Józef Herbut
Problematyka teologii pojętej jako
rewelacjonizacja naturalnej wiedzy o
życiu chrześcijańskim : skrót
wykładu
Studia Philosophiae Christianae 29/1, 147-149
JÓ Z E F H ER B U T
PRO BLEM A TYK A T E O L O G II P O JĘ T E J JA K O R EW ELA C JO N IZA C JA N A TU R A L N E J W IEDZY O ŻYCIU C H R Z E Ś C IJA Ń S K IM
SK R Ó T W YKŁADU
■V- ·■
P o trz e b a m etodologicznych dociekań n a d n a tu rą w iedzy teologicznej je s t dziś w ięk sza n iż k ied y k o lw iek dotąd. R odzą ją p rze d e w szystkim w ielk i p lu ra liz m sposobów teologizow ania oraz w y ra źn e w p iśm ien n ic tw ie teologicznym za ch w ia n ie rów now agi n a rzecz różnego ty p u te k stó w esejow ych lu b p o p u la ry z ato rsk ic h — kosztem system atycznych w y k ład ó w teologii, opraco w an y ch z d o sta te czn ą św iadom ością m eto d o logiczną.
N iniejszy w y k ład (w cz. 1) m a u w y ra źn ić kon cep cję teologii ja k o re - w ela cjo n iza cji p rzyrodzonej w iedzy o życiu ch rześcijań sk im . Z alążki te j koncep cji d a ją się odnaleźć ju ż u n ie k tó ry c h au to ró w śred n io w iecz nych, m etody teologiczne fak ty c zn ie stosow ane ta k ż e z a w ie ra ją p ew n e je j elem enty. J e d n a k ja k o całościow y p ro g ra m została o n a sfo rm u ło w a n a dopiero w połow ie la t siedem dziesiątych przez Ks. prof. S. K a- m ińskiego. W cz. 2 w skażę n a głów ne tru d n o śc i m etodologiczne, k tó re ow a kon cep cja n asu w a.
1.1. PR ZED M IO T W IEDZY TEO LO G IC ZN EJ
J a k o p rze d m io t teologicznych b a d a ń b ierzem y całe z d a rzen ie ch rz eś cijańskie, w id zian e zarów no w aspekcie dziejow ym , ja k i w jego za w arto śc i k u ltu ro w e j oraz pod k ą te m p rzyrodzonym i w św ietle w iary . P rz ed m io tem w łaściw y m system u teologicznego je s t ostateczn ie Bóg, lecz n ie sam w sobie, a ja k o sp ra w c a zd a rz e n ia chrześcijańskiego, u t
D eus operans in m u n d o , praecipue u t salvans. S zu k ając ostatecznego
w y tłu m a cz en ia życia ch rześcijań sk ieg o (indyw id u aln eg o i społecznego), dochodzim y do Boga zbaw iająceg o człow ieka, p odobnie ja k w teody- cei, w y ja ś n ia ją c b y t przygodny, jego je d y n ą przyczynę o sta te czn ą z n a j d u je m y w A bsolucie. P rz e d m io t w łaściw y całej teologii podlega odpo w ied n im d e te rm in a c jo m w poszczególnych je j działach.
1.2. ŹRÓDŁA W IED ZY T E O LO G IC ZN EJ
Z a osobliw e źródło teologii u zn ajem y o b ja w ie n ie Boże, p o ję te za ró w n o ja k o treść te k stu , ja k i elem e n t życia relig ijn eg o lu d u Bożego i w łączności z nim . J e s t to szczególne źródło teologii, sta n o w iąc e z a razem k ry te riu m a k c e p ta c ji w iedzy teologicznej, a p rze d e w szystkim k o n tro li, k o re k tu ry i d o p ełn ien ia w iedzy źródłow ej niespecyficznej. N a tę w iedzę źródłow ą niespecyficzną teologii sk ła d a ją się: a) w y niki w łasn ej potocznej o b se rw ac ji oraz w iary , b) n a u k o w e i filozoficzne te o rie życia ch rześcijańskiego, c) dotychczasow e te o rie teologiczne. W ie dzę pozaźródłow ą teologii sta n o w ią zasady m e todyki p rac y nau k o w ej dostosow ane do b a d a ń teologicznych.
1.3. PRZEDM IO TO W Y CEL TEO LO G II
P o zn an ie teologiczne m oże zm ierzać do: a) o p isa n ia (system atyczne go lu b historycznego) z d a rzen ia chrześcijańskiego ja k o m y s te r iu m sa
lutis, b) z in te rp re to w a n ia (w op arciu o objaw ienie) tego z d a rzen ia sub ratione Dei salvantis, с) system atycznego u z a sa d n ie n ia n o rm p ostępo
w a n ia lu d zi rea lizu jąc y ch B oski p la n zbaw ienia. K ażdy z tych celów teologii w sp ó łd e te rm in u je o dpow iednie m etody ich osiągania. P o n ie w aż pozn an iem teologicznym w n a jp e łn ie jsz y m sensie je s t dogmatyka·, w dalszym ciągu m ów ić będziem y o je j p ro b lem ach m etodologicznych.
