Szkolenie użytkowników w polskich
bibliotekach uczelnianych : historia i
współczesność
Bibliotheca Nostra : śląski kwartalnik naukowy 1/1, 18-28
S
ZKOLENIE UŻYTKOWNIKÓWW POLSKICH BIBLIOTEKACH UCZELNIANYCH
.
HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆALEKSANDRA MARCINIAK
Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Łodzi
S
zkolenia użytkowników bibliotek szkół wyższych mają w Polsce już prawie dziewięćdziesięcioletnią tradycję. Warto zatem przyjrzeć się histo-rii tych działań, gdyż nie sposób oceniać teraźniejszości, a tym bardziej patrzeć w przyszłość, nie znając źródeł. W tekście niniejszym zawarto przegląd rozwoju myśli i poczynań związanych z dydaktyką biblioteczną. Omówiono zawartość aktów prawnych odnoszących się do tego problemu, zaprezentowano opinie i działania, podejmowane przez znane postaci pol-skiego bibliotekarstwa, wskazano na najważniejsze zmiany, które zaszły na przestrzeni lat.Na podstawie współczesnych publikacji bibliotekoznawczych zapropo-nowano typologię szkoleń bibliotecznych obecnie przeprowadzanych przez uczelniane książnice. Podziału dokonano ze względu na zakres tematyczny kursów. Przyjrzano się także, do kogo kierowana jest oferta dydaktyczna, przytoczono wybrane opinie adresatów szkoleń. W oparciu o literaturę przedmiotu dokonano także charakterystyki osób realizujących działalność szkoleniową w bibliotekach.
O potrzebie wprowadzenia do kształcenia akademickiego przysposobie-nia bibliotecznego zaczęto mówić w Polsce już w dwudziestoleciu międzywo-jennym. Pierwsze wzmianki w literaturze fachowej pochodzą z 1925 roku, kiedy to Józef Grycz opublikował Przewodnik dla korzystających z
biblio-tek oraz spis dzieł pomocniczych (Grycz, 1925). We wstępie do tej
publi-kacji odnajdziemy wzmiankę o konieczności organizowania zajęć, podczas których studenci byliby uczeni, w jaki sposób efektywnie wykorzystywać zasoby książnic. Tematyka ta nie była obojętna również Helenie Radliń-skiej, która poświęciła dydaktyce bibliotecznej wystąpienie na II Zjeździe Bibliotekarzy Polskich w Poznaniu w 1929 roku (Radlińska, 1929, s. 279).
Biblioteki uniwersyteckie w Warszawie i Wilnie już w okresie mię-dzywojennym organizowały tak zwane pogadanki informacyjne, podczas
których studenci zapoznawani byli z zasadami korzystania ze zbiorów i wyszukiwania informacji w katalogach oraz bibliografi ach (Dembowska, 1948, s. 1–16).
W 1954 roku Pismo Ministra Szkolnictwa Wyższego ustanowiło przy-sposobienie biblioteczne przedmiotem obowiązkowym dla osób rozpoczy-nających studia na uniwersytetach i w niektórych szkołach technicznych (Pismo, 1954). Proponowano, by podczas zajęć informować o zadaniach i organizacji biblioteki uczelnianej oraz uczyć praktycznej umiejętności wyszukiwania informacji w katalogach.
W tym samym roku ukazał się artykuł Andrzeja Grodka (1954, s. 43–48), w którym autor opisywał działalność dydaktyczną bibliotekarzy i ubolewał nad faktem niedoceniania tych wysiłków przez kadrę naukową uczelni. Był to punkt wyjścia do późniejszej dyskusji na temat form i metod pracy dydaktycznej, prowadzonej w bibliotekach szkół wyższych. Wypowie-dzi kolejnych bibliotekarzy: Heleny Więckowskiej (1956, s. 23–47), Mariana Des Logos (1956, s. 63–70), Marii Głowińskiej (1954, s. 57–59), Konstan-tego Jażdżewskiego (1954, s. 64–67) i Kazimierza Sołtysika (1954, s. 60–63) wskazywały na konieczność wprowadzenia dla nowoprzyjętych studentów obowiązkowych zajęć z zakresu przysposobienia bibliotecznego, a także szkoleń dla magistrantów i doktorantów – na temat poszukiwań bibliogra-fi cznych. Wówczas pojawiła się też idea publikowania informatorów, które w skondensowanej formie obejmowałyby oba wyżej wymienione obszary.
