594
R EC EN ZJEta jn y ch a g e n tó w ” L a m a rtin e’a i B a stid e ’a — w isto c ie ani tajn ych , ani ja k o b iń sk ic h , ani tak b ard zo w p ły w o w y c h . Są w k siążce in teresu jące sp o str zeżen ia , n p. o szybkiej o d b u d o w ie p o te n c ja łu w o je n n e g o F ran cji p o k ryzysie lu to w y m 1848 rok u 9; o e k o n o m ic z n y c h p rzesła n k a c h francuskiej orien tacji n a P rusy, a p rzeciw A u strii. M o ż n a w y tk n ą ć a u to r o w i te c z y in n e, m niej isto tn e p o tk n ię c ia 10. K sią ż k a m o ż e i je st p o ż y te c z n a o ty le, że zm u sz a d o z a sta n o w ie n ia się n a d sp raw am i, z d a w a ło b y się ,o d d a w n a u sta lo n y m i. W sz a k ż e z g łó w n ą jej tezą n ie sp o s ó b się zg o d zić.
S te fa n K ie n ie w ic z
D o n a ld E. P i e ń k o s , O n e H u n d re d Y ears Y oung: A H is to r y o f the P o lish F alcons
o f A m e ric a 1887— 1 9 8 7 , E ast E u ro p ea n M o n o g r a p h s n o C C X X X I , B o u ld er, D is t
rib u ted by C o lu m b ia U n iv e r sity P ress, N e w Y o r k 1987, s. 348.
T rzy la ta p o ju b ileu szo w ej m o n o g r a fii Z w ią z k u N a r o d o w e g o P o ls k ie g o , n ajw iększej organ izacji p o lo n ijn ej w U S A 1, P i e ń k o s o p r a c o w a ł d zieje czw a r teg o o b e c n ie p o d w zg lęd em liczeb n o śc i S o k o lstw a P o lsk ie g o w A m ery ce (w cześniej Z w ią z k u S o k o łó w P o lsk ic h w A m ery ce). H isto r ią teg o zw ią zk u z a jm o w a ło się trzech d zien n ik arzy: Błażej M r u c z e k , S ta n isła w O s a d a i A rtu r W a l d o (jeg o o p r a c o w a n ie liczące p o n a d 2 0 0 0 stro n d u ż e g o fo rm a tu z a czę ło u k a z y w a ć się w d ru k u w 1953 r.). P ie ń k o s m ilc z ą c o za k ła d a , że k o n fr o n ta c ja ty ch prac, r ó żn ią cy ch się w o c e n a c h , sta n o w i d o sta te c z n ą p o d sta w ę sy n tezy o k resu w cze śn iejszeg o , c h o ć zdaje so b ie sp raw ę z o g ra n iczeń p u b lik a cji sw e g o p o p rzed n ik a . W a ld o p o ja w ia się n a 41 stro n a ch , O sa d a n a 2 9 , M ru cze k n a 5.
