Eklezjalny wymiar sakramentów

KS. KRZYSZTOF JEZ YNA

EKLEZJALNY WYMIAR SAKRAMENTÓW

Czowiek stworzony na obraz i podobien´stwo Boga, bed acego wspólnot a Osób, zosta powoany do tworzenia relacji osobowych i zycia we wspólno-cie. Soborowa odnowa samej eklezjologii, ale takze gebsze odczytanie wspól-notowego wymiaru zycia i powoania chrzes´cijan´skiego pozwoliy na powi  a-zanie zycia moralnego chrzes´cijan z faktem, ze s a oni powoani do zycia we wspólnocie Kos´cioa. Dlatego przynaleznos´c´ do Kos´cioa ma istotny wpyw na egzystencje chrzes´cijanina, ksztatuje tozsamos´c´ chrzes´cijan´sk a, uzdalnia do nowego dziaania i okres´la nowe cele1.

Trwanie w Kos´ciele pomaga nie tylko odkryc´ wspólnotowy charakter po-woania chrzes´cijan´skiego, ale wskazuje na sakramentalny charakter tej wspólnoty. Kos´ció, w którym dokonuje sie spotkanie ze zbawiaj acym Bo-giem, jest nieustannym z´ródem us´wiecenia czowieka. aska sakramentalna rodzi zobowi azania moralne, a zycie moralne powinno byc´ wcielaniem w kon-kretne czyny darów i wymagan´ pyn acych z sakramentów. Oznacza to, ze dary sakramentalne wskazuj a na imperatyw moralny, a zycie moralne przy-biera styl zycia sakramentalnego. Jednym z wazniejszych imperatywów mo-ralnych zycia sakramentalnego jest jego wymiar wspólnotowy.

Ks. dr hab. KRZYSZTOFJEZ YNA, prof. KUL – dyrektor Instytutu Teologii Moralnej KUL; kierownik Katedry Teologii Moralnej Szczegóowej KUL; adres do korespondencji: ul. Ogrodowa 14, 20-075 Lublin; e-mail: krzycho@kul.pl

1_{Por. A. D e r d z i u k. Teologia moralna w suzbie wiary Kos´cioa. Lublin: Wyd. KUL}

I. POSOBOROWE DOWARTOS´CIOWANIE WSPÓLNOTOWEGO CHARAKTERU SAKRAMENTÓW

Kos´ció pomaga nie tylko wypeniac´ wspólnotowy wymiar powoania chrzes´cijan´skiego, ale sam zyskuje sakramentalny charakter swej wspólnoty. Jako wspólnota, w której dokonuje sie bezustannie spotkanie ze zbawiaj acym Bogiem, Kos´ció jawi sie jako prasakrament, jako fundamentalne z´ródo us´wiecenia czowieka. Wymaga to nieustannie wzniesienia sie ponad horyzon-talne widzenie spoecznos´ci kos´cielnej, ale uznanie w niej nadprzyrodzonej wiezi z Bogiem Trójjedynym.

Sakramentalnos´c´ Kos´cioa wyraza obecnos´c´ Chrystusa, który nie tylko jest centrum oredzia zbawienia, ale sam jest sakramentem Boga, czyli znakiem zbawczym posanym od Ojca, który poznajemy dzieki dziaaniu Ducha S´wie-tego. Sakramentalny charakter posannictwa Kos´cioa oznacza, ze sakramenty umozliwiaj a Kos´cioowi penienie jego zbawczej misji, z istoty swej maj a one takze charakter eklezjalny, to znaczy, ze ich sprawowanie nie tylko buduje Kos´ció, ale potwierdza jego zbawcz a misje. Dzieki temu wspólnota eklezjal-na stanowi eklezjal-naturalne s´rodowisko wzrostu i rozwoju zycia moralnego.

Chc ac wykazac´ nadprzyrodzon a skutecznos´c´ i koniecznos´c´ sakramentów dla zbawienia, nalezy odwoac´ sie do Osoby Chrystusa, twórcy i z´róda sakra-mentów Kos´cioa, poniewaz On sam jest Sakramentem zbawienia, znakiem odwiecznej mios´ci Boga do czowieka. Chrystus jest Sakramentem Boga przez sw a nieustann a i zbawcz a obecnos´c´ ws´ród ludu. W Chrystusie najpe-niej objawio sie i zrealizowao zbawienie, gdyz On sam jest Zbawicielem, jest wiec osobowym znakiem, sakramentem zbawienia2. Chrystus-Sakrament jest z´ródem sakramentów Kos´cioa i sakramentalnos´ci liturgii Kos´cioa. Zbawienie czowieka i uwielbienie Boga jest kontynuowane w Kos´ciele przez posuge sakramentaln a, dlatego Kos´ció Chrystusowy jest Kos´cioem sakra-mentu3.

Sakramenty s´wiete, które s a sakramentami Chrystusa, s a równiez sakra-mentami Kos´cioa i to w dwojakim znaczeniu, s a sakramentami „przez

Kos´-2_{Por. B. M i g u t. Znaki Misterium Chrystusa. Historiozbawcze ujecie sakramentów}

we-dug Salvatore Marsilego OSB (1910-1983). Lublin: RW KUL 1996 s. 53.

3_{Por. KL 6; B. N a d o l s k i. Sowo Boze i sakramenty. W: Katechizm Kos´cioa}

Katolickiego. Wprowadzenie. Red. M. Rusecki, E. Pudeko. Lublin: RW KUL 1995 s. 158; M i -g u t. Znaki Misterium Chrystusa s. 66-67.

ció” i „dla Kos´cioa”4. Zlecona Kos´cioowi posuga wynika z tego, ze Chrystus w mocy Ducha S´wietego uobecnia sie i dziaa w sakramentach „przez Kos´ció”. Sakramenty s a takze dobrem „dla Kos´cioa”, ukazuj ac bo-wiem doskona a komunie Boga Mios´ci przyczyniaj a sie do budowy Kos´cioa. Jan Pawe II, w duchu odnowy posoborowej, podkres´la wspólnotowy charak-ter wszystkich sakramentów, a szczególnie Eucharystii5. Konsekwencj a faktu, ze sakramenty tworz a Kos´ció jest to, ze sakramentalnos´c´ liturgii wyraza i tworzy sakramentalnos´c´ Kos´cioa w s´wiecie6.

