Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, T. 17 za rok 1947

POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO

TOM XVU Z A ROK 1947

A N N A L E S

DE LA SOCIÉTÉ GÉOLOGIQUE DE POLOGNE

T O M E X V I I A N N É E 1 9 4 7

Wydano z zasiłku W ydziału Nauki Ministerstwa Oświaty

K R A K Ó W 1948

P O L S K I E T O W A R Z Y S T W O O E O L O O I C Z N E U L I C A Ś W. A N N Y 6 S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E C R A C O V I E 6 R U E ST. A N N A

KOMITET REDAKCYJNY-REDACT10N S. Krajewski (Warszawa)

Al.

—

Autorzy są odpowiedzialni za treść swych artykułów. — Les auteurs assument eux-mêmes ta responsabilité de la teneur de leurs travaux.

Text anglais traduit par

Al.

q>/fe ^?/(/?-

R O C Z N I K

POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO

TOM XVII

-

ZA R O K 1947

. ^j

A N N A L E S

DE LA SOCIÉTÉ GÉOLOGIQUE DE POLOGNE

T O M E X V I I A N N É E 1 9 4 7

W y d a n o z zasiłku W y d z ia łu Nauki Ministerstwa O św ia ty

\

K R A K Ó W 1 9 4 8

P O L S K I E T O W A R Z Y S T W O G E O L O G I C Z N E U L I C A Ś W . A N N Y 6 S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E C R A C O V I E 6 R U E S T . A N N A

9

KOMITET R E D A K C Y J N Y -RED ACTION S. Krajewski (Warszawa) M.Książkiewicz (Kraków) E. Passendorfer (Toruń) K. Maślankiewicz (Wrocław) Kraków — Cracouie, św. Anny 6

Autorzy są odpowiedzialni za treść swych artykułów. — Les auteurs assument eux-mêmes la responsabilité de la teneur de leurs travaux.

*

Text anglais traduit par

M .

P a ń stw o w e T o ru ń sk ie Z a k ła d y G raficz n e D ru k a rn ia N r 2 T o ru ń E -483221

SPIS TREŚCI.

T a b l e d e m a t i è r e s .

f J. Nowak: Miocen północnej krawędzi Karpat . . . . 1

—

38 A. Gaweł: Geologiczne warunki występowania soli niebieskiej, 39 ametystu i fiołkowego fluorytu... 50 A. Gaweł:

51

amethyst and violet fluorite

...60 B. Halicki: O żwirach i głazach „antropogenicznych“

w Karpatach...61

—

88

B.

Halicki:

właściwej roli kwarcytu w żwirowiskach przed­

pola Tatr... 89

. —

... 102 S. Siedlecki i T. Wieser: Porfir w dolinie Czernki 103—119

I *

S. Siedlecki i T. Wieser:

...121 — 135 M. Książkiewicz: Przekątne uwarstwienia niektórych skał

fliszowych... 137

Current bedding in Carpathian F l y s c h

... 152 J. Wdowiarz: Płaszczowina skolska w rejonie Czerem oszu . 153

—

. 193 F. Bieda: Przyczynek do znajomości otwornic fliszu karpackiego 195

—

... 222

V Y . Friedberg: Przyczynki do znajomości miocenu Polski cz. IV

A contribution to the knowledge of the Miocene oj' Poland part I V ...

235 J. Czarnocki: Przewodnik XX. Zjazdu Polskiego Towarzystwa

Geologicznego w Górach Świętokrzyskich w roku 1947 ■ ¿57

Guide pour XX. Reunion de la Société Géologique

de Pologne dans les Montagnes de St. Croix. Août 1947

,299 St. Jaskólski: •(• Karol Bohdanowicz...301 314 K. M a ś 1 a n k i e w i c z: f Stefan Czarnocki... 315— 326 Z. Pazdro: f W ojciech Rogala... 327— 340 R. Galon i E. Passendorfer: Przewodnik XXI. Zjazdu

Polskiego Towarzystwa Geologicznego na Kujawach i Po­

morzu w roku 1948 I

—

... XVII Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Geologicznego

w roku administracyjnym 1 946/47 ... XIX— XXIV Spis zagranicznych czasopism periodycznych Pol. Towarzystwa

Geolog, otrzymywanych drogą wymiany . . . XXV—XXXII Spis członków Polskiego Towarzystwa Geologicznego . . . XXXIII

Liste des membres de la Société Géologique de Pologne

XXXVIII

«

f 3 a n N o w a k .

A

Miocen północnej krawędzi Karpat.1

The M iocene o f the n o rth e rn b o rd e r o f the Carpath ians.

a) R o z p r z e s t r z e n i e n i e i c h a r a k t e r y s t y k a o g ó l n a . U t w o r y mioceńskie pokryw a ją ce znaczną część Polski*

p ołudniowej i ś ro dk ow e j są rozw inięte w dw óch facjach, które zajmują d w a oddzielne o b sza ry. O b s z a r p o łu d n io w y obejmuje Karpaty, synklinorium podkarpackie i znaczną część z b o c zy antyklinorium metakarpackiego; na N od doliny W is ły do o k o ­ lic Sandom ierza, Lubelskie na S od Lu b lin a , część W o ły n ia i Podole. T u miocen składa się zasadniczo z u t w o r ó w m o r ­ skich (Paratetys), podścielonych czasem utw oram i lą d o w ym i, najczęściej lim no- lub potam o-klastycznym i i ku brzegom m a ­ jącymi w różn ych poziom ach takież w k ła d k i.

O b s z a r p ółnocno-zachodni znajduje się po N stronie zachodniej części antyklinorium metakarpackiego, sięgając na południe w dolinę W is ły , do okolic Dęblina, stąd na E w d o ­ linie B u g u nieco p oza D ro h ic zy n i S u ra ż, stąd zaś granica biegnie ku N W nieco na E od Lic b a rk u ku zatoce F ry s k ie j, na N od Ś w . Siekierki (Heiligenbeil). U t w o r y mioceńskie tego o b sza ru mają pochodzenie wyłącznie lądow e, a p o n ie w a ż

1 O d r e d a k c ji : W s p u ś c iź n ie r ę k o p i ś m i e n n e j p o p r o f e s o r z e J a n i e N o w a k u p o z o s t a ł f r a g m e n t ro z d z ia łu z a t y t u ł o w a n e g o „ M io c e n “ . P r a w d o ­ p o d o b n i e m iał to b y ć j e d e n z r o z d z i a ł ó w „ G e o lo g ii P o l s k i “, n a d k t ó r ą Z m a r ły p r a c o w a ł w o s ta tn i c h la ta c h p r z e d w o jn ą. Z t e g o r o z d z ia łu z a c h o ­ w a ł się ty lk o w s t ę p i c z ę ś ć t r a k tu j a c a o m io c e n ie b r z e g u K a rp a t. F r a g m e n t t e n d r u k u j e m y b e z z m ia n , d a ją c m u ty lk o p o w y ż s z y tytuł, g d yż o d n o s i się o n w y łą c z n ie d o m io c e n u p ó łn o c n e j k r a w ę d z i K a r p a t. S t r e s z c z e n i e , n a p o d ­ s t a w i e k t ó r e g o z o s t a ło s p o r z ą d z o n e tłu m a c z e n ie a n g ie ls k ie , p r z y g o to w a ł d r W . K ra c h , k t ó r y p r z e p r o w a d z i ł t e ż k o r e k t ę n a z w łacińsk ich .

* O p r a c o w a n i e z p r z e d w r z e ś n i a 1939 r.

2

zaw ierają w k ła d k i lignitów n a z y w a się je, z w ła s z c z a w l i t e ­ raturze nie mioceńskiej, formacją b u ro w ę g lo w ą .

W obu w yp a d k a ch u tw o ry te zajmują p rze w a ż n ie o b s za ry płaskie kraju, osiągając rz a d k o tylko form y w ybitniejsze w k r a j­

o brazie, jak na R o z t o c z u L w o w s k o - R a w s k i m , na północnych krańcach Po d o la ku W o ły n io w i i w ogóle na P o d o lu , w i e ń ­ cząc jego w y ż y n y aż po dolinę Dnie stru, na p ołudniu . N a o b ­ szarach p r z e z siebie zajętych decydują te u tw o r y p r z e w a ż n ie o konfiguracji p o d ło ża pleistoceńskiego. M ią ższo ść miocenu morskiego jest b a rd zo rozmaita. N a Po d o lu nie p rze k ra c za często 100 m , - w Karpatach zachodnich czasem nie p rze k ra c za kilkunastu m e tró w , natomiast w brzeżnej grupie K a rp a t E d ochodzi ona do 100—500 m ( B i tk ó w , B o r y s ła w ), zaś na ich p rzed p olu osięga 400 m. M ią ższo ść miocenu lą d o w e g o jest na ogół mniejsza i ulega zn a czn iejs zym w a h a n io m . W y n o s i ona p od G d a ń s k ie m niewiele ponad 120 m, w T o r u n iu 20 m, w W a r s z a w ie 28—63 m, w Dęblinie 3 m , w Ł u k o w i e 14 m.

b) S t r a t y g r a f i a . M i o c e n m o r s k i .

D z i ś ogólnie s to s o w a n y p od zia ł opiera się na w z o r z e a k w ita ń sk im , w części p oda p eniń sk im , z p e w n y m w p ł y w e m okolic W ie d n ia i Po doła rosyjskiego.