W tej sytu acji k w eren d a ź r ó d ło w a sk o n c e n tr o w a ła się n a o sta tn ic h d z ie się c io le c ia c h (p r o to k o ły zja z d ó w o d 1948 r., w y w ia d y ), o b ję ła te ż d zieje S o k o lstw a ja k o o rgan izacji u b ezp ieczen io w ej p o 1928 r., o ra z m a ter ia ły ik o n o g r a fic z n e z a rch iw ó w o rgan izacji w P ittsb u rg h u . T e o sta tn ie zajęły 75 stro n , n ie w licza n y ch d o o g ó ln ej p a g in a cji. Jest tu w iele p o d o b iz n d z ia ła c z y , w ty m p ięć prezesa T e o fila S ta r zy ń sk ieg o , z b io r o w e zd jęcia ze zja zd ó w (w tym w cze sn y ch z 1896 i 1903 r.), z a w o d ó w sp o r to w y c h , w y stę p ó w z e s p o łó w (w ty m n a festiw a lu w R z e sz o w ie w 1983 r.), ćw ic z e ń z ok resu I w o jn y św iatow ej i w y ciecz k i d o P o lsk i w 1925 r. Z d ziejó w n a jn o w sz y c h je st 4 0 r o czn ica p o w s ta n ia w a r sz a w sk ie g o w B ia ły m D o m u i w iz y ta p ry m a sa J ó zefa G le m p a w 1985 r. P ie ń k o s w sp o m in a , że z a g lą d a ł d o prasy. N ie w y n ik a to z p r z y p isó w , z a ś z tek stu m o ż n a w y w n io sk o w a ć , że z p e w n o ś c ią n ie ro b ił te g o w ta k im za k resie, ja k w swej p op rzed n iej m o n o g r a fii. Z h isto r io g r a fii krajow ej p o z a p racą A n d rzeja B r o ż k a a u to r p o w o łu je się n a b a d a n ia h isto ry k a S o k o lstw a M ark a S z c z e r b i ń s k i e g o .
P ie ń k o s p o d k reśla zn a czen ie stu d ió w n a d o rg a n iza cja m i bratniej p o m o c y — ru ch u o p iera ją ceg o się n a tw ó rczy ch i in tegru jących w a r to śc ia c h , ja k w iara w k o o p era cję, p o stę p w ż y c iu rod zin n y m , u czu cia p a tr io ty czn e i p o p a rcie a w a n su c z ło n k ó w w a m ery k a ń sk im sp o łe c z e ń stw ie . U w a ż a , że b a d a n ia te d o ty c z ą je d n e g o z najbardziej z a n ied b a n y ch p r o b le m ó w a m eryk ań sk iej h istorii sp o łe c z nej, faw oryzu jącej d zieje „p artii p o lity c z n y c h , ru ch u r o b o tn ic z e g o i p ro b lem sp ołeczn ej p rzem o cy w tym kraju” (s. 12).
P o d w zg lęd em k o n stru k cy jn y m m o n o g r a fia je s t bardziej zw a rta o d p o p rzed n iej i ujaw nia u m ie jętn o ści syn tety czn e. T a k ja k u p r z e d n io z n a c z n ą rolę o d g ry w a ją a n ek sy liczą ce a ż 100 stron.
9 A u to r p o w o łu je sie tu n a th èse d e 3 -e c y c le W ito ld a Z a n i e w i c k i e g o (P a ris 1966): L ’a rm ée fra n ç a ise en 1848, in tro d u ctio n à une étu d e m ilita ire d e la D eu xièm e R épubliqu e.
10 H erw eg h nie był „sta ry m k o m u n isty c z n y m p rzyjacielem M a r k sa ” (s. 36), a n i B ak u n in — „ sta ry m w sp ó ln ik ie m ” te g o ż M a rk sa (s. 81). L e d r u -R o llin a n ie sp o s ó b z a lic z y ć d o so c ja listó w (s. 54 i in .). D e p u ta c ja p o lsk a p rzy b y ła d o B erlin a 23 m arca z P o z n a n ia , n ie z W r o c ła w ia (s. 4 4 ). G a b in et p ru sk i w czer w cu 1848 nie b y ł z ło ż o n y z sa m y ch ty lk o ju n k r ó w (s. 116). H r k a lo v ic w in d ek sie (s. 28 6 ) m y ln ie n a z w a n y W ęgrem .