Sakramentalne posannictwo Kos´cioa odsania bogactwo zycia chrzes´cijan´-skiego. Róznorodnos´c´ siedmiu sakramentów znaczy etapy us´wiecenia i wzros-tu duchowego, ale takze us´wieca historycznie caos´c´ zycia ludzkiego. Ze strony czowieka poszczególne sakramenty pozwalaj a obj ac´ wszystkie etapy i istotne momenty zycia: narodzenie, rozwój, uzdrowienie i dar posania. Powouj ac sie na Katechizm mozna rozwazac´ eklezjalny i spoeczny charakter sakramentów Kos´cioa wedug nastepuj acego ukadu: sakramenty wtajemni-czenia chrzes´cijan´skiego – chrzest, bierzmowanie, Eucharystia; sakramenty uzdrowienia – pokuta i namaszczenie chorych; sakramenty suz ace wspólnocie i posaniu wiernych – sakrament s´wiecen´ i mazen´stwo7. Mimo iz kazdy sa-krament zachowuje swoj a specyfike i odrebnos´c´, to jednak wazne jest to, ze integruj a sie wzajemnie8.

II. EKLEZJALNE PRZESANIE SAKRAMENTÓW

Siedem sakramentów s´wietych to bardzo wazny element wyzwalaj acej i us´wiecaj acej obecnos´ci Chrystusa w Kos´ciele. Poprzez uczestnictwo w

sa-4_{Por. KKK 1118.}

5_{Por. RH 20; EdeE 26. Por. J. N a g ó r n y. Eucharystia – we wspólnocie i dla}

wspólnoty. W: Eucharystia – mios´c´ i dziekczynienie. Homo meditans t. 9. Red. W. Somka, A. J. Nowak. Lublin: TN KUL 1992 s. 126-140.

6_{Por. K. R a h n e r. Podstawowy wykad wiary. T. T. Mieszkowski. Warszawa: Instytut}

Wyd. PAX 1987 s. 344-347. Sakramentalnos´c´ Kos´cioa jest wtórna do sakramentalnos´ci Chrys-tusa. Por. M. B o  o z. Eklezjalne aspekty moralnos´ci chrzes´cijan´skiej. Tuchów: Wyd. „Homo Dei” 1991 s. 101.

7_{Por. KKK 1210-1211.}

8_{Por. J. G o c k o. Kos´ció obecny w s´wiecie – posany do s´wiata. Teologiczno-spoeczne}

aspekty posannictwa Kos´cioa w s´wiecie po Soborze Watykan´skim II. Lublin: Wyd. KUL 2003 s. 366-386.

kramentach Kos´cioa chrzes´cijanie zostaj a wprowadzeni w nowe zycie wedug Ducha S´wietego oraz zostaj a w aczeni w Chrystusa integralnego. Dar jednos´ci duchowej musi prowadzic´ do jednos´ci egzystencjalnej uczniów Chrystusa, którzy s a wezwani do odnowy siebie i wspólnoty Kos´cioa9.

Chrzest jest nade wszystko wprowadzeniem czowieka w tajemnice Trójcy S´wietej i usynowieniem, czyli ustaleniem relacji bytowej miedzy Bogiem i czowiekiem, bowiem „chrzest odradza nas do zycia dzieci Bozych, jedno-czy nas z Jezusem Chrystusem, namaszcza w Duchu S´wietym [...] jest sakra-mentem, który oznacza i urzeczywistnia nowe narodzenie z Ducha, ustanawia realne i nierozerwalne wiezy z Przenajs´wietsz a Trójc a”10. Chrzest, bed acy nowym narodzeniem, okres´la nowy wymiar odniesienia do Boga, paralelnie do relacji Syn–Ojciec. Odt ad chrzes´cijanin, jako syn, nastawiony jest ca a egzystencj a na Ojca przez Chrystusa w Duchu S´wietym. Zbawczy dar chrztu jest zaproszeniem do komunii mios´ci z Trójc a S´wiet a11.

Wielkos´c´ otrzymanych darów odpowiada wielkos´ci zadan´, podjecie nowego sposobu postepowania jest konsekwencj a daru us´wiecania (1 P 1, 22 n.), gdyz s´wietos´c´ bytowa ma sie urzeczywistniac´ w s´wietos´ci moralnej12. A ponie-waz osobista s´wietos´c´ przyczynia s´wietos´ci Kos´cioowi, obowi azkiem kazdego ochrzczonego jest budowanie s´wietos´ci Kos´cioa, a to  aczy sie z poczu-ciem odpowiedzialnos´ci za Kos´ció – Ciao Chrystusa13. Ostatecznie „zycie w s´wietos´ci pozwala zatem w peni wyrazic´ i zrealizowac´ potrójne i zarazem jedyne munus propheticum, sacerdotale et regale, które kazdy chrzes´cijanin otrzymuje w darze”14.

Z ycie w Chrystusie nie moze sie spenic´ poza Kos´cioem, gdyz dar nowe-go zycia jest w aczeniem w Chrystusa i w Kos´ció15. Przez chrzest chrzes´ci-janie jednocz a sie z Chrystusem, wzajemnie ze sob a i z Kos´cioem. Ze strony czowieka to peniejsze wprowadzenie do Ciaa Mistycznego polega na

s´wia-9 _{D e r d z i u k. Teologia moralna w suzbie wiary Kos´cioa s. 263-264.} 10_{EA 73.}

11_{Por. DV 52. Por. M i g u t. Znaki Misterium Chrystusa s. 118.}

12_{Por. A. S a n t o r s k i. Duchowos´c´ sakramentów chrzes´cijan´skiej inicjacji. W: Teologia}

duchowos´ci katolickiej. Lublin: RW KUL 1993 s. 153.

13_{J. M i s i u r e k. Chrzest – nowe stworzenie w Chrystusie. W: Chrzest – nowos´c´ zycia.}

Homo meditans t. 10. Red. A. J. Nowak, W. Somka. Lublin: TN KUL 1992 s. 86.

14_{VS 107.}

15_{Por. J. N a g ó r n y. Chrzest – nowe zycie w moralnos´ci Nowego Przymierza. W:}

Chrzest – nowos´c´ zycia. Homo meditans t. 10. Red. A. J. Nowak, W. Somka. Lublin: TN KUL 1992 s. 133.

domym i odpowiedzialnym potwierdzeniu bycia w Kos´ciele i dla Kos´cioa. Wyj atkowos´c´ Kos´cioa jako wspólnoty chrzes´cijan oddaj a biblijne obrazy ciaa (Ef 1, 22 n.)16 i budowli – s´wi atyni (Ef 2, 20)17.

Zjednoczenie wiernych z Chrystusem przez chrzest tworzy wspólnote w dwojakim sensie. Od strony negatywnej oznacza zniesienie róznic praw-nych, narodowych, religijpraw-nych, spoecznych oraz jest proklamacj a jednos´ci i róznos´ci duchowej (Ga 3, 2). Od strony pozytywnej ochrzczeni staj a sie kims´ jednym w Chrystusie, jakby jedn a osob a w Chrystusie, jednym nadprzy-rodzonym organizmem, który z Chrystusa czerpie sw a jednos´c´ (Ga 3, 28)18. Przez chrzest czowiek staje sie czonkiem nowej wspólnoty, której cech a jest szczególna jednos´c´ i równos´c´ ludzi, a zarazem rózne zadania (1 Kor 12, 13 n.)19. Zatem powinnos´ci a jest zabieganie o jednos´c´ (Ef 4, 3-6)20. Dla-tego trzeba uznac´, ze Kos´ció rózni sie od organizacji s´wieckich, jest bowiem wspólnot a, komuni a w Duchu S´wietym, któr a Chrystus umiowa i któr a Duch S´wiety zywi, us´wieca i pielegnuje (Ef 5, 26. 29), ale kazdy ma rosn ac´ w Du-chu przyczyniaj ac sie do wzrostu samego Kos´cioa21.