I Sarm at g órny T o rto n

R o zp a tru ją c zasięg p o z io m y u t w o r ó w m o rza mioceńskiego o b sza ru naszej P a ra te tyd y, odnosi się w r a ż e n ie , że u t w o r y te są właściwością P o d k a rp a cia , p rze c iw sta w n ą o b s z a ro w i K a rp a t, w którego obrębie zna jd ują się tylk o w y j ą t k o w o (okolice N o ­ w ego Sącza i t. d.). Stąd daw niej m ó w iło się o „p od k a rpa ck im miocenie“ so lo n o ś n ym , starszym i o transgredujących na z a ­ chodnich Karpatach płatach miocenu m ło d sze g o . Pogląd taki jest słu s zn y o tyle, o ile chodzi o stw ierdzen ie fa ktu , że na P o d ka rp a c iu istnieje terytorialnie i objętościowo przew aża ją ca masa miocenu m łod szego . P o z a tym daje się tu w y ró ż n ić pięć transgresji m orskich, rozkładających się w najogólniejszych zarysach w sposób następujący.

Miocen \ H e lw e t

I B o r d (lub b ordygal)

_ 3 —

P o d ło że , na którym leżą u tw o ry naszej części Paratetydy, kształtem s w y m p rzy p o m in a misę p od łu żn ą o zagłębionej p o ­ śro dk u cza s zy, okolonej podniesioną, bardziej płaską krezą.

K r e z a obejmuje od północy S zbocze a ntyklinorium metakar- packiego od K ra k o w s k ie g o p rze z M iechow skie, Ś w ię to k rzy s k ie a ż po Po dole , od południa K a rp a ty. C z a s z a stanowi strefę ś ro d k o w ą m iędzy krezą karpacką a metakarpacką. N a krezę w zachodniej części Ka rp a t, a ż po dolinę S a nu (K a ń c zu g a , Ł o p u s z k a ) w k ra cza ją tylko dw ie niższe transgresje tortońskie, sięgając w okolicę dzisiejszej doliny Dunajca ku S aż po k o t ­ linę N o w o ta r s k ą , w p o p rze k fliszowej g rupy średniej i m a g u r­

skiej a ż do Pienin. N a E od Sanu te same transgresje nie w c h o d zą już na grupę średnią p ła szczo w in od N . T y lk o jedna z nich, mianowicie n iżs za , wstępuje p rze w a żn ie przekraczająco na z ło ż o n ą wschodnią grupę b rze żn ą fliszu, do której należą takie jednostki s k ib ow e jak „w g łę b n y fałd b o ry s ła w s k i“ , takiż majdański i b itko w ski w okolicy N a d w o r n y i łańcuchy g rupy p ła s zc zo w in y pokuckiej (Płoski, B ru s n y , Karm atura, Kam ienisty, Ś w i d e r s k i , Biul. St. G e o l. B o r y s ła w , 8, 1925). G ł ó w n e u tw o ry tej samej transgresji dolno-tortońskiej, w r a z z takim iż n a s tę p ­ nej grabowieckiej, budują najzew n ętrzn iejszą jednostkę te k to ­ niczną, ro z ło ż o n ą na p rzedp olu jednostki wschodniej brzeżnej m ię d zy Przem yślem a Cze re m o sze m . Posiada ona charakter złożo n e g o z kilku łusek antyklinorium , nasuniętego w całości na autochton mioceński, w ypełniający czaszę. W ten sposób kreza p o łu d nio w a nie leży tu płasko, lecz jest silnie z d e fo r ­ m o w a n a p r z e z p o fałdo w an ie, złuskowacenie i przesunięcie na autochton czaszy ( B u j a l s k i , S p ra w . P. I. G . 1930, W y s z y ń - s k i - O b t u ł o w i c z , P rz e m . N a ft. 23, 1927).

M io c e n d o ln y .

T y lk o część u t w o r ó w , wspom nianej w y ż e j, tektonicznej wschodniej g rupy b rze żn e j, odnieść m o żn a do miocenu d o l­

nego. W czołowej partii fa łd u -łu s k i Kamienistego, w takim że S ło b o d y Rungurskiej (kopalnie nafty) i P o to k ó w koło N a d w o r ­ ny, najczęściej nad łupkami m enilitowym i, lecz ró w n ie ż nad eocenem (Słobod a R u n g u rska i in.) lub w arstw am i kro śn ie ń ­ skimi (polanickimi) leży kilkuset m e tro w y kompleks tz w . z le ­ pieńca słob ódzkieg o (ze S ło b o d y Rungurskiej). Jego m iąższość maleje ku S W i S E tak, że w łęku m iędzy antyklinam i K a ­

mienistego i K a rm a tu ry w yn o si za le dw ie kilkadziesiąt m e tró w . Zlepieniec s łob ódzki jest u tw o re m m o rsk im , składa się z b rył nieraz d u żych , lecz i o to c z a k ó w ró ż n o k a lib ro w y c h a ż do z u ­ pełnie drobnych na peryferiach S W , N W i S E w y s tę p o w a n ia . T w o r z ą go skały krystaliczne, głów nie zm e ta m o rfizo w a n e , stare łupki z w a n e tu fyllitami, zielone lub c ze rw o n e , d ia b a z y lub ich tu fy,-c za rn e łupki zm ienione w fyllity, c z e r w o n y jaspis, ciemny kw a rcyt i osadowce niezm ienione, jak ż ó łty dolom it ( d e w o n , trias?), ve rruk a no (perm ?), c ze rw o n e p ias k ow ce (de- w o n ? ) , wapienie („sztramberskie“ , jura?), w apienie margliste (górn. kreda), wapienie n u m ulito w e (eocen) ( K r e u t z - G a w e ł , -M e m . Assoc. K a rp . 1 1925, Ś w i d e r s k i , Biul. St. G e o l. B o r y ­ sław 8,1925, B u j a l s k i . S p ra w . P. T . G . 1930).

Skamielin o r g a n iz m ó w żyjących w czasie osad zenia się zlepieńca nie z n a m y . W ięc jego w ie k m o żn a określić tylk o pośrednio w sposób następujący:

1) N a jm ło d s z y m i u tw o ra m i, jako ok ru ch y w zle p ie ń ­ cach re p re ze n to w a n y m i, są eoceńskie wapienie n u m u lito w e ( B i e d a , Buli. Ac. Sc. Ser. B . 1930). E o c e n jest tu zatem dolną granicą paleontologiczną.

2) Jeżeli się jednak z w a ż y , że łu p k i m enilitow e, a z w ł a ­ szcza ich rogowce leżące na eocenie, m ia łyb y w s ze lkie szanse z a c h o w a n ia , g d y b y istniały w skałach macierzystych zlepieńca, granica ta u zys k u je umocnienie, ja k k o lw ie k natury neg atyw ne j,

3) N a jm ło d s z ą skałą, na której te zlepieńce le żą , są w a rs tw y polanickie, lub łu pki m enilitow e ,,górne" w ie k u g ó rn o - oligoceńskiego (?), mające tu ró w n ie ż s w oje w k ła d k i zlepieńco- w e , „s ło b ó d z k ie “ ( B u j a l s k i 1. c.).

4) W L u c z y zlepieńce mają stratygraficzny n a d k ła d iłó w

„solnych“ , a w dolinie N i e d ź w i e d z i c y ( L u c z a ) ił solny jest stratygraficzną w k ła d k ą w zlepieńcu s ło b ó d z k im ( B u j a l s k i S p ra w . P. T . G . 1930, str. 248). P o n ie w a ż ił solny za licza m y do dolnego to rlo n u , więc tu zlepieniec s ło b ó d z k i m o ż e o d ­ powiadać^ m i o c e n o w i d o l n e m u i h e l w e t o w i , leżąc nad g ó rn y m oligocenem i p o d d o ln ym to rto n e m ; część w y ż s z a zlepieńca w tych w a ru n k a c h n a le ży r ó w n ie ż do tortonu. N ie m o żn a więc tu w y r ó ż n ić a k w ita n u i b ord u ani n a w e t h elwetu należącego do miocenu górnego, trzeba się ograniczyć do pojęcia miocenu dolnego z niem ożnością oddzielenia naw et od helw etu. B u j a l s k i , idąc śladem g e o lo g ó w rum uńskich,

— 5 -

zalicza ten ił solny, jak ró w n ie ż i ił solny fa łd ó w wgłębnych ( B o r y s ł a w , M a jd a n, B itk ó w ) do akw itanu — bord u, uważając go za „sta rszą “ formację solonośną i p rzeciw stawia ją „m ło d ­ szej“ w ie k u helweckiego, p rzykryte j rze k o m o p rze z torton;

z w a ż y w s z y jednak, że nie m a m y nigdzie bezpośrednio nad sobą d w óch formacyj „solon ośn ych “ , lecz z a w s z e jedną, stosu­

jemy p o w y ż s z ą stratygrafię.

N a północnym o b w o d z ie miocenu morskiego, zw ła szcza w Ś w ię to k rz y s k im , istnieje wiele wystąpień b ezskam ielinow ych p ia s k ó w ró ż n o b a rw n y c h z iłami n i e r a z o g n i s k o w a t y m i ( K ą ty nad Kam ienną) zawierającymi czasem cząstki drew na (G ly p to s tro b o .iy lo n tenerum Conv.). S a m s o n o w i c z (Og ólna mapa Polski 1:10 0 ,0 0 0 P. I. G . Z e s z . I. 1934) podaje (str. 53) rozm ieszczenie tego rod zaju u tw o r ó w lądow ych z teren ów jurajskich na le w y m brzegu Kamiennej i nad O p a t ó w k ą . Ich w iek p ra w d o p o d o b n ie d o lno-m ioceńs k i w y n ik a , w braku s k a ­ mielin p rzew odn ich, z położenia pod miocenem m ło d szym a utw ora m i starszym i; są one pochodzenia p rze w a żn ie po- ta m o -k la s tyc zn e g o , rzadziej a e ro-k la styczn eg o. M iąższość ich n ieznaczna, rza d k o dochodzi do 25 m (między K o s za ra m i a K ę ­ tami), być m oże, że należą tu też bitumiczne iły z lignitem z okolic Ł u c k a ( N ie b o ż k a , D eren ian k a, Cesarka), zawierające P in u s H a i> lo xy lo n , a leżące na oligocenie ( S a m s o n o w i c z , Pos. N a u k . P. I. G . 42, 1935, K o s t y n i u k , K o s m o s A , 1938).