R E C E N Z J F
595
S p o śr ó d 31 b io g r a m ó w d zia ła czy 13 d o ty c z y o só b żyjących; są to c z ło n k o w ie o b ecn y ch w ła d z organ izacji. Z a b ra k ło n a to m ia st m iejsca d la sied m iu p r ezesó w , w tym trzech z ok resu , g d y nie b y ło ro z ła m ó w (Jan C h rza n o w sk i 1900— 1901, A d a m P łu tn ick i 1918— 1922 i R o m a n A b czy ń sk i 1922— 1924). O trzy m a ła b io g ra m le k k o a tle tk a S ta n isła w a W a la sie w ic z ó w n a . L ista d zia ła czy z a w iera p o n a d 300 n a zw isk . Jest tu k ilk a o c z y w isty c h p o w tó r z e ń , b rak w ielu im io n , z k tó ry ch ty lk o c z ę ść rozw iązu je n ie d o sk o n a ły in d ek s. A u to r m a k ło p o ty sięg a ją ce n iek ied y sz czeb la sekretarza g en e r a ln e g o czy k a p ela n a (ks. F ra n ciszek K u r k o w sk i i prałat M a x W u je k ), za ś w śró d d y rek to ró w — z d o ść zn a n y m i n a p o c z ą tk u w ie k u Jan em G in to w te m , A n to n im M a zu rem i A n to n im Z a ją czk o w sk im . 27 stro n zajm uje lista g n ia zd . J a k o d o k u m e n ty o sz c z e g ó ln y m zn a c z e n iu a u to r zam ieści! m e m o r ia ł S o k o lstw a z 30 g ru d n ia 1914 o ra z m o w ę Ig n a c e g o P a d e r e w sk ie g o z 3 k w ietn ia
1917.
D a ta 1887 zn a la zła się ju ż w o p r a c o w a n iu M ru czk a z 1919 r., c h o ć 25— lecie liczy ł o n o d 1894 r. M ru czek k o n flik t n a tle z b liżen ia S o k o lstw a z Z N P w id zia ł ró w n ie ż w a sp ek cie o p o z y c ji c z ło n k ó w Z je d n o c z e n ia P o lsk ie g o R z y m sk o -K a to lic k ie g o . P rzych yln y sto su n e k „ D z ie n n ik a C h ic a g o sk ie g o ” i red a k to rk i „ G ło s u P o le k ” S tefa n ii L a u d y n d o W o ln e g o S o k o lstw a sta n o w iły b y a rg u m en t n a rzecz tej tezy. Z drugiej jed n a k str o n y w io sn ą 1912 r. W ła d y sła w K o n iu sz e w sk i i S ta n isła w Z a k lik iew icz a ta k o w a li p o w ią z a n ia o d ła m u S o k o lstw a z Z N P ja k o p o śr e d n ie p o d p o r z ą d k o w a n ie N a r o d o w e j D em o k ra cji, rzu tu jące też n a sto su n e k g a licy jsk ieg o S o k o lstw a d o je g o a m ery k a ń sk ieg o o d ła m u z sie d z ib ą w N o w y m J ork u . Z a k lik ie w ic z w kraju w sk a z y w a ł n a lu d o w c ó w , n urt ks. S ta n isła w a S to ja ło w sk ie g o i N Z R 2. W y stą p ien ia te m ia ły m iejsce ju ż p o u c h w a le k iero w n ictw a W o ln e g o S o k o lstw a z 31 sty czn ia 1912 r., k tó r a w y p o w ie d z ia ła się p rzeciw u d z ia ło w i w w a lce p o lity czn ej.
T a k ie sta n o w isk o sta ra n o się z a jm o w a ć ró w n ież w p o c z ą tk a c h II R z e c z y p o sp o lite j. R ezo lu cja X I V Z jazd u w C h ic a g o z w rze śn ia 1922 r. z a k a zy w a ła „ p o p ie r a ć p artie i stro n n ictw a tutaj lub w P o lsc e lub też ta k o w e z w a lc z a ć ” . W sp ra w o zd a n iu p rezes P łu tn ick i b y ł w y ra źn ie p rzeciw n y łą c z e n iu się z k ra jo w y m S o k o lstw e m , w y stęp u ją c p rzeciw je g o d y r e k ty w o m z p o zy cji o b y w a teli am ery k a ń sk ich , przy r ó w n o c z e sn y m p r o te śc ie p rzeciw z b y t w y b u ja łem u ru ch o w i am eryk an izacyj- n em u 3. Z te g o o k resu d a tu ją się też lu źn e k o n ta k ty ze Z w ią z k ie m H a rcerstw a P o lsk ie g o . M ru czek , w c z e sn y em ig ra n t z G a licji, ja k o red a k to r w y ra źn ie s y m p a ty z o w a ł z N a r o d o w ą D em o k ra cją . N ie p o d o b a ła m u się reform a r o ln a i o ś m io g o d z in n y d zień pracy; za in te r e so w a n ie b u d ził w nim w ło sk i faszyzm ; w k w ietn iu 1923 r. otw a rcie z w a lc z a ł ju ż h a sło a p o lity c z n o śc i S o k o lstw a .
