Udział polskich uczonych w międzynarodowych kongresach geologicznych

(1)

Kwartalnik Geologiczny, t. 28, nr 2, 1984 r., str.I97-220

UKD 001-05: 55/56+548/549(438).026.24:061.31 :55(100)"1878/1980

Edward RUHLE

Udzial polskich uczonych

w mi~dzynarodowych kongresach geologicznych

Udzial polskich uczonych w mi~dzynarodowych kongresach geologicznych datuje si~ od pierwszych sesji. Do 1913 r. poIscy geologowie z 3 zabor6w najliczniej uczestniczyli w VII Sesji w Peters- burgu w1897 r. (20 os6b) oraz w IX Sesji w Wiedniu w 1903 r. (19 os6b). Na przedkongresowej wyci@Gzce w Pieniny \~latry w dyskusji mi~dzy V. Uhligiem a J. Lugeonem zdecydowanie utrwalila

si~ teoria 0 plaszczowinowej budowie systemu alpejsko-karpackiego.

W

^okresiemi~dzywojennym geologowiepolscy brali udzial we wszystkich sesjach. W XIV Sesji w Madrycie w 1926 r. nauk~ polskll reprezentowalo 19 os6b, a jej przedstawiciel - J. Morozewicz zostal wybrany czlonkiem rady kongresu.

Po drugiej wojnie swiatowej od 1948 r. sesje odbywaly si~ co 4 lata przy stalym udziale Polak6w.

Okazjll przedstawienia 25-1etniego dorobku geologii polskiej byla XXIII Sesja w Pradze (1968 r.).

Geologowie polscy zglosili 40 referat6w, z tam przygotowali przewodniki dla wycieczek kongresowych po poludniowych regionach naszego kraju.

W 100-letniej dzialalnosci mi~dzynarodowych kongres6w geologicznych w jego pracach uczestniczylo 236 pOlskich uczonych.

WSTIJP

Badania w roznych dziedzinach nauki juz w drugiej polowie XIX w. wymaga- ly - obok istniej:i!cych od dawna indywidualnych kontaktow uczonych - szer- szej formy, bardziej oficjalnych spotkan. Idea ta znalazla siC; u podstaw organizacyjnych roznodyscyplinarnych mic;dzyn~rodpwych kongresow,· w tym rowniez nauk geologicznych. W 1878 r. z okazji Swiatowej Wystawy w Paryzu zorganizo- wanD I Sesjc; Mic;dzynarodowego. Kongresu Geologicznego. Przybylo 310 geoIo- gow z 23 panstw. Ustalono wtedy, ze sesje kongresu bC;d:i! siC; odbywac co 3 lata w stolicach panstw przoduj:i!cych w rozwoju nauk geologicznych. Uczestnicy sesji przywi:i!zywali duZ:i! rolc; zarowno do obrad plenarnych; jak i do narad w sekcjach i sympozjach specjalistycznych, ktorych liczba z uplywem czasu zwic;kszala siC;.

Duze znaczenie mialy tez wycieczki naukowe podnosz:i!ce wartosc kongresow.

(2)

Tabela Chronologicme zestawienie sesji MKG, liczby uczestnikow i reprezentowanych paiastw

oraz uczestnicz~cych geologow polskich

Liczba Liczba

uczestni- Liczba uczestni- Liczba

Numer, kow geologow Numer, kow geologow

rok i siedziba sesji i panstw polskich rok i siedziba sesji i panstw pol skich

(w na- (w na-

wiasie) wiasie)

I 1878 Paryz 310 (23) XIV 1926 Madryt 1123 (52) 19

II 1881 Bolonia 420 (22) 2 XV 1929 Pretoria 575 (50) 4 III 1885 Berlin 455 (22) 1 XVI 1933 Waszyngton 1182 (54) 2 IV 1888 Londyn 830 (25) 1 XVII 1937 Moskwa 1040 (50) 2 V 1891 Waszyngton 546 (26) 1 XVIII 1948 Londyn 1726 (84) 3