Koniec lat 50. oraz lata 60. przyniosły szereg aktów prawnych, regulu-jących działania dydaktyczne bibliotek szkół wyższych. Zarządzenie Mini-sterstwa Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 marca 1961 r. w sprawie struktury organizacyjnej i zasad działania biblioteki głównej szkoły wyższej oraz bibliotek przy poszczególnych jednostkach organizacyj-nych szkół wyższych podległych Ministerstwu Szkolnictwa Wyższego (Zarządzenie, 1961) doprecyzowało, że zadaniem bibliotek głównych jest przeprowadzanie przysposobienia bibliotecznego, podczas którego uczest-nicy nabywają umiejętność korzystania ze zbiorów i pomocy naukowych, wykorzystywanych podczas procesu samodzielnego zdobywania wiedzy.
O roli dydaktycznej bibliotek nie zapominano także w nadrzędnych aktach prawnych – kolejne ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 5 listopada 1958 r., znowelizowana 15 kwietnia 1965 r. i 17 stycznia 1969 r. (Ustawa, 1958) oraz z dnia 4 maja 1982 r., zmieniona 25 lipca 1985 r. (Ustawa, 1982) akcentowały funkcje naukowe i dydaktyczne bibliotek uczelnianych.
Spore zmiany wprowadziło Zarządzenie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 stycznia 1964 r. w sprawie zatwierdzenia struktury organizacyjnej bibliotek głównych szkół wyższych (Zarządzenie, 1964), które wskazywało na konieczność tworzenia w bibliotekach odrębnych dzia-łów prac naukowych, organizacyjno-naukowych i dydaktycznych, a także
wprowadziło zmianę polegającą na włączeniu bibliotekarzy i dokumentali-stów dyplomowanych do kategorii pracowników naukowo-dydaktycznych. Trzy lata później rozporządzenie Rady Ministrów (Rozporządzenie, 1967) na tę grupę pracowników nałożyło obowiązek prowadzenia działalności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej, a także wdrażania czytelników do korzystania z biblioteki.
Dynamiczne zmiany w bibliotekarstwie akademickim zaszły w latach 70. W Uchwale nr 35 Rady Ministrów z dn. 12 lutego 1971 roku w spra-wie rozwoju informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej wyraź-nie wyznaczono termin rozpoczęcia kształcenia użytkowników informa-cji w szkołach wyższych na początek roku akademickiego 1971/1972. W związku z postanowieniami tego dokumentu rektorzy otrzymali Pismo z Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego w sprawie wytycznych programowych w zakresie przysposobienia bibliotecznego i informacji naukowej studentów szkół wyższych (Pismo, 1971). Na mocy wymienio-nych aktów prawwymienio-nych w programach nauczania na wielu uczelniach poja-wił się przedmiot Podstawy informacji naukowej, dedykowany studentom ostatnich lat oraz regularne Przysposobienia biblioteczne dla osób roz-poczynających kształcenie akademickie. Ramowe programy zajęć zostały opracowane przez Komisję ds. Bibliotek i Informacji Naukowej Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego (Rada Główna, 1971). Od lat 70. zajęcia z zakresu informacji naukowej były realizowane w wymiarze 30 godzin dla kierunków ścisłych i 15 godzin dla kierunków humanistycznych i spo-łecznych. Wadą szkoleń było przesycenie specjalistyczną terminologią, typową raczej dla kształcenia bibliotekarzy niż użytkowników książnic. Ośrodkami, które przodowały w planowaniu i wdrażaniu zajęć były Cen-trum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej w Warszawie oraz biblioteki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwer-sytetu Wrocławskiego (Chachlikowska, 2002, s. 178–180).
Środowisko bibliotekarskie toczyło dyskusje na temat obciążenia pracą dydaktyczną. Wspominano o niewystarczającej liczbie pracowników, któ-rym powierzano to zadanie, niezadowalającej współpracy z kadrą naukową uczelni, niedostatecznych warunkach lokalowych, braku materiałów pomocniczych do nauczania. Jednym z pomysłów na rozwiązanie tego pro-blemu było nagranie fi lmów instruktażowych, opracowanych przez specja-listów z dziedziny informacji naukowej i upublicznianych w formie cyklu wykładów telewizyjnych, nadawanych w programie drugim telewizji oraz wykorzystywanych przez biblioteki uczelniane (Łapacz, 1986, 197–199).
