Prawo konstytucyjne

Prawo konstytucyjne

Parlament. Status prawny posłów i senatorów

Mateusz Radajewski Katedra Prawa Konstytucyjnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

Parlament

Parlament

 organ przedstawicielski, którego co najmniej jedna izba pochodzi w wyborów powszechnych

 pełni funkcję ustawodawczą, powołuje niektóre organy i kontroluje administrację rządową

Dwuizbowość (bikameralizm)

 geneza:

• w państwach federalnych – druga izba reprezentacją jednostek składowych

• w państwach unitarnych – zabezpieczenie interesów stanów wyższych (zasiadających w drugiej izbie) w obliczu demokratyzacji powoływania pierwszej izby

 rodzaje:

• symetryczna

• niesymetryczna

• także współcześnie druga izba („izba wyższa”) nie zawsze pochodzi z wyborów powszechnych

Autonomia parlamentu

 niezapisana wprost w Konstytucji

 wynikająca z wyjątkowego charakteru parlamentu wśród innych organów państwa

 umożliwia mu nieskrępowaną działalność

 szczególne aspekty autonomii parlamentu:

• autonomia regulaminowa (wprost przewidziana w Konstytucji)

• autonomia personalna

• autonomia finansowa (budżetowa, finansowo-budżetowa)

• autonomia terytorialna

• autonomia jurysdykcyjna

Autonomia regulaminowa parlamentu

 regulaminy parlamentarne jako szczególny rodzaj źródeł prawa – Konstytucja przewiduje istnienie regulaminów:

• Sejmu (art. 112 Konstytucji RP)

• Senatu (art. 124 w zw. z art. 112 Konstytucji RP)

• Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 2 Konstytucji RP)

 zakres przedmiotowy regulaminów Sejmu i Senatu:

• organizacja wewnętrzna i porządek prac (art. 112)

• tryb powoływania i działalności organów wewnętrznych (art. 112)

• sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków innych organów wobec Sejmu/Senatu (art. 112)

• odrębności postępowania ustawodawczego w sprawie projektu pilnego (art. 123 ust. 2)

• tryb udzielania informacji publicznej przez Sejm/Senat (art. 61 ust. 4)

 zakres przedmiotowy regulaminu Zgromadzenia Narodowego

• art. 114 ust. 2

• art. 112 i 61 ust. 4 per analogiam?

 charakter prawny regulaminów parlamentarnych:

• akty prawa wewnętrznego czy powszechnie obowiązujące?

• w razie niezgodności ustawy z regulaminem, który akt ma pierwszeństwo?

Kadencja

Okres, na jaki organ w danym składzie personalnym otrzymuje

pełnomocnictwo do sprawowania władzy

Kadencja Sejmu i Senatu

 Kadencja Senatu zawsze równa kadencji Sejmu

 Kadencja Sejmu i Senatu co do zasady trwa około 4 lata:

• bieg kadencji rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie (a zatem poprzednia kadencja kończy się dzień wcześniej)

• wybory w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od pierwszego posiedzenia Sejmu kończącej się kadencji

• pierwsze posiedzenie nowego Sejmu – w ciągu 30 dni od dnia wyborów

 Skrócenie kadencji Sejmu:

• obligatoryjne – nieutworzenie rządu zgodnie z procedurą

• fakultatywne:

 nieprzedstawienie Prezydentowi RP do podpisu ustawy budżetowej w 4 miesiące od wpłynięcia projektu ustawy (Prezydent RP ma na decyzję 14 dni)

 uchwałą Sejmu (tzw. samorozwiązanie Sejmu) – 2/3 ustawowej liczby posłów (to nie to samo co większość 2/3 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów)

 wówczas wybory w 45 dni, a pierwsze posiedzenie Sejmu w 15 dni od dnia wyborów

 niedopuszczalne w stanach nadzwyczajnych

Kadencja Sejmu i Senatu

 Przedłużenie kadencji

 w czasie stanów nadzwyczajnych i 90 dni po ich zakończeniu nie mogą odbyć się wybory, a kadencja parlamentu ulega odpowiedniemu przedłużeniu

 teoretycznie możliwe ustawą o zmianie Konstytucji (praktyka spotykana w PRL)

 Parlament z prawnego punktu widzenia do ostatniego

dnia kadencji – nawet po wyborach – zachowuje

wszystkie kompetencje (z perspektywy politycznej

niewskazane jest jednak podejmowanie decyzji

strategicznych, kontrowersyjnych lub co do których

zwycięzcy wyborów wyrażają odmienne poglądy)

Dyskontynuacja prac parlamentu

 wszystkie nierozstrzygnięte przez parlament sprawy uznaje się za zamknięte

 rozstrzygnięcie danej sprawy wymaga ponownego zainicjowania całej procedury od początku

 wyjątki:

• prace nad obywatelskim projektem ustawy (art. 4 ust. 3 ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli)

• nierozpatrzenie sprawozdania komisji śledczej (art. 21 ust. 1 ustawy o sejmowej komisji śledczej)

• postępowanie z tzw. wstępnym wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej (art. 13a ust. 1 ustawy o Trybunale Stanu)

• postępowanie przed sejmową Komisją do Spraw Unii

Europejskiej (art. 148e regulaminu Sejmu)

