Zastosowanie GIS w procesie wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej

ROCZNIKI GEOMATYKI 2005 m TOM III m ZESZYT 3

ZASTOSOWANIE GIS W PROCESIE WDRA¯ANIA

RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ

UNII EUROPEJSKIEJ

GIS APPLICATION IN IMPLEMENTATION

OF THE EU WATER FRAMEWORK DIRECTIVE

El¿bieta £asut, Celina Rataj, Tomasz Walczykiewicz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddzia³ w Krakowie

S³owa kluczowe: ramowa dyrektywa wodna, gospodarka wodna, warstwy informacyjne, typolo-gia, jednolite czêœci wód

Keywords: water framework directive, water resources management, information layers, typolo-gy; water body

Cele Ramowej Dyrektywy Wodnej

Pañstwa Cz³onkowskie Unii Europejskiej, Norwegia oraz Komisja Europejska razem opra-cowa³y wspóln¹ strategiê wspierania wdra¿ania Dyrektywy 2000/60/WE (Ramowa Dyrek-tywa Wodna) w sprawie ustanowienia ram dzia³alnoœci Wspólnoty w dziedzinie polityki wodnej. Dyrektywa ta jest wynikiem ponad piêcioletnich dyskusji i negocjacji pomiêdzy szerokim gronem ekspertów oraz polityków.

Celem dyrektywy jest ustanowienie ram ochrony œródl¹dowych wód powierzchniowych, wód przyujœciowych, morskich wód przybrze¿nych oraz wód podziemnych. Dzia³ania w tym zakresie obejmuj¹:

m zapobieganie dalszej degradacji oraz ochronê i polepszenie stanu ekosystemów wodnych oraz ekosystemów l¹dowych i terenów podmok³ych bezpoœrednio uzale¿nionych od eko-systemów wodnych;

m popieranie zrównowa¿onego u¿ytkowania wód opartego na d³ugoterminowej ochronie dostêpnych zasobów wodnych;

m d¹¿enie do zwiêkszonej ochrony i polepszenia œrodowiska wodnego;

m zapewnianie stopniowego zmniejszania zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiega-nie ich dalszemu zazapobiega-nieczyszczaniu;

m przyczynianie siê do os³abiania skutków powodzi i susz, a przez to dzia³anie na rzecz: – zapewnienia wystarczaj¹cej poda¿y dobrej jakoœci wód powierzchniowych

i podziem-nych,

– znacznego zmniejszenia zanieczyszczenia wód podziemnych, – ochrony wód terytorialnych i morskich,

G³ównym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) jest osi¹gniêcie przez Pañstwa Cz³onkowskie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wszystkich jednolitych czêœci wód1 _{powierzchniowych i podziemnych do roku 2015. Jednak niektóre z nich mog¹ z} pew-nych wzglêdów nie osi¹gn¹æ tego celu. Tak wiêc pod pewnymi warunkami, RDW pozwala Pañstwom Cz³onkowskim na identyfikowanie i wyznaczanie czêœci wód silnie zmienionych oraz sztucznych, dla których mo¿liwe jest wyznaczenie mniej rygorystycznych celów dla czêœci wód i wyd³u¿enie terminu osi¹gniêcia dobrego stanu do 2021/2027 roku (Komisja Europejska OJ C, 2000).

Zwi¹zki Ramowej Dyrektywy Wodnej

z Dyrektyw¹ INSPIRE

Wdra¿anie RDW wymaga zastosowania nowoczesnych narzêdzi, w tym narzêdzi GIS, umo¿liwiaj¹cych ocenê stanu oraz efektów planowanych programów. Narzêdzia te pozwa-laj¹ na bie¿¹ce wprowadzanie zaistnia³ych zmian oraz przeprowadzanie analiz przestrzen-nych wzajemprzestrzen-nych oddzia³ywañ komponentów œrodowiska.

