Ćwiczenia VII
dr Katarzyna Łucarz
Zaniechanie ukarania
Kodeks karny skarbowy ujął w rozdziale 2 tytułu l - dotyczącym
przestępstw skarbowych oraz wykroczeń skarbowych - trzy instytucje zaniechania ukarania sprawcy czynu zabronionego:
1) czynny żal (art. 16 i 16a),
2) dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art 17 i 18), 3) odstąpienie od wymierzenia kary (art. 19).
Stosowanie tych instytucji służy realizacji zasady ekonomii procesowej, w praktyce bowiem eliminuje się całkowicie prowadzenie postępowania wykonawczego. W razie czynnego żalu lub dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie dochodzi nawet do formalnego skazania, w
przypadku natomiast odstąpienia od wymierzenia kary, mimo
formalnego skazania, nie dochodzi do formalnego orzeczenia kary.
Czynny żal
Przesłanki pozytywne czynnego żalu karnoskarbowego:
1)zawiadomienie (pisemnie lub ustnie do protokołu, może być anonimowe) dowolnego organu ścigania 2)ujawnienie istotnych okoliczności czynu, a w szczególności osób współdziałających w jego popełnieniu
3)uiszczenie w całości, w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej popełnionym czynem zabronionym
4) w wypadku gdy czyn nie polega na uszczupleniu należności, a orzeczenie przepadku jest obowiązkowe - sprawca powinien złożyć te przedmioty, a dopiero w razie niemożności ich złożenia uiścić ich równowartość pieniężną.
U podstaw stosowania tej instytucji leży przede wszystkim wzgląd na ochronę interesów finansowych Skarbu Państwa. Państwo rezygnuje z ukarania sprawcy, gdy ma pewność, że uszczuplona należność finansowa zostanie wyrównana. Jeśli Skarb Państwa nie ponosi żadnego uszczerbku finansowego, to nie ma też faktycznej potrzeby stosowania represji karnej. Dlatego za pomocą czynnego żalu zachęca sprawców czynów karnoskarbowych do zejścia z drogi przestępczej. O zniesieniu karalności decyduje tutaj fakt cofnięcia się sprawcy z drogi przestępczej już po dokonaniu czynu. Ta ogólna klauzula bezkarności jest swego rodzaju „nagrodą" za czynny żal sprawcy.
Zapewnienie przez ustawę bezkarności sprawcy nie anuluje samego faktu popełnienia czynu zabronionego. Nie jest to więc ani okoliczność wyłączająca bezprawność czynu (kontratyp), ani też okoliczność wyłączająca winę. Uchylenie karalności następuje z mocy samego prawa. Jest ono obligatoryjne i niezależne od zgody właściwego organu
procesowego. Czynny żal, unormowany w art. 16, zakłada więc niekaralność sprawcy („nie podlega karze") — zatem postępowania się nie wszczyna (art. 17 § l k.p.k. w zw. z art 113 § l k.k.s,). A gdyby je wszczęto należy je umorzyć.
Zawiadomienie może być anonimowe, istotna jest bowiem treść zawiadomienia, a zwłaszcza podanie imienia,
nazwiska oraz adresu sprawcy. Z zawiadomienia musi jednoznacznie wynikać, iż zawiadamiający dopuścił się przestępstwa/wykroczenia skarbowego.
Sprawca musi ujawnić wszystkich współdziałających z nim w popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Należą do nich nie tylko współsprawcy, ale również podżegacze i pomocnicy (w wypadku wykroczeń skarbowych podżeganie i pomocnictwo nie jest karalne).
Niepowiadomienie choćby o jednym współdziałającym, o którym sprawca wyklucza korzystanie z instytucji czynnego żalu, a ewentualną nieświadomość w tym zakresie (aby
skorzystać jednak z czynnego żalu) powinien wykazać zawiadamiający.
Negatywne przesłanki uniemożliwiające skorzystanie z czynnego żalu:
1) zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone w czasie, kiedy organ ścigania miał już
wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowej 2) po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności
służbowej, w szczególności przeszukania, czynności kontrolnej lub sprawdzającej (sytuacja ta z reguły odnosi się do działania inspektorów kontroli
skarbowej i funkcjonariuszy urzędów skarbowych), chyba że nie dostarczyła ona podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Wyłączenia podmiotowe – z czynnego żalu nie może skorzystać:
1) sprawca kierowniczy 2) sprawca polecający
3) organizator lub kierujący grupą albo
związkiem przestępczym mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego,
4) prowokator.