Zgromadzenie Narodowe

 oddzielny od Sejmu i Senatu konstytucyjny organ państwa

 złożony z posłów i senatorów

 obraduje pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub – w jego zastępstwie – Marszałka Senatu

 uchwala swój regulamin

 zbiera się tylko w sytuacjach określonych w Konstytucji:

• odebranie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP

• wysłuchanie orędzia Prezydenta RP

• postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia

• uznanie trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia

• uchwalenie swojego regulaminu

Pierwsze posiedzenie Sejmu

 Prezydent RP powołuje Marszałka-Seniora

 jeden z posłów najstarszych wiekiem

 przewodniczy pierwszemu posiedzeniu do czasu wyboru Marszałka Sejmu

 ślubowanie posłów

 wybór Marszałka Sejmu

• bezpośrednio po ślubowaniu (wcześniej można tylko wnioski formalne)

• kandydatów zgłasza co najmniej 15 posłów

• wybór bezwzględną większością głosów (jeśli w I turze żaden kandydat jej nie uzyska, w II turze usuwa się nazwisko kandydata, który uzyskał najmniejszą liczbę głosów)

 wybór wicemarszałków Sejmu

• Sejm najpierw uchwałą ustala ich liczbę

• wybór na takich samych zasadach jak wybór Marszałka Sejmu

 wybór sekretarzy Sejmu (20) – kandydatów zgłasza Prezydium

 wybór członków Trybunału Stanu

 Prezes Rady Ministrów obligatoryjnie składa dymisję rządu

Organy wewnętrzne Sejmu i Senatu

 kierownicze:

• Marszałek Sejmu/Marszałek Senatu (są również konstytucyjnymi organami państwa)

• Prezydium Sejmu/Prezydium Senatu

• Konwent Seniorów

 pomocnicze – komisje:

• stałe

• nadzwyczajne

• śledcze (nie ma w Senacie)

Marszałek Sejmu

 Konstytucyjny organ państwa (druga osoba w państwie)

• zarządza wybory na urząd Prezydenta RP

• zastępuje Prezydenta RP w razie przejściowej niemożności pełnienia przez niego obowiązków

• pełni funkcję głowy państwa w razie opróżnienia urzędu

• przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu

• może złożyć wniosek do Trybunału Konstytucyjnego

 Organ kierujący Sejmem:

• przewodniczym obradom

• zwołuje posiedzenia

• przewodniczy Prezydium i kieruje jego pracami

• zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom

• strzeże praw Sejmu

• reprezentuje Sejm na zewnątrz

• udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy i czuwa nad wykonywaniem przez inne organy obowiązków wobec posłów

• odpowiada za porządek i spokój na terenie Sejmu

• powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu i jego zastępców

Marszałek Sejmu

 Powoływanie – na pierwszym posiedzeniu

 Odwołanie – „konstruktywne wotum nieufności”

• wniosek min. 46 posłów wskazujący imiennie następcę

• bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

• głosowanie po min. 7 dniach (ale nie więcej niż 45)

 W razie śmierci lub rezygnacji jego obowiązki aż do

wyboru następcy pełni najstarszy wiekiem

wicemarszałek

Prezydium Sejmu

 Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie (zwyczajowo pochodzący również z klubów opozycyjnych)

 Odwołanie wicemarszałka – Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów na wniosek min. 15 posłów

 Główne kompetencje:

• ustala plan prac Sejmu i tzw. tygodnie posiedzeń

• dokonuje wykładni regulaminu Sejmu

• organizuje współprace między komisjami sejmowymi

• ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu

 W posiedzeniach bierze udział (z głosem doradczym) Szef Kancelarii Sejmu

 uchwały większością głosów (w razie remisu rozstrzygający

jest głos Marszałka Sejmu)

Konwent Seniorów

 Skład:

• Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie Sejmu

• przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów

• przedstawiciele:

 porozumień klubów lub kół poselskich

 klubów parlamentarnych, jeśli zrzeszają co najmniej 15 posłów

 kół reprezentujących w dniu wyborów osobną listę wyborczą

 W posiedzeniach bierze udział (z głosem doradczym) Szef Kancelarii Sejmu

 organ zapewniający współdziałanie klubów

 opiniuje zwłaszcza:

• projekty planów pracy Sejmu

• projekty porządku dziennego posiedzeń Sejmu i ich terminy

• wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów

Komisje sejmowe

1. Stałe

 obecnie 29

 dwa rodzaje:

• „resortowe”

• związane ze szczególnymi funkcjami Sejmu:

 do Spraw Petycji

 do Spraw Służb Specjalnych

 do Spraw Kontroli Państwowej

 do Spraw Unii Europejskiej

 Etyki Poselskiej

 Regulaminowa i Spraw Poselskich

 Ustawodawcza

 Łączności z Polakami za Granicą

 Mniejszości Narodowych i Etnicznych

 Odpowiedzialności Konstytucyjnej

2. Nadzwyczajne – powołując, Sejm określa cel, zasady i tryb działania

3. Śledcze

Skład osobowy komisji

skład poszczególnych komisji Sejm wybiera uchwałą:

• na wniosek Prezydium Sejmu

• po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów

 pierwsze posiedzenie komisji otwiera Marszałek Sejmu

 komisja zwykłą większością głosów wybiera prezydium komisji (przewodniczącego i jego zastępcę)

 szczególne regulacje dotyczące składów:

• Komisja Etyki Poselskiej

 tylko osoby o nieposzlakowanej opinii i wysokim autorytecie moralnym

 kandydatów proponują przewodniczący klubów

 kandydat może wnieść zastrzeżenie co do innego kandydata, co wstrzymuje wybór

 utrata członkostwa w klubie skutkuje utratą członkostwa w komisji

 funkcję przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rotacyjnie pełnią wszyscy członkowie (zmiana co 6 miesięcy)

• Komisja do Spraw Unii Europejskiej

 powinien odzwierciedlać polityczny skład całego Sejmu

Szczególne komisje stałe

Komisja do Spraw Służb Specjalnych

• posiedzenia tajne

 Komisja Etyki Poselskiej

• szczególny skład

• rozpatrywanie spraw wynikających z oświadczeń majątkowych

• przedstawia Sejmowi projekt „Zasad etyki poselskiej”

• wydaje rozstrzygnięcia wobec posłów zachowujących się

niezgodnie z „Zasadami etyki poselskiej” – bezwzględną

większością może zwrócić uwagę, udzielić upomnienia lub

nagany (przysługuje odwołanie do Prezydium Sejmu)

Posiedzenia Sejmu

„Sejm i Senat obradują na posiedzeniach” (wykluczenie sesyjności)

uczestnicy

• Prezydent RP jeśli uzna to za stosowne

• członkowie rządu i Prezes NIK (albo ich zastępcy)

• mogą uczestniczyć:

 Marszałek Senatu

 Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Prezes TK

 RPO, RPD i Prokurator Generalny

 Przewodniczący KRS i Przewodniczący PKW

 Prezes NBP, GIODO, Przewodniczący KRRiT

 Szef Kancelarii Prezydenta oraz sekretarze stanu w niej

 jawność obrad – utajnienie dopuszczalne:

• gdy wymaga tego dobro państwa

• na wniosek Prezydium lub grupy 30 posłów

• bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (bez publiczności i mediów)

Posiedzenia Sejmu

Termin – ustalany przez Prezydium lub Sejm

 Porządek dzienny:

• ustala Marszałek Sejmu po opinii Konwentu Seniorów

• wnioski o uzupełnienie – kluby, koła i grupy 15 posłów najpóźniej do 21:00 dnia poprzedzającego posiedzenie

• w razie braku jednolitej opinii Konwentu – rozstrzyga Sejm (najpóźniej w 4 miesiące – nie dotyczy to wniosku o odwołanie Marszałka Sejmu)

 Dyscyplinowanie posłów:

• jeśli mówi od rzeczy – dwukrotne wezwanie „do rzeczy”, a potem odebranie głosu

• jeśli uniemożliwia obrady – dwukrotne przywołanie „do porządku”

• wykluczenie z posiedzenia:

 jeśli, mimo przywołania „do porządku”, dalej robi swoje

 może się odwołać do Prezydium, które niezwłocznie rozpatruje sprawę

 obowiązek opuszczenia sali posiedzeń – jeśli nie, przerwa w obradach

Obrady Sejmu

 kieruje Marszałek Sejmu lub jeden z wicemarszałków przy pomocy 2 sekretarzy

 listę mówców prowadzi sekretarz

 udzielenie głosu poza porządkiem dziennym tylko dla:

• sprostowania błędu

• wniosku formalnego (tj. o przerwę, zamknięcie posiedzenia, zamknięcie listy mówców, uchwalenie tajności posiedzenia, głosowania bez dyskusji, stwierdzenia quorum, przeliczenia głosów etc.)

 oświadczenia poselskie

• poza porządkiem dziennym

• na zakończenie posiedzenia

 poza kolejnością głos zabrać mogą:

• Prezydent RP w celu wygłoszenia orędzia (nawet poza porządkiem dziennym)

• inna osoba mogąca z mocy regulaminu brać udział w posiedzeniu

Sposoby głosowania

 podniesienie ręki z równoczesnym wykorzystaniem urządzenia do liczenia głosów

 głosowanie imienne

 podniesienie ręki i policzenie głosów przez sekretarzy

Sejmu (w razie niemożności wykorzystania urządzenia do

liczenia głosów)

Reasumpcja głosowania

 możliwe (nie obowiązkowe!), gdy istnieją uzasadnione wątpliwości co do wyników głosowania

 na pisemny wniosek 30 posłów zgłoszony na tym samym posiedzeniu Sejmu

 Sejm najpierw rozstrzyga o wniosku, a potem – w razie uwzględnienia – dokonuje się ponowne głosowania

 nie można dokonać reasumpcji głosowania imiennego

Kancelaria Sejmu

 urząd wykonujący czynności techniczno-organizacyjne oraz doradcze związane z działalnością Sejmu i jego organów

 na czele Szef Kancelarii powoływany i odwoływany przez

Marszałka Sejmu po opinii KRiSP

Status prawny

posłów i senatorów

Mandat wolny

 posłowie i senatorowie są przedstawicielami Narodu

 nie wiążą ich instrukcje wyborców

 nie mogą być pozbawieni mandatu – wyjątki:

• utrata prawa wybieralności

• objęcie funkcji, której nie można łączyć z mandatem poselskim/senatorskim

• pozbawienie mandatu wyrokiem Trybunału Stanu za

naruszenie zakazów, o których mowa w art. 107 Konstytucji RP

(tzw. odpowiedzialność konstytucyjna sui generis)