Rola technik GIS we wdra¿aniu RDW jest podwójna, z jednej strony s³u¿¹ one do opraco-wania ró¿nych warstw informacyjnych np. charakterystyk dorzeczy, stanu chemicznego i ekologicznego czêœci wód, warunków referencyjnych itp., a z drugiej do celów sprawozdaw-czych.

Prace zwi¹zane z opracowywaniem, a nastêpnie dostarczaniem i udostêpnianiem warstw tematycznych i podk³adowych prowadzono w oparciu o „Wytyczne w zakresie wdra¿ania elementów Systemu Informacji Geograficznej Ramowej Dyrektywy Wodnej”. Wytyczne powy¿sze w znacznym stopniu s¹ zgodne z dzia³aniami promowanymi w ramach inicjatywy INSPIRE. Opracowanie tematycznych warstw stosownie do wytycznych, pozwoli przede wszystkim na uzyskanie od pañstw cz³onkowskich zasobu w jednakowym odwzorowaniu oraz jednakowego pod wzglêdem zawartoœci informacyjnej. Stanie siê wiêc on elementem zharmonizowanej europejskiej infrastruktury danych przestrzennych.

Model danych GIS do RDW zosta³ przygotowany z zastosowaniem statycznych diagra-mów strukturalnych jêzyka UML (Unified Modelling Language). Stosowanie notacji to tak-¿e jedno z zaleceñ Grupy Roboczej ds. Architektury i Standardów inicjatywy INSPI-RE. W modelu przedstawione zosta³y podstawowe obiekty powi¹zane logicznie. Z tego wzglêdu model rozszerza zawarte w Dyrektywie podstawowe rozró¿nienia na „Wody po-wierzchniowe” i „Wody podziemne” oraz „Obszary chronione” dodaj¹c do nich „Sieæ moni-toringu”, „Zarz¹dzanie/Administracjê” oraz „Stan ekologiczny”.

Kolejnym wa¿nym ustaleniem dotycz¹cym dostarczanych danych jest zastosowanie wspól-nego geodezyjwspól-nego uk³adu odniesienia. Jest to niezbêdne, by otrzymaæ „bezszwowe”, dane geometryczne zharmonizowane na granicach pañstw. Przy przechowywaniu danych doty-cz¹cych po³o¿enia zalecono do wykorzystania w miarê mo¿liwoœci elipsoidalny uk³ad

odnie-1 _{Wg RDW: – „jednolita czêœæ wód powierzchniowych” (body of surface water) oznacza oddzielny i}

znacz¹cy element wód powierzchniowych takich jak: jezioro, zbiornik, strumieñ, rzeka lub kana³, czêœæ strumienia, rzeki lub kana³u, wody przejœciowe lub pas wód przybrze¿nych;

– „jednolita czêœæ wód podziemnych” (groundwater body) oznacza okreœlon¹ objêtoœæ, wystêpuj¹c¹ w obrêbie warstwy wodonoœnej lub zespo³u warstw wodonoœnych.

sienia 1989 – ETRS89 (zastosowanie wspó³rzêdnych elipsoidalnych opartych na elipsoidzie GRS80) zgodny z norm¹ ISO 19111 Spatial Referencing by Coordinates (Odniesienia prze-strzenne za pomoc¹ wspó³rzêdnych).

Otrzymane warstwy, jako pomocnicze do wykonania omawianej pracy, wystêpowa³y w uk³adzie „PUWG-92” opartym na tej samej elipsoidzie lecz ró¿ni¹cym siê wspó³czynnikiem skali w punkcie g³ównym. Jest to uk³ad obowi¹zuj¹cy w Polsce na podstawie Rozporz¹dze-nia Rady Ministrów z dn. 8 sierpRozporz¹dze-nia 2000 r. w sprawie pañstwowego systemu odniesieñ przestrzennych (Dz.U. nr 70 poz. 821). Wszystkie wykonane warstwy przedstawiono w tym uk³adzie. W przysz³oœci konieczne bêdzie przekonwertowanie ich do zalecanego uk³adu odniesienia 1989 – ETRS89.

