Barbara Łopatkówna
Oddział Katowicki (1950)
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 53/3, 326-328
326
S P R A W O Z D A N IA O D D Z IA Ł Ó WODDZIAŁ KATOWICKI (1950)
W okresie m iędzyw ojennym T ow arzystw o Literackie im. Adama M ickiew icza m iało na Śląsku żyw e tradycje, gdyż na tym teren ie przebyw ało w ielu nauczy- cieli-polonistów , którzy od czasu studiów uniw ersyteckich n ależeli do rzeszy członków T ow arzystw a w rozm aitych ośrodkach uniw ersyteckich; odrębnego, śląskiego oddziału w tym czasie nie było.
Oddział K atow ick i jest oddziałem m łodym , zaw iązał się dopiero w r. 1950 z in icjatyw y dra E. Saw rym ow icza, ów czesnego opiekuna Ośrodków M etodycznych Języka Polskiego z ram ienia M inisterstw a O światy, przy czynnej w spółpracy ów czesnego kierow nika Ośrodka M etodycznego na Śląsku, m gr J. Żlabowej.
P ierw szy zespół członkow ski b ył w cale znaczny, gdyż obejm ow ał ponad 50 osób, nauczycieli języka polskiego z Katowic, Chorzowa, Zabrza, Bytom ia, S osnow ca i sąsiednich m iast. W skład ów czesnego Zarządu w chodzili zarówno w yk ład ow cy powstającej w łaśn ie katow ickiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej, jak i nauczy ciele Śląska: dr J. Zaremba z K atow ic (prezes), dr S. Zabierowski z K a tow ic (zastępca prezesa), m gr J. W ojnarowska z Zabrza (sekretarz), dr M. Dobro w olska z K atow ic (skarbnik); m gr J. Żlabowa z Zabrza, mgr J. Kram z Sosnowca, dr J. Stolarzew iczow a z K atow ic (członkowie Zarządu).
D ziałalność organizacyjna sprowadzała się przede w szystkim do akcji odczy tow ej; K atowice gościły w tym czasie Stanisław a Frybesa, Janinę Garbaczowską, Janinę K ulczycką-Saloni, K azim ierza Lepszego, Ryszarda M atuszewskiego, Ta deusza M ikulskiego, M ieczysław ę Rom ankównę, Eugeniusza Saw rym ow icza, Bogda na Zakrzewskiego i Jerzego Ziomka.
W dniach 1—2 IV 1954, staraniem m. in. Zarządu Oddziału, zorganizowano przy Wyższej Szkole Pedagogicznej Sesję Odrodzenia, na którą złożyły się liczne referaty, zgrupowane w 2 cyklach: kopernikow skim — z udziałem Henryka B a ryczą, Stanisław a Turskiego, Eugeniusza Rybki i Andrzeja Różanowicza — oraz w cyklu poświęconym kulturze i literaturze polskiego Odrodzenia, z prelekcjam i Kazim ierza Lepszego, Zenona K lem ensiew icza, Jerzego Ziomka. Wkład arty styczny stanow iły inscenizacje w ybranych utw orów literackich okresu Odrodzenia i w ystaw ien ie O d p r a w y posłów greckich w w ykonaniu studentów WSP.
W maju 1954 wybrano now y Zarząd w składzie: dr J. Zaremba (prezes), dr S. Zabierowski (zastępca prezesa), dr M. Dobrowolska (skarbnik), mgr B. Chrza nowska i H. Lesiak (zastępcy skarbnika), E. Łągiew ka (sekretarz), T. M ierzy- kowska (zastępca sekretarza). Na tym sam ym zebraniu w ysun ięto projekt zorga nizow ania w K atow icach sesji naukowej poświęconej A dam ow i M ickiew iczow i w związku ze zbliżającą się 100 rocznicą jego śmierci.
W ramach akcji odczytow ej za kadencji tego Zarządu, tj. w latach 1954— 1957, gościli w K atow icach z odczytam i m. in. L esław E ustachiew icz, K rzysztof D unin- -W ąsowicz, Zb?gn iew Najder, Jan N ow akow ski, Jerzy Eugeniusz Płom ieński, T a deusz Sivert i C zesław Zgorzelski.