Niepołączalność

 ma przeciwdziałać konfliktom interesów

 funkcji posła/senatora nie można łączyć z funkcją:

• członka drugiej izby parlamentu i Parlamentu Europejskiego

• Prezydenta RP

• Prezesa NBP, jego zastępcy i członków RPP

• Prezesa NIK i jego zastępcy

• RPO, RPD i ich zastępców

• członka KRRiT

• ambasadora

• zatrudnieniem w:

 Kancelarii Sejmu lub Senatu

 Kancelarii Prezydenta

 administracji rządowej (z wyjątkiem stanowisk sekretarzy stanu)

 sędziego i prokuratora (Prokuratora Generalnego?)

 urzędnika służby cywilnej

 funkcjonariusza policji i służb ochrony państwa

Zakazy antykorupcyjne

(tzw. niepołączalność formalna)

 w zakresie określonym ustawą poseł/senator nie może:

• prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego

• nabywać majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego

 w razie naruszenia zakazów odpowiedzialność konstytucyjna sui generis:

• oskarża dana izba na wniosek jej marszałka

• Trybunał Stanu orzeka wyłącznie w przedmiocie pozbawienia mandatu

 obecna ustawa w zasadzie nie wykonuje delegacji

określonej w art. 107 Konstytucji, a nawet dopuszcza

zachowania w nim zakazane

Immunitety – rodzaje

 ze względu na charakter:

• materialny (indemnitet) – wyłącza dany czyn spod definicji czynu zabronionego

• formalny – uniemożliwia ściganie czynu zabronionego (negatywna przesłanka procesowa)

 ze względu na trwałość:

• trwały – skuteczny również po zakończeniu pełnienia funkcji, z którą wiąże się jego posiadanie

• nietrwały – skuteczny tylko w trakcie pełnienia funkcji

 ze względu na możliwość uchylenia:

• względny

• bezwzględny

 ze względu na zakres:

• zupełny

• częściowy

Immunitet materialny posła i senatora (art. 105 ust. 1)

 wszelkie czyny wchodzące w zakres sprawowanego mandatu – zwłaszcza wnioski, wystąpienia i głosowania na posiedzeniach

 odpowiedzialność wyłącznie przed Sejmem/Senatem (dyscyplinarna lub finansowa)

 w razie naruszenia praw osób trzecich – odpowiedzialność sądowa wyłącznie za zgodą Sejmu

 trwa również po wygaśnięciu mandatu

 zgodnie z orzecznictwem SN nie obejmuje działań przy

pomocy niegodziwych metod (np. głosowania na dwie

ręce)

Immunitet materialny posła i senatora (art. 105 ust. 1)

Z samej istoty tego mandatu – piastowanego przez posła w imieniu i z wyboru Narodu – wynika, że musi on być wykonywany przy użyciu godziwych metod postępowania, nienaruszających zasad dobrej wiary ze strony społeczeństwa do tego, kto go posiada. Nie może on być więc wykonywany za pomocą rozmaitych nieuczciwych machinacji, takich np., jak posługiwanie się fałszywymi dokumentami lub fałszowanie wykorzystywanych dokumentów w swej działalności poselskiej, nie może wyrażać się w podburzaniu do dokonywania aktów przemocy lub braniu w nich udziału, albo w publicznym nawoływaniu do nieposłuszeństwa obowiązującej ustawie itp.

(Uchwała SN z 16 lutego 1994 r., sygn. akt I KZP 40/93)

Immunitet formalny posła i senatora

 od dnia ogłoszenia wyników wyborów do wygaśnięcia mandatu

 obejmuje wszelkie etapy postępowania karnego (w tym np.

apelację na jego korzyść)

 obejmuje także odpowiedzialność za wykroczenia

 poseł/senator może się go dobrowolnie zrzec

 Sejm/Senat uchyla go (w odniesieniu do konkretnego czynu) bezwzględną większością ustawowej liczby posłów

 nie jest nim objęte postępowania karne wszczęte przed wyborem danej osoby na posła/senatora – chyba że Sejm/Senat osobną uchwałą zdecyduje inaczej:

• na wniosek posła/senatora

• nie może to dotyczyć wykonania kary prawomocnie orzeczonej

• większością 3/5 ustawowej liczby posłów/senatorów

Przywilej nietykalności posła i senatora

jeden z elementów immunitetu formalnego albo osobny przywilej procesowy

zakaz zatrzymania lub aresztowania – chyba że:

• zgoda Sejmu/Senatu

• ujęcie na gorącym uczynku, jeśli jest to niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania (wówczas niezwłocznie zawiadamia się Marszałka Sejmu/Senatu, który może nakazać niezwłoczne zwolnienie)

• w stanie wyższej konieczności (orzecznictwo TK)

obejmuje wszelkie formy pozbawienia lub ograniczenia wolności przez organy stosujące przymus

nie dotyczy wykonania prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności (art. 10 ust. 8 uowmpis) – przepis ten w obecnym stanie prawnym jest „pusty” (jego hipoteza nigdy się nie spełni)