Poprzez dar synostwa Bozego spoecznos´c´ ochrzczonych stanowi oryginal-n a wspólnote, obowi azuj a w niej takze inne prawa: obowi azek mios´ci Boga i bliz´niego, rady ewangeliczne i bogosawien´stwa22. Z chrztu wynika obo-wi azek mios´ci, bowiem ochrzczeni w jednym Duchu stanowi a jedno ciao (1 Kor 12, 21-26), a najdoskonalsz a wiezi a miedzyludzk a jest mios´c´. Ponad-to tworzenie jednego ciaa wymaga ci agej wspópracy, a mios´ci najbardziej potrzebuj a sabi, których po prostu wstydzi sie ludzka spoecznos´c´. W tym konteks´cie s´w. Pawe wylicza dary i charyzmaty, ws´ród których najwieksza jest mios´c´, dlatego rzeczywistos´c´ chrztu realizuje sie w mios´ci23.

16_{Por. W. S  o m k a. Chrzest jako podstawa duchowos´ci chrzes´cijan´skiej. W: Chrzest}

– nowos´c´ zycia s. 18; S a n t o r s k i. Duchowos´c´ sakramentów s. 152; M i s i u r e k. Chrzest – nowe stworzenie s. 83.

17_{Por. R. R a k. Chrzest – nowos´ci a zycia. W: Chrzest – nowos´c´ zycia s. 70.}

18_{J. K u d a s i e w i c z. Biblijna teologia chrztu w s´wietle czytan´ nowego obrzedu. W:}

Sakramenty wtajemniczenia chrzes´cijan´skiego. Red. J. Kudasiewicz. Warszawa: ATK „Collecta-nea Theologica” 1981 s. 38.

19_{G. K o c h. Sakramentologia – zbawienie przez sakramenty. T. W. Szymona. Kraków:}

Wyd. „M” s. 149.

20_{Por. N a g ó r n y. Chrzest – nowe zycie s. 128.} 21_{Por. R a k. Chrzest – nowos´ci a zycia s. 74.} 22_{Por. tamze s. 75.}

23_{Por. K u d a s i e w i c z. Biblijna teologia chrztu s. 39; E. O z o r o w s k i. „Da}

Powi azanie sakramentów inicjacji sprawia, ze bierzmowanie udoskonala dary chrztu, bowiem ochrzczeni „przez sakrament bierzmowania jeszcze s´cis´-lej wi az a sie z Kos´cioem, otrzymuj a szczególn a moc Ducha S´wietego i w ten sposób jeszcze mocniej zobowi azani s a, jako prawdziwi s´wiadkowie Chrystu-sowi, do szerzenia wiary sowem i uczynkiem oraz do bronienia jej”24. Bierzmowanie peniej jednoczy ze wspólnot a Kos´cioa, pozwala rozpoznac´ swoj a tozsamos´c´ we wspólnocie, ale takze przyj ac´ dary zobowi azuj ace do odpowiedzialnos´ci za Kos´ció.

Eklezjalne znaczenie chrztu i bierzmowania wskazuje na ich jednos´c´, albowiem stanowi a one jeden proces coraz gebszego wprowadzania w nad-przyrodzon a spoecznos´c´ Kos´cioa25. Ze strony czowieka to peniejsze wprowadzenie do Ciaa Mistycznego polega na s´wiadomym i odpowiedzial-nym potwierdzeniu bycia w Kos´ciele. Przez chrzest chrzes´cijanie jednocz a sie z Chrystusem, wzajemnie ze sob a i z Kos´cioem. Wyrazem odpowiedzialnos´ci za wspólnote Kos´cioa jest poddanie sie posudze Ducha S´wietego, który swoj a moc a jednoczy ciao w mios´ci udzielaj ac darów charyzmatycznych26. Dlatego przypomina Jan Pawe II, ze jednym z wazniejszych zadan´ Kos´cioa jest „odkrycie obecnos´ci Ducha S´wietego, który dziaa w Kos´ciele zarówno na sposób sakramentalny, zwaszcza poprzez Bierzmowanie, jak i za pos´red-nictwem licznych charyzmatów, zadan´ i posug przez Niego wzbudzonych dla dobra Kos´cioa”27. Was´nie sakrament bierzmowania zobowi azuje nie tylko do troski o wasne zbawienie, co raczej stanowi charyzmatyczny dar wspó-pracy z misj a Kos´cioa, przez wykorzystanie darów, jakimi suzy zbawieniu innych28.

Kazdy chrzes´cijanin otrzymuje dary charyzmatyczne w celu penienia po-sugi dla dobra caej wspólnoty, dlatego nie nalezy przeciwstawiac´ urzedu

– Droge, Prawde i Zycie. Red. J. Misiurek, J. Popawski. Lublin: Polihymnia s. 98.

24_{KK 11. Por. J a n P a w e  II. Kat. Kos´ció a tajemnica Trójcy Przenajs´wietszej}

(9.10.1991) nr 5. W: Katechezy Ojca S´wietego Jana Pawa II. Kos´ció. Kraków–Z abki: Wyd. „M”, Apostolicum 1999 s. 46.

25_{Por. KK 11; J a n P a w e  II. Kat. Bierzmowanie w Kos´ciele – wspólnocie}

kapan´skiej i sakramentalnej (1.04.1992) nr 1. W: Katechezy Ojca S´wietego Jana Pawa II. Kos´ció s. 100. Por. takze: S a n t o r s k i. Duchowos´c´ sakramentów s. 163.

26_{J. K u d a s i e w i c z. Rola Ducha S´wietego w dziejach zbawienia w s´wietle czytan´}

biblijnych odnowionego obrzedu bierzmowania. W: Sakramenty wtajemniczenia chrzes´cijan´skiego s. 135-151.

27_{TMA 45.}

i charyzmatów, ale integrowac´ je. Albowiem piastuj acy wadze musz a miec´ s´wiadomos´c´, ze ich wadza jest charyzmatem i ma charakter suzebny (Rz 11, 13; 2 Kor 4, 1; 6, 3-10), zas´ charyzmatycy powinni pamietac´, ze ten sam Bóg, który ich obdarzy darem charyzmatycznym, ustanowi w Kos´ciele na pierwszym miejscu apostoów, proroków i nauczycieli (1 Kor 12, 28)29. Wymaganiem wobec wszystkich jest zasada, ze korzystanie z charyzmatów musi budowac´ Kos´ció, a tak sie stanie, gdy posuga charyzmatyczna bedzie regulowana autentyczn a wiar a i mios´ci a.