D w udniow a sesja m ickiew iczow ska, subw encjonowana przez Zarząd G łówny Towarzystwa i Prezydium MRN w K atow icach, odbyła się w dniach 10— 11 IV 1956. Program jej był w ynikiem długofalow ej pracy sił naukow ych WSP — człon k ów Oddziału. Do współudziału zaproszono rów nież prelegentów z ośrodków uniw ersyteckich: K rakowa, "Warszawy, W rocławia. U zupełnieniem sesji była inscenizacja fragm entów Dziadów w w ykonaniu studenckiego k oła dramatycznego. Przedstaw ienie powtarzano kilkakrotnie w K atow icach i w Cieszynie.
ie-S P R A W O Z D A N IA O D D Z IA L Ö W
327
go — w styczniu 1957 przystąpiono do przygotowania do druku m ateriałów nauko w ych tej sesji w księdze m ickiew iczow skiej, poświęconej rocznicy śm ierci poety. Wydana w 1958 r. księga, obejmująca 15 artykułów ujętych w staranną szatę graficzną, z w izerunkiem na obw olucie gliw ickiego pomnika w ieszcza (dłuta F. Strynkiew icza), była uw ieńczeniem prac sesji.
Godzi się w tym m iejscu w spom nieć o dwóch osobach, które — jakk olw iÿc nie w ybrane przez Walne Zebranie, lecz tylko dokooptowane do pracy w Zarzą d z ie — do 1957 r. ofiarnie p ełn iły kolejno funkcje sekretarzy, a m ianowicie o Em ilii Płaczek i Z bigniew ie Tabiszu.
Liczba członków, znaczna w początkowym okresie działalności Oddziału, spadła w zw iązku z podw yższeniem ceny prenum eraty „Pam iętnika Literackiego”. K ilkunastu członków, rekrutujących się spośród grona pracowników nauki i stu d entów WSP, trw ało w iernie, zm niejszyła się jednak znacznie grupa członków - -nauczycieli, i to na przeciąg kilku ostatnich lat.
W kw ietniu 1957 w ybrano now y Zarząd Oddziału, do którego w eszli: dr M. Do brow olska (prezes), dr E. Szw ed (zastępca prezesa), K. Wadas (skarbnik), E. Ł ą- giew k a (sekretarz) — dwoje ostatnich to studenci WSP; członkam i Zarządu w y brani zostali: doc J. Zaremba, dr J. Dąbrowa, mgr S. Wilczek. Ten skład Za rządu utrzym ał się do ch w ili obecnej, z tym że na m iejsce K. Wadas i mgra E. Łągiew ki w eszła jesienią 1958 m gr B. Łopatkówna, pełniąc funkcje sekretarza i skarbnika.
W listopadzie 1957 Oddział zorganizował w auli W SP uroczystą sesję p ośw ię coną tw órczości Stanisław a W yspiańskiego, z odczytem L esław a Eustachiewicza, połączoną z recytacjam i liryków i fragm entów dram atycznych W yspiańskiego w w ykonaniu artystów Teatru Śląskiego.
W czerwcu 1S59 zorganizow ano całodzienną sesję sienkiew iczow ską, z refera ta m i M ieczysław y Dobrowolskiej, Stanisław a Zabierowskiego, Jana Zaremby
i S tan isław a Wilczka.
31 III 1959 odbyła się w WSP sesja poświęcona pam ięci Juliusza Słowackiego, n ie subw encjonowana przez Zarząd G łówny Tow arzystw a, lecz zrealizowana w spólnym i siłam i członków Oddziału, zarówno pod w zględem organizacyjnym , jak i naukowym .
Z odczytam i w r. 1959 gościli w Oddziale Katow ickim : W incenty Danek (dwukrotnie), W acław Kubacki, Jan N ow akow ski, Eugeniusz Sawrym ow icz, Jerzy S tarnaw sk i i Czesław Zgorzelski (dwukrotnie); w r. 1960 — Stefan Kuczyński, S tan isław Sierotw iński, Jerzy Starnaw ski i W ładysław Szyszkow ski.
Członkowie Oddziału K atow ickiego w ygłosili w tym sam ym czasie w okoli cach K atow ic lub w różnych częściach Polski około 200 odczytów, nie zawsze subw encjonow anych przez Zarząd Główny. Imprezy odczytow e Oddziału propa gow ane były kom unikatam i prasow ym i i radiow ym i, ponadto w ysyłan o zapro szen ia członkom i sym patykom spoza Katow ic. Frekw encja na poszczególnych odczytach w ahała się w granicach 50— 100 słuchaczy.
Liczba członków, znacznie zm niejszona w latach poprzednich, w ciągu ostat n iego roku podniosła się do prawie pół setki osób, przy czym członkam i są nie ty lk o pracow nicy WSP i studenci polonistyki, ale rów nież nauczyciele-poloniści, przew ażnie absolw enci uczelni, niejednokrotnie pracujący w dalszych okolicach okręgu katow ickiego (jak R ybnik czy Bielsko) lub naw et poza jego granicami (Dębica, Jelenia Góra), co — jak sądzić można — pozwoli powołać z czasem dal sze placów ki Towarzystw a na tych terenach. Z in icjatyw y bowiem Oddziału
328
S P R A W O Z D A N IA O D D Z IA Ł Ó WK atow ickiego pow stał w r. 1959 Oddział Towarzystw a Literackiego im. Adama M ickiewicza w Cieszynie.