Sejm/Senat wyraża zgodę bezwzględną większością ustawowej

liczby posłów/senatorów

Wygaśnięcie mandatu

 śmierć

 utrata prawa wybieralności (lub jego nieposiadanie w dniu wyborów)

 pozbawienie mandatu orzeczeniem Trybunału Stanu

 zrzeczenie się mandatu (w tym odmowa ślubowania)

 niezłożenie rezygnacji (w ciągu 14 dni od ogłoszenia wyników wyborów w Dzienniku Ustaw) z pełnienia funkcji, której nie można łączyć z mandatem poselskim lub senatorskim

 powołanie na stanowisko, którego zajmowania nie

można łączyć z mandatem poselskim lub senatorskim (w

tym wybór na posła do Parlamentu Europejskiego)

Prawa posłów/senatorów

 uczestnictwa w posiedzeniach izby i ZN

 składania interpelacji i zapytań poselskich

 uzyskiwania od organów państwowych i samorządowych wyjaśnień w sprawach wynikających z wykonywania mandatu

 tworzenia klubów, kół i zespołów

 wglądu w działalność organów państwowych i samorządowych, przedsiębiorstw państwowych i samorządowych oraz spółek z udziałem Skarbu Państwa

 interwencji poselskiej/senatorskiej – również w jednostkach prywatnych

 uczestnictwa w posiedzeniach rad i sejmików

samorządowych (właściwych ze względu na okręg, w którym

został wybrany, lub siedzibę biura poselskiego)

Obowiązki posłów/senatorów

 czynnego uczestnictwa w posiedzeniach izby i ZN oraz ich organów wewnętrznych, do których zostali wybrani

 przyjmowanie wniosków, postulatów i opinii wyborców i branie ich pod uwagę w swojej działalności

 utworzenie biura poselskiego/senatorskiego

Warunki wykonywania mandatu

 uposażenie równe wynagrodzeniu podsekretarza stanu (tylko posłowie/senatorowie zawodowi) – w 2016 r.: 5,6 x 1766,46 = 9892,18 zł

 dieta parlamentarna (wszyscy parlamentarzyści – 25%

uposażenia – tj. 2473,05 zł)

 prawo do urlopu bezpłatnego w miejscu pracy

 obowiązek składania oświadczeń majątkowych

• na początku kadencji

• corocznie do 31 kwietnia (stan na 31 grudnia poprzedniego roku)

• na końcu kadencji

 bezpłatne przeloty i przejazdy na terenie kraju

 rejestr korzyści

Rejestr korzyści

 obowiązek zgłaszania do niego informacji (w 30 dni od wystąpienia danego faktu) o:

• zatrudnieniu i wykonywanej pracy

• uzyskanych darowiznach

• materialnym wspieraniu działalności publicznej przez inne osoby

• udziale w organach spółek, fundacji i spółdzielni, nawet jeśli nie jest z tego tytułu pobierane wynagrodzenie

 rejestr jest jawny

 prowadzi go marszałek odpowiedniej izby

Odpowiedzialność regulaminowa posłów

 Prezydium Sejmu

• po opinii KRiSP

• za naruszenie obowiązków poselskich z ustawy

• zwrócenie uwagi, upomnienie lub nagana

• odwołanie w ciągu 14 dni do całego Sejmu

 Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich

• za niewykonywanie obowiązków poselskich

• zwrócenie uwagi, upomnienie lub nagana

• odwołanie w ciągu 14 dni do Prezydium Sejmu

 Obniżenie uposażenia lub diety

• za uniemożliwienie prac Sejmu lub jego organów (Prezydium Sejmu)

• za nieusprawiedliwioną nieobecność lub wykluczenie z posiedzenia (Marszałek Sejmu)

Formy zrzeszeń posłów/senatorów

według kryterium politycznego

• kluby (15 posłów/7 senatorów)

• koła (3 posłów/senatorów)

według kryterium merytorycznego -

zespoły

Funkcja kreacyjna – Sejm

 Sejm wybiera:

• zastępców przewodniczącego i członków Trybunału Stanu

• sędziów Trybunału Konstytucyjnego

• 3 członków Rady Polityki Pieniężnej

• 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

• 4 członków Krajowej Rady Sądownictwa

 Sejm powołuje:

• Prezesa NBP (na wniosek Prezydenta RP)

• 5 członków Rady IPN (na wniosek zgromadzenia elektorów)

 Sejm za zgodą Senatu powołuje:

• Prezesa Najwyższej Izby Kontroli

• Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka

• Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

• Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej (na wniosek Rady IPN)

• Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (na wniosek PRM)

Funkcja kreacyjna – Sejm

 Sejm wybiera lub powołuje osoby na stanowiska państwowe co do zasady na wniosek:

• Marszałka Sejmu

• 35 posłów

 Sejm wybiera sędziów TK na wniosek:

• Prezydium Sejmu

• 50 posłów

 Sejm wybiera Rzecznika Praw Dziecka na wniosek:

• Marszałka Sejmu

• Marszałka Senatu

• 35 posłów

• 15 senatorów

 Sejm wybiera lub powołuje osoby na stanowiska państwowe

bezwzględną większością głosów (w tym wypadku regulamin

Sejmu milczy o kworum!)

