Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 4. Ćwiczenia i karty pracy dla uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej. część 2.

Aleksandra Rymanowska-Doleżal

JĘZYK POLSKI 4

Ćwiczenia i karty pracy

dla uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej

część 2

Zgorzelec 2016/17

ILUSTRACJE:

Grzegorz Rutkowski

GRAFIKA KOMPUTEROWA:

Anna Bieganowska

Jacek Bieganowski

Aleksandra Rymanowska-Doleżal

PROJEKT OKŁADKI:

Grzegorz Rutkowski

Aleksandra Rymanowska-Doleżal

GRAMATYKA

MORFOLOGIA

FONETYKA FLEKSJA SŁOWOTWÓRSTWO SKŁADNIA

FLEKSJA

Części mowy odmienne i nieodmienne ………….………. 4

Czasownik. Forma osobowa i bezosobowa czasowników... 6

Odmiana czasowników – czas teraźniejszy... 10

Odmiana czasowników: umieć, rozumieć, iść... 12

Czas przeszły... 14

Odmiana czasowników – czas przeszły... 16

Pisownia zakończeń czasu przeszłego... 19

Czas przyszły... 22

Odmiana czasowników – czas przyszły... 23

Czasy czasowników... 27

Odmiana czasowników... 28

Formy gramatyczne czasowników... 30

Czasowniki dokonane i niedokonane... 31

Tryby czasowników ……… 33

Powtórzenie wiadomości – czasownik... 36

Rzeczownik. Rodzaj rzeczownika... 38

Rzeczowniki pospolite i własne... 42

Odmiana rzeczowników... 43

Formy gramatyczne rzeczowników... 46

Temat i końcówka rzeczowników... 47

Rzeczownik – powtórzenie wiadomości... 49

CZĘŚCI MOWY ODMIENNE

Odpowiada na pytania: Odmienia się przez:

czasownik

cz. Co robi?

Co się z nim dzieje?

W jakim jest stanie?

liczby: pojedyncza mnoga osoby: ja, ty, on, ona, ono my, wy, oni, one rodzaj: m. ż. n. m-os., niem-os.

czas:

przeszły, teraźniejszy, przyszły (f. pr. i f. zł.) rzeczownik

rz. M. kto? co?

D. kogo? czego?

C. komu? czemu?

B. kogo? co?

N. z kim? z czym?

Ms. o kim? o czym?

W.

liczby: pojedyncza mnoga przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W.

Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje.

Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany ro- dzaj:

męski (ten), żeński (ta), nijaki (to) przymiotnik

pm. jaki? jaka? jakie?

czyj? czyja? czyje?

który? która? które?

liczby: pojedyncza mnoga rodzaje: m. ż. n. m-os., niem-os.

przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W.

zaimek

z. Odpowiada na pytania tych części mowy, które zastępuje.

ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one, kto, co, nikt, nic, ktoś, coś, ktokolwiek, cokolwiek, ten, tamten, taki, ów, mój, twój, wasz, jaki, jakiś, który, czyj, swój, nasz, inny, ta, ci, te, każdy, żaden, niczyj, ile? tyle? ileś? tak, tu, tam, wtedy, jak, gdzie, kiedy, gdzieś, skąd, dokąd, nigdy, którędy, tamtędy, stamtąd, sobie, kiedyś, tędy, wszędzie, się, siebie,

liczebnik

l. ile? który z kolei? jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, pierwszy, drugi, trzeci, pół, ćwierć, dwie trzecie, półtora, dwoje, troje, czworo, pięcioro,

CZĘŚCI MOWY NIEODMIENNE

Odpowiada na pyta- nia:

przysłówek

psł. jak? gdzie? kiedy? jasno, długo, dużo, krótko, niespodziewanie, wczoraj, jutro, sprytnie,

przyimek

pim. po, z, o, na, we, w, nad, przed, pod, przy, za, przez, od, do, dla, u, około, koło, ob- ok, bez, prócz, oprócz, naokoło, dookoła, podług, według, wśród, pośród, środkiem, w poprzek, wprost, zamiast, wewnątrz, ze- wnątrz, względem, blisko, niedaleko, wzdłuż, ku, przeciw, przeciwko, wbrew, dzięki, na- przeciwko, naprzeciw, mimo, pomimo, mię- dzy, pomiędzy,

spójnik

s. i, oraz, a, ani, lecz, lub, ale, zatem, toteż, również, jednak, zaś, natomiast, albo, czy, bądź, więc, dlatego, czyli, przeto, tudzież, że, iż, bo, żeby, aby, jeżeli, ponieważ, aż, gdyby, chociaż, gdy, gdyż, choć, bowiem, zanim.

Dodatkowo w przyszłości poznasz:

partykuła nie – partykuła przecząca

tak – partykuła twierdząca

bym, byś, by, byśmy, czy, niech, aby, niechaj, byle, bodaj, chyba, no, li,

wykrzyknik

ach! och! bęc! brzdęk! o! hej! hop! hen! oj! ej!

CZASOWNIK

CZASOWNIK jest odmienną częścią mowy, nazywającą czynności i stany. Odpowiada na pytania:

Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?