W celu harmonizacji koniecznej do uzyskania jednolitego produktu dla Europy zalecono stosowanie wspólnych identyfikatorów dla g³ównych obiektów. Uzgodniono jednoznaczne miêdzynarodowe kody identyfikacyjne. Podstawowy kod dotyczy identyfikacji jednolitej czêœci wód. Jest to pole znakowe, którego d³ugoœæ nie mo¿e przekraczaæ 24 znaków. Poni¿ej przed-stawiono strukturê tego kodu:

m 2 znaki – kod pañstwa, do którego nale¿y czêœæ wód, dla Polski jest to PL,

m 2 znaki – kod kategorii wód: RW – rzeki, LW – jeziora, TW – wody przejœciowe, CW – wody przybrze¿ne, GW – wody podziemne,

m 4 znaki – miêdzynarodowy kod dorzecza, dla zlewni transgranicznych UE kody te zosta³y uzgodnione z pañstwami oœciennymi, pozosta³ym zlewniom pañstwa same przypisywa³y kody, dla Polski zlewnie maj¹ nastêpuj¹ce kody: Dunaj-Morawa – 1200, Wis³a – 2000, Œwierza – 3000, Jarft – 4000, £aba – 5000, Odra – 6000, Prego³a – 7000, Niemen – 8000, Dniestr – 9000,

m 2 znaki – kod typu cieku, np. dla cieków w Polsce wyró¿niono 26 typów cieków i taka iloœæ kodów obowi¹zuje, s¹ to przypisane typom liczby od 1 do 26,

m 14 znaków – kod jednolitej czêœci wód, w Polsce jest to kod ostatniego hydrologicznie odcinka cieku zgodny z kodem zastosowanym w Mapie Podzia³u Hydrograficznego Polski (MPHP).

W miêdzynarodowym kodzie jednolitej czêœci wód zawarto wszystkie stosowane kody i objêto nimi wszystkie rodzaje wód.

Kolejnym istotnym elementem, który powoduje, ¿e przy wdra¿aniu RDW w miarê mo¿-liwoœci stosuje siê zalecenia inicjatywy INSPIRE jest przyjêcie norm metadanych informacji geograficznych opartych o miêdzynarodow¹ normê ISO 19115 Metadata (metadane). Zale-ca siê, aby metadane zosta³y wdro¿one w przysz³oœci w ramach centrów geoinformacyj-nych (clearinghouses) w sieci typu WAN oraz, aby Pañstwa Cz³onkowskie zezwoli³y na dostêp do metadanych poprzez katalogi w sposób okreœlony przez INSPIRE.

W celu przyspieszenia kontroli jakoœci danych i u³atwienia innym pañstwom dostêpu do danych uzgodniono minimalne wymagania dotycz¹ce formatów wymiany danych. Wymiana danych mo¿e odbywaæ siê z wykorzystaniem jêzyka GML (Geography Markup Langu-age).2 _{Bie¿¹ce wersje wiêkszoœci systemów GIS nie pozwalaj¹ na bezpoœredni eksport} da-nych w GML, dlatego drug¹ opcj¹ jest okreœlony jako minimalny, standard wymiany dada-nych

2 _{Jêzyk GML stanowi wyra¿ony w XML (jêzyku rozszerzonych znaczników tekstowych) sposób}

kodowania s³u¿¹cy do przesy³ania i zapisywania informacji geograficznych, w tym zarówno geometrii jak i w³asnoœci obiektów geograficznych.

wektorowych – format shape file3_{. Dla danych niegeometrycznych zalecanym standardem} jest format ASCII COMMA DELIMITED – plik tekstowy rozdzielany przecinkami. Docelo-wo wymiana danych powinna byæ oparta o standard Web Mapping, a wiêc uzyskiwanie dostêpu do danych geograficznych za pomoc¹ przegl¹darek internetowych. Wspomniane wy¿ej „Wytyczne...” zalecaj¹, by w tym wzglêdzie równie¿ w przysz³oœci oprzeæ siê o wymogi inicjatywy INSPIRE.