1.4. M ETODA TEO LO G II D O GM A TY CZN EJ
M ając z je d n e j stro n y zbiór p rzyrodzonych in fo rm a c ji o życiu chrześ cijań sk im , z d ru g iej — w iedzę cz e rp a n ą ze źró d eł n a d n a tu ra ln y c h , te olog d o k o n u je in te r p re ta c ji w iedzy pie rw sz ej p rzy pom ocy d ru g ie j. Tę in te rp re ta c ję prof. K am iń sk i zow ie rew elacjo n iza cję przy ro d zo n ej w ie dzy o życiu ch rześcijań sk im . N egaty w n a in te rp re ta c ja po leg a n a k o n tro li w iedzy niespecyficznej p rzez w iedzę ze źró d eł specyficznych przedm iotow ych. P o zy ty w n a zaś in te rp re ta c ja sro w ad za się do zb u d o w a n ia te o rii „o św ietlającej objaw io n y m i p ra w d a m i” ow ą w iedzę n ie specyficzną. C hodzi tu najczęściej o d o p ełn ian ie u za sa d n ie ń i m o ty w a c ji w y stę p u jąc y ch ju ż w źródłow ej w iedzy n iespecyficznej oraz w p ro w a d ze n ie now ych in te r p re ta c ji (np. zepsucia n a tu ry lud zk iej grze chem p ie rw orodnym ).
2.1. PRO BLEM Y TEO L O G IC Z N E J IN T E R P R E T A C JI
P rz e d sta w io n a w yżej k o n ce p cja teologii ja k o rew ela c jo n iz a c ji n a tu r a ln e j w ied zy o życiu ch rz eśc ija ń sk im je s t ja s n a co do p rze d m io tu teologii, jej źródeł, p u n k tu w y jśc ia i zadań. N ato m iast d e te rm in a c ja jej m eto d y budzi niedosyt. Czy w w y ja ś n ia n iu teologiczynm w sk a z u je się zaw sze zbaw cze cele Boga i Jego w ied zę o zbaw czych czynnikach, czy też i re lig ijn e cele oraz w ied zę lu d z i? Je śli e k sp la n a n d u m p o d a je się w języ k u ja k ie jś n au k i, w ek sp la n a n sie zaś w y stę p u ją p ra w d y o b ja w io n e u ję te języ k ie m otocznym , to ja k p rzechodzi się z jednego języ k a do drugiego? Je śli e k sp lan a n sy n ie są u tw o rzo n e z sam ych p ra w a objaw io n y ch , to ja k ie z d a n ia z w iedzy św ieckiej w olno w n ic h u m iesz czać?
D ru g a g ru p a pro b lem ó w w y ra s ta w zw iązku z re la c ją filozofii do teologii tw o rzo n ej w ed le p ro je k tu rew elacjo n iza cji. T en p r o je k t zd a je się zakładać, iż osobliw e ź ró d ła teologii n ie z a w ie ra ją żadnych fra g m e n tó w w ied zy n a tu ra ln e j, w szczególności — filozoficznej. O brońcy tzw . b iblicyzm u w teologii głoszą, że te k sty b ib lijn e rzeczyw iście są afilozoficzne. N ie d o strze g ają oni je d n a k , iż rzekom o p ro ste re lig ijn e dośw iadczenia k ry ją ju ż w sobie p ew n e k a te g o rie filozoficzne, ja k choćby sposoby m y ślen ia o życiu i śm ierci, o czasie, w ieczności itd. T e k ate g o rie m ożna o b ja śn ia ć ty lk o p o jęciam i u k sz ta łto w a n y m i przez tra d y c ję filozoficznego m yślenia. Z naczy to, że teolog u p ra w ia ja k ą ś filozofię n a w e t w ów czas, k ie d y chciałb y j ą w yłączyć.