Odmienia się przez:

LICZBY pojedynczą mnogą

OSOBY

ja, ty, on, ona, ono my, wy, oni, one RODZAJE męski, żeński i nijaki męskoosobowy i

niemęskoosobowy CZASY przeszły, teraźniejszy, przyszły

STRONY czynna, bierna i f. zwrotna

TRYBY przypuszczający, rozkazujący i orzekający (oznajmujący)

Ćwiczenie: 1. Do podanych liter dopisz pozostałe, tworząc czasowniki.

a………, b……….………, c………, d……….…………., e………….….………, g………, h………… ………., i………...………, j……….……, k………, l………., ł………, m……….…, n……….…………,

o……….…., p………,

r……….…, s………, t………., w………, Ćwiczenie: 2. Podkreśl 10 czasowników. Uważaj, zastosowane zostały pułapki !

czekała, głowa, żyła, śmieci, gra, piszę, siedziała, buty, ładnie,

Ćwiczenie: 3. Podkreśl czasowniki.

Jak czwartoklasiści spędzają przerwę?

Bianka i Róża przygotowują się do recytacji. Maks zaja- da smaczne chrupki. Michał z Dominikiem zagadują pana Marcina. Borys z Jakubem B. rozmawiają o ciekawych wyda- rzeniach. Jędrzej sprząta swój stolik. Jakub K. z Olkiem uczą się ortografików. Marysia i Maria zaznaczają zadania domo- we. Jakub Przyb. i Gracjan oglądają ciekawy komiks. Łukasz i Jakub Pod. czytają książkę. Wiktoria gra na klarnecie.

Ćwiczenie: 4. Co najbardziej lubią robić czwartoklasiści? Uzupełnij, wpisując czasowniki.

Bianka - ………..…… Michał - ………..……

Olek - …………..……… Gracjan - …………..………

Jakub B. - …………..……… Marysia - …………..………

Róża - …………..……… Maks - …………..………

Jakub Prz. - ………..………… Łukasz - ………..…………

Borys - …………..……… Jakub K. - …………..………

Jędrzej - …………..……… Jakub Pod. - …………..………

Dominik - …………..……… Maria - …………..………

Wiktoria - …………..……… Pan Marcin - …………..………

CZASOWNIKI

forma osobowa forma nieosobowa (bezosobowa)

BEZOKOLICZNIKI

-ć, -c -no, -to

piszę pisać pisano

czytamy czytać czytano

pieczesz piec pieczono

myję myć myto

Ćwiczenie: 5. Uzupełnij według powyższego wzoru.

czasowniki

w formie osobowej w formie nieosobowej bezokoliczniki -no, -to siedzę

sprzątano gotują

szyto robić

myślę kłóci

mówić

Ćwiczenie: 6. Podkreśl czasowniki w formie nieosobowej.

czeka, rozbito, mówili, pito, trzymać, gotowało, siedział, szeptał, grać, piec, trzymał, siedzieć, szukano, pisać, mówiono, głosiliście, czekać,

filmować, dłubano, ruszała, kłócił, kłócić, budowano,

Pamiętaj, że w zakończeniu bezokolicznika piszemy –źć, wtedy gdy w zakończeniu formy osobowej występuje -z.

BEZOKOLICZNIK FORMA OSOBOWA przywieźć bo przywiozę wynaleźć bo wynalazł

wleźć bo wlazł

Pamiętaj, że w zakończeniu bezokolicznika piszemy –ść, wtedy gdy w zakończeniu formy osobowej występuje s, t, d.

Ćwiczenie: 7. Od podanych form osobowych utwórz bezokoliczniki.

wiozę - ... przywiózł - ...

znalazł - ... ukradł - ...

idą - ... gryzł - ...

siadł - ... zszedł - ...

plótł - ... gniótł - ...

niósł - ... wynalazł - ...

ODMIANA CZASOWNIKÓW – czas teraźniejszy

LICZBY: pojedyncza mnoga

OSOBY:

1. ja - ę 1. my - (e)my

2. ty - sz 2. wy - (e)cie 3.

on, ona, ono

- e, -i 3. oni, one - ą

Odmiana czasownika pisać:

liczba pojedyncza liczba mnoga

1. (ja)

pisz – ę

1. (my)

pisz - emy

2. (ty)

pisz – esz

2. (wy)

pisz - ecie

3.

(on

pisz – e

3. (oni

pisz - ą

ona one) ono)

GOTOWAĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

MYŚLEĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

RYSOWAĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

SPAĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

NIEŚĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

WIDZIEĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

BIEC

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

Zadania domowe:

 Odmień w zeszycie następujące czasowniki:

strzec, jeść, lubić, móc, być, pić.

 KONKURS:

Odmień jak najwięcej czasowników w czasie teraźniejszym.

Odmiana czasowników

UMIEĆ, ROZUMIEĆ, IŚĆ

Ćwiczenie: 1. Odmień w czasie teraźniejszym poniższe czasowniki.

UMIEĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

ROZUMIEĆ lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

IŚĆ

lp. lm.