A b c z y ń sk i p o c z ą tk o w o k r y ty k o w a ł z a r ó w n o p ra w icę ja k lew icę k rajow ą, p o te m z a ś d y sta n so w a ł się o d spraw p o lity c z n y c h sta reg o kraju. K o m ite t p rzed zja zd o w y w 1924 r. p o stu lo w a ł szerzen ie z a u fa n ia d o p a ń stw a p o lsk ie g o a red a k to r F ra n ciszek O p e n c h o w sk i k ła d ł n a cisk n a d u m ę i g o d n o ś ć n a r o d o w ą . R e zo lu cja X V Z ja zd u w B r o o k ly n ie , k tóry p r z y n ió sł prezesu rę S ta r zy ń sk iem u , m ó w iła ju ż o p o d p o r z ą d k o w a n iu id e o w y m S o k o lstw u k ra jo w em u , p o z a sp raw am i lo k a ln y m i i sp rzeciw ia ją c y m i się k o n sty tu cji U S A , b ez m iesza n ia się w w ew n ętrzn ą p o lity k ę p o lsk ą 4. W b rew tw ierd zen iu
a u to r a A b c z y ń sk i zw ią z a n y b y ł w Z N P n ie z p rezesem K a zim ie rzem Ż y c h liń sk im , lecz z K a z im ie rzem S y p n iew sk im . W listo p a d z ie 1923 r. o g ło sił apel w sp raw ie z lo tu w P o ls c e w 1925 r.
P ie ń k o s p r a w id ło w o o c e n ia m o ty w y p o p a rcia p rzez S ta r zy ń sk ieg o P olsk iej R a d y O p iek i S p o łeczn ej w A m ery ce, k o n ty n u a cji W y d zia łu N a r o d o w e g o P o ls k ie g o o lo k a ln ej ju ż orien tacji, c h o ć w tym k o n te k śc ie brakuje u w zg lęd n ien ia k s. K u r k o w sk ie g o , referen ta n a K o n g r e sie W y c h o d ź stw a P o lsk ie g o w A m ery ce w 1925 r. „ S o k ó ł P o ls k i” , k tó r e g o red a k to rem b y ł K a ro l B u rk e, n ie p o tę p ił z a m a c h u m a jo w e g o , o cen ia ją c g o ja k o w ew n ętrzn ą sp raw ę P o lsk i5. A le 10 lip ca 1929 k iero w n ictw o S o k o lstw a ż y c z y ło P a d e rew sk iem u , „ d o c z e k a n ia się je szc ze d ru g ieg o triu m fu , g d y w w oln ej P o lsce id e a ły d u ch a T w o je g o n ie p o d z ie ln ie n a d ca ły m za p a n u ją N a r o d e m ” , za ś w sty c z n iu 1938 r. S tarzyń sk i o d w ie d z ił P a d e r e w sk ie g o w M o r g e s6. A u to r p r a w id ło w o p rzed sta w ia ją c p o lity c z n e
2 „ S o k ó ł P o ls k i” n r 33 z 14 m arca 1912; nr 36 z 4 k w ietn ia 1912. 3 T a m że, nr 3 6 z 14 w rze śn ia 1922; nr 4 4 z 9 p a źd ziern ik a 1922. 4 T a m że, nr 36 z 18 w rze śn ia 1924.