H e lw e t

, Piętro to posiada, w obrębie facji morskiej paratetydzkiej, d w a ob sza ry w ys tęp o w a n ia u d o kum entow a n e paleontologicznie:

pierw sze na zachodzie czaszy mioceńskiej Śląska C ie s zyń sk ie ­ go, na przed p olu Ka rpa t, drugi na krezie podolskiej, w dolinie S try p y , w okolicy B ucza cza . P o z a tym należą tu u tw o ry s ło d ­ k o w o d n e leżące już to pod m orskim tortonem, już p o za jego obrębem. N a mapie pow ierzchn i karbonu widać grzbiet bie­

gnący W - E od okolic O s tr a w y p rze z K a rw in ę ku K o ń c zyc o m , w z n o s z ą c y się miejscami ponad 200 m n. p. m., a odgraniczony od S i N głębokimi dolinami zbiegającymi się pod S k o c z o w e m . O d N do okolic na S od O r z e s z a p r z e z P s zczyn ę biegnie ja k ­ b y d o p ł y w o w a dolina zbiegająca się z p oprzednią pod S k o c z o ­ w em i chowająca się ku S pod Karpatam i. O t ó ż na S od linii biegnącej od okolic P ru d n ik a (Neustadt) na Śląsku O p o ls k im ,

p rze z K ro p k o w ic e n. O d r ą , p r z e z T o s z e k a ż do doliny K ło d n ic y , na S od K a tow ic, cała ta okolica śląska zajęta jest p r z e z u t w o ­ ry mioceńskie, morskie, łączące się okolicą doliny W is ły ku E z miocenem okolic K r a k o w a i wypełniające o w e nierów ności pow ierzchn i karbońskiej. K u N W u tw o r y te z a n u rz a ją się pod ró w n ie ż mioceńskie u tw o ry s ło d k o w o d n e , ku W w y c h o d z ą pod M o r. O s tr a w ą (]a k łow ie c), ku S W łączą się z m orskim i u t w o ­ rami M o r a w , ku N w y c h o d zą w p o w ie trze . Część ich n iż s za należy do helwetu.

N a w s p o m n ia n y m w y że j wale k a rb o n u o s tra w s k o -k a r- w ińskiego leżą osady p r z y b r z e ż n e ro zw in ię te jako iły mar- gliste, p rzy k ry te zlepieńcami z ło ż o n y m i z o to c z a k ó w b azaltu jakłowieckiego i zaw ierającym i w k ła d k i wapieni m s z y w io lo - w ych . N a nich leżą niezgodnie piaskow ce zaliczon e ju ż do tortonu (p o zio m bogucicki, więc p rzyp u s zcza ln ie istniała lokalna p rze rw a na czas d olno-tortoń sk i, opolski). P o z io m n iż s z y z a ­ wiera bogatą faunę, opisaną najpierw p r z e z K i t t l a ( A n n a l.

d. naturhist. M useum . 1887), potem p r z e z O . G a n s s a (Firg e n - w a ld 1936).

W zagłębieniach, po obu stronach w a łu i dalej na E od Ja kło w c a , już na ob sza rze Po lski, na k a rbon ie leży facja iło w o - marglista o s a d ó w , właściwa cza s zy mioceńskiej i zazębiająca się obocznie z p r z y b r z e ż n ą . Posiada ona og ro m n ą m iąższoś ć w depresjach (Chyb ie w depresji P s z c z y ń s k o - S k o c z o w s k i e j 1054 m , P e t r a s c h e c k , Kohlengeologie d. ósterr. Teilstaaten 1926). W depresji p s z c zy ń s k o -s k o c zo w s k ie j, w Z a w a d z i e koło O r z e s z a ( M i c h a e l , Ja hrb . G e o l. L . A . 1913) le ży ona na oli- gocenie, s p oczyw a ją cym tu na triasie, w C h y b iu na oligocenie u ł o ż o n y m na karbonie. O b e jm u je w tej postaci helwet i tor- ton po p o zio m grabowiecki w łącznie. O becność helw etu jest tu s tw ie rd zo n a paleontologicznie w okolicy M o r . O s t r a w y ( F r i e d b e r g , K o s m o s 1912, str. 312) i w okolicy C ze ch o w ic i B r z e s z c z ( W . K r a c h , Prace geol. K o m . śl. P. A . U . 1939) i D z ie d z ic ( F r i e d b e r g , K o s m o s 1928, str. 3 17). K r a c h o z n a ­ czył następujące sk a m ieliny: A r c a (B a rb a tia ) b arb a ta L , Le d a p u sio Ph il., H in n ite s crispus Broc., S p o n d p lu s G u s s o n ii Costa, O s t r e a c o c h l e a r Poli, O . m o r a u i c a K ., T u rb o n illa scala E . , F im b ria te lla filo g ra n a ta D o d ., S u rc u la su b tro c h le a ris F r i e d b .(

U a g i n e l l a d e p r e s s a D a u d ., D e n d r o p h y l l i a P o p p e l a c k i R s . (recte C la d an g ia conferta Rs.), A m p h ih e lia S is m o n d ia n a

Seg., Coenocpathus crassus Z e js z n ., (false Ca riop hp llia salina- ria) i in. K r a c h opracow ał tę faunę z iłów , z kaw ałam i węgla z na dkładu karbon u. F o r m y podkreślone zgod ne są ze z n a le ­ zio n ym i w iłach helweckich o k o lic 'M o r . O s tr a w y . ( G a n s s 1. c.

str. 108).

Po d o b n e u tw o ry helweckie podścielają torton za p e w n e na znaczniejszych partiach Śląska. Je d n a k że b rak p r z e r w y w sedymentacji w czaszy, brak danych skam ielinowych z w ie r ­ ceń, a wreszcie m onotonia iłów marglistych od góry do dołu miocenu c zas zy, nie p o zw a la ją obecnie na terytorialne o k r e ­ ślenie o b s z a r ó w zajętych tu p r z e z helwet.

D ru g ie miejsce w ys tępo w a nia helwetu stw ierdzonego p a ­ leontologicznie znajduje się na Po dołu, nad S tryp ą , w okolicy B u cza cza . T u w obniżeniu d olinnym pochodzenia erozyjnego ( Z y c h , Po s N a u k . P. I. G . 33, 1932, str. 116) na przestrzeni P o d l e s i e - P o d z a m e c z e k - P r z e w ł o k a , znajdują się piaski i w a p - niste piaskowce osadzone w m o rzu , leżące na cenomanie, zaw ierające: O n co p h o ra dubiosa H o e r n ., Congeria S a n d b e rg i A n d r z ., O stre a cf. g rpphoides Schloth. var. b u czacze n sis Ł o m ., Venus cf. cincta E ic h w ., L u tr a r ia , G ly c y m e ris ( F r i e d b e r g , Bull. Ac. Sc. B . 1933). M ią ższość tych o s a d ó w nie p r z e ­ kracza 1 m.

T r ze b a przypuścić, że osady te pochodzące z transgresji morskiej na krezę p odolską, podobnie jak helwetu śląskiego na k a rbon , w obu w yp a dk a ch należą do tego samego m o rza posuwającego się zasadniczo czaszą p ara tetyd zką , jako p i e r ­ w s z y paleontologicznie s tw ie rd zo n y , z pięciu p o zy ty w n y c h r u ­ chów mioceńskich. O s a d y te są p rzyk ryte w okolicy B u c z a ­ cza p rze z wapienie z cien kosk orup ow ym i rodzajami s ło d k o ­ w o d n y m i (Lim n a e a , P la n o rb is , B ith y n ia , Va lva ta i in.), do k tó ­ rych w y ż e j dołączają się rodzaje ślim a ków lądowych ( H e lix P u p a i in.). W innych miejscach Podola połud nio w ego w y s tę ­ pują w tym poziom ie margle, iły (za p ew n e o znaczeniu p r z e ­ m y s ło w y m , odtłuszczanie w ełny) i złogi brunatnych i szarych krzem ien i, a ob ok ślim a kó w zjaw iają się owoce ramienicy C h ara polonica U n g . G ru b o ść tych u tw o r ó w nieznaczna, od kilkunastu mm do 2 m. Za jm u ją przestrzeń nad Dniestrem m ię d zy M ariam polem a Czernelicą, nad Z ło tą L ip ą , sięgają na N a ż p oza B r z e ż a n y nad Ko ro p ce m , aż do linii kolejowej do P o d w o ło c z y s k , nad Strypą po W iś n io w c z y k . N a jw y ż e j leżą na

— 8

a rk u s zu B rz e ża n y (350—400 m), opadając z w o ln a ku D n ie s tro w i (240—300 m).