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

Ćwiczenie: 2. Określ liczbę i osobę poniższych czasowników.

mówisz - os. 2., liczba poj., idę - os. ..., liczba ..., rozumieją - os. ..., ^liczba ..., rysują - os. ..., ^liczba ..., czytacie - os. ..., liczba ..., umieją - os. ..., ^liczba ..., idziecie - os. ..., liczba ..., umiem - os. ..., ^liczba ..., gotujecie - os. ..., liczba ..., mogę - os. ..., ^liczba ..., widzimy - os. ..., liczba ..., widzi - os. ..., liczba ..., strzelamy - os. ..., ^liczba ..., notuje - os. ..., ^liczba ..., rozumiem - os. ..., ^liczba ..., notuję - os. ..., ^liczba ..., szyjemy - os. ..., liczba ..., może - os. ..., liczba ..., kroicie - os. ..., liczba ..., śpią - os. ..., liczba ..., mówisz - os. ..., liczba ..., gotują - os. ..., ^liczba ..., biegniemy - os. ..., ^liczba ..., siedzą - os. ..., ^liczba ...,

CZAS PRZESZŁY

Czasowniki w czasie przeszłym oznaczają czynność lub stan wcześniejsze od chwili mówienia o nich.

Ćwiczenie: 1. Podkreśl czasowniki w czasie przeszłym.

mówię, mówiłaś, czytają, czytali, grają, graliście, rysowałam, czekałem, gotujemy, gwizdaliście,

Czasowniki w czasie przeszłym odmieniają się przez rodzaje!

r. męski (ten)

r. m-os. (ci) r. żeński (ta)

r. niem-os. (te) r. nijaki (to)

(ta) pani poszła r. żeński (ta) (te) panie poszły r. niem-os. (te) (ten) pan poszedł r. męski (ten) (ci) panowie poszli r. m-os. (ci) (to) dziecko poszło r. nijaki (to)

lp. lm.

Ćwiczenie: 2. Wpisz czasowniki w odpowiednie miejsca.

lp. r. męski lp. r. żeński

lp. r. nijaki

lm. r. m-os. lm. r. niem-os.

czekałam czekałem czekaliśmy czekałyśmy czekało gotowałeś gotowaliście gotowałyście gotowałaś gotowało pisałam pisałyśmy pisało pisaliśmy pisał grałaś grałeś grało grałyśmy graliśmy pisałyście pisali pisały pisaliście grał

Ćwiczenie: 3. W poniższych zdaniach podkreśl czasownik, określ jego rodzaj i liczbę.

Pilni uczniowie przeczytali ciekawą książkę. l. mn., r. m-os.

Krawcowa uszyła ładną sukienkę. l. …. r. …………

Krawcowe uszyły ładne sukienki. l. …. r. …………

Mama upiekła smaczne ciasto. l. …. r. …………

Małe dziecko szukało kolegów. l. …. r. …………

Dzieci bawiły się w chowanego. l. …. r. …………

Koledzy pojechali nad morze. l. …. r. …………

Koleżanki pojechały nad morze. l. …. r. …………

Kasia pojechała nad morze. l. …. r. …………

ODMIANA CZASOWNIKÓW

– czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga

1. ja grałam r.ż. 1. my grałyśmy r.niem-os.

grałem r.m. graliśmy r.m-os.

2. ty grałaś r.ż. 2. wy grałyście r.niem-os.

grałeś r.m. graliście r.m-os.

3. ona grała r.ż. (ta) 3. one grały (te) r.niem-os.

on grał r.m.(ten) oni grali (ci) r.m-os.

ono grało r.n. (to)

Ćwiczenie: 4. Zielonym kolorem napisz odmienione formy czasownika pójść.

lp. lm.

1. ... r. ż. 1. ... r. niem-os.

... r. m. ... r. m-os.

2. ... r. ż. 2. ... r. niem-os.

... r. m. ... r. m-os.

3. ... r. ż. 3. ... r. niem-os.

... r. m. ... r. m-os.

... r. n.

Ćwiczenie 5. Odmień (i zapisz w zeszycie) poniższe czasowniki w czasie prze- szłym.

GOTOWAĆ, PISAĆ, CZYTAĆ, ZBIERAĆ, MÓWIĆ, WYJŚĆ, MARZYĆ, WIEDZIEĆ, LUBIĆ.

Ćwiczenie: 6. Określ formy gramatyczne podanych czasowników.

czekałyśmy - ___ os., l.____, cz.____________, r.__________

gotowałam - ___ os., l.____, cz.____________, r.__________

poszedłem - ___ os., l.____, cz.____________, r.__________

grały - ___ os., l. ____, cz.____________, r.__________

czytali - ___ os., l. ____, cz.____________, r.__________

nosiłeś - ___ os., l. ____, cz.____________, r.__________

Ćwiczenie: 7. Uzupełnij tabelkę.

czasowniki liczba osoba czas rodzaj

marzyłam poj. 1. przeszły żeński

idę poj. 1. teraźniejszy ---

wierzyły rzucam

mierzyliśmy trzesz

krzyczeliście wróżą

krążyli przyszły grzeję warzy waży ważyli uważali rozumieją gotuję gotuje czytałyśmy poszedłem

PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ CZASU PRZESZŁEGO

Wszystkie bezokoliczniki, które zakończone są literami -

ąc,

w czasie przeszłym należy napisać: – ą, - ę mimo, iż sły- szymy o lub e.

rodzaj męski rodzaj żeński

krzyknąć (1. os. lp.) krzyknąłem krzyknęłam

krzyknąć (2. os. lp.) krzyknąłeś krzyknęłaś

krzyknąć (3. os. lp.) krzyknął krzyknęła

wyjąć (1. os. lp.) wyjąć (2. os. lp.) wyjąć (3. os. lp.) zacząć (1. os. lp.) zacząć (2. os. lp.)

zacząć (3. os. lp.)

zamknąć (1. os. lp.)

zamknąć (2. os. lp.)

zamknąć (3. os. lp.)

zasnąć (1. os. lp.) zasnąć (2. os. lp.)

zasnąć (3. os. lp.) wyciąć (1. os. lp.)

wyciąć (2. os. lp.)

wyciąć (3. os. lp.)

płynąć (1. os. lp.) płynąć (2. os. lp.) płynąć (3. os. lp.)

liczba pojedyncza liczba mnoga os. 1. wzięłam r. żeński

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. wzięłyśmy r. niem-os.