Szeroko zakrojona działalność dydaktyczna bibliotek uczelnianych sta-nowiła spore obciążeniem dla ich pracowników. Lata 70. to czas intensyw-nego rozwoju działalności dydaktycznej książnic, natomiast po roku 1980
zauważalny jest regres w tym zakresie. Wydane wcześniej informatory zdez-aktualizowały się i tylko nieliczne ośrodki podjęły trud opracowania nowych. Mimo to, przepisy Uchwały z 1971 roku obowiązywały aż do 1990 roku, kiedy zostały zniesione na mocy Uchwały nr 84 Rady Ministrów z dnia 30 maja 1990 r. w sprawie uznania niektórych uchwał Rady Ministrów ogłoszonych w Monitorze Polskim za nieobowiązujące (Uchwała, 1990).
Część bibliotek zrezygnowała wówczas z organizowania obligatoryjnych zajęć przysposobienia bibliotecznego. Szybko jednak przywrócono szkole-nia, uznając je za element strategii marketingowej i sposób na wyrobienie nawyku odwiedzania książnicy. Programy zajęć z podstaw informacji nauko-wej były z kolei wielokrotnie modyfi kowane; zmieniano ich treści, wymiar godzin, ale w znaczącej części dużych bibliotek uczelnianych nie zaprzestano ich realizacji. Na ogół adresatami są osoby zainteresowane tematyką poszu-kiwań informacyjnych, które dobrowolnie uczestniczą w zajęciach.
Do niedawna obowiązująca ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym (Ustawa, 2005) nie obligowała bibliotek szkół wyższych do prowadzenia działalności dydaktycznej. Zapis taki nie pojawia się także w najnowszej Ustawie z dnia 18 marca 2011 roku o zmianie ustawy – Prawo o szkol-nictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Ustawa, 2011); co więcej – w tekście nie pada słowo „biblioteka”. Najwyraźniej uznano, że ten obszar działalności uczelni nie wymaga reform.
Zasadniczą zmianą, z którą musieli zmierzyć się bibliotekarze, była komputeryzacja, która skutkowała wprowadzeniem od lat 90. do progra-mów nauczania zagadnień związanych z korzystaniem z elektronicznych źródeł informacji. Przełom stuleci to okres intensywnych debat nad spo-łeczeństwem wiedzy i koncepcją uczenia się przez całe życie. W związku z zachodzącymi w Polsce zmianami pojawiały się kolejne dokumenty. Jed-nym z ważniejszych, była Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lipca 2000 r. w sprawie budowania społeczeństwa informacyjnego w Polsce (Uchwała, 2000) oraz dokument z nią związany przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki ePolska – Plan działań na rzecz rozwoju
społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001–2006, przyjęty przez
Radę Ministrów 11 września 2001 roku. Niestety, biblioteki akademickie nie są wymieniane jako instytucje, które powinny wspomagać rozwój „ePolski”. Tylko pośrednio można wnosić, że wezmą one udział w procesie budowania społeczeństwa informacyjnego. Dużo pisze się o bibliotekach cyfrowych, nie jest jednak jasne, kto miałby zająć się ich tworzeniem (Radwański, 2002, s. 37–42). Problem przygotowania przyszłych elit intelektualnych do korzy-stania z rozległych zasobów sieciowych, a więc wyszukiwania, selekcjo-nowania, wykorzystywania w pracy naukowej źródeł elektronicznych, nie został zauważony we wspomnianych dokumentach. Można zatem przyjąć,
że na początku nowego tysiąclecia działalność dydaktyczna bibliotek uczel-nianych nie tylko nie jest priorytetem dla państwa polskiego, ale nawet pozostaje kwestią marginalną, na tyle nieistotną, że pomijaną w ofi cjalnych dokumentach rządowych.
Początek XXI wieku to także okres intensywnego wprowadzania do biblio-tek szkół wyższych szkoleń online. W niektórych przypadkach są one uzu-pełnieniem tradycyjnego przysposobienia bibliotecznego, przewodnikiem, do którego student może zajrzeć w każdym momencie. W innych zrezygnowano z organizacji zajęć, zastępując je lekcjami zdalnymi, czasami uzupełnianymi o testy sprawdzające wiedzę przyszłego użytkownika biblioteki.