Ostatnia faza działalności Oddziału, charakteryzująca się znacznym w zrostem ilości członków, pozwala przypuszczać, że w płynął na to korzystne zjaw isk o fak t uzyskania przysługującej członkom T ow arzystw a bonifikaty nie tylk o w prenu m eracie „Pam iętnika L iterackiego”, ale i „Ruchu L iterackiego”. P ow iększenie ifbści członków Oddziału n iew ątpliw ie korzystnie w płynie na ak tyw ność i roz szerzy działalność Oddziału K atow ickiego w latach następnych.
Barbara Ł opatkówn a ODDZIAŁ OLSZTYŃSKI
(1950)
Nie można m ów ić o h istorii powstania Oddziału O lsztyńskiego Tow arzystw a L iterackiego im. Adama M ickiewicza w oderwaniu od w arunków życia spo łecznego i kulturalnego, które k ształtow ały się na Ziem iach O dzyskanych po dru giej wojnie św iatow ej. Pierw sze lata pow ojenne na W armii i Mazurach — to odbudowa zdewastowanych i wyludnionych obszarów, w ielka m igracja ludności i gw ałtow nie przebiegające procesy przemian społeczno-ekonom icznych. Niektórzy przedstaw iciele władz terenowych, nie przygotow ani do działania w tak trud nych warunkach, popełniali w ów czas w iele błędów, co stw arzało przykrą atm o sferę, nie sprzyjającą organizowaniu życia kulturalnego. Różne placów ki k ultural no-ośw iatow e, zawiązane i kierowane przez przygotowanych do tej pracy entuzja stów, nie znalazły poparcia ani u w ładz m iejscowych, ani centralnych. W roku 1949 zlikw idow ano jedyne w w ojew ództw ie w ydaw nictw o naukowe, „Komuni k a ty ” Instytutu Mazurskiego. Przejął je In stytu t Zachodni w Poznaniu.
Wobec piętrzących się trudności, w ynikających z braku zainteresow ania w ładz adm inistracyjnych dla prac naukowych, ogranicza sw ą działalność pow stały w maju 1948 i pięknie zrazu rozw ijający się Oddział Polskiego Towarzystwa H i storycznego. Ulega lik w id acji Inspektorat K ulturalno-O św iatow y „Czytelnika”, który prowadził na szeroką skalę spotkania z autorami, akcję b blioteczną, p ole gającą na tworzeniu kół czytelników i dostarczaniu im dobieranych specjalnie kom pletów książek, oraz pracę sam okształceniową opartą na kierowaniu lic z nymi zespołam i planowego czytania i sam okształcenia, zorganizowanym i w m ia stach, m iasteczkach i w siach.
Poloniści olsztyńscy, nauczyciele, grupują się w Ognisku M etodycznym, uczestniczą w konferencjach WODKO. A ktyw niejsi w łączają się do prac repolo- nizacyjnych, podejm owanych przez niektóre placów ki, oraz do prac zw iązanych z ruchem regionalistycznym , tak w ażnym w kształtow aniu nowych wartości w nowym społeczeństw ie tworzącym się na odzyskanej ziemi. D osyć liczne środo w isko inteligencji, którą sprowadziły tu z różnych stron P olski pobudki ideowe, odczuwało potrzebę pracy w placówkach naukowych, grupujących ludzi o zbliżo nych zainteresowaniach. Tak zorganizowano, mimo nie sprzyjających w arunków, szereg tow arzystw naukowych. W roku 1948 powstaje Oddział w spom nianego już Polskiego Tow arzystwa Historycznego, w 1949 — Podsekcja Naukowa przy Sekcji Lekarskiej Związku Zawodowego Służby Zdrowia, którą w r. 1951 prze kształcono na Oddział Polskiego Tow arzystw a Lekarskiego. W roku 1950 w resz cie — tworzy się Oddział Towarzystwa Literackiego im. Adama M ickiewicza. Oddziały innych tow arzystw naukowych (Ludoznawczego — 1954, Geograficznego i Archeologicznego — 1955, Ekonom icznego — 1957) organizują się w łatw iejszym okresie ogólnej stabilizacji. Także i O lsztyński Oddział Związku L iteratów P o l skich powstał dopiero w 1955 roku.