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. krzyknęłam r. żeński ……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. krzyknęłyśmy r. niem-os.

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. zasnęłam r. żeński zasnąłem r. męski os. 2. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. zasnęłyśmy r. niem-os.

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

liczba pojedyncza liczba mnoga os. 1. zerknęłam r. żeński

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. zerknęłyśmy r. niem-os.

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. zamknęłam r. żeński ……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. zamknęłyśmy r. niem-os.

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. sypnęłam r. żeński sypnąłem r. męski os. 2. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

os. 1. sypnęłyśmy r. niem-os.

……….………. r. …..…….

os. 2. ……….………. r. ^…..…….

……….………. r. …..…….

os. 3. ……….………. r. …..…….

……….………. r. …..…….

CZAS PRZYSZŁY

Czasowniki w czasie przyszłym oznaczają czynności lub stany późniejsze od chwili mówienia o nich.

Ćwiczenie: 1. Wpisz poniższe czasowniki do odpowiedniej rubryki.

gotuję, przyniosą, przeczytały, mówiła, siedział, umyjesz, siedzi, czytają, będą spały, mówię, myjesz, będzie grało, siedzieli,

przyszedłem, mówi, gra, poczekamy, będziemy czekały,

czas przeszły czas teraźniejszy czas przyszły

Formy czasu przyszłego:

 formę złożoną tworzymy od czasowników niedokonanych:

będę pisał, będzie jadła

 formę prostą tworzymy od czasowników dokonanych:

napiszę, zje Czasowniki w formie prostej czasu przyszłego nie odmieniają się przez rodzaje.

czas przyszły

forma prosta forma złożona

Ćwiczenie: 2. Zmień poniższe zdania na zdania z czasownikami w czasie przy- szłym w formie prostej i złożonej.

np. Zosia je obiad.

Zosia zje obiad. Zosia będzie jadła obiad.

Robert pisze list.

...

Dziewczynki gotują zupę.

...

Chłopcy rzucają piłką.

ODMIANA CZASOWNIKÓW – czas przyszły

forma złożona:

liczba pojedyncza liczba mnoga

1. będę pisała r. ż. 1. będziemy pisały r. niem–os.

będę pisał r. m. będziemy pisali r. m- os.

będę pisać będziemy pisać

2. będziesz pisała r. ż. 2. będziecie pisały r. niem-os.

będziesz pisał r. m. będziecie pisali r. m-os.

będziesz pisać będziecie pisać

3. będzie pisała r. ż. 3. będą pisały r. niem-os.

będzie pisał r. m. będą pisali r. m-os.

będzie pisać będą pisać będzie pisało r. n.

forma prosta

liczba pojedyncza liczba mnoga 1. napiszę 1. napiszemy 2. napiszesz 2. napiszecie

3. napisze 3. napiszą

Ćwiczenie: 3. Odszukaj w diagramie 14 czasowników w czasie przyszłym.

………..., ………...,

………..., ………..., ………..., ………...,

………..., ………..., ………..., ………...,

………..., ………..., ………..., ………...,

G Z U A P Z R Z A G R A M Y A P O G U A W R I T E Z G O O S U Z N A M B Z J R A T A I Ę E P M G R S U S Z Y J E Z K Z U Z A P

Ćwiczenie: 4. Odmień (w zeszycie) poniższe czasowniki w czasie przyszłym w formie prostej i złożonej czasowniki: gotować, czytać, mówić, rzucać, skakać.

Ćwiczenie: 5. Odmień czasownik ŚPIEWAĆ.

forma ...

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

... ...

2. ... 2. ...

... ...

3. ... 3. ...

... ...

...

forma ...

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

Ćwiczenie: 6. Określ rodzaj czasowników.

będziesz czytał - _ _ _ _ _ wyjdzie - _ _ _ _ _ wyjedziesz - _ _ _ _ _ będziemy grały - _ _ _ _ _ będziemy śpiewać - _ _ _ _ _ będziecie czytali - _ _ _ _ _ będę gotowała - _ _ _ _ _ będą siedziały - _ _ _ _ _

Ćwiczenie: 7. Uzupełnij:

BEZOKOLICZNIK CZAS PRZESZŁY CZAS TERAŹNIEJSZY CZAS PRZYSZŁY (f. złożona) CZAS PRZYSZŁY (f. prosta)

czytać 1. os. lp. r. m. 1. os. lp. 1. os. lp. r. ż. 1. os. lp.

gotować 3. os. lm. r. niem-os. 3. os. lp. 2. os. lm. r. m-os. 2. os. lm.

rzucać 2. os. lp. r. ż. 2. os. lm. 3. os. lp. r. n. 2. os. lp.

mówić 3. os. lp. r. n. 2. os. lp. 1. os. lp. r. m. 3. os. lm.