VI 1894 Zurich 400 (20) 9 XIX 1952 Algier 1129 (82) 3

VII 1897 Petersburg 704 (27) 20 XX 1956 Meksyk 2120 (105) 8 VIII 1900 Paryz 461 (30) 1 XXI 1960 Kopenhaga 2386 (101) 10 IX 1903 Wieden 393 (31) 16 XXII 1964 Delhi 1620 (100) 2 X 1906 Meksyk 707 (34) 1 XX~,II 1968 Praga 3000 (94) 93 XI 1910 Sztokholm 879 (36) 2 XXIV 1972 Montreal 4700 (111) 9 XII 1913 Toronto 467 (49) 1 XXV 1976 Sydney 3200 (98) 2 XIII 1922 Bruksela 518 (38) 11 XXVI 1980 Paryz ok. 6000 (l08) 14

W ustaleniach przyj~tych w Paryzu nast~pily zmiany pO pierwszej wojnie swiatowej, w czasie ktorej nie odbyla si~ XIII Sesja przewidziana nai;J916 r. w Brukseli.

Przesuni~to j~ na 1922 r. i poczynaj~c od tego momentu kolejne kongresy odbywaly

si~ co 4 lata. Rol~ i znaczenie mi~dzynarodowych kongresow geologicznych ilustruj~

liczby bior~cych w nich udzial geologow (tab. 1). Po ok. 100 latach, a wi~c na ostatniej XXVI Sesji MKG~ ktora odbyla si~ w Paryzu w 1980r., zgloszono 6000 uczestnikow. Obrady trwaly 11 dni w 20 sekcjach, 75 sympozjach i 7 kolokwiach. 0 wiel- kim . znaczeniu mi~dzynarodowych kongresow" geologicznych swiadczy fakt, ze tak jak I Sesj~ inaugurowal prezydent Francji, tak tez wszystkie nast~pne otwierali lub zamykali najwyzsi rang~ dostojnicy danego kraju. W uroczystosci zamkni~cia

XXVI Sesji kongresu uczestniczyl rowniez prezydent Republiki Francuskiej V.

Giscard d'Estaing.

*

Udzial polskich geologow w sesjach MKG uj~to w niniejszym artykule w 3 okresy. Pierwszy obejmuje lata 1878 -1913, kiedy geologowie polscy wyst~powali

w zespolach obywateli panstw zaborczych, drugi lata 1922 -1937 i trzeci lata

1948 -1980). .

SESJE W LATACH 1878-1913

Informacje 0 tematyce sesji, ich przebiegu oraz wycieczkach publikowano prze- waznie na lamach czasopisma Wszechswiat. -Trzeba przy tym zwroci6 uwag~,

ze geologowie bior~cy udzial w kongresach, poczynaj~c od IV Sesji w Londynie, uznawali zacelowe publikowanie obszerniejszych sprawozdan, informuj~c za-

1 W dalszym tekscie artykulu wprowadzono pierwsze litery MKG - ,zamiast Mi~dzynar()dowy Kongres Geo- logiczny.

(3)

Udzial polskich uczonych w MKG 199 rowno 0 tresci obrad, jak i budowie geologicznej zwiedzanego kraju (W. Szajnocha, 1888, 1898; J. Morozewicz, 1894).

o

udziale polskich geologow w pierwszych trzech sesjach istl1iej~ sk~pe dane.

Przebieg II Sesji MKG w Bolonii w 1881 r. opisuje jej uczestnik, G. Ossowski, ktory duzo miejscaposwi~cil omowieniu wystawy, prezentuj~cejobok wydawnictw zbiory petrograficznei paleontologiczne. Wsrod publikacji znajdowaly si~ dwie mapy G. Ossowskiego: wielobarwna Mapa geologiczna Wolynia w· skali ok. 1 : 400 000, wydana w j~zyku polskim i francuskim w Paryzu, oraz Mapa archeolo- giczna Prus Krolewskich opracowana na podstawie badan geologicznych okresu aluwialnego. Duzym zainteresowaniem cieszyly si~ zbiory szcz~tkow kostnych ryb, pochodz~cych z osadow eocenskich Karpat polskich zgromadzone w ilosci 365 okazow przez naszego rodaka, Z. Bosniackiego, zamieszkalego we Wloszech.