Raportowanie

Za³o¿ono, ¿e raportowanie z etapów wdra¿ania RDW oprócz tradycyjnej formy bêdzie wzbogacone o dostarczenie do Komisji UE danych w formie warstw cyfrowych. Europej-skie doœwiadczenie w tym zakresie nie jest du¿e, jest to wiêc w pewnym sensie ekspery-ment.

W obecnym etapie warstwy przesy³ane s¹ do systemu scentralizowanego, gdzie bêd¹ spraw-dzone i przeanalizowane. Docelowo planuje siê stworzenie systemu zdecentralizowanego, w którym dane pozostaj¹ w miejscu ich wytworzenia, a dziêki zastosowaniu wspólnych standar-dów i protoko³ów dostêp do nich bêdzie mo¿liwy poprzez Internet. Wyeliminuje to przesy³anie danych i przyœpieszy ich aktualizacjê, ale bêdzie wymagaæ dalszych szczegó³owych specyfika-cji technicznych w zakresie stworzenia i utrzymania systemu rozproszonego.

W paŸdzierniku 2003 roku Dyrektorzy Wodni Wspólnoty Europejskiej przygotowali plan wspólnego systemu raportowania i wytyczne dla systemu WISE (Water Information System for Europe). System WISE jest narzêdziem do elektronicznego – internetowego – raporto-wania. W 2005 roku nale¿y ju¿ dokonaæ raportowania za pomoc¹ tego systemu, ale tylko w ograniczonym zakresie. Informacje szczegó³owe powinny byæ raportowane pomiêdzy 2006 a 2008 rokiem, dziêki czemu w 2009 roku u³atwione bêdzie sporz¹dzenie planów zarz¹dzania dorzeczem.

Raport z realizacji procesu wdra¿ania Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE w Ob-szarze Dorzecza Wis³y i Obw Ob-szarze Dorzecza Odry za rok 2004 zosta³ opracowany wg „2005 Reporting guidance” (wersja z listopada 2004 r.). Raportowanie polega³o na syntetycznym charakteryzowaniu cech wód powierzchniowych i podziemnych dla obszaru dorzecza Wis³y i obszaru dorzecza Odry w zakresie: podzia³ów gospodarczych i administracyjnych, charak-terystyk przyrodniczych, oddzia³ywania cz³owieka na œrodowisko, obszarów chronionych, analiz ekonomicznych.

Dope³nieniem tej metodyki, by³y prace nad kompozycj¹ map, w narzuconej skali oraz zakresie merytorycznym.

Warstwy informacyjne

W ramach prac wykonanych w 2004 r. i 2005 r. nad typologi¹ wód powierzchniowych i wyznaczaniem jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych oraz raportowa-niem zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE, do utworzenia warstw informacyjnych wy-korzystano wszystkie dostêpne mapy numeryczne. By³y to mapy z dziedziny hydrologii,

geologii, gospodarki wodnej oraz ochrony œrodowiska, takie jak: podzia³ hydrograficzny Polski [MPHP], obszary bilansowe, obszary chronione, wody do spo¿ycia i rekreacji, krajo-brazy, Atlas hydrogeologiczny Polski, obszary wra¿liwe na zanieczyszczenie zwi¹zkami azo-tu ze Ÿróde³ rolniczych, obszary ustanowione dla ochrony gaazo-tunków (NATURA 2000), ob-szary opracowania analiz ekonomicznych.

Warstwy niezbêdne do wyznaczenia typów i czêœci wód

Przekazywane do Komisji Europejskiej mapy by³y wykonane w formacie GIS. Bazow¹ map¹, bêd¹c¹ podstaw¹ tworzenia warstw GIS, sta³a siê Mapa Podzia³u Hydrograficznego Polski – MPHP.