To oznacza, że z tej instytucji mogą skorzystać
osoba odpowiadająca jak sprawca na podstawie
art. 9 § 3 k.k.s. oraz podżegacz i pomocnik.
Zorganizowana grupa przestępcza powinna składać się co najmniej z trzech osób połączonych wspólnym celem, jakim zgodnie z art. 16 § 6 pkt 3 ma być popełnienie co najmniej jednego przestępstwa skarbowego (nie chodzi tu więc o wykroczenie skarbowe). Wprowadzając tę przesłankę negatywną, kierowano się uzasadnionymi względami
etycznymi, trudno bowiem zaakceptować możliwą sytuację, w której organizator działalności przestępczej korzysta po
dokonaniu przestępstwa skarbowego z przywileju bezkarności, na podobnych zasadach jak szeregowy członek zorganizowanej grupy lub związku. Chyba że organizator lub kierujący grupą dokona zawiadomienia z wszystkimi członkami grupy lub
związku, wówczas będzie mógł skorzystać z instytucji czynnego żalu. W tym kontekście nie jest jasne dlaczego wyłączenie
odpowiedzialności nie odnosi się do sprawcy kierowniczego, który kieruje tylko jedną osobą, nawet wtedy, gdy
zawiadomienia dokonał razem z tą osobą.
Korekta deklaracji podatkowej – art. 16 a
(szczególny postać czynnego żalu karnoskarbowego)
Przesłanki pozytywne:
1) złożenie prawnie skutecznej, w rozumieniu przepisów ustawy — Ordynacja podatkowa lub ustawy o kontroli skarbowej, korekty deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty
2) uiszczenie w całości niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należności publicznoprawnej uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie.
Wówczas sprawca nie podlega karze (ujemna przesłanka procesowa- art. 113§1 k.k.s. w zw. z art. 17§1 pkt 4 k.p.k.).
Powyższy przepis ma zagwarantować bezkarność podmiotów, które złożą korektę
deklaracji podatkowej i wyrównają powstały uszczerbek finansowo-prawny. Chodzi tu o rzeczywistych oszustów podatkowych, którzy nie mylą się przy wypełnianiu deklaracji podatkowej, lecz działają umyślnie. Wydaje się, że dla nich istnieje jednak przepis art. 16 k.k.s. W każdym razie nie chodzi tutaj o podatnika, który myli się przy wypełnianiu
deklaracji podatkowej. Jego bowiem uwalnia od odpowiedzialności karnej skarbowej przepis art. 10 § l dotyczący błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu
zabronionego, który wyłącza umyślność działania. Ten ostatni przepis wyłącza w ogóle odpowiedzialność karną skarbową, skoro przestępstwa i wykroczenia podatkowe zakładają jedynie umyślną stronę.
Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
W instytucji tej ustawodawca wyraźnie połączył funkcje zarówno prawa materialnego, jak i prawa procesowego, co znajduje swoje praktyczne odzwierciedlenie w usytuowaniu
przepisów dotyczących dobrowolnego poddania się odpowiedzialności w części materialnej (art. 17 i 18) oraz procesowej Kodeksu (art. 142-149). Takie rozwiązanie nadaje tej instytucji charakter mieszany, materialno-procesowy.
Udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności zależne jest od spełnienia następujących przesłanek:
1) zgłoszenia przez sprawcę wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
2) wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości
3) uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej (niekoniecznie przez samego sprawcę), jeżeli w związku z czynem zabronionym nastąpiło uszczuplenie tej należności
4)uiszczenie kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony (przy przestępstwie skarbowym – 1/3 minimalnego wynagrodzenia, przy
wykroczeniu skarbowym – 1/10 minimalnego wynagrodzenia)
5) wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności ich złożenia - uiszczenie ich
równowartości pieniężnej
6) uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania.
Przesłanki negatywne wykluczające zgodę sądu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności to:
1) przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności
2) przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełnione zostało w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary, określonych w art. 37§1 lub art. 38 §2 k.k.s.
3) zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.
Tło procesowe instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności:
A. Faza negocjacyjna
Rozpoczyna ją wniesienie wniosku przez sprawcę o zezwolenie na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności. Wniosek może być wniesiony do finansowego organu postępowania przygotowawczego i tylko do czasu wniesienia przez ten ostatni aktu oskarżenia do sądu. Wnioskodawcą może być sprawca
przestępstwa/wykroczenia skarbowego lub jego przedstawiciel ustawowy, jeśli ukończył on 17 lat i nie ukończył lat 18. Negocjacje ze sprawcą prowadzi finansowy organ postępowania przygotowawczego, a
dotyczą one zakresu zobowiązań sprawcy w ramach dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Decyzję o skierowaniu do sądu wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności podejmuje ostatecznie finansowy organ postępowania przygotowawczego, tj. urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny. Do wniosku należy dołączyć załączniki potwierdzające wykonanie uzgodnionych obowiązków, warunkujących złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności przez finansowy organ postępowania przygotowawczego. Należy odróżnić dwa rodzaje wniosków przy tej okazji. Wniosek sprawcy do finansowego organu postępowania przygotowawczego określony w art. 142 § l to „wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności", a
wniosek finansowego organu postępowania przygotowawczego kierowany do sądu nazwany jest w art. 145 § l „wnioskiem o udzielenie takiego zezwolenia".
Na postanowienie odmawiające wniesienia wniosku przysługuje zażalenie, ale nie do sądu, lecz do organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego (odpowiednio do miejscowo właściwej izby skarbowej, izby celnej lub Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej).
Oprócz warunków „bazowych” finansowy organ postępowania
przygotowawczego może w toku negocjacji uzależnić wniesienie wniosku do sądu, na zasadzie swobodnego uznania, dodatkowo od:
1) uiszczenia tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej
granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony,
2) wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem
sprawcy, a w razie niemożności ich złożenia — od uiszczenia równowartości pieniężnej
tych przedmiotów, chyba że są to przedmioty objęte zakazem ich dysponowania,
3) uiszczenia pozostałych kosztów postępowania.
B. Faza decyzyjna
Rozpoczyna ją wniosek finansowego organu postępowania przygotowawczego do sądu. Rola sądu ograniczona jest do udzielenia zezwolenia bądź jego
odmowy. Przy spełnieniu warunków udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i braku przeszkód sąd może (ale nie musi) udzielić zezwolenia.
Sąd orzeka jednoosobowo na posiedzeniu. W posiedzeniu ma prawo wziąć udział sprawca i jego obrońca, a także przedstawiciel ustawowy, ich nieusprawiedliwione niestawiennictwo przy
prawidłowym zawiadomieniu o terminie nie jest przeszkodą do przeprowadzenia posiedzenia.
Stawiennictwo na posiedzenie finansowego organu postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciela, w szczególności tego, który złożył wniosek, jest obowiązkowe, jeżeli prezes sądu lub sam sąd tak zarządzi.
Sąd w razie negatywnej weryfikacji wniosku wydaje postanowienie o zwrocie sprawy do finansowego organu postępowania przygotowawczego. Jeśli zaś uwzględni wniosek wydaje wówczas wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, w którym zawiera orzeczenie:
- tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę
- przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności ich złożenia – uiścił ich równowartość pieniężną.
Gdyby sąd I instancji postąpił inaczej, czyli tytułem kary grzywny orzekł kwotę inną niż uiszczona przez sprawcę, albo też przepadek przedmiotów lub uiszczenie ich równowartości pieniężnej w zakresie nie objętym zgodą sprawcy - jest to powód do złożenia apelacji do sądu II instancji.
Prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności powoduje takie same skutki prawne jak prawomocne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie. Jednakże w porównaniu z nim istnieją tutaj dwa zasadnicze wyjątki:
1) wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego.Osoba, która korzysta z tej instytucji, może zatem otrzymać
zaświadczenie stwierdzające niekaralność.
2) uiszczenie określonej kwoty tytułem kary grzywny za przestępstwo skarbowe w drodze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie stanowi przesłanek recydywy skarbowej określonej w art. 37 § l pkt 4.