. S tw ie rd za m y tu w dolnej części h elwetu z a le w m o rza idący od czaszy na część k r e z y zosta w ia ją cy sedymentację

~ ta la s so -k la styczn ą , za c h o w a n ą w drobnej resztce; w górnej części następuje w ys ło d ze n ie się z a le w u , ustąpienie m o rza i sedymentacja lim n o -k la s ty c zn a na o b s za rze zn a czn ie w i ę k ­ s zym . ]est ona tu p rzy k ry ta p r z e z osady d o ln o - to r to ń s k ie , pochodzące z d r u g i e j transgresji mioceńskiej. P r a w d o p o ­ dobnie do tego samego za le w u helweckiego należą w K a r p a ­ tach S E b rze żn yc h w a r s tw y d o b r o t o w s k i e , sp oczyw a ją ce na zlepieńcach słob ódzkich. Składają się one z p ia s k o w c ó w c ie n k o -w a r s tw o w y c h , m ik o w y c h , popielatych, ilastych, z p r ę ­ gami falistymi, z w k ła d k a m i łu p k o w y m i. Są p r z y k r y te p r z e z pstre iły margliste; skamielin nie zaw ierają.

W niektórych zagłębieniach starszej p o w ie rzc h n i w y s t ę ­ pują u tw o r y zaliczane do helw etu, z a r ó w n o po stronie p o ł u ­ d n io w o - z a c h o d n ie j ( K o w a l e w s k i - C z a r n o c k i ) jak po stro ­ nie p ó łn o cn o -w s c h o d n ie j ( S a m s o n o w i c z ) G ó r Ś w i ę t o k r z y ­ skich i licznych innych analogicznych miejscach k r e z y p ó łn o c ­ nej, zajętych p r z e z z a le w morski d o ln o - to r to ń s k i. P e tr o g r a ­ ficznie są to w apienie, najczęściej margliste, jasne, iły czasem w apniste, sinaw e, zie lo n a w e , czasem piaszczyste, piaski białe lub brunatne z fauną s ł o d k o w o d n ą , czasem z w k ła d k a m i b uro- węgla. W synklinie połanieckiej sp o c zy w a ją one na kred zie górnej, na p rze d łu że n iu a n ty k lin y s o b k o w s k ie j w okolicy K o ­ rytnicy i C h o m e n to w a na ra ura ku (?) w inw ersji m o rfo lo g ic z­

nej tej a n tyk lin y , nie w c h o d zą c już w synklinę m ię d z y tą anty- kliną a następną ^ Z b r z a ń s k ą . M ią ż s z o ś ć m ię d z y C h o m e n - to w e m a K orytn icą d ochodzi do 35 m. Z p o c h o d ze n ia są to u t w o r y głów nie lim n o -k la s ty c z n e , rzad ziej p o ta m o -k la s t y c z n e . F a u n a lą d o w a ( H e lix , L im n a e a , P u p a ) z a p e w n e spłukana do w o d y . W ś r ó d iłó w (C h o m e n tó w — N i z i n y ) w ys tę p u ją cztery s o cze w ki b urow ęg la (10 cm, 30 cm, 60 cm, 185 cm). W ęgiel w y k a z u j e ( C z a r n o c k i , Po s. N a u k . P. I. G . 32, 1932, str. 19) 3320—4165 kal., zap a s o k o ło 500.000 m 3. W e wschodniej części G ó r Ś w ię to k rz y s k ic h w Męczennicach, Pęczyn ach nad O p a t ó ­ w k ą , potem w M ię d z y g ó r z u pod Z a g r o d a m i i K o m o rn ie a n a lo ­ giczne u t w o r y (piaski, iły ciemne z cienkimi w a rs tw a m i węgla brunatnego) zalicza S a m s o n o w i c z r ó w n ie ż do helw etu, ( M a ­

— 9 —

pa G e o l. Po lski, O b j. do ark. O p a t ó w , 1934) a C z a r n o c k i zlepieńce w okolicy Płuczek ( Ł a g ó w ) jak i pstre iły z ułamkami lignitu, glinki ogniotrw ałe z S z b o c za G ó r Ś w ię to k rzy s k ic h . (Pos. N a u k . P. I. G . 24, 1929). — N a krezie bliższych i dalszych okolic K r a k o w a na p o tyk a n o na analogiczne u tw o ry s ło d k o ­ w o d n e w okolicach W itk o w ie i P o s ą d z y ; są to szare wapienie, margliste ze ślimakami Lim n a e a , H e l i x , T u d o ra ( Ł o m n i c k i K o s m o s 1902, str. 235), w Bielanach ( P a n ó w , R o c zn . P. T . G . 1936, str. 4) p r z y d ro d ze do Pie ka r, są to zbite i p łytk o w e wapienie i iły z fauną lą d o w ą T u d o ra , P o m a tia s , H e lix , C yre n a , leżące na jurze a p rzy k ry te p rze z torton m orski. P a n ó w cy­

tuje jeszcze u tw o ry s ło d k o w o d n e z B o n a rk i, P o d g ó rza i K a - pelanki k. Z a k r z ó w k a .

Zg o d n ie z tym, co było p o w ied zian e z początkiem ustępu o stratygrafii miocenu, trz y dalsze transgresje morskie tej epoki, p rzyp a d a ią na jej następne piętro, to jest tortońskie, a ich u tw o ry są rozw inię te w t r z e c h głów nych odmianach facjal- nych. M o ż e m y więc tu w y ró żn ić fa :ję k r e z y północnej meta- karpackiej, cza s zy i k re zy p ołu d n io w e j, karpackiej. M iarą z a ­ b u rzeń tektonicznych, które bezpośrednio lub pośrednio p o ­ p r ze d z iły te transgresje, jest fakt, że ich u tw o ry stykają się mniej lub więcej niezgodnie z w s z y s t k i m i p ozn a n ym i dotąd starszym i formacjami, od archaicznych poczynając (na antykli- norium w o ł y ń s k o -u k r a iń s k im ) a na helwecie kończąc. R o z m ia r niezgodności jest z a le żn y w najgrubszych zarysach w prostym stosunku od ro zm ia ru z a b u rz e ń tektonicznych, którym uległo p o dło że i od czasu, jaki dzieli k a żd ą z daw niejszych formacyj od chwili transgresji.

R óżn ice facjalne są jednym z najw iększych s z k o p u łó w p r z y synchronizacji u tw o r ó w w w y p a d k u tortonu. N i e z a w s z e jesteśmy p e w n i, czy m am y do czynienia z chronofauną czy z topofau ną, do czego p rzyłą cza się jeszcze czasem d o tk liw y brak ja kichkolw iek skamielin. M im o tych trudności, m o że m y u tw o r y tortońskie podzielić na następujące podpiętra:

T o r to n

górny torton d olny torton

3. b uh łow s kie 2. grabowieckie

1. opolskie

N a z w y p o ch o d zą : 3. — od miejsc B u h ł ó w na W o ły n iu N E od Z b a r a ż a ( Ł a s k a r e w , Jahrb. geol. R . A . W ie d e ń 1899) 2. — od wsi G ra b o w ie c ok oło Bochni. 1. — od O p o la , n a ­ z w y W . T e i s s e y r e ’ a dla S W Podola ( F r i e d b e r g , R o c z n ik P. T . G . I X . 1933, str. 206).

O p i s o d s ł o n i ę ć

Podpiętro o p o l s k i e ro z p o c zy n a się transgresją. T r a n s ­ gresja ta jest dostrzegalna na obu krezach, z w ła s z c z a u b r z e ­ g ó w , gdy w głębi czaszy stosunki są mało z n a n e ; jest p r a w ­ d opo dob n e, że torton leży tu na helwecie b e z p r z e r w y , lub co najw yżej w penakordancji, co utrudnia w wierceniach uchwycenia granicy m ię d zy tymi obu piętrami, z w ła s z c z a , że Istnieje tu monotonia iłów marglistych, a skamielin w łaści­

w yc h helw etow i dotąd w czaszy nie na p otkan o p o za odcin­

kiem śląskim. Z a r ó w n o na krezie metakarpackiej, jak k a r p a ­ ckiej, a nawet w czaszy w ś ród u tw o r ó w morskich tego o d d z i a ­ łu tortonu, trafiają się częste ślady u t w o r ó w s ło d k o w o d n y c h , a nawet s o c ze w k o w a te w k ła d k i węgla brunatnego, których materiał pochodzi z przyległych partii lą d o w yc h (Krzem ieniec, Ł u k a , Ja s io n ó w , okolice Z ł o c z o w a , G l i ń s k o - S k w a r z a w a , o k o ­ lice Ż ó ł k w i , Potylicz k. R a w y Ruskiej).

N a k r e z ę k a r p a c k ą w k ra c za t y l k o torton d olny.