Mapê MPHP w skali 1:50 000 opracowano w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wod-nej w latach 1997- 2003 na zlecenie Ministerstwa Œrodowiska. Zawiera dane o wszystkich ciekach, których powierzchnia zlewni wynosi ok. 5 km2_{. Warstwami tej mapy s¹ miêdzy} innymi: cieki naturalne i sztuczne, sk³adaj¹ce siê z odcinków, których iloœæ zale¿na jest od iloœci wêz³ów (55 822 odcinków); jeziora i sztuczne zbiorniki wodne (10 780) wraz z wy-brze¿em Ba³tyku; zlewnie cz¹stkowe i elementarne oraz kilometra¿ cieków.

Podjêcie prac nad wdra¿aniem RDW poprzedzone by³o analiz¹ mapy MPHP w celu spraw-dzenia jej przydatnoœci dla potrzeb zwi¹zanych z wdra¿aniem RDW. Po wyeliminowaniu cieków o powierzchni mniejszej ni¿ 10 km2 _{, zgodnie z wymogami RDW, MPHP sta³a siê} podstaw¹ do tworzenia numerycznej mapy typów i czêœci wód (rys. 2).

Nowe atrybuty warstw MPHP

Do warstwy MPHP przedstawiaj¹cej cieki, dodawano nowe atrybuty, dziêki czemu two-rzono warstwê o zupe³nie nowej jakoœci. Najwa¿niejsze atrybuty to: ekoregiony; typy: cie-ków, jezior, wód przejœciowych i przybrze¿nych; jednolite czêœci wód: ciecie-ków, jezior, wód przejœciowych i przybrze¿nych oraz wód podziemnych z uwzglêdnieniem sztucznych i silnie zmienionych czêœci wód.

Podzia³ na Ekoregiony

RDW jako ekoregiony definiuje obszary geograficzne wyznaczone wed³ug Illies’a (rys. 1).

Rys. 1. Ekoregiony w Polsce wg Illiesa Wy¿yny Centralne Ekoregion 9

Karpaty - Ekoregion 10

Równiny Centralne - Ekoregion 14 Równiny Wschodnie - Ekoregion 16

W warstwie nowo tworzonej mapy dopisano atrybut ekoregionu ka¿demu odcinkowi cie-ku. O zaklasyfikowaniu odcinków cieku do ekoregionu decydowa³a przedstawiona na rysunku 3 mapa oraz inne materia³y opisuj¹ce regiony fizyczno-geograficzne wg Kondrackiego.

Typy cieków

Zadanie wyznaczenia typów cieków wymaga³o du¿ej wiedzy i znajomoœci terenu, dlatego powierzono je grupie ekspertów z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, którzy oprócz wiedzy teoretycznej posiadali wiedzê o terenie. Pracê ekspertów wspomaga³a wykonana specjalnie dla tego zadania numeryczna mapa wektorowa „Krajobrazy Hydrograficzne”. Po-dobn¹ rolê odegra³y mapy geologiczne; Trzeciorzêd i Czwartorzêd oraz Pod³o¿e.

Opracowano tabelê typów cieków, w której dla okreœlenia typu cieku uwzglêdniono wska-zane w RDW trzy podstawowe kryteria: wielkoœci powierzchni zlewni, po³o¿enia zlewni na okreœlonej wysokoœci nad poziom morza, charakteru pod³o¿a.

Odcinkom cieków przypisano atrybut ustalonego w ten sposób typu cieku, którego po-cz¹tek i koniec okreœlano od wêz³a do wêz³a, a nie w dowolnym miejscu cieku. Odcinkom miêdzy wyznaczonymi wêz³ami przypisywano typ dominuj¹cy (rys. 4).

