— 376 —
IG N A C Y POTOCKI
TECHNIKA ZDROJOWA W SZCZAWNICY
H isto ria zd rojow iska szczaw nickiego zw iązan a je s t ściśle z jej osiąg
n ię c ia m i ,w z a k re sie te c h n ik i z d ro jo w e j. Z d ro jo w isk o bo w iem po w staw ało i ro zw ijało się w zależności od o d k ry ć i u jęć źródeł leczniczych.
P ie rw sz e w zm ian k i o k o rz y sta n iu z w ód leczniczych zn alazł Józef S z a 1 a y w k ro n ik a c h szczaw nickich z ro k u 1780, o źró d le zaś „Jó z e fin a ” z ro k u 1816. W 182,2 u ję to źródło „iSzymon” o ra z o d k ry to źródło „ S te fa n ” p rz y bu d o w ie p a w ilo n u n a d „ Jó z e fin ą ” . W 1839 r. Jó zef S z a l a y udo
stę p n ił d la celów leczn ictw a źródło „M agdalena” , a w 1844 — bliźniacze źró d ła „H ele n y ” i „ A n ieli” , te d w a o s ta tn ie w P a r k u D olnym . R ok 1:853 u p a m ię tn ił się o d k ry ciem „W alerii” . W r. 1866 is tn ia ły łazien k i lecznicze obok źró d ła „S zym on” , zaś w 1869 r. d o k o n an a została n ie u d a n a re k o n s tru k c ja „H ele n y ” i „A nieli” , po czym A l e k s a n d r o w i c z u ją ł je ja k o po jed y n cze n o w e źródło „W an d a” . P od rz ą d a m i A kadem ii U m ie ję t
ności, k tó r a o trz y m a ła S zczaw nicę n a w łasność n a s k u te k zapisu p rz e z Jó z e fa S z a 1 a y a (1876 r.) uzdrow isko i jego u rząd zen ia p o d u p ad ają.
W ty m czasie k ro n ik i n o tu ją jed y n ie p rzeb u d o w ę u ję c ia źró d ła „ J a n ” p rzy pom ocy A m e ry k a n in a F a n g a .
R ok 1909 b y ł przeło m o w y m d la S zczaw nicy n a s k u te k zak u p ien ia zd rojow iska p rz e z A dam a S t a d n i c k i e g o , k tó r y p o d o b n ie ja k S z a - 1 a y w łożył w iele tr u d u i fund u szó w w odbudow ę i rozb u d o w ę Szczaw nicy.
W r. 1910 zrek o n stru o w an o (przez M o r a w s k i e g o ) źródło „S zy
m o n ” . W 1927 ro k u w iercono w P a r k u D olnym o tw ó r d o 40 m , a w 1931 r.
d o głębokości około 106 m w ed łu g p ro je k tu ró żd żk arza niem ieckiego G r a e v e g o, bez spodziew anego re z u lta tu .
W la ta c h 1932—1934 zostały unow ocześnione u jęcia „ Jó z e fin y ” i „ S te fa n a ” o ra z ro zlew n ia w ó d (przez czeską firm ę A. K o t h in y ). W ty m też o k resie p o w sta ły s ta ra n ie m S t a d n i c k i e g o i d y re k to ra uzdrow iska W o r o n i e c k i i e g o d w a now oczesne o b iek ty : „ In h a la to riu m ” i sa n a to r iu m „M odrzew ie” . W o k resie m ięd zy w o jen n y m z in ic ja ty w y w ó jta P i t o n i a k a u ję te zostało źródło n a d poto k iem S k o tn ick im n a g ru n cie g rom adzkim .
U rząd zen ia lecznicze w o k resie m ięd zy w o jen n y m zg ru p o w an e b y ły
■w dw óch ośrodkach: głów ny w d zisiejszym c en tru m 1 z d ro ju (inhalato
riu m , zakład p rzy ro d o leczn iczy i p ija ln ie w ó d „Jó z e fin a -S te fa n ” p rz y placu D ietla, pow yżej u jęcia „ J a n a ” , p oniżej p aw ilo n ó w „W alerii” i „M a
g d a le n y ”), o ra z druigi, .m niejszy ośrodek w P a rk u D olnym z zakładem d ra K o ł ą c z k o w s k i e g o i p ija ln ią w ód „W an d a” i „S zym on” w ge
stii Z a rz ą d u Z d ro ju .
D ruga w o jn a św iatow a, podobnie ja k i pierw sza, n ie spow odow ała w Szczaw nicy b ezp o śred n ich zniszczeń w b u d y n k a c h i u rządzeniach. P o u p ań stw o w ien iu zdrojow iska w 1945 r. i p rz e ję c iu p rz e z M in isterstw o Z drow ia p rzy stą p io n o d o p rzestaw ien ia Szczaw nicy n a lecznictw o spo
łeczne. P rz e z dłu ższy czas nie prow ad zo n o je d n a k p ra c b aln eo tech n icz- nych. N a to m ia st w ra m a c h p rac geologicznych P ań stw o w eg o In s ty tu tu Geologicznego odw iercono 'płytki o tw ó r n a tzw . „ K ra sie ”, n a lew y m Ibrzegu D u n ajca m iędzy Szczaw nicą i K rościenkiem . W iercenie p ro w a
d zo n e p r z e z J. G ołąb a n a tra fiło n a sam o w y p ły w w o d y siln ie siark o w o dorow ej.