BEZOKOLICZNIK CZAS PRZESZŁY CZAS TERAŹNIEJSZY CZAS PRZYSZŁY (f. złożona) CZAS PRZYSZŁY (f. prosta)

żyć 1. os. lm. r. m-os. 1. os. lm. 2. os. lp. r. ż. 3. os. lp.

rządzić 2. os. lm. r. niem-os. 3. os. lm. 3. os. lm. r. niem-os. 1. os. lm.

kuleć 1. os. lp. r. m. 1. os. lm. 3. os. lp. r. m. 2. os. lp.

iść 3. os. lm. r. m-os. 2. os. lp. 2. os. lp. r . m. 1. os. lp.

robić 2. os. lp. r. m. 1. os. lp. 3. os. lp. r. ż. 3. os. lp.

CZASY CZASOWNIKÓW

CZAS TERAŹNIEJSZY

liczba pojedyncza liczba mnoga

1. (ja) pisz – ę 2. (ty) pisz – esz 3. (on,ona, ono) pisz – e

1. (my) pisz - emy 2. (wy) pisz – ecie 3. (oni pisz – ą one)

CZAS PRZESZŁY

liczba pojedyncza liczba mnoga

1. ja pisałam pisałem 2. ty pisałaś pisałeś

3. ona pisała (ta) on pisał (ten) ono pisało (to)

r. ż.

r. m r. ż.

r. m.

r. ż.

r. m.

r. n.

1. my pisałyśmy pisaliśmy

2. wy pisałyście pisaliście 3. one pisały (te) oni pisali (ci)

r. niem-os.

r. m-os.

r. niem-os.

r. m-os.

r. niem-os.

r. m-os.

CZAS PRZYSZŁY

liczba pojedyncza liczba mnoga

forma złożona:

1. będę pisała będę pisał 2. będziesz pisała będziesz pisał 3. będzie pisała będzie pisał będzie pisało

r. ż.

r. m.

r. ż.

r. m.

r. ż.

r. m.

r. n.

1. będziemy pisały będziemy pisali 2. będziecie pisały będziecie pisali 3. będą pisały będą pisali

r. niem- os.

r. m-os.

r. niem- os.

r. m-os.

r. niem- os.

r. m-os.

forma prosta:

1. napiszę 2. napiszesz 3. napisze

1. napiszemy 2. napiszecie 3. napiszą

ODMIANA CZASOWNIKÓW

Ćwiczenie: 1. Odmień we wszystkich trzech czasach czasownik: gotować.

CZAS TERAŹNIEJSZY

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

CZAS PRZESZŁY

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

... ...

2. ... 2. ...

... ...

3. ... 3. ...

... ...

...

CZAS PRZYSZŁY

forma ...

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

... ...

2. ... 2. ...

... ...

3. ... 3. ...

... ...

...

forma ...

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

Ćwiczenie: 2. Odmień we wszystkich trzech czasach czasownik: czytać. Nie za- pomnij o wpisaniu rodzajów.

CZAS TERAŹNIEJSZY

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

CZAS PRZESZŁY

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

... ...

2. ... 2. ...

... ...

3. ... 3. ...

... ...

...

CZAS PRZYSZŁY

forma ...

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

... ...

2. ... 2. ...

... ...

3. ... 3. ...

... ...

...

forma ...

liczba ... liczba ...

1. ... 1. ...

2. ... 2. ...

3. ... 3. ...

FORMY GRAMATYCZNE CZASOWNIKÓW

Uzupełnij tabelkę:

liczba osoba czas rodzaj

czeszę zapisałam uczeszę zapiszesz piszecie będę czytał ugotuje

będziesz widziała zapukamy

wynieśliśmy

będą trzymali

widzą

zobaczą

widzieliśmy

uniesiesz

uniosą

będą nieśli

niesiesz

poszedłem

poszliście

będzie mówiło

gotowałyście

szedłeś

CZASOWNIKI

DOKONANE I NIEDOKONANE

Czasowniki niedokonane są to czasowniki, które informują o przebiegu lub czynności, która jeszcze trwa.

gotował, jechał

Czasowniki dokonane są to czasowniki, które informują o czynności, która została już zakończona.

ugotował, pojechał

Czasowniki niedokonane różnią się od dokonanych początkowymi cząst- kami. Czasowniki dokonane posiadają przedrostki.

Cz. NDK: jechał, szedł, szyła,

Cz. DK: pojechał, poszedł, doszedł, uszyła,

Ćwiczenie: 1. Dopisz przedrostki do poniższych czasowników w celu utworzenia czasowników dokonanych.

szył - ... budowały - ...

mówiła- ... grali - ...

mieszkają - ... jechał - ...

CZASOWNIKI

DOKONANE NIEDOKONANE

 czas przeszły

poszedłem, poszedłeś, poszedł,

 czas przeszły szedłem, szedłeś, szedł,

 czas teraźniejszy idę, idziesz, idzie,

 czas przyszły

(w formie prostej) pójdę, pójdziesz, pójdzie,

 czas przyszły

(w formie złożonej) będę szedł, będziesz szedł,

Ćwiczenie: 2. Podpisz czasowniki dokonane i niedokonane. (dk., ndk.)

szył

- ...

będą grały

- ...

pisał

- ...

zagrają

- ...

uszył

- ...

usiadł

- ...

napisał

- ...

uczesała

- ...

czytał

- ...

mówi

- ...

piło

- ...

mówił

- ...

przeczytał

- ...

będzie mówił

- ...

wypiło

- ...

omówił

- ...

czesał

- ...

omówi

- ...

wypił

- ...

siedzi

- ...

czekała

- ...

siądzie

- ...

