— 360 —
ŻYŁY KRUSZCOWE OKOLIC SZCZAWNICY
Z zagadnieniam i b u d o w y geologicznej (północnych zboczy g ó ry J a r - muity k o ło S zczaw nicy w iąże się p ro b lem o kruszcow ania i d a w n y ch ro b ó t górniczych. W lite r a tu r z e w y m ien ian e są tr z y sztolnie p ozostałe p o d a w n y c h p ra c a c h g órniczych: w górze J a rm u ta , w w ąw ozie sąsiadującego z n ią p o to k u Pałkow iskiego oraz w w ąw ozie p o to k u S ztolnia, u stó p góry K ru p ian k i. S zto ln ia w górze J a r m u ta zachow ała się d o d n ia dzisiejszego.
Poza w zm ian k am i w d aw n ej lite ra tu rz e sięg ający m i czasów Z e j- s z n e r a (1840) p ierw szą o b szern iejszą p ra c ą o Ja rm u c ie je st ro zp raw a M a ł k o w s k i e g o (1918), w k tó re j a u to r te n o p isu je m e ta m o rfiz m k o n ta k to w y zazn aczający się n a g ra n ic y a n d e z y tu i s k a ły osadow ej o raz po d aje p ierw szą w iadom ość o żyle k ru szco w ej d ostrzeżonej w sztolni.
S zto ln ia w Ja rm u c ie , k tó re j długość w y n o si 72 m d a je p rz e k ró j szero
kiego p asa sk a ł osadow ych uległych m etam orfozie, p o czy n ając od w ej
ścia do sz to ln i aż d o k o n ta k tu z andezytem , odsłoniętego w odległości 44 m od w ejścia. P ró c z m etam o rfizm u k o n tak to w eg o w J a rm u c ie d a je się obserw ow ać p rzeo b rażen ie a n d e z y tu spow odow ane zjaw isk iem p ro p i- lityzacji.
M a ł k o w s k i (o. c.) q p isu je dw ie o d m ian y an d ezy tu : św ieżą i p rz e obrażoną. O dm iana p rz e o b ra ż o n a nosi c e ch y p ro p ility zacji, choć zazn a
czonej w sto p n iu sła b y m ( M a ł k o w s k i 1921; W o j c i e c h o w s k i 1955). G a j d ó w n a (1958) zauw ażyła n a jsiln ie jsz ą sto su n k o w o p ro p ili- ty z a c ję an d ezy tu w w ąw ozie p o to k u Sztolnia.
P ro p ility z a c ja an d ezy tu , o b jaw iająca się m iędzy in n y m i w y stęp o w a
n iem w n im p iry tu , (była zapew ne p rzy czy n ą p o szu k iw ań górniczych dzięki analogii do spro p ility zo w an y ch an d ezy tó w S ło w acji i S iedm io
grodu, gdzie to w arzy szą o n e b o g a ty m żyłom kruszcow ym .
R o b o ty górnicze, p o k tó ry c h p o zo stały w zm iankow ane sztolnie, p ro w adzone b y ły w la ta c h 1732— 1740 ( M a t r a s 1959). C elem p ra c ibyło w y d o b y w an ie ołow iu o ra z s re b ra i złota, k tó ry c h n ie w ie lk ą dom ieszkę w y k azy w ały analizy. In te re su ją c y i oihszerny opis p ro w ad zo n y ch w te d y robót górniczych oraz d o k o n an y ch p ró b w y tap ian ia m e ta li z n a jd u je m y w cy to w an ej p ra c y k s. M. M a t r a s a.
P ie rw sz y opis ż y łk i kruszcow ej' o m iąższości do 4 cm d ostrzeżonej w szto ln i w Ja rm u c ie zam ieszcza M a ł k o w s k i (1918). P ró cz lim onitu, głów nego sk ład n ik a żyłki, stw ie rd z ił on z m in e ra łó w k ru szco w y ch w y stę
pow anie galeny, p ir y tu i p iro ty n u .
D o k ład n e b a d a n ie okruszcow ania sk ał o d sło n ięty ch w sz to ln i w J a r m ucie i w szto ln i w w ąw ozie p o to k u F ałk o w sk ieg o p rzep ro w ad ził W o j- c i e c h o w s k i w la ta c h 1949— 1:9I52 ( W o j c i e c h o w s k i 1955).