Wyznaczanie jednolitych czêœci wód

Ostatnim etapem tego zadania by³o wyznaczenie jednolitych czêœci wód. Podstawow¹ zasad¹ by³o wyznaczenie w obrêbie jednego typu co najmniej jednej czêœci wód, to znaczy, ¿e wyznaczona jednolita czêœæ wód nie mog³a siê znajdowaæ w obrêbie dwu typów. Jedno-czeœnie jedna czêœæ wód nie mog³a obejmowaæ odcinka cieku silnie zmienionego i niezmie-nionego. Ta sama zasada obowi¹zywa³a cieki sztuczne i naturalne. Wobec tak przyjêtych zasad w pierwszej kolejnoœci wyznaczono jednolite czêœci wód silnie zmienionych i sztucz-nych, nak³adaj¹c na siebie trzykrotnie warstwê odcinków cieków, uwzglêdniaj¹c wskazane trzy atrybuty odcinków; typ cieku, odcinki sztuczne, odcinki silnie zmienione. Ostatecznie w Polsce wydzielono 184 sztuczne i 417 silnie zmienione czêœci wód (rys. 5).

Po tych pracach mo¿na by³o przyst¹piæ do wyznaczenia czêœci wód, dla pozosta³ych odcinków cieków. Dla realizacji zadania wykorzystano warstwy map w formacie GIS, które powsta³y w regionalnych zarz¹dach gospodarki wodnej, a Biuro Gospodarki Wodnej, dzia³a-j¹ce przy Ministerstwie Œrodowiska, dokona³o ich scalenia. Czêœæ map powsta³a w Departa-mencie Ochrony Przyrody MŒ. Mapy dotyczy³y lokalizacji obszarów chronionych: ujêæ wody pitnej z zasobów wód powierzchniowych i z zasobów wód podziemnych, k¹pielisk, cieków hodowli ryb karpiowatych i ³ososiowa-tych, obszarów nara¿onych na zanieczysz-czenie zwi¹zkami azotu pochodz¹cymi ze Ÿróde³ rolniczych, obszarów NATU-RA 2000 oraz zagospodarowania terenu; lokalizacji du¿ych miast.

Nak³adaj¹c kolejno wymienione warstwy na sporz¹dzon¹ wczeœniej warstwê typów cieków, podejmowano decyzjê o wydziele-niu jednolitych czêœci wód rozumianych jako jednorodne, oddzielne i znacz¹ce czêœci cie-ków. Wyznaczonej czêœci wód nadawano e c sl o P w d ó w i c œ ê z c y b z c il e i n e i w a t s e Z . 1 a l e b a T d ó w i c œ ê z C ii r o g e t a k al d DOobrzsezcazra y ³ si W r a z s b O a z c e z r o D y r d O a n z c ¹ £ a b z ci l i k ei C 2806 1702 4508 a r o i z e J 621 420 1041 e w o i c œj e z r p y d o W 5 4 9 e n ¿ e z r b y z r p y d o W 6 5 11 e n m ei z d o p y d o W 97 63 160

unikalny kod i nazwê. W zaprezentowanej na rysunku 6 zlewni So³y wyznaczono 26 jednoli-tych czêœci wód, w tym 9 silnie zmienionych i jedn¹ sztuczn¹.

Ogóln¹ liczbê wydzielonych w Polsce jednolitych czêœci dla wszystkich kategorii wód przedstawiono w tabeli 1.

Koñcowy efekt prac zosta³ przekazany do Departamentu Zasobów Wodnych Minister-stwa Œrodowiska. By³y to informacje dotycz¹ce wszystkich kategorii wód (zgodnie z RDW) z uwzglêdnionymi typami i czêœciami wód, z wyró¿nieniem czêœci wód sztucznych i silnie zmienionych na obszarach dorzeczy i regionów wodnych.