Fora internetowe uczelni (Niderlandystyka, 2009) odnotowują opinie na temat bibliotecznych szkoleń online. Komentowane są formy i treści kursów, ich przygotowanie od strony technologicznej, a także przykłady patologicznych zachowań, np. podawanie kluczy odpowiedzi do testów, kończących Przysposobienie biblioteczne, których pozytywny wynik warun-kuje zaliczenie szkolenia.
Wydaje się uzasadnione podjęcie kroków przeciwdziałających takim nieuczciwym praktykom. Wobec powszechności zjawiska handlu odpowie-dziami wyniki testów nie są miarodajne, gdyż większość studentów praw-dopodobnie jedynie „przeklikuje” treść kursu. Być może warto rozważyć wprowadzenie obowiązkowych szkoleń tylko dla osób zainteresowanych korzystaniem z biblioteki uczelnianej, które dostrzegają sens zapoznania się z treścią przysposobienia, a nie dla wszystkich nowoprzyjętych studen-tów. Rozsądne wydaje się także zrezygnowanie ze sprawdzianów i pozwo-lenie, by umiejętności studenta zweryfi kowane zostały w praktyce, gdy będzie chciał skorzystać z oferty książnicy. Zaoszczędzimy tym sposobem czas tego studenta, któremu biblioteka uczelniana jawi się jako instytucja zupełnie zbędna, a także czas bibliotekarzy, poświęcany na zbieranie, ana-lizę i opis wyników testów sprawdzających.
Na podstawie dostępnej literatury można stwierdzić, że współcześnie biblio-teki polskich szkół wyższych prowadzą pięć typów szkoleń. Typologii dokonano na podstawie zakresu tematycznego, jaki obejmują. Poniżej scharakteryzowano ofertę dydaktyczną książnic uczelnianych. Wzięto pod uwagę zarówno zajęcia prowadzone w formie tradycyjnej, jak oferowane w trybie zdalnym.
1. Przysposobienie biblioteczne – najczęściej obejmuje specyfi kę korzystania z biblioteki macierzystej i innych bibliotek, zasady zama-wiania i udostępniania zbiorów w wypożyczalni i czytelniach, charakte-rystykę poszczególnych agend bibliotecznych, korzystanie z katalogów kartkowych i OPAC, budowę strony internetowej biblioteki, najważniejsze zapisy regulaminów wewnętrznych bibliotek, ogólne zasady korzystania z bibliografi cznych i pełnotekstowych baz danych oraz prawa i obowiązki użytkowników.
2. Podstawy informacji naukowej dla studentów-dyplomantów – zaję-cia przeznaczone dla osób przygotowujących prace dyplomowe1. Głównym celem zajęć jest przekazanie uczestnikom wiedzy o zasadach tworzenia tekstów naukowych. Porusza się zagadnienie tworzenia przypisów i biblio-grafi i, konstrukcji i edycji tekstu, używania naukowego języka itp. Uzu-pełnia się także wiadomości, które zostały zasygnalizowane kilka lat wcze-śniej na Przysposobieniu bibliotecznym, dotyczące wyszukiwania informacji w bazach danych i katalogach.
3. Podstawy informacji naukowej dla pracowników uczelni – zajęcia mają na celu zapoznanie pracowników naukowych z zasadami tworzenia prawidłowego opisu bibliografi cznego, technik przeszukiwania bibliogra-fi i i baz danych. Jako pierwsza wśród uczelni technicznych wprowadziła takie kursy Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej (1964). Najczęściej szkolenia organizowane są sporadycznie, na prośbę samych zaintereso-wanych lub władz uczelni. Zakres tematyczny jest zbliżony do programu zajęć dedykowanych studentom ostatnich lat. Dodatkowo przedstawiane są w tym przypadku zagadnienia związane ze specjalistycznymi ośrodkami naukowymi i bazami przeznaczonymi dla środowiska naukowego (Bober, Kałuża, 1986, s. 334–335). Książnice medyczne poszerzają grono odbior-ców o lekarzy-praktyków, którzy są zapoznawani z metodami wyszukiwa-nia naukowej informacji medycznej, elektronicznymi bazami medycznymi, ofertą pełnotekstowych czasopism elektronicznych (Grala, 2007, s. 34).