Funkcja kreacyjna – Senat

 Senat wybiera (bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów):

• 2 członków Krajowej Rady Sądownictwa

• 1 członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

• 3 członków Rady Polityki Pieniężnej

• 2 członków Rady IPN

 Senat wyraża zgodę na:

• powołanie RPO – w ciągu miesiąca

• powołanie i odwołanie RPD i Prezesa NIK – w ciągu miesiąca

• powołanie i odwołanie GIODO, Prezesa IPN oraz Prezesa UKE

 głosowania w Senacie w ramach funkcji kreacyjnej są

tajne

Funkcja kontrolna

Funkcja kontrolna – regulamin Sejmu

Art. 191

1. Interpelacje, wnioski o przedstawienie informacji bieżących, zapytania poselskie i pytania w sprawach bieżących mogą być kierowane do członków Rady Ministrów.

2. Marszałek Sejmu wprowadza do porządku dziennego każdego posiedzenia Sejmu punkt "Informacja bieżąca"

oraz punkt "Pytania w sprawach bieżących".

Interpelacje poselskie

Art. 192

1. Posłowi przysługuje prawo złożenia interpelacji w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa.

2. Interpelacja powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytania oraz powinna być skierowana zgodnie z właściwością interpelowanego.

3. Interpelację składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu.

4. Prezydium Sejmu pozostawia bez biegu interpelację, która nie spełnia wymogów określonych w ust. 1 i 2.

5. Prezydium Sejmu może zażądać skreślenia z interpelacji zwrotów sprzecznych z zasadami etyki poselskiej, pod rygorem nieprzyjęcia interpelacji.

6. Marszałek Sejmu przesyła interpelację niezwłocznie

interpelowanemu.

Odpowiedź na interpelację

Art. 193

1. Odpowiedź na interpelację jest udzielana w formie pisemnej nie później niż w terminie 21 dni od dnia otrzymania interpelacji.

2. Odpowiedź pisemną składa się na ręce Marszałka Sejmu. Marszałek Sejmu przesyła odpowiedź na interpelację interpelantowi. Informacje o nadesłanych odpowiedziach na interpelacje, braku odpowiedzi na nie oraz teksty nadesłanych odpowiedzi są udostępniane w Systemie Informacyjnym Sejmu.

3. W razie uznania odpowiedzi, o której mowa w ust. 2, za

niezadowalającą interpelant może zwrócić się do Marszałka Sejmu o

wystąpienie do interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień

na piśmie, uzasadniając przyczyny nieprzyjęcia odpowiedzi. Z

wnioskiem takim można wystąpić tylko raz, nie później niż w terminie

30 dni od dnia otrzymania niezadowalającej odpowiedzi. Dodatkowe

wyjaśnienia udzielane są przez interpelowanego w terminie 21 dni od

dnia otrzymania żądania dodatkowych wyjaśnień.

Informacja bieżąca

Art. 194

1. Klubowi oraz grupie co najmniej 15 posłów przysługuje prawo złożenia wniosku o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu przez członka Rady Ministrów informacji bieżącej, zwanej dalej "informacją". Przepisy art. 192 ust. 1-6 stosuje się odpowiednio.

2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, przedkładany jest do godziny 21.00 dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia posiedzenia Sejmu, wraz z uzasadnieniem oraz wskazaniem jego adresata.

3. Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala, która ze zgłoszonych propozycji informacji zostaje uwzględniona i rozpatrzona na najbliższym posiedzeniu Sejmu.

Dokonując wyboru tematu informacji Prezydium Sejmu kieruje się przede wszystkim jej znaczeniem i aktualnością. Bierze także pod uwagę liczebność klubu lub koła, które zgłosiły propozycje tematyczne informacji.

4. W przypadku braku jednolitej opinii Konwentu Seniorów w sprawie, o której mowa w ust.

3, o wyborze informacji rozstrzyga Sejm, po przedstawieniu sprawy przez Marszałka Sejmu 6. Rozpatrzenie informacji na posiedzeniu Sejmu obejmuje przedstawienie uzasadnienia wniosku przez posła wyznaczonego przez podmiot uprawniony do jego złożenia oraz

udzielenie odpowiedzi przez przedstawiciela Rady Ministrów. Przedstawienie uzasadnienia wniosku nie może trwać dłużej niż 5 minut; udzielenie odpowiedzi nie może trwać dłużej niż 10 minut.

7. W sprawie przedstawionej informacji przeprowadza się dyskusję.

Zapytania poselskie

Art. 195

1. Zapytania poselskie składa się w sprawach o charakterze jednostkowym, dotyczących prowadzonej przez Radę

Ministrów polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową.

2. Przepisy art. 192 ust. 2-7 i art. 193 ust. 1 i 2 stosuje się

odpowiednio do zapytań poselskich.

Pytania w sprawach bieżących

Art. 196

1. Pytania w sprawach bieżących zadawane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi.

2. Poseł, do godziny 21.00 dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia posiedzenia Sejmu, informuje na piśmie Marszałka Sejmu o ogólnej tematyce pytania i jego adresacie.

3. Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala dla każdego posiedzenia kolejność zadawania pytań.

4. Prezydium Sejmu informuje posłów, które ze zgłoszonych pytań w sprawach bieżących zostają włączone do porządku dziennego określonego posiedzenia Sejmu.

5. Podczas rozpatrywania "Pytań w sprawach bieżących" odpowiedzi udzielają ministrowie, do których są kierowane pytania, lub w wyjątkowych sytuacjach upoważnione przez nich osoby.