Udostêpnianie informacji w ramach

Ramowej Dyrektywy Wodnej

Osi¹gniêcie celów dyrektywy w skali ca³ej Europy bêdzie mo¿liwe przez:

m integracjê uczestników procesu zarz¹dzania zasobami wodnymi i ogó³u spo³eczeñ-stwa wokó³ problematyki podejmowania decyzji, zapewnienia przejrzystoœci procesu zarz¹dzania i finansowania gospodarki wodnej,

m integracjê ro¿nych szczebli zarz¹dzania maj¹cych wp³yw na zasoby wodne i stan wód pocz¹wszy od szczebla lokalnego a¿ do miêdzynarodowego,

m integracjê zarz¹dzania gospodark¹ wodn¹ w istniej¹cych i przysz³ych pañstwach cz³on-kowskich Unii Europejskiej w tym w szczególnoœci w dorzeczach miêdzynarodo-wych.

Realizacja takiego podejœcia wymaga w³¹czenia przedstawicieli u¿ytkowników w proces konsultacji zwi¹zany z wdra¿aniem RDW oraz informowanie spo³eczeñstwa przez raporty, w tym obowi¹zkowy raport dotycz¹cy obszarów istotnych problemów u¿ytkowania wód do roku 2007.

Analiza informacji pozwoli na udzielenie odpowiedzi na nastêpuj¹ce pytania: m jaka informacja jest dostêpna?

m kto odpowiada za gromadzenie informacji? m czy informacja jest dostêpna?

m jakie s¹ ewentualne koszty pozyskania informacji? m w jakiej skali przestrzennej informacje s¹ dostêpne? m dla jakiego okresu dostêpne s¹ informacje?

m jaka jest jakoœæ dostêpnej informacji?

m jaki jest poziom poufnoœci dostêpnej informacji?

Przeprowadzenie analizy w konsekwencji równie¿ pozwoli na podjêcie prac uzupe³niaj¹-cych posiadany zakres informacji.

Powy¿szy zakres prac wymaga stosowania narzêdzi informatycznych umo¿liwiaj¹cych komunikowanie siê, przekaz i prezentacjê informacji przestrzennej w sposób u³atwiaj¹cy jej odbiór i charakteryzuj¹cy siê:

m jednolit¹ prezentacj¹ dla obszarów dorzeczy,

m zdolnoœci¹ do prowadzenia dok³adniejszych analiz przestrzennych dla wydzielonych obszarów,

m szerokimi mo¿liwoœciami w zakresie komponowania okreœlonych map ilustruj¹cych problemy gospodarowania wodami,

Wnioski

Dziêki pracom wykonanych na rzecz Departamentu Zasobów Wodnych w Ministerstwie Œrodowiska, zgodnie z procesem wdro¿enia Ramowej Dyrektywy 2000/60/WE mo¿na:

m dokonaæ kompleksowej oceny stanu jakoœciowego i iloœciowego wszystkich kategorii wód Dorzecza,

m okreœliæ potrzeby w zakresie prowadzenia dalszych prac badawczych i terenowych dla pozyskania brakuj¹cych danych,

m zaplanowaæ system nowego i uzupe³niaj¹cego monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych,

m okreœliæ zakres niezbêdnych dzia³añ i prac interwencyjnych dla osi¹gniêcia w przewi-dywanym terminie dobrego stanu ekologicznego wód w Obszarze Dorzecza, m okreœliæ wymiar ekonomiczny przewidzianych dzia³añ i przedsiêwziêæ,

m oceniæ stan przygotowañ do opracowywania planów gospodarowania wodami w ra-mach wspólnej polityki wodnej Unii Europejskiej.

Obecnie istotn¹ cech¹ GIS staje siê mo¿liwoœæ wspó³pracy z innymi systemami, gdzie zwraca siê uwagê na harmonizacjê danych geometrycznych i ich baz.