W jego stosunku do łu ku karpackiego m o że m y w y r ó ż n ić od W ku E następujące cztery odcinki:

a) od okolic W iednia do p rze ło m u M o r a w y k. K ro m ie ry - ża. T o rto n dolny morski leży tu (okolice H o d o n in a na M o r a ­ wach) za pośrednictwem ró w n ie ż morskiego helwetu i b ord u niezgodnie na p o fa łd o w a n ym fliszu g rupy magurskiej (w e w n ę - t rzn o -a lp e js k ie zagłębie mioceńskie); posiada tu tylk o p odpiętro o p o l s k i e i to bez p o zio m u o s a d ó w chemicznych (gips, sól) '•

Jest on p r z y k r y ty p r z e z dolny sarmat.

b) M ię d z y rzeką M o r a w ą a S k a w ą w Polsce, torton p r z e ­ rzuca się z c z a s z y morawskiej tylko na parautochton, na k tóry od strony S E są nasunięte fale g rupy średniej k a r p a ­ ckiej. W ystę p u je tu podpiętro opblskie b ez gipsu. Z d a je się, że innych o d d zia łó w nie ma. O d doliny S k a w y ku E a ż mniej

— 10 —

1 O ja k iś ś l a d a c h g ip s u w ż ó l t o b r u n a t n y c h iłach w o k o li c a c h N ik o l s - b u r g a w s p o m i n a R z e h a k (Z e its c h r. m ä h r . L. M u s e u m s 1903, str. 66).

więcej do połud nika K r a k o w a , nad podpięirem opolskim p o ­ jawia się tu i ó w d z ie podpiętro grabowieckie.

c) Stąd ku E a ż do doliny Sanu (ściślej Ł o p u s z k a W ielk a ) m orski torton d olny najczęściej w obu podpiętrach w k ra cza na w s zys tk ie grupy tektoniczne K a rpa t (parautochton, grupa średnia, grupa magurska) w ten sposób, że p o k r y w a tu p r z e ­ de w s zy s tk im na zna czn ych przestrzeniach czoła brzegu na- sunięć fliszo w y ch , a od okolic T a r n o w a ku S p rze z N o w y Sącz aż p o za N o w y T a rg w k ra c za a ż w ob szar Pienin, za c h o ­ w a n y dziś tylk o w resztkach ocalałych p rzed erozją i d e n u ­ dacją.

d) M ię d z y D o b ro m ile m a K o s o w e m następuje transgresja tylko o p o l u , w facji so ln o -g ip s o w e j na — 1) N brzeg fliszu ( p r z e w a ż n ie łupki menilitowe i w a r s tw y krośnieńskie), który następnie ulega nasunięciu i przew róceniu, tak że „sm uga“ o p o ­ lu znajduje się w serii od w róconej, jako też na — 2) strzępy wschodniej g rupy brzeżnej odgrywające p odo bn ą rolę, jak parautochton na odcinku b. Stosunki te rozciągają się p r a w ­ dop o d ob n ie dalej, na K a rp a ty rumuńskie.

O d c in e k b i c

W okolicy Czech ow ic na Śląsku leżą szare iły, czasem piaszczyste, przekraczająco na fliszu parautochtonicznym ( B u r - t a n ó w n a , K o n i o r , K s i ą ż k i e w i c z , — Mapa G e o l. Karpat Śląskich, Prace K o m . Śl. P. A . U . 1937). Je d n a k że stosunki dalej ku W za O ls z ą , m o że są u brzegu Ka rp a t bardziej s k o m p lik o ­ wane. G łę b o k ie wiercenia (B łęd ow ice, G r o d z is z c z e , S z y m b a r k , S k o c z ó w ) na p o tkały tu pod kredą śląską trzeciorząd parau- tochtoniczny, w k tórym n a p otyk a się w a rs tw y mogące należeć do eocenu pstrego, łu p k ó w menilitowych, w a rs tw k rośn ień­

skich ( = niemczyckich, np. S k o c z ó w , P e t r a s c h e k , V e rh . G e o l. R . A . 1912, str. 85), lecz w ś ró d czerw on ych łu p k ó w mar- glistych znajdują się 60 — 70 m nad karbonem i takie, które zaw ierają obfity gips, ( P e t r a s c h e k , I.e.). P o n ie w a ż podobne z ja w is k a b ę d zie m y śledzić u brzegu K a rpa t i dalej na N , jest p ra w d o p o d o b n e , że i tu trzeciorzęd parautochtoniczny jest częściowo nasunięty na dolne podpiętro tortonu z gipsem, które w przyległej czaszy śląskiej jest d ob rze rozwinięte. Z n a ­ leziono tu z p te ro p o dó w rodzaj V a g i n e 1 1 a, r o z p o w s z e c h ­ nio ny w iłach Polskiej O s tr a w y , P o rę b y , Pie trw ałdu i C z e c h o ­

— 11 —

wic ( K i t t l 1886, K r a c h 1939). W z w i ą z k u z w a rs tw a m i gipsonośnym i b y łb y i celestyn zn a le zio n y w wapieniach cie­

szyńskich w G o le s z o w ie ( N e c h a y , W y d . M u z . SI. 1939), b a rd zo r o zp o w s ze c h n io n y w utworach podpiętra opolskiego ( P s z ó w , K o s zyce , S w o s z o w ic e , P o s ą d z a , Truska w iec) w para- genezie z minerałami czap gipsowych. Dalej ku E aż do doliny S k a w y , opol p r z y k r y w a flisz autochtoniczny z a r ó w n o jak i a u ­ tochtoniczne u tw o ry czaszy (karbon) pod postacią iłó w stalo­

w o - s z a r y c h , czasem piaszczystych z pasemkami węgla b ru n a t­

nego sięgając ku S po A n d r y c h ó w , potem w z d ł u ż W i e p r z ó w k i ( le w o b o c zn y d o p ły w S k a w y ) p r z e z Bachow ice i B e n c zy n ku Sidzinie i Wieliczce. Są one lekko pochylone ku N ( K s i ą ż - k i e w i c z , R o c z n . P. T . G ., 1932, str. 13). W Bacharowicach i Benczyn ie nad iłami leżą piaskowce i zlepieńce z m ateriałów fliszow ych 90 m miąższości, które w Lgocie przech od zą nawet na p ła szczo w in ę godulską; należą one do podpiętra g r a b o - w i e c k i e g o ( K s i ą ż k i e w i c z j. w .: O stre a cochlear, Pecten besseri, P . elegans., P e ctu n cu lu s pilosus, G ib b u la a ffin is , O .r y - stele o h e n ta lis , D itrp p a cornea). Płaskie ułożenie tych u t w o ­ r ó w , z a r ó w n o na autochtonie czaszy jak na parautochtonie a nawet, płaszczow inie godulskiej, p rze m a w ia za tym , że profil ich N — S nie został tu zniekształcony p rze z silniejsze fa łd o ­ wania w przeciwieństwie do profilu wielickiego dalej ku E . Z a c z ą w s z y od okolic W ieliczki ku E a ż do doliny S a nu w Karpatach przem yskich (ściślej Ł o p u s z k a W ., S E od K a ń ­ czugi) stosunek tortonu dolnego do otoczenia m o żn a ująć cza s o w o i przestrzennie w następujących p unktach:

1) T o rto n d olny n a leży do formacji karpackich, p r z e k r a ­ czając transgresywnie szerokim pasem w z d ł u ż dzisiejszej d o ­ liny Dunajca w szystkie człony tektoniczne K a rp a t ku p o ł u ­ dniow i a ż do pasma Pienińskiego w łącznie. Starsze o g niw a układu karpackiego przed tą transgresją uległy odkłuciu od p o d ło ża macierzystego, w y n u rz e n iu nad p o zio m m o rza , silnemu sfałdow aniu i erozji posuniętej tak daleko, że u tw o r y tortoń- skie na p otyka się le żą cą na wszystkich ogniw ach starszych, sfałdowanych od kredy po oligocen, a w utworach solnych W ie lic zk i spotyka się ułamki skał k red ow ych .

2) T o rto n składa się tu zasadniczo z podpiętra o p o l ­ s k i e g o , czasem z resztkami os a d ó w chemicznych, kończących z reguły jego cykl o s a d o w y (gips-sól) i podpiętra g r a b o -

V

- 12 —

— 1 3 —

w i e c k i e g o , leżącego mniej lub więcej w y ra źn ie niezgodnie na p o p rze d n im , a często ze zm ianą os a d ó w w kierunku z g r u ­ bienia ziarna.

3) N a odcinku W ieliczki i Bochni o p o l k r e z y k a r ­ p a c k i e j jest w r a z ze strom o p o fa łd o w a n ym i, starszymi fo r ­ macjami karpackim i nasunięty na opol c z a s z y p o d k a r ­ p a c k i e j , transgredujący tu na utworach p rze d m u rzo w y c h . Nasunięcie to p o w o d u je złu s k o w a n ie S brzegu tortonu czaszy (W ieliczka ) lub silne jej z g a r n i ę c i e i spiętrzenie (Bochnia).

4) T e n ruch K a rp a t z tortonem w stropie od b ył się po ukoń czen iu sedymentacji podpiętra opolskiego i jego se dym en­

tacji chemicznej. P o n o w n y za le w morski (podpiętro g r a b o ­ w i e c k i e ) od b ył się po p rze rw ie sedymentacji, p r a w d o p o ­ dobnie niedługiej i k o ń c zy się w ysłod zeniem , po czym p r z y ­ chodzi z n ó w w y n u rze n ie i lekkie sfałdowanie tych o s ad ów . N a S od K r a k o w a m o rze za le w u opolskiego i grabowie- ckiego sięgało z czaszy na brzeg Karpat. O d S w o s z o w ic idzie zatok a obu tych podpięter p rze z O p a tk o w ic e a ż do miejsco­

wości G a j i L u s in a (C z. K u ź n i a r , Pos. N a u k . P. I. G . 31, 1931, str. 14), gdzie na kredzie karpackiej leżą iły z gipsami (opol) va na nich iły margliste, grabowieckie.

O s o b n o , r ó w n ie ż na kredzie leży płat Z i e l o n a - W r z ą s o - wice, mający u spodu pokład g ip s o w o - s o ln y (3 p o kła d y soli kamiennej, w 41 m 1, 20 m grubości wedle za p is k ó w saliny wielickiej), w y że j iły grabowieckie. W jednym z p a r o w ó w wsi Led nica, praw ie luźne piaski, lekko pochylone ku N , a będące d o b rym ciągiem p ia s k o w c ó w bogucickich (grabowieckich) leżą nad skałami karpackimi bez pośrednictwa podpiętra op olskie­

go. Jeszcze nieco dalej ku E , na S od G d o w a i E od Sypkiej G ó r y w ystępują w p oziom ie grabowieckim , na kredzie brzegu karpackiego, iły łu p k o w e ze zw ę g lo n ym i pniami d rze w , więc ślady flory, podobnie jak w S w o szo w ica ch .