5 T a m ż e , n r 2 2 z 3 czer w ca 1926; nr 25 z 24 czerw ca 1926.
596
R E C E N Z J Ezw ią zk i O sa d y z N a r o d o w ą D e m o k r a c ją p rzecenia je g o rolę w o sta tn ic h la ta ch życia. W 1929 r. k ie r o w n ic tw o Z N P n ie o d n io sło się tak en tu z ja sty cz n ie d o p r o je k tó w o r g a n iz o w a n ia P o lo n ii przez w ła d ze w arsza w sk ie, ja k p rzed sta w ia t o P ie ń k o s. N ie ty lk o S o k o ln ic tw o , H a rcerstw o , Z N P i so cja liści d o 1914 r. u trzym yw ali k o n ta k ty z krajem . D o ty c z y ło to zn a czn ie dłużej ró żn y ch n u r tó w p o lity cz n y c h ; n iek tó r e m ia ły fo rm a ln y sta tu s e k sp o zy tu r — ja k P S L „ W y z w o le n ie ” .
A u to r p rzed sta w ia S o k o lstw o ja k o p o m o s t m ięd zy p o lo n ijn y m i k o n serw a ty sta m i a Ś w ia tp o - lem . N ie u leg a w ą tp liw o ś c i ro la , ja k ą o d e g r a ło o n o n a p rzeło m ie 1935 i 1936 r. z a r ó w n o p o p rzez a k ces w p aźd ziern ik u ja k i in icja ty w ę z w o ła n ia zjazd u . W ed łu g p ro jek tu S ta r zy ń sk ieg o o d b y łb y się o n w P ittsb u rg h u , z w y ra źn y m n a w ią z a n ie m d o tradycji ok resu I w o jn y św ia to w ej, w celu w y ło n ie n ia n o w e g o zrzeszen ia. W ten s p o s ó b , m im o u tra ty in icjatyw y, S o k o lstw o p rzy czy n iło się d o p o w sta n ia P olsk iej R a d y M ięd zy o rg a n iza cy jn ej. N a p ierw szym zjeźd zie w C h ic a g o S tarzyń sk i p o s tu lo w a ł a k ces pow stającej P R M d o Ś w ia tp o lu i n a zw ę R a d a N a r o d o w a w S ta n a ch Z jed n o c z o n y c h ; je d n o stk ą n ajn iższeg o sz czeb la m iały b y ć p arafie7. S p ra w o zd a n ie p rezesa n a X X I Z jazd S o k o lstw a w N e w H a v en w 1936 r. p o stu lo w a ło p o g łę b ie n ie z n a jo m o śc i k u ltu ry , ję z y k a i łą c z n o ść z M acierzą8. R ezo lu cja zjazd u k ła d ła n a cisk n a w sp ó łp ra cę k u ltu ra ln ą , a le ju ż w k o ń c u rok u S o k o lstw o za a n g a żu je się w zb ió rce n a F u n d u sz O b ro n y N a r o d o w e j.