4. Szkolenia dotyczące wyszukiwania informacji w bazach
elektronicz-nych – wprowadzone na przełomie XX i XXI wieku, kiedy cyfrowe źródła
informacji zaczęły zyskiwać na znaczeniu w polskim środowisku nauko-wym. Kursy skierowane są zarówno do studentów jak i do pracowników uczelni; prowadzą je najczęściej bibliotekarze z działów informacji nauko-wej, którzy mogą liczyć na wsparcie fi rm, zajmujących się dystrybucją spe-cjalistycznych baz danych. Ich producenci, jak i przedstawiciele terenowi, najczęściej nieodpłatnie instruują zainteresowanych korzystaniem z baz, a także tworzą i udostępniają elektroniczne materiały szkoleniowe.
5. Szkolenia dla pracowników bibliotek – forma dokształcania skiero-wana przede wszystkim do nowozatrudnionych w danej placówce, a także powracających z długotrwałych urlopów oraz osób zmieniających komórkę organizacyjną. Szczególny nacisk kładziony jest na przekazanie informacji właściwych dla konkretnej biblioteki czy jej działu. Szkolenia prowadzone są przez doświadczonych pracowników, głównie kierowników jednostek. W lite-raturze najczęściej wspomina się o konieczności długotrwałego kształcenia pracowników działów opracowania zbiorów oraz agend bezpośredniej obsługi 1 W literaturze ten rodzaj zajęć nazywano np. Metodologią pracy naukowej (Budkiewicz
i Mroczek, 1999, s. 11), Szkoleniem proseminaryjnym (Pioterek, 1999, s. 21) lub Zasadami opracowania tekstów naukowych (Marciniak, 2011).
użytkownika. Szczególna potrzeba doszkalania personelu pojawiła się wraz z wprowadzaniem do książnic komputerów i elektronicznych systemów bibliotecznych. Wówczas zespoły osób obeznanych z nowoczesnymi techno-logiami dzieliły się z pozostałymi pracownikami swoją wiedzą. Wypracowy-wano odpowiednie modele kształcenia tak, by w sposób efektywny łączyć teorię z praktyką (Chachlikowska, 2002, s. 184; Janczak, 2005, s. 121–125).
Najczęstszymi odbiorcami działań dydaktycznych bibliotek akade-mickich są studenci I roku studiów dziennych, rzadziej zaocznych, oraz osoby przygotowujące prace licencjackie i magisterskie. Szkolenia kieruje się również do doktorantów, słuchaczy studiów podyplomowych, pracowni-ków naukowych i dydaktycznych uczelni oraz bibliotekarzy akademickich. Część zajęć przeznaczona jest także do zorganizowanych grup zaintereso-wanych określonym zagadnieniem (np. posługiwaniem się elektronicznymi bazami danych) oraz indywidualnych użytkowników, którzy mają problem z odnalezieniem się w informacyjnej rzeczywistości.
Literatura przedmiotu przynosi informacje o przeprowadzanych wśród studentów badaniach, w których wykazano, że ci uznają zajęcia z
Przy-sposobienia bibliotecznego za mało przydatne i organizowane w
nieodpo-wiednim czasie (Bober, 1984, s. 177–193). Z drugiej jednak strony liczne przykłady pozytywnego nastawienia do zajęć bibliotecznych motywują do podejmowania wysiłku kształcenia środowiska akademickiego. Podczas XVII Konferencji Problemowej Bibliotek Medycznych, która odbyła się w Poznaniu w 1998 roku pojawiły się dwa interesujące wystąpienia studen-tów na temat dydaktyki prowadzonej przez książnice. Postulowano między innymi, by zajęcia z zakresu medycznej informacji naukowej wprowadzać już na pierwszych latach studiów. Powinny być one fakultatywne, przezna-czone jedynie dla rzeczywiście nimi zainteresowanych. Studenci są chętni do poszerzania swojej wiedzy z zakresu przeszukiwania baz danych, formu-łowania zapytań oraz selekcjonowania treści. Wskazano także na potrzebę organizowania kursów z zakresu pisania tekstów naukowych i prowadze-nia prac badawczych oraz prawnych aspektów wykorzystywaprowadze-nia informacji (Sroka, Łaciński, 1998, s. 55–60).