N a przestrzeni m iędzy Ł a z a m i ( S E od W ieliczki) a Ra b ą na w schodzie (zatoka g d o w s k a N i e d ź w i e d z k i e g o ) , p ółn o c­

ny brzeg łańcuchów fliszow ych, w id o c zn y na mapach geologicz­

nych, cofa się na S aż p oza Ra b ę pod G d o w e m . N ie ma danych, co t w o r z y spąg miocenu występującego w D arczycach, Prze - bieczanach (piaski bogucickie), S zc zy g ło w ie (piaski i iły p o z.

grabowieckiego, pod nimi iły gipsonośne opolu), K r a k u s z o w i- cach i W iatow icach (piaski grabowieckie z pochyłem ku N ) ,

\

— 1 4 —

czy u tw o r y p r z e d m u r z o w e (jura?), p odo bn ie jak w W ieliczce, czy też skały fliszow e , jak to było k oło S yp k ie j G ó r y (S od G d o w a ) . N ie m o żn a tedy powiedzieć, czy torton n a le ży tu do cza s zy, czy do k re z y karpackiej. M o ż n a tylko p rzy p u s za ć że

~ granica m ię d zy tymi członami tektonicznym i przebiega w o k o ­ licy Ł y s e j G ó r y (294 m, W ia to w ice S), gdzie występują S>PsY opolskie. Stąd na N i W notuje B u k o w s k i (1932) liczne p u n k ty tylko p o zio m u grabowieckiego (piaski, iły).

Dalej ku E , na odcinku bocheńskim m ię d zy R a b ą a B r z e ­ źnicą stosunki są tu jasne dzięki badaniom B u k o w s k i e g o (Spr. P. I. G . 1921, 1926, 1932):

1) N a Karpatach, już po fazie najsilniejszych nasunięć i z e ro d o w a n iu , o ra z na ich p rze d p o lu pow staje tektoniczne obniżenie się ob szaru mioceńskiej Paratetyd y poniżej p o zio m u O , a m o rze transgreduje w czasie podpiętra o p o l s k i e g o i osadza w a rs tw y chodenickie ( = h e l w e t u B u k o w s k i e g o ) z osadami chemicznymi w stropie.

2) Następuje cofnięcie się m o rza , nie tylk o p rze z o s u ­ szenie, ale i na skutek dalszego ruchu n a s u w a w c ze g o K a rpa t z o s a d zo n ym podpiętrem opolskim na grzbiecie, na opol p r z e d ­ m u rza , o ra z działalność erozyjna- Z tego okresu datuje się też zna czn a część odsolenia o s a d ó w i redukcja o s a d ó w chem icz­

nych w miejscach odsłoniętych.

3) Pow staje p o n o w n e obniżenie się obszaru paratetydz- kiego poniżej O , p rzyc h o d zi n o w y z a le w morski i osadzanie się podpiętra g r a b o w i e c k i e g o .

4) Z a p a d a n ie się obszaru paratetydzkiego postępuje, (z p rzyspieszeniem w czaszy) ale zw o ln a w yp e łn ia się on osadami, a w o d a silnie się w y s ła d za .

5) D o c h o d z i do p o n o w n e g o i ostatecznego w ycofania się m orza z k r e z y karpackiej, p ra w d o p o d o b n ie w z w i ą z k u z d a l­

s z y m ruchem mas fliszow ych ku N . Ruch ten w p o ró w n a n iu z p oprzed nim i jest już nie zn aczny, o czym ś w ia d c zy słabe tylk o z d y s lo k o w a n ie grabowca na k rezie, uspakajające się p raw ie zupełnie w przyległej części cza s zy.

O b a podpiętra dolnego tortonu p o k r y w a ły na krezie k a r ­ packiej z a p e w n e w ię k s ze o b s za ry niż te, na których z a c h o ­ w a ły się do dziś, w miejscach w zględnie na jn iżs zyc h , ich s zczą tk i, ocalałe p rzed erozją. J u ż tu trzeba podkreślić, że gdy w cza s zy oba podpiętra leżą na sobie zasa dn iczo zgodnie

— 1 5 —

(akordancja), to na krezach cechuje to ułożenie najczęściej nie zgodność (dyskordancja) lub co najmniej praw ie zgodność (penakordancja).

Podpiętro o p o l s k i e w okolicy B ochni, głównie tzw . w a rs tw y c h o d e n i c k i e (wieś Chodenice, W od Bochni) n a ­ leżą tektonicznie do p ołud nio w ego brzegu c z a s z y , jak i do omawianej k r e z y karpackiej. P o n ie w a ż tedy są one właści­

wością pierwotnego, sedymentacyjnego i tektonicznego ogniwa, pośredniczącego m ię d zy -czaszą a krezą, a tektonicznie są z w ią za n e z brzegiem Ka rpa t, najlepiej je tu sch arakteryzować.

K o m p le k s chodenicki składa się z iłó w , z a z w y c z a j łu p k o w y c h , z w a rs tw o w a n ie m od grubego do cienkiego, liściastego; barw a s za ro -n ie b ie s k a w a (w tedy n a z y w a się je z w y k le iłami so l­

nymi), ale nie rza d ko zie lo n a w a , brunatna, czarna i czerw on a.

Są one silniej lub słabiej margliste i piaszczyste. Za w ie ra ją w k ła d k i jasnych łu p k ó w ka olinow ych, u w a ża n ych najczęściej za tufity. je d n a k ż e z obserwacji p o k ła d ó w solnych, ulegają­

cych ro zpu szczeniu na powierzchni w kopalni soli w Slatinie koło M a rm a ro s zy , w y n ik a , że część tych u tw o ró w m ożn a uw a ża ć za resztkę zanieczyszczeń, pozostałych po r o z p u s z c z o ­ nej i od p ro w a d zo n e j soli. ja k o w k ła d k i wśród jasnych ł u p ­ k ó w pojawiają się szare, krzemieniste- margle łu p k o w e , p r z y ­ pominające rogowce. N a E od Bochni zmniejszają się one ilościowo na korzyść wzrastających w tym kierunku w kła d ek p ia s k o w c ó w . Pia sko w ce szare, brunatne, twarde lecz czasem kruche, zaw ierają bogatą sieczkę zw ęglonych roślin. U t w o r y te pod wielu w zględam i p rzyp om ina ją iły „solonośne“ , czer­

w o n e margle, liściaste łupki itd. z p rzedpola Karpat W schodnich.

W ś r ó d p o w y ż s z y c h u t w o r ó w , zasadniczo talaso-klastycz- nych, p rzy czym pochodzenie materiałów skałotwórczych jest w głównej masie terrygeniczne, pojawiają się osady chemiczne:

anh yd ryt, gips i sól kamienna, ja k a ś , za p e w n e mniejsza ich część, jest natury wtórnej, potektonicznej tj. te sole i gipsy włókniste, które napotyka się jako wypełnienie szczelin b ie­

gnących w p o p rze k skał p rze w a ż n ie , a które osadziły się tu jako w strefie cementacyjnej, pochodząc z r o z t w o r ó w strefy solucyjnej, znajdującej się za p e w n e bliżej powierzchni po p o ­ wstaniu deformacyj tektonicznych. Powstanie pierwotnych z ł o ż y chemicznych o d b y w a ło się w sw oistym klimacie z wyb itną p rze w a g ą parow an ia nad d o p ływ e m w ó d bez w zglę du na to,

— 1 6 —

czy ten d o p ły w pochod ził z o p a d ó w , czy z dociekania w o d y morskiej z obszerniejszych b asenów . D r o b n e w a rs te w k i, z b u ­ d o w a n e na przem ia n z a n h yd rytu i zaw iesin ilastych, ś w iad czą 0 p rze rw a c h wzmagającej się koncentracji ro z tw o ru ,, s p o w o ­ d o w a n yc h d o p ływ a m i w ó d słodkich, (]. K u h l ; Przeg l. G ó rn - H u t n ,, 1932, odb. str. 9), jako też o tym , że w yd zie la n ie się C a S 0 4 o d b y w a ło się p r z y nasyconym r o z tw o r z e N a Cl, gdy w yd zie la n ie się gipsu o d b y w a się p r z y r o z tw o r z e nie na syco­

n y m ( v a n ’ t H o f f ) . P o k ł a d y soli występują w śród takich iłó w a n h y d ry to w o -s o ln y c h , wapnistych, zawierających S i 0 2 - 3 2 ,6 8 % Ca O - 20, 5 8 %, A l 2 0 3 - 9, 8 2 % , F e 2 0 3 - 4, 4 0 % , S 0 3 - 13, 1 2 % 1 zasolonych.

Sól kamienna p rzyp o m in a sól „ s z y b ik o w ą “ z W ie lic z k i, a ku b rze g o w i so czew solnych jest za n ieczyszczon a iłami i ma odcień p rzyp om ina ją cy ż y w o wielicką sól „zielo ną “ . Często składa się sól z w arstew ek 1,50 cm miąższości na p rzem ia n jasnych i ciemnych (zaw iesiny iłow e, „sól pasiasta“ ).