Zgodnie z pierwotnymi zalozeniami na kilku pierwszych sesjach MKG zaj~to si~ ustalaniem podstawowych poj~e z zakresu terminologii i podzialu stratygraficznego oraz klasyfikacji petrograficznej skal. Za jedno z pierwszych zadan Kongresu uznano rowniez w 1881 r. na sesji w Bolonii - z inicjatywy geologow wiedenskich -

spraw~ opublikowania Mi~dzynarodowej mapy geologicznej Europy w skali 1 : 1 500000.

Dose obszern~ relacj~ 0 obradach IV Sesji MKG2 w Londynie opublikowal W. Szajnocha (1888). Bralo w niej udzial 830 geologow, przy czym obok 150 gospodarzy najwi~ksz~ grup~ stanowili Niemcy (30). Geologi~ polsk~ reprezentowal tylko autor sprawozdania. Tematyka sejsji koncentrowala si~ na klasycznych za- gadnieniach Wysp Brytyjskich, a wi~c stratygrafii dolnego paleozoiku oraz zagad- nieniu aktualnym do chwili obecnej - granicy mi~dzy trzeciorz~dem a czwarto-

rz~dem.

W V Sesji MKG, ktora si~ odbyla w 1891 r. w Waszyngtonie, bral udzial E.

Dunikowski, 0 czym wzmiankuje w publikacji przyrodniczo-krajoznawczej pt.

"Od Atlantyku po Gory Skaliste" (str. 132). Szkoda, ze w tych relacjach nie ma zadnych informacji 0 obradach kongresu.

Kolejna VI Sesja MKG w 1894 r. w Zurychu wzbudzila slabe zainteresowanie (ok. 400 uczestnikow). Z osrodkow naukowych Galicji uczestniczylo w niej 9 polskich geologow. Wedlug obszernego sprawozdania, opublikowanego w kilku od- cinkach na lamach Wszechswiata przez J. Morozewicza (1894), tematyka sesji byla referowana w 4 sekcjach. W sekcji 1 obejmowala tematy ogolne, stratygrafi~ i pale-

ontologi~, mineralogi~ i petrografi~ oraz w sekcji 4, po raz pierwszy w programie MKG, zagadnienia geologii stosowanej. Sprawy stratygrafii dominowaly, mineralogii nie byly zas omawiane szerzej. Przy okazji J. Morozewicz dal dose szcze- golowy opis budowy geologicznej Alp Szwajcarskich, ilustrowany kilkoma przekrojami.

VII Sesja MKG odbyla si~ w Petersburgu w 1897 r., a przewodniczyl jej po raz pierwszy nie profesor wyzszej .uczelni, lecz kierownik Muzeum Geologicznego Akademii Nauk, A. Karpinski .. Petrografi~ i mineralogi~ uj~to we wspolnej sekcji z problematyk~ zlozow~, co swiadczy 0 wyj~tkowo dalekosi~znym widzeniu zagadnien gospodarczych, 0 kilkadziesi~t lat wyprzedzaj~cym analogiczne podejscie geologow zlozowych innych krajow. W VII Sesji uczestniczylo 704 geologow z 20 panstw. Obok 272 Rosjan, najwi~ksz~ grup~ stanowili Niemcy (188), nast~pnie

geologowie Stanow Zjednoczonych (109). Jak pisze W. Szajnocha (1898) '" ... Pola- kow nie braklo rowniez na kongresie. Zebrali si~ oni w stosunkowo znacznej liczbie, gdyz bylo pi~ciu czlonkow ze Lwowa, dwoch z Krakowa, jeden ze Sl~ska, szesciu

2 -0 projektowaniu III Sesji MKG w 1884 r. w Berlinie znajduje si~ tylko kr6tka notka w pracy J. Siemiradz- kiego (18~.

(4)

czy siedmiu z Krolestwa, dwoch czy trzech z innych cz~sci Rosji, a zatem w ogole prawie dwudziestu polskich geolog6w i praktycznych geologow ... ". W scislym komitecie organizacyjnym odpowiedzialnij. funkcj~ skarbnika pelnil A. Michalski, zasluzony geolog Krolestwa Polskiego. Jest to pierwszy udzial Polaka w komitecie organizacyjnym MKG. Z geologow galicyjskich uczestniczyli J. Grzybowski i R. Zuber. Pierwszy z nich na wycieczce pokongresowej zapoznal si~ z profilami Kaukazu i roponosnymi zlozami nad Morzem Kaspijskim, co dalo rzadk~ sposob- nose do porownan budowy geologicznej Karpat i Kaukazu. W. Szajnocha (1898) zwr6cil uwag~ na udzial j~zykowyuczestnik6w sesji: " ... niemiecki i angielski