Kolejną kwestią, analizowaną w kontekście działalności dydaktycznej bibliotek uczelnianych, jest charakterystyka osób prowadzących szkolenia. Literatura przynosi liczne wzmianki o szczególnych predyspozycjach biblio-tekarzy dyplomowanych2, którzy realizują tradycyjne szkolenia z zakresu
2 Przyrost liczebności bibliotekarzy dyplomowanych na polskich uczelniach wyższych
wy-nosi około 27 osób rocznie. Z zestawienia za lata 2008–2010 (Sowińska, 2011, s. 249–250) wynika, że osoby zgłaszające chęć przystąpienia do egzaminu państwowego są na ogół dobrze do niego przygotowane – na 86 kandydatów 77 uzyskało pozytywny wynik. Około 15% przy-stępujących do części specjalizacyjnej egzaminu wybrało we wspomnianym okresie „Dydakty-kę biblioteczną i działalność promocyjną bibliotek”.
Przysposobienia bibliotecznego czy Podstaw informacji naukowej, a także
coraz częściej obsługi baz danych i bibliotecznych katalogów komputero-wych (Brzezińska-Stec, 2005, s. 128–129).
Często działalnością szkoleniową w bibliotekach akademickich zaj-mują się kustosze z długim stażem pracy oraz starsi bibliotekarze. Cenieni są w tej sferze zwłaszcza bibliotekarze z przygotowaniem pedagogicznym i pracownicy oddziałów informacji naukowej; zasadą jest także prowadze-nie wykładów informacyjnych przez dyrektorów bibliotek.
W maju 2010 roku autorka niniejszego artykułu przeprowadziła bada-nia ankietowe wśród studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi, doty-czące ich opinii na temat kompetencji bibliotekarzy w zakresie dydaktyki. Wyniki sondażu zostały zaprezentowane podczas XII Konferencji Biblio-tek Niepaństwowych Szkół Wyższych, zorganizowanej we wrześniu 2010 roku i były częścią wystąpienia zatytułowanego Czy studenci chcą się uczyć
od bibliotekarzy? Badania pokazały, że większość studentów ufa
kompe-tencjom bibliotekarzy naukowych związanym z wyszukiwaniem, selekcją i oceną informacji, posługiwaniem się technologiami informacyjnymi, opra-cowywaniem spisów bibliografi cznych. Pracownicy bibliotek naukowych są postrzegani jako osoby dobrze przygotowane do wykonywanych zadań, a użytkownicy dość często korzystają z ich pomocy.
Literatura fachowa dotycząca dydaktyki bibliotecznej daje szeroki ogląd historii i współczesności tej gałęzi działalności polskich książnic akademic-kich. Na przestrzeni lat bibliotekarze zadania związane z nauczaniem użyt-kowników realizowali z różnym natężeniem – w pewnych okresach regu-lacje prawne nakazywały prowadzenie rozbudowanej dydaktyki, w innych można było poświęcić na nią mniej czasu.
Współcześnie kadra zarządzająca książnic uczelnianych ma dużą swo-bodę w tym zakresie. Sprawozdania i relacje publikowane na łamach prasy fachowej pokazują, że mimo braku ścisłych nakazów, biblioteki chętnie kształcą odbiorców swoich usług. Szkolenia to także doskonała okazja do promowania działalności instytucji oraz pozyskania stałych czytelników. Nic nie wskazuje na to, by uczelniane biblioteki miały zamiar zrezygnować z aktywności w zakresie dydaktyki. Prawdopodobnie w związku z budową społeczeństwa informacyjnego będzie to prężnie rozwijająca się gałąź ich działalności.
Bober W. (1984), Analiza potrzeb
użytkow-ników informacji naukowej Biblioteki Głównej Politechniki Rzeszowskiej (na przykładzie Wydziału Elektrycznego).
„Aktualne Problemy Informacji i Doku-mentacji”, nr 2, s. 177–193.
Bober W., Kałuża E. (1986), Dydaktyka
biblioteczno-informacyjna w wyższych szkołach technicznych. „Roczniki
Biblio-teczne”, z. 1/2, s. 327–338.
Brzezińska-Stec H. (2005), Rola i zadania
bibliotekarzy dyplomowanych w biblio-tece akademickiej. W: Działalność na-ukowa i informacyjna bibliotek uczel-nianych. Red. M. Czyżewska, Białystok,
s.123–133.
Budkiewicz E., Mroczek R. (1999),
Szkole-nie użytkowników biblioteki szkoły wyż-szej. „Bibliotekarz”, nr 10, s. 10–12.