Ćwiczenie: 3. Podkreśl czasowniki niedokonane.

żartował, utworzą, szła, dzwoniliśmy, doszła,

zażartowali, tworzą, pilnuję, uchroniliśmy, dopilnuję,

TRYBY CZASOWNIKÓW

Za pomocą formy trybu czasownika nadawca wypowiedzi wyraża swój stosunek do tego o czym mówi.

Wyróżniamy tryby:

tryb oznajmujący

(orzekający)

tryb

rozkazujący tryb przypuszczający

inf.

- nadawca wypowiedzi informuje o czynno- ściach, które odbywały się, odbywają lub będą

się odbywały;

- nadawca wypowiedzi wyraża polecenie, rozkaz lub prośbę;

- czynności przypuszczalne, takie które mogłyby mieć miejsce;

Odmieniają się przez:

- osoby;

- liczby;

- czasy;

- rodzaje (tylko w czasach: przeszłym i przyszłym f. złożonej)

- osoby;

- liczby; - osoby;

- liczby;

- rodzaje.

liczba pojedyncza 1. mówię 2. mówisz 3. mówi mówi mówi

liczba pojedyncza 1. --- 2. mów 3. niech mówi

niech mówi niech mówi

liczba pojedyncza 1. mówiłabym mówiłbym 2. mówiłabyś mówiłbyś 3. mówiłaby mówiłby mówiłoby liczba mnoga

1. mówimy 2. mówicie 3. mówią mówią

liczba mnoga 1. mówmy 2. mówcie 3. niech mówią niech mówią

liczba mnoga 1. mówiłybyśmy mówilibyśmy 2. mówiłybyście mówilibyście 3. mówiłyby mówiliby

W czasownikach tych ak- cent pada na trzecią sylabę

od końca.

zapytaliby

Ćwiczenie: 1. Stwórz swoje notatki na temat trybów czasowników:

CZASOWNIKI W TRYBIE:

OZNAJMUJĄCYM PRZYPUSZCZAJĄCYM ROZKAZUJĄCYM

Ćwiczenie: 2. Podkreśl:

kolorem niebieskim - czasowniki w trybie oznajmującym;

kolorem zielonym - czasowniki w trybie rozkazującym;

kolorem różowym - czasowniki w trybie przypuszczającym.

mów, siedziałaby, popatrzmy, czyta, przynieśliby, mówcie, gotowałbym, powiesz, zagraj, śni, czekaliby,

czytalibyśmy, sprzedaje, mówilibyśmy, uczesałby się, śpiewamy, grałbym, przyjdę,

czeszemy, przyniósłby, znajdź, zaczekałbym, omów, gotujmy, zamówimy, zaczeka, niech zje, będą siedzieli, narysujcie, znalazł, nie kłam, umówilibyście,

Ćwiczenie: 3. Określ tryby czasowników.

mówisz - tryb oznajmujący (orzekający)

siedzę

- ………..………

siedź

- ………..………

siedzielibyśmy

- ………..………

piszę

- ………..………

niech pisze

- ………..………

pisz

- ………..………

pisalibyśmy

- ………..………

Ćwiczenie: 3. Znajdź w poniższej wykreślance czasowniki i umieść je odpowied- nim miejscu w tabeli.

A D C K H T E T F G J

T D Z N A Ł B Y M Z K

K E E P I S Z C I E O

T W K A R M I L I B Y G R A J C I E H S J L E E L H E K W T Y S T

W S I E D Ź A G J I N

K Y B U Z U J Ą G F T J Ż Y W I K Ą C Y N J G H Ś N I J K Z J F Z

F J M Ó W I Ł B Y S D

T K Y G T E Z K Z C K

CZASOWNIKI W TRYBIE:

OZNAJMUJĄCYM PRZYPUSZCZAJĄCYM ROZKAZUJĄCYM

CZASOWNIK

POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI

Zadanie 1. Uzupełnij.

Czasownik jest ...

...

- odmienia się przez ...

...

- odpowiada na pytania ...

...

Zadanie 2. Podkreśl czasowniki.

A. Wesoła Ala poszła do sklepu.

B. Piszę wypracowanie.

C. Będziemy śpiewały piękne piosenki.

D. Wczoraj ulepiliście dużego bałwana.

E. Kupiłeś smaczny chleb.

F. Przyniosą świeże bułeczki.

G. Piecze ciasto.

H. Małe dziecko będzie budowało zamek z piasku.

Zadanie 3. Wypisz czasowniki z wybranych zdań i utwórz nieosobową formę każ- dego z wybranych czasowników.

B. ... - ...

C. ... - ...

D. ... - ...

E. ... - ...

G. ... - ...

Zadanie 4. Wpisz litery oznaczające zdania z czasownikami w czasie przeszłym.

...

Zadanie 5. Z powyższych zdań wypisz czasowniki, następnie wpisz je w odpo- wiednie miejsca. Określ formy gramatyczne czasowników.

czasowniki liczba osoba czas rodzaj

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

Zadanie 6. Wypisz odpowiednie czasowniki i określ je jako dokonane lub niedo- konane.

E. ... - ...

F. ... - ...

A. ... - ...

D. ... - ...

Zadanie 7. Wpisz cztery dowolne czasowniki w trybie oznajmującym (orzekają- cym) i utwórz od nich czasowniki w pozostałych trybach.

tryb oznajmujący tryb rozkazujący tryb przypuszczający

……… - ………. - ………..