U w ejścia d o szto ln i w zlepieńcu w y stę p u ją d ro b n e ż y łk i m ag n et o p iry tu , k tó re m u to w arzy szy chalk o p iry t. S ą one bądź św ieże, bądź przeo b rażo n e w lim o n it i w te d y w idoczne n a po w ierzch n i sk a ły w p o staci d ro b n y ch rd zaw y ch gniazd lulb w a rstew e k p om iędzy b u ła m i zlepieńca. W p ra w e j ścianie sztolni w p o b liżu w ejścia w idoczna je st ży łk a lim o n ito w a o m iąż
szości p rzew ażn ie p oniżej 1 cm , k tó ra m iejscam i rozgałęzia się tw o rząc sy stem cien k ich żyłek. W stro p ie sztolni, 'pom iędzy 13 a 32 m od w ejścia, o dsłania się pozostałość w y ek sp lo ato w an ej ż y ły w p ostaci okru szco w an ej b re k c ji. M iąższość ży ły w ynosi tu od 6 d o 50 cm . W n a jsz e rsz y m m iejscu
JA N WOJCIECHOWSKI
ż y ła została w y ek sp lo ato w an a do w ysokości 7 m licząc od poziom u chod
n ik a . A naliza chem iczna stw ie rd z iła w ty m m ie jsc u w żyle 10% Rb, 1,5% Zn, 575 g A g /t i 1 g A u /t. W środlku sz to ln i z n ajd u je się p o c h y ln ia d ługości 13,5 m , łącząca się z d o ln y m ch o d n ik iem o długości 28 m . P o
czy n ając od pochylni m iąższość ży ły w obu ch o d n ik ach znacznie m a le je i ż y ła w y k lin o w u je się zupełnie w m iejscach, gdzie ch o d n ik i się kończą.
Ż y ła przeb ieg a zarów no w sk a ła c h osadow ych, ja k i w andezycie.
W szto ln i w p o to k u P a łk o w sk im p o siad ającej d w a poziom y długość głów nego c h o d n ik a w y n o siła 54 m . N ajw ięk sza m iąższość żyły, w m ie j
scach ro zszerzający ch się n a 'kształt soczew ek, sięga 30 cm . S k a łą o tacza
ją c ą je s t tu zlepieniec.
W ży łach k ru szco w y ch o bu sz to ln i w y stę p u je b o g aty zespół m in e ra łów kruszcow ych. S ą to: g ałen it, sfa le ry t, p iry t, ch a lk o p iry t, a rsen o p iry t, p iro ty n , złoto rodzim e; z m in erałó w w tó rn y c h : ce ru sy t, m a la c h it, a z u ry t, p ity c y t, p iro m o rfit o raz ja k o rzad k o ści — sreibro rodzim e, m iedź ro d zi
m a, ślad y rtę c i i te llu ru . W iększość ty c h m in e ra łó w w y stę p u je w p o staci z ia rn , 'k ryształków lufo żyłek, k tó ry ch w y m ia ry n ie p rz e k ra c z a ją 1 m m . W y jątk o w o n ajw ięk sze znalezione k ry s z ta łk i m iały ro z m ia ry : g a le n itu d o 7 m m , s fa le ry tu d o 1,5 m m , a rse n o p iry tu d o 2 m m , ż y łk i p iro ty n u do 3 m m . Z ia rn a złota rodzim ego znalezione w liczlbie s tu k ilk u d ziesięciu m a ją w y m ia ry od 0,05 d o 0,3 m m (praca W o j c i e c h o w s k i e g o , 1955, zaw iera p ierw szą fo to g rafię złota rodzim ego w y stęp u jąceg o w Polsce).
M in erało m k ru szco w y m to w a rz y sz ą w żyłach: k w arc, k a lc y t i a n k e ry t.
P a rag en eza m in erałó w w y stę p u ją c y c h w ż y ła c h k ru szco w y ch okolicy P ie n in o ra z c a ło k sz ta łt w aru n k ó w w ystęp o w an ia ty c h ży ł wiskązuje, że n a le ż ą one d o złóż h y d ro te rm a ln y c h p o w stały ch b lisko p o w ierzch n i ziemi, w w a ru n k a c h n isk ic h te m p e ra tu r i ciśnień, tj. do złóż epiterm adnych, sujbw ulkanicznych, zw iązanych gen ety czn ie z w y stę p u ją c y m t u a n d e- zytem .
W składzie m in eraln y m , w ogólnych w a ru n k a c h w y stęp o w an ia żył, w zaw artości p ierw iastk ó w ślad o w y ch is tn ie je d u ża an alo g ia d o ży ł e p i- te rm a ln y c h Słow acji, S iedm iogrodu i północno-zachodniej R u m u n ii ( W o j c i e c h o w s k i 1955): B ań sk a S tiavnica, K rem n ica, R osia M on
ta n a , B rad, B aia M are i in. R óżnica le ż y w sk a li zjaw isk: ta m w y s tę p u ją b o g a te ż y ły k ru szco w e zw iązane z d u ży m i o b s z a r a m i w y stęp o w an ia an d e
zytów , d a c y tó w i riolitów , t u zarów no m a ły obszar w ystęp o w an ia ande
zytów , ja k m a ła m iąższość i rozciągłość ż y ł stan o w ią ja k gdytby ech o ty c h zjaw isk, k tó re ta m zachodziły n a w ielk ą skalę. A nalogia je d n a k w y d aje się p ełn a.
— 361 —