Chachlikowska A. (2002), Praca naukowa
i dydaktyczna w bibliotekach uczelnia-nych i możliwości jej efektywnego reali-zowania. W: Stan i potrzeby polskich bibliotek uczelnianych. Red. A. Jazdon,
A. Chachlikowska. Poznań, s. 171–185. Dembowska M (1948), Przysposobienie
czy-telnicze młodzieży szkolnej. „Biuletyn
Pań-stwowego Instytutu Książki”, nr 3, s. 1–16. Des Loges M. (1956), O niektórych funkcjach
i zadaniach dydaktycznych bibliotek szkół wyższych. W: Sprawy biblioteczne.
Red. A. Knot, Warszawa, s. 63–70. Głowińska M. (1954), Uwagi o
pogadan-kach bibliotecznych dla studentów UW.
„Życie Szkoły Wyższej”, nr 6, s. 57–59. Grala B. (2007), Dydaktyka biblioteczna
w uczelniach medycznych w aspekcie kształtowania się edukacji
informacyj-nej. „Praktyka i Teoria Informacji
Na-ukowej i Technicznej”, nr 1, s. 30–36. Grodek A. (1954), Praca bibliotek głównych
ze studentem. „Życie Szkoły Wyższej”,
nr 6, s. 43–48.
Grycz J. (1925), Przewodnik dla
korzysta-jących z bibliotek oraz spis dzieł pomoc-niczych. Warszawa.
Janczak B. (2005), O formach kształcenia
w bibliotece akademickiej. W: Tradycja
i nowoczesność bibliotek akademickich. Red. E. Bieniasz i in. Rzeszów, s. 116–127. Jażdżewski K. (1954), Biblioteki i
bibliote-karze w życiu szkół wyższych. „Życie
Szkoły Wyższej”, nr 6, s. 64–67. Łapacz T. (1986), Rozwój koncepcji
kształ-cenia użytkowników informacji nauko-wej w szkołach podstawowych, średnich i wyższych w Polsce 1925–-1985.
„Rocz-niki Biblioteczne”, z. 1/2, s. 179–228.
Niderlandystyka UAM [online]. Poznań,
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza [do-stęp: 2009-03-12]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nider.pun.pl/ viewtopic.php?id=7.
Prawo. Forum Dyskusyjne SSP na UAM. [online] Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza [dostęp: 2009-03-12]. Do-stępny w World Wide Web: http://www. forum-prawo.pl/topics3/2968.htm.
Wyższe Szkoły Bankowe. Forum dyskusyj-ne [onlidyskusyj-ne] [dostęp: 2009-03-12]
Dostęp-ny w World Wide Web: http://forum. wsb.pl/ viewtopic.php?f=19&t=7218. Pioterek P. (1999), Dydaktyka w Bibliotece
Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu.
„Bibliotekarz”, nr 7/8, s. 20–22.
Pismo Ministerstwa Oświaty i Szkolnic-twa Wyższego, Departament Studiów Uniwersyteckich, Ekonomicznych i Pe-dagogicznych z 12 lipca 1971 r. nr DI-4040-/66/71 skierowane do rektorów w sprawie wytycznych programowych w zakresie przysposobienia bibliotecz-nego i informacji naukowej studentów szkół wyższych (maszynopis).
Pismo Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego z dn. 19.09.1954 r. nr DU-III-3c/49/54 skierowane do rektorów w sprawie przy-sposobienia bibliotecznego studentów pierwszego roku (maszynopis).
Rada Główna Szkolnictwa Wyższego. Ko-misja ds. Bibliotek i Informacji Nauko-wej, Podkomisja Informacji naukowej (1971), Przysposobienie biblioteczne studentów (maszynopis); Rada Główna Szkolnictwa Wyższego. Komisja ds. Bi-bliotek i Informacji Naukowej, Podkomi-sja Informacji naukowej. Program zajęć dydaktycznych dla studentów z zakresu informacji naukowej (maszynopis). Radlińska H. (1929), Głosy w dyskusji na
II Zjeździe Bibliotekarzy Polskich w Po-znaniu, 29.05-02.06.1929. „Przegląd
Bi-blioteczny”, nr 1, s. 279.