……… - ………. - ………..

……… - ………. - ………..

……… - ………. - ………..

RZECZOWNIK

RZECZOWNIK jest odmienną częścią mowy, nazywającą rzeczy, ludzi, rośliny, zwierzęta, zjawiska, itd...

Odmienia się przez liczby i przypadki.

Odpowiada na pytania: kto? co?

Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany rodzaj ! męski (TEN) żeński (TA) nijaki (TO)

Ćwiczenie: 1. Podkreśl rzeczowniki. (kolorem)

KUCHARZ ORTOGRAF

Kucharz Krzysztof przyniósł do kuchni trzy skrzynki.

Z pierwszej skrzyni wypakował rzodkiewkę, rzeżuchę, rzepę, porzeczki, jeżyny i przyprawy. Z drugiej skrzynki wypakował piękne żółte talerze, posrebrzane noże, różowe łyżki i porcela- nowe filiżanki. Natomiast w trzeciej

dużej skrzyni znajdowały się różowe, żółte i beżowe obrusy. Wszystkie wa- rzywa i owoce zostały starannie przemyte przez kucharza Krzysztofa.

Z wyparzonych i obranych owoców przyrządził sałatkę owocową, która jest przysmakiem najbliższych jego przyjaciół. Potrawy przyrządzone

Ćwiczenie: 2. Podkreśl rzeczowniki w liczbie mnogiej.

łódka, mrówki, rzeczy, ludzie, człowiek, mucha, rękach,

Ćwiczenie: 3. Wypisz każdy rzeczownik znajdujący się w Twoim piórniku.

Utwórz od wypisanych wyrazów liczbę mnogą.

lp. lm. lp. lm.

………..……. - ……… ………. - ………

………..……. - ……… ………. - ………

………..……. - ……… ………. - ………

………..……. - ……… ………. - ………

………..……. - ……… ………. - ………

………..……. - ……… ………. - ………

Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany rodzaj ! męski (TEN) żeński (TA) nijaki (TO)

Ćwiczenie: 4. Wybierz rzeczowniki znajdujące się w klasie i wpisz je w odpo- wiednim miejscu.

rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki

Rodzaj rzeczownika określamy na podstawie formy mia- nownika liczby pojedynczej

( kto? co? )

np. rowerom - (kto? co?) – ten rower - r. męski morzem - (kto? co?) - to morze - r. nijaki lampach - (kto? co?) - ta lampa - r. żeński

Ćwiczenie: 5. Określ rodzaj rzeczowników.

obrazach - (kto ? co?) - ten obraz - r. męski

krzesłami – (kto? co?) - ...

panie ...

motorem ...

krześle ...

namiotem ...

lalce ...

piecach ...

picie ...

garnkiem ...

Ćwiczenie: 6. Wpisz poniższe rzeczowniki w odpowiednie miejsca.

morzem, rękami, wędlinach, kwiatkach, mąkami, godłami,

oknach, bananami, krzesła, domem, zwierzęta, samochód,

pianinach, rzece, pomarańcze, ołówków, wody, rodzaje

rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki

Ćwiczenie: 7. Podziel podane rzeczowniki na grupy znaczeniowe. Wypisz osobno nazwy: osób, rzeczy, roślin, zwierząt, czynności, cech, zjawisk przyrody – wpisz w odpowiednie miejsca.

chłopiec, pies, szczekanie, autokar, jazda, brzoza, harcerz, czystość, szron, dziewczynka, dąb, komar, zieleń, zając, sosna,

plecak, ptak, trawa, materac, piłka, uczeń, dobroć, lekkość, mgła, malowanie, wiatr, ulewa, śpiew,

nazwy osób:

...

nazwy rzeczy:

...

nazwy roślin:

...

nazwy zwierząt:

...

nazwy czynności:

...

nazwy cech:

...

nazwy zjawisk przyrody:

...

RZECZOWNIKI POSPOLITE I WŁASNE

RZECZOWNIKI POSPOLITE to nazwy gatunkowe zwierząt i przedmiotów.

Rzeczowniki te piszemy małą literą.

np. rzeka, pies, wieś, miasto, parapet.

RZECZOWNIKI WŁASNE to nazwy indywidualnych osobni- ków danego gatunku. Są to najczęściej imiona i nazwiska osób, imiona zwierząt domowych, nazwy geograficzne, tytuły książek i czasopism, nazwy instytucji.

Rzeczowniki własne piszemy wielką literą.

np. Poznań, Wenus, Jowisz, Wisła, Janek, Gazeta Wyborcza

Ćwiczenie: 1. Wypisz rzeczowniki pospolite. Postaraj się nie popełnić błędów ortograficznych.

powóz, róża, Róża, skóra, rzeka, Odra, wróbel, Arek, Zgorzelec, żółtko, mrówka, Józef, żółw, jaskółka, Mars, Wrocław, chór, wróżka,

..., ..., ..., ..., ..., ..., ..., ..., ..., ..., ...,

Ćwiczenie: 2. Podkreśl zieloną kredką rzeczowniki własne.

KSIĄŻKĄ, WARSZAWA, RZEKA, MIASTO, WISŁA, ARTUR, PLUTON, PLATON, WRÓBEL, PSZCZOŁA, CHŁOPIEC,

ODMIANA RZECZOWNIKÓW

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i liczby.