Kos´ció zyje i dziaa dzieki Eucharystii, która doprowadza do peni inicjacje chrzes´cijan´sk a: „Najs´wietsza Eucharystia dopenia wtajemniczenie chrzes´cijan´skie. Ci, którzy przez chrzest zostali wyniesieni do godnos´ci królewskiego kapan´stwa, a przez bierzmowanie zostali gebiej upodobnieni do Chrystusa, za pos´rednictwem Eucharystii uczestnicz a razem z ca a wspól-not a w ofierze Pana”30.

Tradycyjnie we Mszy s´w. wyróznia sie dwa stoy Pan´skie: sowa i chle-ba31. Warto zatrzymac´ sie na liturgii sowa, bowiem budowanie jednos´ci Kos´cioa dzieki Komunii s´wietej powinno byc´ poprzedzone wspólnot a ducho-w a, wspólnot a wiary i modlitwy. Sowo Boze, czytane i rozwazane podczas Mszy s´w., przyczynia sie do wzrostu wiary w jej eklezjalnym wymiarze, a wiec buduje jednos´c´ Kos´cioa32. Sowo proklamowane we Mszy tworzy jedno ciao, bowiem wszyscy jako Kos´ció s a zaproszeni, by odpowiedziec´ z wiar a na oredzie Boze, a wspólne wyznanie wiary staje sie z´ródem jed-nos´ci. Liturgia sowa ma wiec dziaanie wspólnototwórcze33, które przejawia sie w tym, ze proklamowane jest sowo Boze, a ci, którzy je przyjmuj a z wiar a i odpowiadaj a na nie w wyznaniu wiary, tworz a Kos´ció34. Szcze-gólnie teksty Pawowe dotycz ace uczestnictwa w Eucharystii podkres´laj a jej

29_{Por. K u d a s i e w i c z. Rola Ducha S´wietego w dziejach zbawienia s. 152-153.} 30_{KKK 1322.}

31_{Por. DC 10; NMI 35.}

32_{Por. S. B i e l e c k i. Ustanowienie Eucharystii. W: Eucharystia. Misterium – ofiara}

– kult. Red. J. Kopec´. Lublin: RW KUL 1997 s. 49.

33_{P. P e t r y k. Eucharystia centrum zycia chrzes´cijan´skiego. W: Jezus eucharystyczny.}

Red. M. Rusecki, M. Ciso. Lublin: RW KUL 1997 s. 134-135; W. D a n i e l s k i. Struktura celebracji Mszy s´w. W: Eucharystia. Misterium – ofiara – kult s. 81.

34_{Por. S. S z c z e p a n i e c. Eucharystia w ruchu S´wiato-Zycie. W: Eucharystia.}

Misterium – ofiara – kult s. 200; Z. W i t. Duchowos´c´ eucharystyczna. W: Eucharystia. Misterium – ofiara – kult s. 164.

eklezjalny wymiar (1 Kor 10, 16 n.; 11, 17 n.)35. Wspólnotowy charakter ma takze modlitwa powszechna, gdy uczestnicy zgromadzenia w aczaj a w za-kres swoich modlitw potrzeby innych ludzi36.

Eucharystia buduje Kos´ció od najgebszych podstaw, jest ona sakramen-tem mios´ci Boga do czowieka i czowieka do Boga, a równoczes´nie jest to sakrament mios´ci czowieka do czowieka. Jednoczes´nie „mios´c´, na której buduje sie Kos´ció, communio wierz acych w Chrystusa, jest warunkiem jego zbawczego posannictwa [...] Jest to istota apostolatu Kos´cioa: szerzyc´ prawde o mios´ci Chrystusa i Boga; czynic´ wszystko, by ta prawda bya przyjmowana i by bya wiarygodna; dawac´ tej mios´ci s´wiadectwo, czynic´ j a widzialn a, urzeczywistniac´ j a”37.

Eucharystia jest szko a mios´ci, albowiem otwiera na przyjecie mios´ci Boga i wzywa do wyrazenia jej Bogu i braciom: „prawdziwa czes´c´ dla Eu-charystii staje sie z kolei szko a czynnej mios´ci bliz´niego”38. Eucharystia, jako sakrament mios´ci Boga do czowieka, wyzwala takze mios´c´ miedzy ludz´mi, która wyraza sie poprzez afirmacje drugiego czowieka i gotowos´c´ czynienia dobra, angazowania sie w sprawy innych, pos´wiecenia sie bliz´nim, ponoszenia wyrzeczen´ i ofiar dla nich39. St ad jednym z wazniejszych kryte-riów dobrego uczestnictwa jest upodobnienie sie do Chrystusa miuj acego wszystkich ludzi i wrazliwego na potrzeby chorych, ubogich i opuszczo-nych40.

Komunia s´w. w czasie Eucharystii wymaga trwania w jednos´ci z Bogiem i brac´mi, ale takze te jednos´c´ oznacza i przyczynia sie do jej umocnienia41. Jan Pawe II podkres´la charakter zobowi azuj acy komunii: „jes´li komunia eucharystyczna jest skutecznym znakiem jednos´ci, to z niej was´nie wszyscy wierni czerpi a wci az nowe bodz´ce do wzajemnej mios´ci i pojednania, a takze sakramentaln a energie konieczn a do zachowania zgody we wspólnotach ro-dzinnych i kos´cielnych”42. Jednak budowanie Kos´cioa, które ma swe z´ródo

35_{Por. B i e l e c k i. Ustanowienie Eucharystii s. 50.} 36_{Por. W i t. Duchowos´c´ eucharystyczna s. 164.}

37_{J a n P a w e  II. Kat. „Kos´ció tajemnic a komunii zbudowanej na mios´ci” nr 5. W:}

Katechezy Ojca S´wietego Jana Pawa II. Kos´ció s. 83.

38_{DC 6. Por. R. C o s t e. Sakrament spoecznos´ci braterskiej. W: Eucharystia. „Kolekcja}

Communio” nr 1. Poznan´–Warszawa: Pallottinum 1986 s. 344.

39_{Por. J. M i s i u r e k. Duchowos´c´ eucharystyczna. W: Jezus eucharystyczny s. 284.} 40_{Por. P. N i t e c k i. Eucharystia z´ródem ewangelizacji. ChS 18:1986 nr 7(154) s. 34.} 41_{Por. RH 20.}

sakra-i szczyt w Eucharystsakra-isakra-i, jest uwarunkowane czystos´csakra-i a sumienia, wzajemnym przebaczeniem win i gotowos´ci a do braterskiej posugi. Wierni otrzymali w darze Boze zycie i mios´c´, dzieki której maj a byc´ w zyciu s´wiadkami mi-os´ci, dlatego koniecznos´ci a staje sie takze solidarnos´c´ miedzyludzka, braterstwo, przyjaz´n´, pomoc materialna i duchowa, zanik sporów i podzia-ów43.