j~zyk obok oficjalnego francuskiego i miejscowego rosyjskiego-, g6rowaly we wszystkich obradach, zebraniach i wycieczkach ... ". W spominaj~c 0 tematyce sesji W. Szajnocha zaznaczyl, ze " ... ciekawe byly informacje 0 mi~dzynarodowej mapie geologicznej Europy, kt6re to _wydawnictwo szybkim krokiem zbliza si~ ku zakonczeniu, b~d~c prawdziw~ chlubl:! i niespozytym pomnikiem dzialalnosci mi~dzy

narodowych geologicznych kongres6w ... ". Jednym z dezyderat6w wysuni~tych

na sesji w Petersburgu bylo zorganizowanie mi~dzynarodowego instytutu zajmuj~

cego si~ budow~ geologiczn~ dna oceanicznego. Po ogloszeniu wynik6w naukowych ekspedycji Challengera problem ten stal si~ bardzo aktualny i po raz pierwszy

wysuni~ty jako wazne zagadnienie mi~dzynarodowe.

VIII Sesji MKG w Paryzu w 1900 r. przewodniczyl A. Gaudry, prof. Muzeum Historii Naturalnej. Z geolog6w polskich bra! udzia! M. Limanowski (1904), kt6ry wspomina, ze zorganizowano ponad 20 wycieczek kilkudniowych. Dla tektonika zainteresowanego Tatrami i Pieninami, Jakim by! M. Limanowski, wycieczka alpejska pod przewodnictwem M. Bertranda ugruntowala pogl~d,

ze Francja jest osrodkiem nowych pogl~dow na budow~ gor.

Wydarzeniem 0 najpowazniejszym znaczeniu dla historii rozwoju geologii w naszym kraju byla IX Sesja MKG zorganizowana w 1903 r. w Wiedniu, stolky

Austro-W~gier, pod przewodnictwem E. Tietzego, dyrektora Geologische Anstalt.

W programie przewidziano m. in. 2 przedkongresowe wycieczki - w Pieniny i Tatry oraz na Podole i w dolin~ Prutu. Po zapoznaniu si~ z okolicami Krakowa

(Mi~kinia, Krzeszowice i Wieliczka - na wycieczce, kt6r~ prowadzil J. Niedzwiec- ki) cz~se uczestnikow udala si~ w Pieniny i Tatry, a cz~se - przez Boryslaw na Podole i w dolin~ Prutu. "

Pierwsz~ wycieczk~ prowadzil V. Uhlig z Wiednia, kt6ry w wyniku·wieloletnich badan wydal klasyczn~ monografi~ Pienin i Tatr wraz z map~ w skali 1: 75 000.

Z geolog6w polskich uczestniczyli w niej W. Kuzniar i M. Limanowski. W pierwszej

cz~sci obszernej publikacji M. Limanowski (1904) naswietlil stan pogl~d6w na

budow~ geologiczn~ Tatr, przedstawiaj~c zjednej strony teori~ V. Uhliga, a z drugiej J. Lugeona. Jakkolwiek M. Limanowski, po dyskusjach z tektonikami szwajcarski- mi i francuskimi, byl zwolennikiem ich teorii, to jednak pogl~dy V. Uhliga przedstawil obiektywnie, zal~czaj~c szkic i profile odpowiadaj~ce zapatrywaniom kontro- wersyjnych stron, a zarys ten uzupelniaj~c wlasnym szkicem syntetycznym Tatr, co pozwolHo czyte1nikom 'na wszechstronne zapoznanie si~ z geologi~ Tatr. W drugiej cz~sci publikacji zamiescil M. Limanowski dziennik tygodniowej wycieczki,

relacjonuj~c wypowiedzi niekt6rycfi Jej uczestnikow. Nie zapomnial r6wniez opisae uroczystego bankietu wydanego przez prezydium P AU, w ktorym bral udzial jej przewodnicz~cy, prof. K. Kostanecki. Wycieczka ta byla pierwszym i jedynym w historii nauki polskiej oficjalnym kontaktem najwyzszych wladz akademickich z uczestnikami Mi~dzynarodowego Kongresu Geologicznego. Miala ona r6wniez akcenty polityczne. Gdy 18 sierpnia uczestnicy opuszczali dworzec w Zakopanem,

przyczepion~ do poci~gu pospiesznego salonk~, J. Lugeon wraz z innymi wzni6s1 na pozegnanie okrzyk Vive la Pologne.