LICZBY: pojedyncza i mnoga PRZYPADKI:

M. (mianownik) kto ? co? jest

D. (dopełniacz) kogo ? czego ? nie ma

C. (celownik) komu ? czemu ? się przyglądam

B. (biernik) kogo ? co ? widzę

N. (narzędnik) z kim ? z czym ? rozmawiam ( idę )

Ms. (miejscownik) o kim ? o czym ? myślę ( mówię )

W. (wołacz) O ! witaj ( zmień się) Ćwiczenie: 1. Odmień rzeczowniki:

lekarz

lp. lm.

M. kto ? co? M. ... M. ...

D. kogo ? czego ? ... ...

C. komu ? czemu ? ... ...

B. kogo ? co ? ... ...

N. z kim ? z czym ? ... ...

Ms. o kim ? o czym ? ... ...

W. O ! ... ...

lampa

lp. lm.

M. ... M. ...

D. ... D. ...

C. ... ...(-om) B. ... ...

N. ...(-ą) ...

Ms. ... ...

W. ... ...

żołnierz

lp. lm.

M. ... M. ...

D. ... ...

C. ... ...

B. ... ...

N. ... ...

Ms. ... ...

W. ... ...

lp. lm.

M. ... M. ...

D. ... ...

C. ... ...

B. ... ...

N. ... ...

Ms. ... ...

W. ... ...

morze

lp. lm.

M. ... M. ...

D. ... D. ...

C. ... ...

B. ... ...

N. ... ...

Ms. ... ...

dziecko

Ćwiczenie: 2. Odmień w zeszycie rzeczowniki:

krzesło, głowa, ołówek, łyżka, płótno.

Ćwiczenie: 3. Wpisz formy gramatyczne rzeczowników.

Krystyna Pokorska

„Moje gospodarstwo” (fr.)

Chcę mieć (...) domek (...) z ogródkiem, a przy (...) domku

małą (...) budkę.

W (...) budce (...) Azor zamieszka, będę dobry dla (...) pieska.

Ćwiczenie: 4. Określ przypadek poniższych rzeczowników. Wpisz nazwy przy- padków w odpowiednie miejsca.

1. Witaj kocie. __ __ __ __ __ __

2. Siedzę z Martą w restauracji. __ __ __ __ __ __ __ __ __

3. Dziewczynka kupiła chleb. __ __ __ __ __ __ __ __ __

4. Nie kupiłem chleba. __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

5. Dzieci przyglądają się psu. __ __ __ __ __ __ __ __

6.Dziewczynki plotkują o Zosi. __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

7. Mariola kupiła chleb. __ __ __ __ __ __ __

HASŁO: ... ... ... ... ... ... ...

Ćwiczenie: 5. Uzupełnij wykropkowane miejsca odpowiednimi formami grama- tycznymi rzeczowników.

krzesło - liczba ..., przypadki ..., rodzaj (w M. lp.) ... ;

mąkę - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

ziemią - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

rowerom - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

stole - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

mórz - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

rzeką - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

ręce - l. poj., przypadki ..., r. ... ;

ręce - l. mn., przypadki ..., r. ... ;

panią - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

paniom - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

szyby - l. poj., przypadki ..., r. ... ;

szyby - l. mn., przypadki ..., r. ... ;

głowach - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

wody - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

dzieci - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

lampą - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

miastem - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

głowę - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

misce - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

misiami - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

morzach - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

ludźmi - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

paniach - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

drzewie - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

dzieciach - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

gimnazjum - l. ... , przypadki ..., r. ... ;

TEMAT I KOŃCÓWKA RZECZOWNIKÓW

Rzeczowniki posiadają temat i końcówkę:

dom + ek = domek

temat + końcówka

Końcówki wskazują na funkcje rzeczowników w zdaniu.

lp. lm.

M. dom – Ø M. dom – y D. dom – u D. dom – ów C. dom – owi C. dom – om B. dom – Ø B. dom – y N. dom – em N. dom – ami Ms. dom – u Ms. dom – ach W. domⁱ – e W. dom - y

Ø – końcówka zerowa (tzw. zero morfologiczne, brak końcówki) Ćwiczenie: 1. Odmień rzeczownik kot, oddzielając końcówkę od tematu.

lp. lm.

M. ... ...

D. ... ...

C. ... ...

B. ... ...

N. ... ...

Ms. ... ...

W. ... ...

Temat rzeczownika przeważnie zakończony jest spółgłoską.

Ćwiczenie: 2. Do podanych tematów dopisz końcówki:

rzek rzek rzek rzek rzek

mąk ... mąk ... mąk ... mąk ... mąk ...

ręk ręk ręk ręk ręk

Ćwiczenie: 3. Oddziel pionowa kreską końcówkę od tematu.

zeszytach ręce nodze noga głowę

głowa rower muchom krzesłami

Ćwiczenie: 4. Wypisz wymieniające się w poniższych wyrazach litery (głoski).

Oddziel pionową kreską końcówkę od tematu.

rzek/a : rzec/e k : c

noga : nodze ... : ...

góra : górze ... : ...

rękach : ręce ... : ...

stół : stole ... : ... ... : ...

W temacie rzeczownika może za-

chodzić wymiana głosek: (tzw. oboczność)

no g- a : no dz -e rę k -a : rę c -e