Eklezjalny charakter pojednania oznacza, ze cay Kos´ció jako wspólnota wierz acych uczestniczy w procesie nawrócenia i w sakramencie pokuty. Po-jednanie, jako sakramentalny akt kos´cielny, wyraza sie dwojako: jako akt nadprzyrodzonej solidarnos´ci Mistycznego Ciaa oraz jako dziaanie zbawcze hierarchicznej struktury Kos´cioa poprzez posuge szafarzy44. Kos´ció nieustannie modli sie za swych grzesznych braci, gosi dobr a nowine o mi-osierdziu Boga i gotowy jest przyj ac´ powracaj acych do wspólnoty grzeszni-ków. Ponadto w sakramencie pokuty uczestniczy cay Kos´ció, choc´ bezpo-s´rednio sprawuje go kapan, bowiem w sakramencie pokuty uczestniczy i wspó-pracuje kapan´stwo powszechne wiernych z kapan´stwem hierarchicznym45.

Chrystus zobowi aza swoich uczniów do kontynuowania wielkiego dziea pojednania ludzi z Bogiem, dlatego Kos´ció nie byby sob a, gdyby nie gosi i nie sprawowa pojednania. Krzewi ac pokute i pojednanie Kos´ció ma do dyspozycji szczególnie dwa s´rodki: katecheze i sakramenty46. Dlatego posu-ga ewangelizacyjna i katechetyczna zmierza do goszenia oredzia pojednania, oredzia o Bogu Trójjedynym, który pragnie na powrót wspólnoty z czowiekiem grzesznym. Odpowiedzi a adekwatn a na to oredzie jest postawa nawrócenia.

Kos´ció, który z woli Chrystusa sta sie znakiem i narzedziem zbawienia, zosta obarczony misj a pojednania. Posuge te wypeniaj a biskupi i kapani na mocy wadzy dziaania „in persona Christi”. Natomiast caemu Kos´cioowi zostao powierzone „sowo jednania”, czyli zarówno goszenie oredzia ewan-gelicznego, jak i dawanie s´wiadectwa o pojednaniu. Wedug soborowego okres´lenia Kos´ció, jako „sakrament, czyli znak i narzedzie wewnetrznego

mentalnej (8.04.1992) nr 7. W: Katechezy Ojca S´wietego Jana Pawa II. Kos´ció s. 107-108.

43_{Por. W i t. Duchowos´c´ eucharystyczna s. 176.}

44_{Por. J. O r z e s z y n a. Spoeczno-eklezjalny wymiar sakramentu pokuty. Kraków:}

Wyd. Naukowe PAT 1996 s. 166.

45_{Por. Cz. K r a k o w i a k. Zgromadzenie liturgiczne jako podmiot celebracji. RBL}

42:1989 nr 3 s. 171-172.

zjednoczenia z Bogiem i jednos´ci caego rodzaju ludzkiego”47, winien wszelkimi siami d azyc´ do penego pojednania.

W sakramencie pokuty uczestniczy cay Kos´ció, chociaz bezpos´rednio sprawuje go kapan. W liturgii sakramentu pokuty uczestniczy i wspópracuje kapan´stwo powszechne wiernych z kapan´stwem hierarchicznym48. Podsta-w a uczestnictwa caego Kos´cioa w pojednaniu jest solidarnos´c´ czonków Mistycznego Ciaa, którzy przez te wspóprace daj a wyraz zbawczej solidar-nos´ci z Chrystusem. Kos´ció jest solidarny zarówno w cierpieniu spowodowa-nym przez grzech, jak i w rados´ci pyn acej z nawrócenia. Wspólnota czuje sie odpowiedzialna za grzech brata i zobowi azuje sie do pomocy w nawróceniu, tym bardziej, gdy nawrócenie wymaga pokuty o charakterze spoecznym49.

Wspólnota braterska poprzez posuge upominania, modlitwy i ofiary stwa-rza warunki dla sakramentalnego pojednania. Uwzgledniaj ac wspomniane aspekty pomocy ze strony wspólnoty w dziele pojednania grzesznika, nalezy wskazac´ na znaczenie wspólnotowego sprawowania liturgii sakramentu poku-ty50. Odnowione obrzedy tego sakramentu pozwalaj a dowartos´ciowac´ wy-miar eklezjalny, zwaszcza obrzed pojednania wielu penitentów z indywi-dualn a spowiedzi a51.

Prawda o wspólnotowym charakterze cierpienia wskazuje na wspólnotowy wymiar sakramentu namaszczenia chorych. Z jednej strony cay Kos´ció modli sie za chorego do Pana, jednoczes´nie nios ac mu róznego rodzaju samarytan´sk a pomoc, a z drugiej strony chory swoje cierpienie w acza w suzbe powszechnego zbawienia52. W sakramencie przychodzi do chorego nie tylko Chrystus, ale takze Jego Kos´ció. Posuge Kos´cioa wobec chorego wyraza nade wszystko posuga samarytan´ska. Chodzi w niej najpierw o wspó-czucie (jako wspó-cierpienie), gdyz nie zawsze mozliwa jest faktyczna pomoc w przezwyciezeniu cierpienia53. Istot a posugi samarytan´skiej jest powoanie

47_{KK 1.}

48_{Por. K r a k o w i a k. Zgromadzenie liturgiczne jako podmiot celebracji s. 171-172.} 49_{Por. B o  o z. Eklezjalny charakter sakramentu pojednania s. 71.}

50_{Por. H. S o b e c z k o. Sprawowanie sakramentu pokuty w odnowionej liturgii}

Kos´cioa. W: Ewangelizacja i nawrócenie. W: Komisja Episkopatu Polski Duszpasterstwa Ogólnego. Ewangelizacja i nawrócenie. Program duszpasterski na rok 1995/96. Red. E. Szczo-tok, A. Liskowacka. Katowice: Wyd. Archidiecezjalne 1995 s. 374-378.

51_{Por. MD 4.} 52_{Por. KKK 1522.} 53_{Por. SD 28.}

do mios´ci, albowiem cierpienie w s´wiecie jest po to, azeby wyzwalao mios´c´54.

Wspólnotowy charakter cierpienia ujawnia sie juz w samym sposobie prze-zywania cierpienia, które niesie ze sob a dos´wiadczenie wspólnoty losu z in-nymi cierpi acymi55. Jednakze ta solidarnos´c´ w zadnej mierze nie ogranicza sie do wspólnoty cierpi acych. Chodzi bowiem o powszechn a solidarnos´c´ wszystkich czonków Kos´cioa, co oznacza szczególne wezwanie wobec zdro-wych, aby chcieli i umieli otworzyc´ sie na ludzi chorych56. Istot a postawy samarytan´skiej jest osobiste w aczenie sie w pomoc niesion a bliz´niemu, który cierpi.

