii R o ln e j A R

(22)