W 1950 r. w iercono p ły tk i o tw ó r oibok źró d ła „ P ito n iak ó w k a” b ez r e z u lta tu , a w 1952 r. ukończono w iercen ie d o 15 m w d n ie s tu d n i „Pitom ia- k ó w k i” , n a tra fia ją c n a w y ją tk o w o c en n ą w odę n azw an ą p ro w izo ry czn ie
„ Jó zefin ą I I ” . N ie ste ty p rz y u su w an iu u ro b k u p rz e b ito cienką p a rtię zm ienionego an d ezy tu , w k tó r y m w y stęp o w ała w oda „Jó zefin a I I ” i n a tra fio n o n a o b fity w y p ły w w ody słab iej zm ineralizow anej, ze ślad am i siark o w o d o ru . Pomiędzy- o b u poziom am i u sta liła się rów now aga h y d ro staty czn a, b a rd z o tr u d n a d o u trz y m a n ia w p rz y p a d k u e k sp lo a ta c ji w ody
„ Jó zefin a I I ” .
W la ta c h 1954— 1959 w ierco n o tr z y p ły tk ie o tw o ry w re jo n ie źródła
„ J a n ” i dw a podobne w re jo n ie „Jó zefin a I I ”, w szystkie u d aro w e rozpo
znaw cze bez re z u lta tu ek sp lo atacy jn eg o . W r. 1959 zlikw idow ano d w a s ta re o d w ie rty w P an k u D olnym .
U zy sk an ie no w y ch źródeł w Szczaw nicy, co je st .rzeczą b ard zo pożą
d a n ą z uw agi n a rozbudow ę uzdrow iska, n a p o ty k a d u ż e tru d n o śc i. Z aw iła b u d o w a geologiczna z n iezw y k le sk o m p lik o w an y m sy ste m e m szczelino
w ym , d a ją c y m p o czątek n a tu r a ln y m źró d ło m wód1 leczniczych, b y ła p o w odem dość licznych niepow odzeń sto so w an ej tu w la ta c h 1928'— 1959 te c h n ik i w ie rtn ic z e j. D ośw iadczenia sk ło n iły do zastosow ania w p rz y p a d k u p rzeb u d o w y u jęcia „ Jó z e fin y I I ” te c h n ik i górniczej zam iast w ie rtn i
czej. D la lo k alizacji n a stę p n y c h o d w iertó w rozpoznaw czych złoża wód leczniczych p o stan o w io n o zastosow ać p ró c z k lasy czn y ch m eto d g e o fiz y c z n y c h d o d atk o w o m eto d ę geochem iczną w p ostaci p rześled zen ia an o m alii gazow ych C 0 2 w glebie. A p a ra tu rę p o m iaro w ą (prototyp) w ykonano w 1962 r. Jeżeli m eto d a ta zastosow ana d o wód leczniczych p o ra z p ie rw szy w Polsce w S zczaw nicy w ykaże o d p ow iednią p rzy d atn o ść, zostanie w y k o rz y stan a n a kiilku in n y ch te re n a c h uzdrow iskow ych.
Ź ró d ła m in e ra ln e S zczaw nicy u ję te są w sposób n a d e r p ro s ty . U jęcia w y k o n an e są (z je d n y m w y ją tk ie m ) za pom ocą cem b ro w in luib c y lin d ró w i filtró w kam ionkow ych, m eto d am i stu d n iarsk im i, z m o d y fik a c ja m i sto sow anym i z p o czątk iem X X w ieku d la wód m in eraln y ch . S ą to u jęcia n a ogół p o p raw n e i p rz y p e w n ej m o d ern izacji m ogą siłuiżyć n a d a l sw em u celow i. G łębokość ujęć stu d n ia rs k ic h w a h a się od 7 m (ujęcie p od ta ra ^ sem żw iro w y m źró d ła „ J a n ”) do zupełnie p ły tk ic h ja k „ S te fa n ” i „W an
d a ” . W d w u p rz y p a d k a c h („Szym on” , „ J a n ”) m a m y d o czy n ien ia ze stu d n ią zbiorczą stan o w iącą rów nocześnie u jęcie głów ne. Ź ródło „ J a n ” w o b ecn y m sta n ie p osiada rodzaj płaszcza betonow ego, a w n im c e n tr a l
n e u jęcie c y lin d ra m i kam ionkow ym i, zakończonym i filtre m o ra z boczny d re n a ż wód słab o zm ineralizow -anych. Ź ró d ła „ J a n ” , „S zym on” i „W an
d a ” ek sp lo ato w an e są sam oczynnie z przelew u.