P o kryw a ją c e te osady ciemne, bitumiczne iły margliste posiadają zasolenie 1,63% N a C l i 1,39% N a 2 S 0 4 i za w iera ją ta kże ilości dość znaczne a ds orb ow a nych K 2 O i M g O . P o d nimi, a nad serią a n h y d r y to w o -s o ln ą znajdują się jeszcze w a r s tw o w e szaropopielate iły łu p k o w e , ró w n ie ż silnie z a s o ­ lone do 3,5% N a C l , ale ró w n ie ż bez p o k ła d ó w soli.

O bfita w p o k ła d y soli część podpiętra opolskiego ciągnie się p r z e z środek Bochni pasem 10 0—200 m s zerokim a o k o ło 3 km długim i o d k ry ty m kopalnią w głąb do 428 m. H a lit w ystępuje w wielkich nieraz soczew kach w ilości 3 d o 9, o grubości J/₂—4 m w przekrojach p oprzecznych. K o p a ln ia istnieje p ra w d o p o d o b n ie od c zas ów przed h istorycznych, ja k ­ k o lw ie k najstarsze ź ró d ło wym ienia 1248 r., w k tórym już istniał s zy b Sutoris.

N a E p rzed łu że nia w a rs tw chodenickich, stare wiercenie w G o r z k o w i e (303 m) i Ł a z a c h (403 m) p o k ła d ó w soli nie natrafiły. W G o r z k o w i e natrafiono ż ó łta w y wapień p o g ip s o w y z galm anem i śladami galeny. Jest to część zespołu paragene- tycznego, sp otykanego w t z w . czapach gipsowych, p o c h o d z ą ­ cych Z ro zp u szc ze n ia p o k ła d ó w g ips ow o-so lnych , blisko p o ­ w ie rzc h n i,, w strefie diagenezy, które uległy swoistej metaso- matozie. W Belle Isle, w Lu izja n ie zn a le zio n o w analogicznej paragenezie siarkę, baryt, galenę, sfaleryt, piryt, chalkopiryt

i ropę ( F . E . V a u g h a n , G e o l. of S a lt -D o m e O il F i aids 1926, str. 387), co p rzyp o m in a stosunki w P s zo w ie na Śląsku, Po - s ą d z y , C z a r k o w y c h , T r u s k a w c u , D ź w in ia c z u i Staruni i tłu­

m a czy się zmianiam i w opolskiej formacji solonośnej, s p o w o ­ d o w a n y m i lo ka ln ym dostępem w ó d do p o k ła d ó w gipsow o- solnych, p o łą czo nym z ro zp u szczan ie m halitu, w y łu g o w a n ie m soli z zasolonych p o k ła d ó w i redukcję gipsu p r ze z bakterie anerobow e z uw o lnien iem s ia rk o w o d o ru , czasem z jego utle­

nieniem, p rzy czym wyd zieliła się siarka (P o s ą d za , C z a r k o w y , S w o s zo w ic e , T ru s k a .vie c , Szcze rze c, P s z ó w itd.) osadzona p rze w a żn ie w wapieniach siarkonośnych żó łta w y c h , szarych, bezska m ielin ow ych , a w małej ilości „ k o m ó r k o w y c h “ , p o w s ta ­ łych z a p e w n e p r z y d o p ły w ie C 0 2 w czasie wspom nianej p r z e ­ m iany g ipsów. B o l e w s k i ( S p ra w . P. I. G . 1935, 3, str. 247) p r zy p u s z c z a , że w P o s ą d z y wapienie k o m ó r k o w e są p o zo s ta ­ łością osadu w a p ie n n o -g ip so w e g o po redukcji gipsu i w y d z i e ­ laniu siarki, jednakże N i e d ź w i e d z k i (U b e r die S a lzform a - tion v. W ie lic zk a u. Bochnia I -II str. 66) stw ierdza zup e łn y b rak wapieni w warstw ach chodenickich p r z y obecności gipsu, co w s k a zu je na m o żliw ość powstania wapieni „p og ipsow ych “ w sposób p o w y ż e j poda n y.

W takich wa run ka ch brak pokła du halitu w wierceniach w G o r z k o w i e staje się z ro zu m ia ły . O ile one tam w ogóle istniały, musiały ulec w y łu g o w a n iu .

W a ż n y m d o w o d e m na rozciąganie się podpiętra o p o l­

skiego na fliszu w kierun ku S są ślady zniszczonych p rze z erozję lub abrazję morską p o k ła d ó w gipsonośnych w Siedlcu nad R a b ą , na Ostrej G ó r z e , oraz w Gierczycach na S od Siedlca ( B u k o w s k i , S p ra w . P. 1. G . 1921, str. 100).

P rzyn a le żn o ś ć w a rs tw c h o d e n i c k i c h , które zaliczano do helwetu ( B u k o w s k i 1932), do podpiętra opolskiego w y ­ nika z następujących przesłanek:

1) W całym miocenie, w synklinorium p aratetydzkim , tylko z końcem podpiętra opolskiego istnieją w a ru n ki k lim a ­ tyczne sprzyjające pow staniu z ł o ż y chemicznych (an hyd ryt, gips, halit, sole potasowe) gdy w innych podpiętrach stw ier­

d z a m y w ys ła d za n ie się w ó d pochodzących z z a le w ó w morskich.

Z a te m w ys tę p o w a n ie w miocenie w a rs tw chodenickich takich o s a d ó w chemicznych decyduje o p rzynależności ich do p o d ­ piętra opolskiego.

— 1 8 —

Słuszność jednak tej przesłanki w y n ik a dopiero z p r z e ­ glądu w ystąpień w obrębie całej Paratetyd y.

2) Piętro opolskie s p o c zy w a niezgodnie na p o d ło ż u star­

s z y m i jest p rzy k ry te , r ó w n ie ż niezgodnie (przede w s zy s tk im na krezie K a rpa t Zachodnich) p rze z piętro grabowieckie.

3) Częste pojawianie się w warstw ach chodenickich H e- t e r o s t e g i n a nie występującej w tortonie paratetyckim p o ­ za podpiętrem opolskim , oraz w ys tę p o w a n ie S p i r i a l i s v a l ­ ú a t i n a właściwego dla p o zio m u o s a d ó w chemicznych c z a s z y mioceńskiej jak o k a że się poniżej, o b o k bogatej fa u n y ze z ł o ­ ż y solnych wielickich, decydują ró w n ie ż o p rzyn a le żn o śc i tej serii do podpiętra opolskiego.

M ło d s z y od d zia ł bocheńskiego tortonu n a z w a n y p r z e z N i e d ź w i e d z k i e g o g r a b o w i e c k i m i (1884, wieś G r a b o ­ wiec W od Bochni), rozciąga się na dużej p rzestrzeni od K r a k o w a p rze z W ie liczk ę , zatokę g d o w sk ą aż p o za B o c h n ię ; znajduje się z a r ó w n o na krezie karpackiej jak p rzede w s z y ­ stkim w przyległej do niej czaszy. Są tu:

1) Iły margliste, niebieskoszare, sine, niekiedy (zw ie trza łe ) żó łta w e i zie lona w e, rzadziej brunatne, czasem plastyczne lub łu p k o w e , czasem z cienkim w a rs tw o w a n ie m (iły grabowieckie), nadto

2) żółte i szare piaski, z a z w y c z a j nieco ilaste (piaski z Rajska), wreszcie

3) piaskowce ja s n o -s z a r e albo brunatne, kruche lub t w a r ­ de, p rze w a ż n ie o spoiwie w a p ie n n y m (piaskowce bogucickie, Bogucice k. W ieliczki). Czasem piaskowce są „ m u s z lo w e ’V nadto zaw ierają wtrącenia białych, b a rd zo kruchych w apieni (zatoka G d o w s k a , m ię d zy Św ią tnika m i i Zb orczyca m i).

Z w y c z a jn ie , zależnie od okolicy, jeden z tych t y p ó w p e ­ trograficznych p r z e w a ż a nad innymi. I tak w okolicy K r a k o ­ wa p r z e w a ż a typ ilasty, dalej na p ołudniu ( K u r d w a n ó w - R a j ­ sko) typ p ia s k ó w , w okolicy W ieliczk i ( K o s o c ic e - Z a b a w a ) piaskowce itd. W takich jednak w yp a dk a ch znajdują się z r e ­ guły podrzęd nie i oba inne typy. N p . już w najbliższej okolicy K r a k o w a , w Ła g ie w n ik a c h , nad cienko u w a r s tw o w a n y m i iłami m o żn a dostrzec u góry silne spiaszczenie, w okolicy Bogucic (Bogucice, Z a b a w a ) widać w k ła d k i iłó w , podo bn ie jak w sa-

— 1 9 —

m ym pasie „g rabow ieckim “ okolic Bochni o b o k iłów trafia­

ją się nieraz grube partie p ia s k ó w i p ia s k o w c ó w (Chełm n. Rabą) a nawet zlepieńca ( K o w a l e w s k i , Pos. N a u k . P. I. G . 48, 1937, str. 35) z ułam kam i skał karpackich i otoczakam i litotamniów (oczywiście ze zniszczonego podpiętra opolskiego).

P o n ie w a ż seria ta leży na krezie karpackiej z a w s z e n ie­

zgodnie nie tylko na w y ru s z o n y c h (?) osadach podpiętra op o l­

skiego ale i starszych skałach karpackich, posiada znaczne rozprzestrzen ienie także i na w schodzie i zaw iera faunę o s w o ­ istym typie, została ona tu w yd zie lo n a w osobne podpiętro dolnego tortonu, pod n a z w ą grabowieckiego.