Radwański A. (2002), Biblioteki akademickie
w społeczeństwie informacyjnym w świe-tle dokumentów rządowych. W: Udział
bibliotek akademickich w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego w Polsce: potencjał, możliwości i potrzeby. Red. L. Derfert-Wolf, Bydgoszcz, s. 37–-42. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn.
22.04.1967 w sprawie warunków za-trudnienia w instytucjach naukowo-ba-dawczych, w Polskiej Akademii Nauk i w szkolnictwie wyższym bibliotekarzy dyplomowanych i pracowników służ-by bibliotecznej oraz dyplomowanych pracowników dokumentacji naukowej
i dokumentalistów służby inte (1967), „Dziennik Ustaw”, nr 14, poz. 63. Sołtysik K. (1954), W sprawie nauczania
ogólnych zasad bibliotekarskich w wyż-szych szkołach ekonomicznych. „Życie
Szkoły Wyższej”, nr 6, s. 60–63. Sowińska A. (2011), Sprawozdanie z
dzia-łalności Komisji Egzaminacyjnej do przeprowadzania postępowania kwa-lifi kacyjnego dla kandydatów na dy-plomowanego bibliotekarza oraz dyplo-mowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej za okres od kwiet-nia 2008 do listopada 2010 r. „Przegląd
Biblioteczny” nr 2, s. 249–250.
Sroka Ł., Łaciński M. (1998), Potrzeby
i oczekiwania studentów w zakresie szkoleń i możliwości dostępu do źródeł informacji. W: Dydaktyczne funkcje
bi-blioteki głównej akademii medycznej z uwzględnieniem wykorzystania tech-nik informatycznych. XVII Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych. Po-znań, s. 55–-60.
Uchwała nr 84 Rady Ministrów z dnia 30 maja 1990 r. w sprawie uznania niektó-rych uchwał Rady Ministrów ogłoszo-nych w Monitorze Polskim za nieobowią-zujące (1990) „Monitor Polski”, nr 24, poz. 181.
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lipca 2000 r. w sprawie bu-dowania społeczeństwa informacyjnego w Polsce (2000). „Monitor Polski”, nr 22, poz. 448.
Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytu-le naukowym oraz o stopniach i tytutytu-le w zakresie sztuki oraz o zmianie nie-których innych ustaw (2011). „Dziennik Ustaw”, nr 84, poz. 455.
Aleksandra Marciniak
The education of the information users in the polish university libraries. The past and the present
Summary
The article is a review of the history of the didactic actions taken up by the Polish university libraries and the actual tendencies in the fi eld of education of the information users. The author proposes a self-invented typology of the courses organized recently in the libraries. The division is based on the dominating themes of the classes. Moreover, the paper describes the various groups of students as well as their attitude to these courses. The last part of the text contains the profi les of persons dedicated to the teaching activity in the libraries – the author mentions their qualifi cations and how are they evaluated by students. Ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o zmianie
ustawy o szkolnictwie wyższym (1985). „Diariusz Sejmowy”, nr 10, s. 50–-53. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo
o szkolnictwie wyższym (2005), „Dzien-nik Ustaw”, nr 164, poz. 1365.
Ustawa z dnia 4 maja 1982 r. o szkolnic-twie wyższym (1982). „Dziennik Ustaw”, nr 14, poz. 113.
Ustawa z dnia 5 listopada 1958 r. o szkol-nictwie wyższym. Znowelizowana 15 kwietnia 1965 r. i 17 stycznia 1969 r. (1965) „Dziennik Ustaw”, nr 16, poz. 114.
Więckowska H. (1956), Rola biblioteki
głów-nej w szkole wyższej. W: Sprawy
biblio-teczne, Warszawa, s. 23-47.
Zarządzenie Ministerstwa Szkolnictwa Wyż-szego z dnia 18 marca 1961 r. w sprawie struktury organizacyjnej i zasad działa-nia biblioteki głównej szkoły wyższej oraz bibliotek przy poszczególnych jednost-kach organizacyjnych szkół wyższych podległych Ministerstwu Szkolnictwa Wyższego (1961). „Dziennik Urzędowy Min. Szk. Wyższego.”, nr 3 poz. 9.
Zarządzenie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 stycznia 1964 r. w sprawie zatwierdzenia struktury orga-nizacyjnej bibliotek głównych szkół wyż-szych podległych ministrowi szkolnictwa wyższego (1964). „Dziennik Urzędowy Min. Szk. Wyższego”, nr 1 poz. 6.