Ź ró d ła „Jó z e fin a ” , „ S te fa n ” , „M agdalena” i „W anda” s ą p om pow ane p o m p am i tło czący m i (celem zachow ania w olnego d w u tle n k u w ęgla za
w a rte g o w wodzie). W yd ajn o ści ic h w a h a ją się od 0,2—7 l/m in.
W je d n y m p rz y p a d k u („Józefina I I ” — „P ito n ia k ó w k a ”) m a m y do c zy n ien ia ze stu d n ią („P ito n iak ó w k a”) pogłębioną o tw orem w ie rtn ic z y m d o głębokości 15,30 m i z a ru ro w a n y m d o głębokości 9 m.
P o m ięd zy w o d am i o ró ż n y m stę ż e n iu i sk ład zie ch em iczn y m w om a
w ian y m układzie u jęć istn ieje, ja k w spom niano w yżej, rów now aga h y d ro s ta ty c z n a ła tw a do n a ru sze n ia w czasie ek sp lo atacji. D lateg o p o stan o w iono po u ję c iu p rzep ły w ająceg o w p o b liż u p o to k u S kotnickiego {co n astąp iło w 1961 r.) zrek o n stru o w ać zespół „P ito n ia k ó w k a ”-,,Jó zefin a I I ”
— 377 —
sy stem em odbudow y górniczej ,,s zyb^chodnik’’, u jąć in d y w id u aln ie n a głębokości około 15 m w sp ąg u i ociosach w yrobisk w y stę p u ją c e ta m ró ż
ne w ody i w yprow adzić je p io n o w y m i r u r a m i k u .powierzchni. Poszczegól
n e u ję c ia zależnie od ciśnienia w o d y i m in e ra liz a c ji o trz y m a ły b y ró żn e w ysokości p rz e le w u i to za pom ocą a p a ra tu ry p o zw alającej n a in d y w i
d u a ln ą re g u la c ję poziom u w y p ły w u . W te n sposób będzie m ożna uzyskać o p ty m aln e p a ra m e try , d a ją c e się reg u lo w ać zależnie od w a ru n k ó w h y d ro m eteorologicznych, n a k tó re źródła szczaw nickie siln ie reag u ją, a b y uzys
kać je d n o lity sta n d a rd chem iczny w o d y w ciągu całego ro k u .
W o p arciu o p ro je k to w a n e u jęcie w ybudow ana będzie p ija ln ia i roz
lew nia wód leczniczych, a w p rz y p a d k u uzyskania rów nocześnie odpo
w iedniej w ody słabo zm ineralizow anej — ta k ż e p ija ln ia wód stołow ych.
N ad m iar w ody, o ile ta k i zaistnieje, m ógłby b y ć sto so w an y do k ąp ieli leczniczych. O becna ogólna w yd ajn o ść źródeł leczniczych w ynosi k ilk a naście litró w n a m in u tę . N ie je s t to m ało ja k n a zdrojow isko, w k tó ry m leczy się rów nocześnie 'kilkaset osób i gdzie 'kąpiele m in e ra ln e n ie stan o w ią zabiegu podstaw ow ego.
T ru d n o ści b aln eo tech n iczn e p rz y p ro je k to w a n iu zao p atrzen ia now o pow stałego sa n a to riu m „ H u tn ik ” o ra z in n y ch b u d o w a n y ch lu b p ro je k to w anych o b iek tó w leczn ictw a zdrojow ego (w ty m Zakładiu P rzy ro d o lecz
niczego) p olegają n ie ty le n a m ałej ilości w ody, ile n a ro zrzu cen iu źródeł na d u żej p rz e strz e n i o znacznych różn icach h ip so m etry czn y ch . S tw a rz a to tru d n o ści w d oprow adzeniu w ody b ez u tr a ty w łaściw ości leczniczych oraz p o w o d u je pow ażne n a k ła d y n a sieć rurociągów i sta c je pom p.
D alsze p oszukiw ania, p ro je k to w a n e w m ia rę uzy sk iw an ia śro d k ó w n a ro b o ty geologiczne, m a ją n a celu d o starczen ie wód leczniczych d la rozbudow y te r a p ii zależnie od u zy sk an y ch rezu ltató w .
W a rto dodać, że Szczaw nica z nieziwykle c en n y m k lim a te m o w łaści
w ościach w y b itn ie leczniczych i w o d ach w P olsce deficytow ych, położo
n a n a tle uroczych P ie n in stan o w i o b iek t n ie p o w ta rz a ln y ;— n iety p o w y . D latego te ż w szelk ie ro b o ty geologiczne p o w in n y b y ć p ro w ad zo n e z d u żą ostrożniością i zapew niać zaopatrzenie w w o d y lecznicze w sk a li p okoleń.
M in isterstw o Z d ro w ia i O pieki S p ołeczn ej W a rsza w a
— 378 —