O k res n a jn o w szy ujęty je st, p o d o b n ie ja k w p op rzed n iej m o n o g r a fii, n ie c o a p o lo g e ty c z n ie . J ed yn ą cezu rę sta n o w i 1952 r. — d a ta śm ierci S ta r zy ń sk ieg o , d zielą ca w ten s p o s ó b o k res n iem al sie d e m d ziesięciu lat. Z k o le i n astęp u je era W altera L ask i, u r o d z o n e g o w 1904 r. w P en sy lw a n ii, p rezesa S o k o lstw a p rzez 28 lat. Sięgając d o p r o to k o łó w X X V I Z jazd u w B u ffa lo w 1956 r. a u tor p o k a z a ł, że p o 1928 r. S o k o lstw o ro zw ija ło się zw ła sz c z a w sta n a ch w sc h o d n ic h , m ając tam 72% sw y ch c z ło n k ó w , za ś w sam ej P en sy lw a n ii 3 0% . P o ró w n u ją c n a jn o w sz e d a n e P ie ń k o s w sk a zu je, że w śró d n a jw ięk szy ch organ izacji u b e z p ie c z e n io w y c h P o lo n ii ty lk o S o k o lstw o o d n o to w u je w zro st liczeb n y (d o 30 tys. c z ło n k ó w ) o ra z p o sia d a n ajlepsze w sk a ź n ik i fin a n so w e z a lata 1970— 1985. W a n e k sie m o ż n a zn a leźć d a n e o sp a d k u w la ta ch 1964— 1984 liczb y u b ezp ieczo n ej m ło d z ie ż y z 60 4 6 n a 3 6 9 5 , c o s p o w o d o w a ło zm n iejszen ie się jej o d se tk a w S o k o lstw ie z 2 1 ,3 % d o 12,4% , ale a u to r d a n y c h ty ch n ie k o m e n tu je w tek ście. W 1936 r. u b e z p ie c z o n y c h b y ło 38,6% c z ło n k ó w , w licza ją c m a ło le tn ic h , w 1986 r. 9 4 ,9 % , z a ś p rzeciętn a k w o ta u b ezp ieczen ia w z r o sła w tym cza sie z 2 3 6 n a 1193 d o la ry (s. 229).
Z e sta w ien ie w ażn iejszych w y d a rzeń (1 4 stro n ) zaw iera ta k ie fa k ty n o w sz y c h d ziejó w p o lity c z n y ch ja k p o p a rcie p rzez S ta r zy ń sk ieg o w m aju 1941 r. tw o rzen ia arm ii p o lsk iej w K a n a d z ie , u d zia ł w p o w sta n iu F u n d a cji P u ła sk ie g o i w K o n g r e sie P o lo n ii A m eryk ań sk iej (S ta rzy ń sk i z o sta ł je g o w icep rez esem ). S p o ro m iejsca p o św ię c ił a u to r z m ia n o m stru k tury o rg a n iza cy jn ej, p rezen tu jąc je ró w n ież w ujęciu ta b ela ry czn y m w p rzek rojach 1914, 1922 i 1948 r. P rzed sta w ia ją c o sią g n ię c ia ery B ern ard a R o g a lsk ie g o ja k o w sz e c h str o n n y ro zw ó j, P ie ń k o s k ła d zie n a cisk n a z a słu g i o b e c n e g o prezesa ró w n ie ż n a w cześniej z a jm o w a n y c h sta n o w isk a c h w icep rezesa i sekretarza g en era ln eg o , łą czn ie w o k resie 2 0 lat. Z a d o k u c z liw y p ro b lem u zn aje m a łą liczb ę u p ra w ia ją c y ch sp o r t w sto su n k u d o u b e z p ie c z o n y c h w organ izacji. P rzy p o m n ijm y , że W o ln e S o k o lstw o , k tó r e g o ataki n a o d ła m zw ią z a n y z Z N P n ie c o a u to r a irytują, z o d m ie n n y c h p ozycji id e o w y c h k r y ty k o w a ło o w ą g im n a sty k ę ja k o g łó w n y czy n n ik k o n so lid a cji. N a to m ia s t w 1935 r. red a k to r M ieczy sła w W a silew sk i o m a w ia ją c za d a n ia S o k o lstw a w asp ek cie w ięzi z krajem w sk a z y w a ł, że tu i tam rep rezen tu je o n o w y c h o w a n ie fizyczn e9.