N a p rzy k ła d zie tw o rz e n ia teologii ja k o re w e la c jo n iz a c ji p rzyrodzonej w iedzy o życiu c h rz eśc ija ń sk im stoi jeszcze in n a , b a rd z ie j zasadnicza tru d n o ść. O to p ro je k t tej teologii za k ła d a, że o b ja w io n e p ra w d y dan e są w P iśm ie św. i T ra d y cji w p ostaci ta k ja sn e j i w y ra źn e j, że teolog m oże się za ją ć tylk o „n a św ie tla n ie m ” ty m i p ra w d a m i n a tu ra ln e j w ie dzy o życiu chrześcijan. T ym czasem i zw y k ła le k tu ra te k stó w b ib lij nych i ich egzegeza i tzw . teologia b ib lijn a — d o c ie ra ją do treśc i o b ja w ionych w y m ag ający ch sy tem aty czn ej in te rp re ta c ji. N iezb ęd n a je s t w ięc p ra c a teologa w sk a z a n a h a słe m fid e s quaerens in te lle c tu m . D opiero po p rze jściu tego e ta p u p rac y teolog m oże dokonyw ać re w e la c jo n iz a cji ja k ic h ś fra g m en tó w w iedzy n a tu ra ln e j.
N am ysł n a d założeniam i i k o n se k w e n cjam i rew elacjo n isty c zn e j k o n cepcji teologii skłonił ks. prof. K am ińskiego do je j porzucenia. W a rt. z 1985 r. pisze ju ż : „Teologia w in n a być: d o k o n y w an ą w św ie tle O b ja w ie n ia i T ra d y c ji h e u ry sty k ą i h e rm e n e u ty k ą źródeł w iary , lecz m e to d am i i śro d k am i, k tó ry ch założenia filozoficzne h a rm o n iz u ją z d e pozytem w ia ry , w celu ro zw ią zan ia relig ijn o -m o ra ln y c h za g ad n ień człow ieka żyjącego w o k reślonym społeczeństw ie i k u ltu rz e ”.
B IB L IO G R A FIA
1. K s. S. K am iń sk i, C zy teologiczna antropologia?, w : N u rcie zagad
n ie ń posoborow ych 2, red. b p B. B ejze, W arsza w a 1968, 39—50.
2. K s. S. K am iń sk i, E pistem olo g iczn o -m eto d o lo g iczn e u w a g i o teologii, w : T eologia n a u k ą o Bogu. IV K ongres T eologów P o lskich 1976, red. ks. M. Ja w o rsk i, ks. A. K ubiś, K ra k ó w 1977, 36—49.
3. Ks. S. K am iń sk i, M etodologiczna osobliw ość po zn a n ia teologicznego, „R oczniki F ilozoficzne” 25 (1977) z. 2, 81—96.
4. Ks. S. K am iń sk i, W spółczesna teologia kato licka , „Z eszyty N au k o w e K U L ” 21 (1978) n r 1, 3—16.
5. Ks. S. K am iń sk i, M etodologiczne ty p y w s p ó łcze sn ej teologii k a to -
lić kiej, w : W k ie r u n k u ch rześc ija ń sk ie j k u ltu ry , red. bp B. Bejze,
W a rsza w a 1978, 73—85.
6. Ks. S. K am iń sk i, C zy filo zo fia słu ż y teologii?, „R oczniki Filozoficz n e ” 33—34 (1985) z. 2, 57—67.
7. J. H erb u t, P ro b le m y teologii p o ję te j ja k o rew ela cjo n iza cja n a tu ra l
n e j w ie d z y o ży c iu ch rześc ija ń sk im , „R oczniki F ilozoficzne” 35 (1987)
z. 1, 293—308.
TADEUSZ BIESA G A
STA N ISŁA W A K A M IŃ SK IEG O BADA NIA
STR U K TU R Y M ETO DO LO G IC ZN EJ E T Y K I TO M ISTY C ZN EJ 1. W stęp. 2. P u n k t w y jśc ia i autonom iczność etyki. 3. E ty k a n ie tylko n a u k ą o p isu jąc ą lecz w y ja śn ia ją c ą . 4. K w estia popraw n o ści m etodolo gicznej ety k i tom istycznej.
1. W STĘP
B a d a n ia m etodologiczne ks. prof. S. K am iń sk ieg o dotyczyły n ie ty l ko ety k i tom istycznej, ale w szelkich sopsobów u p ra w ia n ia te j dyscy pliny. W a rty k u le : O rodzajach w ie d z y o m oralności z r. 1968 *, ze w zględu n a przed m io t, cel oraz m etodę etyki, sfo rm u ło w ał on ju ż p e w ien ogólny sc h em a t typów te j w iedzy. E ty k a w łaściw a (czyli w zię ta przedm iotow o) w tej p ierw szej typologii, to e ty k a z a jm u ją c a się „po stę p o w an ie m lu d zk im w aspekcie w arto śc i m o ra ln e j” (etyka k lasycz na), czy też „ z a jm u ją c a się w p ro s t sa m ą w a rto śc ią m o ra ln ą ” (etyka fe- onm enologiczna). E ty k a ta ze w zględu n â m eto d ę dzieli się d alej n a :
1 S. K am iń sk i, O ró żn y ch rodzajach w ie d z y o m oralności, S tu d ia T heologica V arsav ien sia, 6 (1968) n r 1, 193—204.