6. Punkt porządku dziennego posiedzenia Sejmu "Pytania w sprawach bieżących"

obejmuje rozpatrzenie nie więcej niż 11 pytań.

7. Rozpatrzenie przez Sejm pytania obejmuje przedstawienie treści pytania oraz

udzielenie ustnej odpowiedzi przez osobę, do której pytanie zostało skierowane, albo osobę przez nią upoważnioną. Postawienie pytania nie może trwać dłużej niż 2 minuty, zaś udzielenie odpowiedzi - nie dłużej niż 6 minut.

8. Nad pytaniem i udzieloną odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji. (…)

Kazusy

W dniu 3 lutego 2015 r. weszła w życie ustawa o tytułach honorowych. Jej art. 3 brzmiał:

Art. 3

1. Najważniejszym tytułem honorowym jest tytuł „Bohatera Ojczyzny”.

2. Tytuł „Bohatera Ojczyzny” nadaje Zgromadzenie Narodowe.

3. Wniosek w sprawie nadania tytułu „Bohatera Ojczyzny” złożyć może wyłącznie Prezydent RP.

4. Wnioski, o których mowa w ust. 3, opiniuje Komisja Zgromadzenia Narodowego do Spraw Tytułów Honorowych. Opinia Komisji nie jest dla Zgromadzenia Narodowego wiążąca.

5. W skład Komisji, o której mowa w ust. 4, wchodzi 10 najstarszych wiekiem posłów i 5 najstarszych wiekiem senatorów.

W dniu 15 marca 2015 r. Prezydent RP złożył wniosek o nadanie tytułu „Bohatera Ojczyzny” urzędującemu Prezesowi Rady Ministrów. Jako że zwołane w tym celu Zgromadzenie Narodowe było pierwszym w tej kadencji, nim doszło do głosowania nad wnioskiem Prezydenta RP, Zgromadzenie Narodowe najpierw wybrało swojego przewodniczącego – został nim pan Krzysztof Krawczyk, sprawujący funkcję wicemarszałka Sejmu. Pan Krawczyk niezwłocznie po swoim wyborze oświadczył, że z listy obecności wynika, że – mimo prawidłowego zawiadomienia – na posiedzenie Zgromadzenia Narodowego nie zjawił się żaden z senatorów. W konsekwencji – mimo że na sali obecnych było 440 posłów – pan Krawczyk zamknął obrady, stwierdzając, że Zgromadzenie Narodowe to wspólne obrady obu izb parlamentu, a zatem do podjęcia uchwały w przedmiocie nadania tytułu

„Bohatera Ojczyzny” konieczny jest również udział senatorów.

Polecenia:

1. Oceń zgodność z Konstytucją RP przytoczonego przepisu ustawy.

2. Oceń przedstawiony stan faktyczny.

3. Czy Krzysztof Krawczyk miał rację, wskazując powody zamknięcia obrad Zgromadzenia Narodowego? Odpowiedź uzasadnij.

Kazus nr 1

15 września 2015 r. ustępująca Rada Ministrów złożyła projekt budżetu państwa na rok 2016.

25 września upłynęła kadencja dotychczasowego Sejmu. Nowa Rada Ministrów, wychodząc z założenia, że projekt ustawy budżetowej został objęty dyskontynuacją prac parlamentu, 2 października 2015 r. ponownie wniosła do Sejmu projekt ustawy budżetowej.

Prace nad budżetem w nowym Sejmie trwały bardzo długo. Z tego względu 20 stycznia 2016 r.

Prezydent RP w rozmowie z Marszałkiem Sejmu zagroził skróceniem kadencji parlamentu.

Marszałek Sejmu w komunikacie przesłanym tego samego dnia do mediów stwierdził jednak, że Prezydent RP obecnie nie może rozwiązać parlamentu, a zatem jego groźby należy zignorować.

Prezes Rady Ministrów, sądząc, że rację w tym sporze ma jednak Prezydent RP, przekonał go, by nie skracał kadencji Sejmu. Prezydent zgodził się na to, przez co posłowie nie czuli już presji i prace nad budżetem przeciągnęli aż do 17 marca 2016 r.

W drugiej połowie marca, gdy budżet był rozpatrywany przez Senat, wybuchła afera, którą pogrążyła polityków rządzącej partii. Prezydent RP doszedł do wniosku, że najlepszym sposobem wyjścia z kryzysu będzie rozwiązanie Sejmu. Okazją do tego były wciąż niezakończone prace nad budżetem. Po konsultacjach ze swoimi doradcami Prezydent RP skrócił kadencję Sejmu 25 marca 2016 r.

Pytania:

1. Kto miał rację w sporze między Prezydentem RP a Marszałkiem Sejmu w styczniu 2016 r.?

2. Czy skrócenie kadencji Sejmu 19 marca 2016 r. było zgodne z prawem?

Kazus nr 2

Marcin Kowalski wspólnie i w porozumieniu z senatorem Maciejem Kowalskim, swoim bratem, w dniu 9 kwietnia 2015 r. dokonał zabójstwa Adrianny P., swojej żony.

Dzień później prokuratura wszczęła przeciwko obu mężczyznom postępowanie karne. Maciej Kowalski oświadczył jednak, że chroni go immunitet materialny, a zatem konieczne jest uzyskanie zgody Sejmu na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Prokuratura skierowała w tej sprawie odpowiedni wniosek. Za pociągnięciem senatora do odpowiedzialności karnej zagłosowało 200 posłów, przeciw było 199, a wstrzymało się od głosu 14 parlamentarzystów. Reszta nie była obecna na sali.