P ie ń k o s ja k o cel p racy p o sta w ił p o k a z a n ie S o k o lstw a ja k o w sp ó łcz esn ej o rg a n iza cji m ło d z ie ż y niem al w c a ło śc i u rod zon ej i w y ch o w a n ej w A m ery ce, o rgan izacji n aw iązu jącej d o tradycji p o lsk o — a m ery k a ń sk ieg o ru ch u e tn ic z n e g o o ra z d o b o g a c tw a p o lsk ie g o d zied zictw a . A p elu je o w sp ó łp r a c ę z p o lo n ijn y m i in sty tu cja m i k u ltu ra ln y m i ja k P o lish A m erica n H isto r ic a l A s so c ia tio n ,
7 1— s z y i 2— g i Z ja z d P o ls k ie j R a d y M ię d zy o r g a n iz a c y jn e j w S ta n a ch Z je d n o c zo n y c h , C h ic a g o 1937, s. 47.
8 „ S o k ó ł P o ls k i” nr 26 z 2 lip ca 1936.
R EC EN ZJE
597
P o lsk i In sty tu t N a u k o w y w A m ery ce i F u n d a cja K o śc iu sz k o w sk a . K sią ż k ę o c e n ia ć trzeb a n ie ty lk o w k a te g o ria ch m o n o g r a fii h istoryczn ej.
K r z y s z t o f G ro n io w sk i
M a rth a B o h a c h e v s k y - C h o m i a k , F e m in ists D e s p ite T h em selves: W om en in
U krain ian C o m m u n ity L ife , 1884— 1 939, C a n a d ia n In stitu te o f U k r a in ia n S tu d ies,
U n iw e r sity o f A lb erta , E d m o n to n 1988, s. X X V , 4 6 0 , ilustr.
K w e stia k o b ie c a n a U k r a in ie je st sła b o z b a d a n a p rzez h isto rio g ra fię. T ę lu k ę stara się w y p e ł n ia ć M a rth a B o h a c h e v s k y - C h o m i a k , p ra co w n ik J o h n H o p k in s U n iv e r s ity w B a ltim o re, tak że d z ia ła c z k a organ izacji k o b ie c y c h . U k a z u je o n a o d m ie n n o ś ć zja w isk a , ja k im b y ł u k ra iń sk i ruch k o b ie c y w o d n ie sie n iu d o p o d o b n y c h ru c h ó w w E u ro p ie i S ta n a ch Z je d n o c z o n y c h , a n a w et w R osji. H isto r ia ta m o ż e sta n o w ić p rzy k ła d w ja k i sp o s ó b k o b ie ty w n a ro d a ch n iesu w er en n y c h o sią g a ją w y s o k ą p o zy cję w sw o ic h sp o łe c z e ń stw a c h . A u to r k a śm ia ło p o r ó w n u je sy tu a cję U k r a in e k w o m a w ia n y m ok resie d o p o ło ż e n ia i m e to d d z ia ła n ia k o b ie t T r zecieg o Ś w ia ta p o 1945 r.
A u to r k a starała się u k a z a ć k o b ie tę u k ra iń sk ą n a p o d sta w ie ź r ó d e ł b ezp o śr e d n ic h , w m niej sz y m sto p n iu w o b ra zie literack im c z y fo lk lo rz e. C o p ra w d a w p ły w teo rii fem in istek u k raiń sk ich b y ł o g r a n ic z o n y . P ro g ra m y u k ra iń sk ich o rgan izacji k o b ie c y c h sk u p ia ły się n a p o tr z e b a c h sp o łe c z e ń stw a u k ra iń sk ieg o , ż a d n a z ty ch o rgan izacji n ie ro zw in ęła id e o lo g ii fem in isty czn ej. N ie u to ż sa m ia ły się też fem in istk i u k ra iń sk ie z o d ła m a m i te g o ru ch u w in n y ch krajach, p o z o sta w a ły in te g ra ln ą c z ęścią u k ra iń sk ieg o sp o łe c z e ń stw a . D o c h o d z i tu ta k ż e p r o b le m za z ę b ia n ia się fem i n iz m u z so c ja lizm em , a zw ła sz c z a n a cjo n a lizm em . S p raw a w y z w o le n ia n a r o d o w e g o p rzy sła n ia ła sp raw ę w y z w o le n ia k o b iet.