Jan Pawe II z ca a moc a podkres´la wspólnotowy charakter cierpienia jako powoanie do mios´ci. Na tej drodze tez ujawnia sie do kon´ca zbawczy sens cierpienia: „cierpienie jest w s´wiecie po to, azeby wyzwalao mios´c´, azeby rodzio uczynki mios´ci bliz´niego”57. Przedziwn a tajemnic a jest fakt, ze cier-pienie jest obecne w s´wiecie po to, aby wyzwalao w czowieku mios´c´, ów bezinteresowny dar z siebie dla dobra ludzi cierpi acych.

Obecnie istnieje wiele okazji do wspólnotowej celebracji tego sakramentu. Chodzi tu zwaszcza o s´rodowiska szpitalne, o okazjonalne nabozen´stwa para-fialne (dekanalne) dla chorych (np. zwi azane z Dniem Chorego). Jest to nie tylko dobra sposobnos´c´ do podkres´lenia, ze sakrament ten nie wi aze sie z niechybn a s´mierci a, ale nade wszystko jest to okazja do ukazywania wspól-notowego sensu cierpienia i choroby. Dzien´ Chorego, po aczony z udziela-niem Namaszczenia Chorych, daje bowiem sposobnos´c´ do uwrazliwiania zdro-wych w duchu samarytan´skiej posugi58.

Istote mazen´stwa chrzes´cijan´skiego oddaje kategoria przymierza mazen´-skiego oraz kategoria wspólnoty osób i „komunii” osób. Ta „komunia” jest najpierw darem, który jest konsekwencj a „Komunii” z Chrystusem w Nowym Przymierzu, ale jest takze zobowi azaniem, aby nieustannie i we wszystkich wymiarach zycia mazen´skiego budowac´ te „komunie”. Pojecie communio

personarum, by adekwatnie oddac´ istote mazen´stwa, domaga sie uznania

fun-damentu antropologicznego i teologicznego, gdyz zawiera sie w tym pojeciu

54_{SD 13 i 30.} 55_{Por. SD 8.}

56_{Por. SD 28. Por. T e s t a. Sakramenty Kos´cioa s. 280-281.} 57_{SD 30.}

58_{Por. KKK 1517. Por. A. O l c z y k. Namaszczenie chorych. W: Jan Pawe II.}

integralna koncepcja czowieka jako osoby i prawda o powoaniu do wspól-noty59.

W pojeciu communio personarum akcentuje sie z jednej strony wspólno-towy wymiar zycia ludzkiego w powi azaniu z prawd a, ze czowiek jako oso-ba ma nature dialogaln a i od momentu stworzenia jest zdolny do przymierza, czyli wejs´cia w relacje osobowe. Z drugiej strony powstaa z relacji oso-bowych wspólnota szanuje podmiotowos´c´ kazdego60. Teologiczny wymiar wspólnoty wymaga odwoania sie do trynitarnego modelu wspólnoty osób. W mazen´skiej communio personarum, tak jak we wspólnocie Osób Trójcy S´wietej, osoby wzajemnie sie obdarowuj a i przyjmuj a61. Na fundamencie wspólnoty z Bogiem i nadprzyrodzonego obdarowania „Bóg daje czowieka jemu samemu, daj ac go zarazem rodzinie i spoeczen´stwu”62. Trwaj ac w Chrystusie czowiek staje sie zdolny do mios´ci jako bezinteresownego daru z siebie.

Mazen´skie przymierze mios´ci sprawia, ze „komunia osób” moze sie urze-czywistnic´ tylko pomiedzy mezczyzn a i kobiet a, istotami duchowo-cielesnymi. „Komunia osób” w mazen´stwie opiera sie na takim obdarowaniu sob a, które obejmuje takze wymiar cielesny. Ciao przemawia widzialn a meskos´ci a lub kobiecos´ci a, a „mowa ciaa” czyni widzialnym to, co niewidzialne: osobowe, duchowe i Boze63. Wzajemnos´c´ w „komunii osób” oznacza, ze kobiecos´c´ jest dla meskos´ci, a meskos´c´ dla kobiecos´ci, poprzez s´wiadomy dar ciaa. Teologia ciaa jest ostatecznie teologi a meskos´ci i kobiecos´ci64. Dlatego wspózycie

59_{Por. M. P o k r y w k a. „Communio personarum”. W: S´wiadek nadziei. Ks. prof.}

Ja-nusz Nagórny twórca i nauczyciel teologii moralnej. Red. A. Derdziuk. Lublin: Wyd. Diecezjal-ne Sandomierz 2008 s. 361-363; A. S a r m i e n t o. Mazen´stwo chrzes´cijan´skie. T. P. Rak. Kraków: Wyd. „M” 2002 s. 57-59.

60_{Por. J. N a g ó r n y. Mazen´stwo i rodzina jako communio personarum. W: Czowiek.}

Mios´c´. Rodzina. „Humanae vitae” po 30 latach. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Lublin: RW KUL 1999 s. 94-95. Por. D. J. H i l l a. Zwi azek miedzy rodzin a, Eucharysti a a Kos´cioem w s´wietle Karola Wojtyy filozofii osoby. W: J a n P a w e  II. Mezczyzn a i niewiast a stworzy ich. Sakrament. O Jana Pawa II teologii ciaa. Red. T. Styczen´. Lublin: RW KUL 1998 s. 319.

61_{Por. H i l l a. Zwi azek miedzy rodzin a, Eucharysti a a Kos´cioem s. 325-326.} 62_{LdoR 9.}

63_{Por. K. L u b o w i c k i. Wokó etosu ludzkiego ciaa. „Sakramentalnos´c´” i deformacje}

w refleksji Jana Pawa II. W: Mios´c´ – pciowos´c´ – podnos´c´. Aktualne problemy etyki seksualnej. Red. P. Morciniec. Opole: Wyd. UO 2007 s. 82-84.

64_{J a n P a w e  II. Mezczyzn a i niewiast a stworzy ich. Odkupienie ciaa a}

sakramen-talnos´c´ mazen´stwa. Red. T. Styczen´. Lublin: Wyd. KUL 2008 s. 34. Por. J. B a j d a. Etos sakramentu mazen´stwa. W: J a n P a w e  II. Mezczyzn a i niewiast a stworzy ich. Sakrament s. 237-239.

seksualne w mazen´stwie jest wyrazem „komunii osób” wówczas, gdy jest wyrazem daru osoby dla osoby, a nie tylko darem ciaa. Tym samym „komunia osób” domaga sie afirmacji rodzicielstwa we wspózyciu mazen´skim.