Przepisy procesowe k.k.s. ograniczają prawo sprawcy do cofnięcia wniosku i jego ponownego wniesienia.
1) cofnięcie nie jest możliwe przed upływem 1 miesiąca od złożenia wniosku oraz po wniesieniu do sądu przez finansowy organ postępowania przygotowawczego wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (zakaz cofnięcia),
2) możliwość cofnięcia zachodzi dopiero po upływie 1 miesiąca od wniesienia wniosku, ale przed wniesieniem do sądu przez finansowy organ postępowania przygotowawczego wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności,
Konsekwencją skutecznego cofnięcia wniosku jest niemożność ponownego jego złożenia, a ponadto uiszczone przez sprawcę kwoty zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako
zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.
Odstąpienie od wymierzenia kary
Odstąpienie od wymierzenia kary jest możliwe:
1) w wypadkach przewidzianych w k.k.s., w tym również na podstawie przepisów k.k. recypowanych do k.k.s. na podstawie art. 20 § 3 k.k.s.
2) za przestępstwa skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat lub karą łagodniejszą, gdy stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie jest znaczny. Musi on być jednak większy niż znikomy, inaczej bowiem miałby zastosowanie art. l § 2, tzn.
należałoby uznać, że sprawca nie popełnia przestępstwa skarbowego. Nie może to być również sytuacja, w której czyn zabroniony stanowi wypadek mniejszej wagi, wtedy bowiem sprawca będzie odpowiadał za wykroczenie skarbowe (art. 53 § 8).
3) za wykroczenia skarbowe w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie ze względu na charakter i okoliczności popełnienia
wykroczenia skarbowego oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy i jego zachowanie się po popełnieniu tego wykroczenia. Również w tym wypadku stopień społecznej szkodliwości czynu musi być większy niż znikomy.
Dodatkowym warunkiem jest uiszczenie w całości
wymagalnej należność publicznoprawnej przed wydaniem wyroku, o ile w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło jej uszczuplenie. Sąd powinien zatem dysponować dokumentem wpłaty tej
należności, aby zastosować instytucję odstąpienia.
W Kodeksie karnym skarbowym odstąpienie od wymierzenia kary występuje w dwóch wariantach:
1) polegającym na odstąpieniu od wymierzenia kary z jednoczesnym orzeczeniem wobec sprawcy środka
karnego odgrywającego rolę samodzielnej sankcji za
zabroniony (odstąpienie od wymierzenia kary niezupełne), 2) polegającym na nieorzekaniu wobec sprawcy zarówno kary, jak i środków karnych (odstąpienie od wymierzenia kary zupełne).
Nie jest możliwe wymierzenie sprawcy kary i równoczesne odstąpienie przez sąd od wymierzenia środka karnego, którego orzeczenie było obowiązkowe.
Odstąpienie od wymierzenia kary nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu środka karnego w postaci przepadku przedmiotów lub ściągnięcia ich równowartości (przy kategoriach czynów skarbowych), a także podania wyroku do publicznej wiadomości oraz orzeczenia zakazu prowadzenia określonej działalności
gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub piastowania określonego stanowiska ( przestępstwach skarbowych). Zastosowanie środka karnego przy odstąpieniu od wymierzenia kary k.k.s. uznaje za wskazane, jeżeli cele kary zostaną osiągnięte przez ten środek. Orzeczenie środka karnego wchodzi tu jednak w rachubę tylko wówczas, gdy środek ten przy danym przestępstwie lub wykroczeniu Kodeks dopuszcza. Niemniej jednak zachodzi również możliwość jednoczesnego odstąpienia zarówno od kary, jak i od środka karnego, chociażby ten ostatni był obligatoryjny, z wyłączeniem jednak przepadku przedmiotów, którymi dysponowanie zakazane (z art. 29 pkt 4 w zw. z art. 19 § 3).
W razie odstąpienia od wymierzenia kary zatarcie skazania za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe następuje z mocy prawa z upływem roku od dnia
prawomocnego orzeczenia, z tym że jeżeli za przestępstwo skarbowe orzeczono środek karny w postaci określonego zakazu, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania.