B a z a ź r ó d ło w a i w y k o r z y sta n a literatu ra p rzed sta w ia ją się im p o n u ją c o . A u to r k a u w zg lęd n iła w iele p rasy u kraińskiej, a rch iw a lia z C ze c h o sło w a c ji, P o lsk i, Z S R R , U S A i K a n a d y , m ateriały z a r c h iw ó w ro d zin n y ch , a ta k ż e p a m ię tn ik i i p race o ch arak terze teo rety czn y m . W z esta w ie n iu b io g ra fic zn y m u w z g lę d n io n e z o sta ły ta k ż e p u b lik a cje w ję z y k u p o lsk im , c h o ć w y b ó r ich sp raw ia w ra że n ie p rzy p a d k u 1.
W o d n ie sie n iu d o ru ch u k o b ie t u k ra iń sk ich a u to r k a u ży w a o k r e śle n ia „ fe m in isty c z n y re g io n a liz m ” lu b „ p ra g m a ty cz n y fe m in iz m ” , p o d k reśla ją c tym brak z a in te r e so w a n ia teo rety czn y m i d y sk u sja m i i u k ieru n k o w a n ie n a ruch sa m o p o m o c y i w sp ó łp ra cę k la s sp o łec zn y ch . F em in izm uk raiń sk i b y ł p o c h o d n ą d z ia ła ln o śc i sp o łec zn ej. C zy w p ły n ą ł o n n a a u to s te r e o ty p przeciętnej U k r a in k i? Z w y w o d ó w a u to r k i w y n ik a , że n ic się p o d ty m w zg lęd em n ie z m ie n iło . K ła d z io n o n a cisk n a sp raw y sp o łe c z n o śc i, ale nie n a p o z y c ję k o b ie ty , n ie in te r e so w a n o się te o r ią w y z w o le n ia . K o b ie ty zg a d z a ły się n a istn ie n ie d o ty c h c z a so w y c h u k ła d ó w , nie c h c ia ły b u rzyć istn ieją cy ch in sty tu cji i w id zia ły sw oją ro lę w o b r ę b ie ro d zin y , ja k o ż o n y i m a tk i, p r o w a d z ą c e g o sp o d a r stw o d o m o w e .
P u n k tem w y jśc io w y m r o zw a ż a ń a u to r k i je st sytu acja p o d p a n o w a n ie m ro sy jsk im . P o r ó w n a n ie k o b ie c y c h organ izacji u k ra iń sk ich i ro sy jsk ic h u jaw nia w ięcej ró żn ic n iż p o d o b ie ń stw . R u ch ro sy jsk i b y ł sła b y i id en ty c zn y p o lity c z n ie z ru ch em lib era ln y m , k tó r y z k o le i o d n o s ił się n iech ętn ie d o a u to n o m ii n a ro d o w ej i ró w n o u p r a w n ie n ia k o b iet. T o ż s a m o ść k u ltu r o w a U k r a iń c ó w , za u w a ż a n a zresztą ju ż p rzez p o lsk ic h r o m a n ty k ó w , u m a c n ia ła się s to p n io w o p rzez c a ły w iek X I X . D o rangi s y m b o ló w n a r o d o w y c h u ro sły ta k ie e lem en ty , ja k stroje, h a fty i p ieśn i lu d o w e . B y ły to c zy n n ik i łą c z ą c e u k ra iń sk ą sp o łe c z n o ść w iejsk ą i u zn a w a n e p rzez u k ra iń sk ą in te lig en cję, p o m im o p o d z ia
1 P o m in ię te z o sta ły p race R . T o r z e c k i e g o , K w e s tia u k ra iń sk a w p o lity c e I I I R z e s z y
1 9 3 3 — 1945, W a rsza w a 1972 i T. D ą b k o w s k i e g o , U k ra iń sk i ruch n a ro d o w y w G a licji W sch o d n ie j 1912 — 1923, W a rsza w a 1985.