Jako pierwsza powstaje i rozwija sie komunia mazonków, ma ona swoje korzenie w naturalnym uzupenianiu sie mezczyzny i kobiety. Jednak ta komunia zostaje przemieniona przez Boga, prowadz ac j a do doskonaos´ci w sakramencie mazen´stwa65.

Jednym ze zobowi azan´ moralnych na tej paszczyz´nie jest poszerzenie tej „komunii” poza sam a jednos´c´ mazonków, zwaszcza na wspólnote rodzinn a, bowiem „komunia mazen´ska stanowi fundament, na którym powstaje szersza komunia rodziny, rodziców i dzieci, braci i sióstr pomiedzy sob a, domowni-ków i innych krewnych”66. Komunijny charakter przymierza mazen´skiego znajduje swoje dopenienie wówczas, kiedy na bazie sakramentu mazen´stwa tworzy sie rodzina: wspólnota rodziców i dzieci. Rodzina chrzes´cijan´ska, która przyjmuje nadprzyrodzone dary i tworzy komunie kos´cieln a moze byc´ nazwana „Kos´cioem domowym”.

Eklezjalne posannictwo kapanów dotyczy tych, którzy uczestnicz a w ka-pan´stwie hierarchicznym, a wiec biskupów, kapanów i diakonów: „biskupi s a jej gównymi podmiotami oraz przewodnikami caej wspólnoty chrzes´cijan´-skiej, jak to w swoim czasie stwierdzilis´my. W tym dziele wspomagaj a ich prezbiterzy oraz w pewnej mierze diakoni, zgodnie z normami i praktyk a Kos´cioa, zarówno dawniej, jak i w obecnym okresie «nowej ewangeliza-cji»”67. Ta odpowiedzialnos´c´ za Kos´ció, maj ac swe korzenie we w aczeniu w Chrystusa i w uczestnictwie w Jego kapan´stwie, jest s´cis´le zwi azana z tym, co w dokumentach Kos´cioa okres´lane jest mianem eklezjalnej toz-samos´ci kapan´skiej68. Penienie posugi kapan´skiej w Kos´ciele i dla Ko-s´cioa wynika z udziau w potrójnym urzedzie Chrystusa. Uczestnictwo w po-sannictwie Chrystusa sprawia, ze kapan spenia posuge: sowa, sakramentu

65_{FC 19.} 66_{FC 21.}

67_{J a n P a w e  II. Kat. Misja ewangelizacyjna prezbiterów (21.04.1993) nr 1. W:}

Katechezy Ojca S´wietego Jana Pawa II. Kos´ció. Kraków–Z abki 1999 s. 221. Por. J. B u x a -k o w s -k i. Podstawy teologiczne posannictwa dia-kona, prezbitera i bis-kupa. W: Ewangeli-zacja w tajemnicy i misji Kos´cioa. Program duszpasterski na rok 1994/95. Komisja Episkopatu Polski Duszpasterstwa Ogólnego. Red. E. Szczotok, A. Liskowacka. Katowice: Wyd. Archidie-cezjalne 1994 s. 87-116.

i suzby mios´ci69. Tak wszechstronne dziaanie wymaga zaawansowania w wypenianiu powoania do s´wietos´ci. Realizuje sie ono gównie w postawie mios´ci pasterskiej, na wzór Jezusa Chrystusa i w oparciu o dar Ducha S´wietego70.

Posuga kapanów ma na celu budowanie jednos´ci Kos´cioa, a to wymaga zgodnej wspópracy wszystkich czonków Kos´cioa, a mianowicie miedzy ka-panami i biskupem, miedzy kaka-panami diecezjalnymi i zakonnymi, miedzy kapanami i s´wieckimi. Taka wspópraca wi aze sie jednak z uznaniem róz-nych darów, charyzmatów, urzedów i posug oraz domaga sie wyraz´nego po-czucia wasnej tozsamos´ci w Kos´ciele oraz s´wiadomos´ci odrebnos´ci od dru-gich. Taka wspópraca wymaga nade wszystko was´ciwej motywacji, czyli „wzajemnego zaufania, cierpliwos´ci, agodnos´ci, wyrozumiaos´ci i umiejet-nos´ci czekania; przede wszystkim jednak zakorzeniona jest w mios´ci do Kos´cioa wiekszej niz mios´ci do siebie samego i do spoecznos´ci, do których sie nalezy”71.

Eklezjologia komunii uznaje rózne posugi w ramach kapan´stwa po-wszechnego, a to oznacza, ze odpowiedzialnos´c´ podejmuj a nie tylko kapani, ale takze Lud Bozy jako caos´c´. Wymaga to okres´lenia was´ciwych relacji kapan´stwa hierarchicznego do kapan´stwa powszechnego wiernych, czyli uznania ich wasnej tozsamos´ci. Nalezy podkres´lic´, iz „kapan´stwo urzedowe pozostaje zasadniczo na usugach królewskiego kapan´stwa wszystkich wier-nych i jemu jest przyporz adkowane”72. Oznacza to, ze dla zapewnienia jed-nos´ci w Kos´ciele, pasterze powinni traktowac´ swój urz ad jako suzbe wobec Ludu Bozego, natomiast s´wieccy maj a uznawac´ posuge kapanów za niezbed-n a dla swojego zycia i misji w Kos´ciele.

Ostatecznie kapan´stwo hierarchiczne, jako szczególna suzba, zostao ustanowione w Kos´ciele w tym celu, aby mogy sie aktualizowac´ wszystkie zasoby powszechnego kapan´stwa wiernych73. Kapan´stwo hierarchiczne jest „suzb a dla” – skierowane ku Chrystusowi i ku ludziom, a wiec dla ludzi i dla wspólnoty Kos´cioa, a to oznacza koniecznos´c´ odejs´cia od ujecia

in-69_{Por. PDV 15.} 70_{Por. PDV 23.} 71_{PDV 59.} 72_{ChL 22.}

73_{Por. J a n P a w e  II. Kat. Kos´ció jako wspólnota kapan´ska(18.03.1992) nr 4. W:}

dywidualistycznego74. Nade wszystko kapani maj a karmic´ Kos´ció sowem i ask a Boz a: „kapan urzedowy dzieki wadzy s´wietej, jak a sie cieszy, ksztaci lud kapan´ski i kieruje nim, sprawuje w zastepstwie Chrystusa (in

persona Christi) ofiare eucharystyczn a i skada j a Bogu w imieniu caego ludu”75. Odpowiedzialnos´c´ kapanów za Kos´ció obejmuje takze uznanie i was´ciw a opieke nad wspólnotami kos´cielnymi. Dotyczy to dawnych i no-wych form stowarzyszania sie, takich jak bractwa, towarzystwa, pobozne stowarzyszenia oraz rózne „ruchy”, bardzo dzis´ zywotne w Kos´ciele.