W dniu 13 maja 2015 r. odbyły się wybory, w wyniku których posłem został Marcin Kowalski. Ich wyniki ogłoszone zostały w dniu 15 maja, natomiast Marcin Kowalski ślubowanie poselskie złożył w dniu 31 maja 2015 r. Tego dnia prokurator zawiesił przeciwko niemu postępowanie karne z tego powodu, że uzyskał on immunitet parlamentarny.

Kazus nr 3

Dzień 9 kwietnia 2015 r. był pechowy dla Partii Uczciwych Ludzi.

Tego dnia jeden z jej posłów, Piotr Nowak, spowodował katastrofę w ruchu lądowym, w której zginęło 15 osób, drugi poseł (Paweł Kowalski) natomiast pod gmachem Sejmu dopuścił się rozboju z użyciem niebezpiecznego narzędzia.

Przeciwko obu tym posłom prokuratura zamierzała wszcząć postępowanie karne. W tym celu należało im jednak uprzednio odebrać immunitet. Za tym rozwiązaniem w Sejmie zagłosowało 200 posłów, 10 było przeciw, a 11 wstrzymało się od głosu. Niezwłocznie po tym głosowaniu Paweł Kowalski został aresztowany.

Wkrótce obaj posłowie za swoje czyny zostali skazani. Piotr Nowak na 4 lata pozbawienia wolności, a Paweł Kowalski na 3 lata. Obaj stwierdzili jednak, że „nie dadzą się tak łatwo zamknąć” – ich bowiem zdaniem do pozbawienia posła wolności potrzebna jest osobna uchwała Sejmu, niezależna od tej pozbawiającej immunitetu.

Kazus nr 4

Poseł Antoni Pawlicki w czasie debaty nad ustawą o denazyfikacji RP stwierdził z sejmowej mównicy, że: „Faszyzm jest najlepszą ideologią, jaka stworzyła ludzkość. Koniecznie musimy w Polsce wprowadzić ustrój faszystowski”.

Prokuratura Okręgowa w Warszawie uznała, że słowa te wyczerpują znamiona przestępstwa opisanego w art. 256 § 1 Kodeksu karnego („Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”). By pociągnąć posła Pawlickiego do odpowiedzialności należało jednak uchylić mu immunitet. Za rozwiązaniem tym zagłosowało 220 posłów, 90 było przeciw, a 150 wstrzymało się od głosu. Oprócz tego, taką samą większością głosów, Sejm pociągnął posła Pawlickiego za te słowa do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu, by ten pozbawił go mandatu.

Kazus nr 5

Senator Grzegorz Braun w dniu 5 października 2014 r. nabył nieruchomość należącą do Skarbu Państwa.

Gdy dowiedzieli się o tym posłowie opozycji, zgłosili ten fakt Marszałkowi Sejmu. Ten jednak zignorował całą sprawę. W związku z tym grupa 30 senatorów wniosła projekt uchwały o pociągnięcie senatora Brauna do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Za uchwałą odpowiedziało się 59 senatorów, przeciw było 41. Trybunał Stanu po błyskawicznym postepowaniu stwierdził naruszenie i skazał senatora Brauna na 10-letni zakaz pełnienia funkcji publicznych.

Kazus nr 6

W kwietniu 2016 r. doszło do kryzysu w partii rządzącej, którego efektem była utrata przez rząd poparcia większości sejmowej. Jednakże, ze względu na niemożność zebrania dostatecznej większości pozytywnej, nie udało się dokonać zmiany rządu w trybie art.

158 Konstytucji RP. Lider nowej większości, Tomasz Nowak, postanowił, że skoro niemożliwe jest odwołanie rządu, należy doprowadzić do jego kompromitacji. W tym celu zaproponował powołanie „komisji śledczej ds. badania wszelkich nieprawidłowości w funkcjonowaniu rządu”. Jeden z posłów wyraził jednak wątpliwość, czy byłoby to zgodne z prawem.

Tymczasem posłowie nadal popierający rząd postanowili uderzyć w Tomasza Nowaka jego własną bronią i, powołując się na plotki o tym, że ma problem alkoholowy, złożyli wniosek o powołanie „komisji śledczej do sprawy zbadania choroby alkoholowej Tomasza Nowaka”.

Większości senatorów, która nada, popierała rząd, spodobał się pomysł powołania takiej komisji i nim Sejm podjął uchwałę w tej sprawie, Senatorowie dokonali zmiany regulaminu Senatu, w której przewidzieli możliwość powoływania takich komisji przez Senat i następnie utworzyli komisję śledczą ds. problemów alkoholowych posła Tomasza Nowaka.

Oceń przedstawiony stan faktyczny.

Kazus nr 7

Na następne zajęcia

art. 11, 13, 146-162 Konstytucji RP

rozdział 11 z podręcznika L. Garlickiego

art. 2 ust. 1, art. 13 ust. 1-2, art. 13 ust. 3 pkt 1 i 2 oraz art. 28 ustawy o partiach politycznych

art. 150 § 1 oraz 151 § 1 Kodeksu wyborczego

skrypt o partiach politycznych (dostępny

w „materiałach dla studentów”)