GIS jako narzêdzie do tworzenia map, narzêdzie integracji baz danych czy wreszcie na-rzêdzie analiz przestrzennych stwarza nowe mo¿liwoœci kompleksowego studiowania relacji przestrzennych i ich dynamiki, czyli zmian zachodz¹cych w czasie. Takie rozwi¹zanie po-zwala na ³atwe i szybkie uzyskiwanie ogólnodostêpnych informacji o gospodarce wodnej przez wszystkich zainteresowanych w sieci Internet.

Literatura

Grupa Robocza ds. GIS, 2002: Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW). Wspólna Strategia Wdra¿ania. Poradnik. Wytyczne w zakresie wdra¿ania elementów Systemu Informacji Geograficznej Ramowej Dyrektywy Wodnej, Wspólny Oœrodek Badañ, JRC, European Communities.

Grupa Robocza ds. Raportowania EC-DG Environment D.2, 2004: Reporting Sheets for 2005 Reporting guidance, Wspólny Oœrodek Badañ, JRC, European Communities.

Komisja Europejska OJ C, 2000: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE w sprawie ustanowienia ram dzia³alnoœci Wspólnoty w zakresie polityki wodnej, Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej.

Maciejewski M. i inni, 2004: Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie czêœci wód powierzchnio-wych i podziemnych zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE, Departament Zasobów Wodnych Ministerstwa Œrodowiska.

Maciejewski M. i inni, 2004: Ustalenie warunków referencyjnych odpowiednich dla typów wód powierzch-niowych zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE (I etap). Departament Zaso-bów Wodnych Ministerstwa Œrodowiska.

Maciejewski M. i inni, 2005: Raport dla Obszaru Dorzecza Wis³y i Obszaru Dorzecza Odry z realizacji programu wdra¿ania postanowieñ Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE za rok 2004, Departament Zasobów Wodnych Ministerstwa Œrodowiska.

Mi³aszewski R., Walczykiewicz T., 2004: Projekt raportu do Komisji Europejskiej w zakresie dotycz¹cym analizy ekonomicznej gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy Wis³y i Odry zgodnie z wymoga-mi Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE wraz z koncepcj¹ dzia³añ perspektywicznych, Departa-ment Zasobów Wodnych Ministerstwa Œrodowiska/

Summary

After accession to the European Union, Poland commenced to implement the Community water policy. The main objective of the Water Framework Directive (WFD) is to achieve a good ecological status of surface and ground waters by 2015. The achievement of such status requires realization of invest-ments as well as planning activities covering such spheres as planning of land use and utilization of natural resources.

Including a lot of issues within one directive, so-called framework directive,requires application of modern tools, including GIS-tools enabling evaluation of the status and effects of planned programs. These tools allow current implementation of changes and conducting of spatial analysis of mutual impact of environmental components.

The role of GIS-techniques in implementation of the WFD is double, on one side they are utilized for preparation of information layers e.g. river basin characteristics, chemical and ecological status of water bodies, reference conditions etc., and on the other side, preparation and delivery of GIS shapes needed for reporting.

Up till now, the following information layers result from WFD implementation: responsible admini-strative bodies, water balance areas, protection areas, surface water categories, types and bodies, including transitional and coastal waters, ground water bodies and man-made pressures. Inventory of waters in accordance with EU guidelines covers the whole territory of Poland and is harmonized with the activities of neighboring countries. Additional value of the numerical data is the possibility of their utilization by institutions and social parties involved. Public participation is obligatory for the institutions which are involved in the implementation of the programs covering measures within the river basins.

prof. dr hab. Maciej Maciejewski maciej_maciejewski@imgw.pl

114 M. Maciejewski, M. Barszczyñska, D. Kubacka, E. £asut, C. Rataj, T. Walczykiewicz

23

4

R

ys. 2.

Sieæ rzeczna wg Ramowej Dyrektywy W

odnej

Rys. 3.

Cieki w ekoregionach

R

ys. 4.

115 Zastosowanie GIS w procesie wdra¿ania ramowej dyrektywy wodnej UE

Rys. 5. Rozmieszczenie sztucznych i silnie zmienionych czêœci wód