Od czasu Soboru wezwaniem dla Kos´cioa jest wyraz´ne akcentowanie wspólnotowego, eklezjalnego charakteru sakramentów. Odejs´cie od zbyt indywidualistycznego przezywania sakramentów pozwoli na odkrycie wspól-noty kos´cielnej jako s´rodowiska wspomagaj acego bardziej integralne rozu-mienie i korzystanie z mocy sakramentów Kos´cioa. Owocem otwarcia sie na wspólnotowe przezywanie sakramentów bedzie wieksza wrazliwos´c´ na odczy-tywanie moralnego przesania zawartego w kazdym z sakramentów, bowiem kazdy dar aski rodzi moralne zobowi azania.

BIBLIOGRAFIA I. Dokumenty Kos´cioa Jan Pawe II:

Encyklika Redemptor hominis (RH). Watykan 1979. Encyklika Dives in misericordia (DinM). Watykan 1980. Encyklika Dominum et Vivificantem (DeV). Watykan 1986. Encyklika Veritatis splendor (VS). Watykan 1993.

Encyklika Ecclesia de Eucharistia (EdE). Watykan 2003. Adhortacja apost. Familiaris consortio (FC). Watykan 1981. Adhort. apost. Reconciliatio et paenitentia (RP). Watykan 1984. Adhortacja apost. Chrisifideles laici (ChL). Watykan 1988. Adhortacja apost. Pastores dabo vobis (PDV). Watykan 1992. List apost. Dominicae cenae (DC). Watykan 1980.

74_{Por. N a d o l s k i. Sowo Boze i sakramenty s. 161.}

75_{KK 10. Por. S. M o j e k. Kapan Chrystusa – ojcem duchownym w posudze ludowi}

Bozemu. W: Kapan pos´ród ludu kapan´skiego. Homo meditans t. 14. Red. W. Somka. Lublin: TN KUL 1993 s. 99-107.

List apost. Salvifici doloris (SD). Watykan 1984.

List apostolski Tertio millennio adveniente (TMA). Watykan 1994. List apost. Misericordia Dei (MD). Watykan 2002.

II. Opracowania

B a j d a J.: Etos sakramentu mazen´stwa. W: Jan Pawe II. Mezczyzn a i niewiast a stworzy ich. Sakrament. O Jana Pawa II teologii ciaa. Red. T. Styczen´. Lublin: RW KUL 1998 s. 231-248.

B i e l e c k i S.: Ustanowienie Eucharystii. W: Eucharystia. Misterium – ofiara – kult. Red. J. Kopec´. Lublin: RW KUL 1997 s. 35-51.

B o  o z W.: Eklezjalne aspekty moralnos´ci chrzes´cijan´skiej. Tuchów: Wyd. „Homo Dei” 1991.

B u x a k o w s k i J.: Podstawy teologiczne posannictwa diakona, prezbitera i biskupa. W: Ewangelizacja w tajemnicy i misji Kos´cioa. Program duszpasterski na rok 1994/95. Komisja Episkopatu Polski Duszpasterstwa Ogólnego. Red. E. Szczotok, A. Liskowacka. Katowice: Wyd. Archidiecezjalne 1994 s. 87-116. Chrzest – nowos´c´ zycia. Homo meditans t. 10. Red. A. J. Nowak, W. Somka.

Lublin: TN KUL 1992.

Czowiek. Mios´c´. Rodzina. „Humanae vitae” po 30 latach. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Lublin: RW KUL 1999.

D e r d z i u k A.: Teologia moralna w suzbie wiary Kos´cioa. Lublin: Wyd. KUL 2010.

Eucharystia – mios´c´ i dziekczynienie. Homo meditans t. 9. Red. W. Somka, A. J. Nowak. Lublin: TN KUL 1992.

Ewangelizacja i nawrócenie. W: Komisja Episkopatu Polski Duszpasterstwa Ogól-nego. Ewangelizacja i nawrócenie. Program duszpasterski na rok 1995/96. Red. E. Szczotok, A. Liskowacka. Katowice: Wyd. Archidiecezjalne 1995.

G o c k o J.: Kos´ció obecny w s´wiecie – posany do s´wiata. Teologiczno-spoeczne aspekty posannictwa Kos´cioa w s´wiecie po Soborze Watykan´skim II. Lublin: Wyd. KUL 2003.

Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Radom: POLWEN 2005.

Jezus eucharystyczny. Red. M. Rusecki, M. Ciso. Lublin: RW KUL 1997.

Kapan pos´ród ludu kapan´skiego. Homo meditans t. 14. Red. W. Somka. Lublin: TN KUL 1993.

Katechizm Kos´cioa Katolickiego. Wprowadzenie. Red. M. Rusecki, E. Pudeko. Lublin: RW KUL 1995.

K o c h G.: Sakramentologia – zbawienie przez sakramenty. T. W. Szymona. Kraków: Wyd. „M”.

M i g u t B.: Znaki Misterium Chrystusa. Historiozbawcze ujecie sakramentów wedug Salvatore Marsilego OSB (1910-1983). Lublin: RW KUL 1996.

Mios´c´ – pciowos´c´ – podnos´c´. Aktualne problemy etyki seksualnej. Red. P. Morci-niec. Opole: Wyd. UO 2007.

O r z e s z y n a J.: Spoeczno-eklezjalny wymiar sakramentu pokuty. Kraków: Wyd. Naukowe PAT 1996.

Sakramenty wtajemniczenia chrzes´cijan´skiego. Red. J. Kudasiewicz. Warszawa: ATK „Collectanea Theologica” 1981.

S a r m i e n t o A.: Mazen´stwo chrzes´cijan´skie. T. P. Rak. Kraków: Wyd. „M” 2002.

S´wiadek nadziei. Ks. prof. Janusz Nagórny twórca i nauczyciel teologii moralnej. Red. A. Derdziuk. Lublin: Wyd. Diecezjalne Sandomierz 2008 s. 361-363. Teologia duchowos´ci katolickiej. Lublin: RW KUL 1993.

THE ECCLESIAL DIMENSION OF SACRAMENTS

S u m m a r y

The Conciliar revival of the vision of the Church and of vocation had enhanced the status of the communal character of Christian life. The community of the Church is a necessary milieu for religious and moral life of Christians. It is in the Church that the encounter with the saving God takes place, and owing to the sacraments a man is sanctified. Sacramental grace gives rise to moral obligations, and moral life requires turning gifts and obligations that issue from sacraments into actual deeds. This means that sacramental gifts indicate the moral imperative, and moral life acquires the style of sacramental life. One of the most important moral imperatives of sacramental life is its communal dimension.

Translated by Tadeusz Karowicz

Sowa kluczowe: sakramenty, wspólnota Kos´cioa, moralne przesanie sakramentów. Key words: sacraments, community of the Church, moral message of sacraments.