F a u n a grabowiecka jest banalną lokofauną m ałż i ślima­

k ó w tortonu dolnego i nie zaw iera tylko form wym ienionych w y ż e j, jako właściwych w a rstw o m podpiętra opolskiego (A m - phistegina, H e te ro ste g in a , Sp iria lis, zob. F r i e d b e r g , Spr. K o m

F i z . 1906., R oczn . P. T . G . 1933., K o w a l e w s k i , Pos. N<mk P. I. G . 48., 1937). P o z a tym w szystkie form y są znane z tortonu dolnego, ale już z okolicą Bogucic odległą zaledw ie o nieca­

łych 20 km , ma zaledw ie 6 1% form wspólnych ( K o w a l e w ­ s k i 1. c.) jak T u rrite lla su ba n g u la ta , T. R a b a e , N u c u la su lcata, Isocardia cor, Pecten besseri, Chlam ps elegans, O stre a leopo- lita n a , H e lia s tre a reussi i inni.

W a ż n a jest dalej ku E część karpacka doliny Dunajca, g d y ż w z d ł u ż niej znajduje się kilka resztek tortonu ocalałych w zagłębieniach synklinalnych przed erozją. N ie w ie m y, czy miocen zn a n y ze Zgłobic i B ło ń pod T a rn o w e m leży na u t w o ­ rach karpackich czy p rze d m u rz o w y c h . Jedna k zatoka W ojn ic za i ta ma m ożliw ość silnego w kroczenia obu podpięter tortonu dolnego na K a rp a ty nasunięte, co stwierdzić m o żn a dokładniej w B r z o z o w e j i G r o m n ik u ( B i e d a , Rocz. P . T . G . 1936, profil u F r i e d b e r g a 1906, str. 39). W profilu B ło n ie -Z g ło b ic e w i ­ dać stromo w yp ię trzo n e siodło podpiętra opolskiego (iły g ip ­ s o w e, piaski i piaskowce bezka m ielinow e), w przyległych łę ­ kach leżą iły b ezgipsow e, łu p k o w e , na nich zaś zlepieńce, oba ostatnie u tw o ry bogate w skamieliny (71 gat., w ym ie n ia m : T u r vitela rabae, P o tá m id e s nodosoplicatus, T u rrite lla tu r r is i P e ctu n cu lu s pilosus, Corbula g ib b a , R o ta lia beccari, H e lia s tre a reussi), które już N i e d ź w i e d z k i sy n c h ro n izo w a ł z fauną g rabowiecką.

— 2 0 -

W B r z o z o w e j i G r o m n ik u zatoka mioceńska zosta w iła piaskow ce twarde lub kruche, s za ra w e i s ta lo w o s za re i t w a r ­ de margle krzemieniste, p od o b n e do takichże w w a rstw a ch chodenickich; H e te ro ste g in a , Amphistegina lessoni obok innych ustala ich w ie k opolski. Iły piaszczyste z liczną fauną o tw o r- nicową ( B i e d a , 1. c. str. 261) w których F r i e d b e r g z n a la z ł T u rrite lla rabae należą do podpiętra grabow ieckiego. A więc i tu w ystępują oba podpiętra dolnego tortonu , p r z y czym d o l­

ne b ez gipsów . R ó w n i e ż w Żegocin ie, u stóp nasunięcia m a ­ gurskiego istnieje resztka z a le w u pod postacią iłó w p ia s z c z y ­ stych z p łytk o m o rs k ą fauną ś lim a k ó w (32 g a tu n k ó w F r i e d - b e r g , Spr. K o m . F i z . 1906) i licznymi otwornicam i, w ś ród k t ó ­ rych A m p h is te g in a lessoni w s k a zu je na podpiętro opolskie, ale b ez o s a d ó w chemicznych i jak się zdaje bez p rzyk ryc ia p r z e z w a r s tw y grabowieckie. A l e już w I w k o w e j , bliżej D u ­ najca, siw e iły zawierajęce lignity i w a rs tw ę p ia s k ó w , nie zawierających A m p h is te g in , natomiast posiadających w ś ró d otw orn ic R o ta lia B ecca ri, trzeba z d u ż y m p r a w d o p o d o b ie ń ­ stw em zaliczyć do p o dp . grabowieckiego. P o d o b n ie b rak śla­

d ó w g ipsów w zagłębiu N o w y Sącz - N i s k o w a — Po de g ro d zie . N a siwych iłach z małą w k ła d k ą lig nitów leżą tu piaski grubsze, przechodzące ku g órze w drobnoziarniste. F a u n a z 53 g a tu n k ó w posiada ogólny charakter d o lnotortoń sk i ( S k o c z y - l a s ó w n a , R o c z n . P. T . G . 1929), a liczny u d zia ł P o tá m id e s (S ch a u eri, P e te ri, nodosoplicatus, m itra lis ) w s k a z u je na p r z y ­ należność tych u t w o r ó w do podpiętra grab ow ieckieg o. Ś w i a d ­ czą o tym r ó w n ie ż p oniekąd otw ornice, w ś ró d których n a j­

częstsza jest R o ta lia beccari. Jest tu charakterystyczne, że fauna n a jw y żs zy c h p ia s k ó w posiada charakter zespołu o t w a r ­ tego m o rza . D o p ie r o w Pieninach, w Szaflarach z n a la z ł F r i e d - b e r g w niebieskoszarych iłach b ez gipsu E m il ia p u silla . o b o k kilku otwornic (K o s m o s 1920). E m ilia pusilla w s k a z u je na dolny torton w ogóle, z drugiej strony fakt, że w N is k o w e j i Iw k o w e j n a p otyk a się tylko podpiętro grabow ieckie, k a że p rzy p u s zcza ć , że do Pienin dotarł tylk o z a le w g rabowiecki.

Dalej ku W nad dolną O r a w ą (w Ujściu, L e s z k u , H ła d k o w c a c h ) n a p o ty k a m y tylk o u tw o ry lą do w e , lignitowe (miocen?).

N ie m o że ulegać wątpliw ości, że ta mniej więcej w z d ł u ż dzisiejszej doliny Dunajca p osuw ająca się w głąb nasuniętych Ka rp a t odnoga Paratetyd y w c h od ziła tu d w u k ro tn ie formą

t

— 21 -

synklinalnego obniżenia. P o raz p ie rw s zy w podpiętrze o p o l­

skim dotarła najpraw dopodobniej tylko do czoła nasunięć m a ­ gurskich, po raz drugi w czasie podpiętra grabowieckiego sięgnęła a ż po Pieniny. W o p o l u nie doszło tu m o że do osadzenia się g ips ów i soli, g d y ż odpłynęły na N do resztek m o rza obniżającego swój p o zio m na skutek wysychania.

W g r a b o w c u n a p ły w w ó d do z w o ln a i p o n o w n ie o b n iż a ­ jącej się sy n k lin y, p oprzecznej do łańcuchów Ka rp a t, jest r ó w ­ nież p o w o ln y , p r z y czym w o d y słodkie spływające z gór, roz- cięńczają w o d ę morską i dopiero pod koniec tego podpiętra, z atok a otrzym uje normalniejsze zasolenie. M ię d z y W is ło k ą a W is ło k ie m transgresja tortonu dolnego na nasunięty brzeg K a rp a t posunęła się co najmniej na 15 km ku S, odcinając w y p u k łą w ys p ę p o ło żo n ą m ię d zy Dębicą, S ę d z is z o w e m , R o p ­ czycami, Niech obrzem i G r u d n ą D o ln ą (w yspa R o p c z y c k a ; F r i e d b e r g , S p ra w . K o m . F i z . 1906). W szczątkach tego z a ­ le w u , ocalałych przed erozją znajdujem y osady obu z a le w ó w d olno-tortońskich. N a północnym brzegu tej w y s p y , S W od D ęb icy, istnieją ślady dolnego tortonu i oznaki wskazujące na jego w y s tępo w a n ie w głębi. W iłach nad W isło kiem w P o d e ­ grodziu zn a la zł F r i e d b e r g (K osm os 1928, str. 318) E ru ilia p u silla, zaś w La to s zy n ie , gdzie już w p ołow ie zeszłego w ie ­ ku istniało kąpielisko so lan k ow e, stw ierdził s ia rk o w o d ó r, zaś S z a j n o c h a ( Ź ró d ła mineralne Galicji, 1892) podaje stąd ro zb ió r solanki, gdzie obok 41 % chlorku sodu znajduje się też ob ok sia rk o w o d o ru 3 6 ^ gipsu w pozostałości po o d p a ­ ro w a n iu . T o daje w s k a z ó w k i co do w ys tęp o w a n ia w głębi podpiętra opolskiego — odległość od b rze g ó w fliszu w ynosi tu o koło 2 km — nie m o żn a więc wiedzieć czy chodzi o n a d ­ kład dolno-tortoński fliszu, czy też o dolny torton p rze d m u rzo - w y , z a b u r z o n y p rze z nasuwające się Karpaty.

W G ru d n ie Doln ej, u czoła p ła szczo w in y Chełmskiej ( S o k o ł o w s k i , Przegl. G ó r n . H u tn ., 1935, ryc. 3) na p o fa łd o ­ wanych warstwach krośnieńskich i łupkach menilitowych leży d u ża resztka tortonu. Z góry zaczyn a serię niebieski, tłusty ił, w którym w 40 m był pokład soli (solanka N od fo lw a rk u , F r i e d b e r g , Kos m os 1928, str. 318) i pod którym u ło ży ł się w soczewce węgiel b runatny, otoczony ciemnym, piaszczystym iłem. Spąg tw o rz ą iły piaszczyste, przechodzące w piaskowce i piaski ku W ( G ł o b ik ó w k a ) ; w tym poziomie występują też