(5)

Udzial ucz()nv(;h w MKG 201 wycieczkas pod kierownictwem W, Szajnochy przy wsp61pracy J. Smolen- skiego W ojcika oraz J. Grzybowskiego i A.M. Lomnickiego, udala si~ przez Boryslaw i Lwow na Podole w okolice Buczacza, Czortkowa i Zaleszczyk. Nast~pnie

~wiedzano klasyczne odsloni~cia w dolinie Prulu mi~dzy Jaremczem a Tatarowem.

Z

kr6tkich relacji W. Szajnochy wynika, ze uWaZano j~ za udan~; z jej przebiegu zachowaly si~ liczne fotografie w Instytucie Geologicznym UJ (fig. 1).

Jednym z najwazniejszych tematow IX Sesji byladyskusja dotycz~ca Pienin i Tatr. Przebiegala ona pod znakiem teorii plaszczowin alpejsko-karpackich mi~dzy

V. Uhligiem z Wiednia a J. Lugeonem z Lozanny. Spory te staly si~ slynnym wydarzeniem w geologii, szeroko komentowanym w srodowiskach mi~dzynarodowych

przy udziale geologow polskich, przede wszystkim M. Limanowskiego.

Fig. 1. Uczestnicy wycieczki przedkongresowej (IX Sesja) w 1903 r. na podolu pod przewodnictwem W. Szajnochy (stoi w pierwszym rz~dzie po lewej stronie), z udzialem J. Smolenskiego oraz K.

Wojcika _ ~

Participants of the pre-congress excursion in the Podolia (iXth IGC Session, 1903) conducted by W.

Szajnocha (standing in the first row at the left), with assistance of J. Smolenski and K. Wojcik

X Sesja odbyla si~ w Meksyku w 1906 r. Uczestniczyl w niej E. Dunikow- ski. Z jego sk~pych przekazow wynika, ze w zaprogramowanych sekcjach obok tradycyjnych temat6w pojawily si~ nowe. Wynikaly one b~dz z charakteru budowy geologicznej regionu, b~dz tez z og61nego rozwoju zainteresowan naukowych geolog6w. Na sesji tej podj~to szerok~ dyskusj~ nad zwi~zkiem tektoniki z masy- wami erupcyjnymi oraz nad warunkami paleoklimatycznymi roznych epok geologicznych.

(6)

XI SesjaMKG odbyla si~ w Sztokholmie w 1910 r. Uczestniczyl w niej K. Bohda- nowicz i W. Szajnocha. K. Bohdanowicz, b~d~c wowczas dyrektorem Komitetu Geologicznego w Petersburgu, przedstawil obszerny referat pt. "Die Eisenerze Russland", w ktorym schanikteryzowal zloza rud zelaza Rosji, ich rozmieszczenie i zasoby. Omowil m. in. zloza rud zelaza owczesnego Krolestwa Polskiego, szczegolnie interesuj~ce dla polskiej geologii. W. Szajnocha w krotkim reportazu opubli- kowanym w ·Pami~tniku Towarzystwa Tatrzanskiego (1911) podal ciekawe porownanie udzialu w pracach Svenska Turistforeningen i Polskiego Towarzystwa Ta- trzanskiego.

XII Sesja MKG odbyla si~ w Toronto w 1913 r. Uczestnicz~cyw niej E. Dunikow- ski zostal zaproszony w sklad prezydium jako jeden z kilku wiceprzewodnicz~cych.

Blizszych informacji na jej temat brak.

Zgodnie z opini~ W. Szajnochy (1918) udzialgeologow pol skich w sesjach w latach 1878 - 1913 byl dose skromny, jednak proporcjonalny do istniej~cych

wowczas hlozliwosci wwarunkach zaborow. Okazj~ do szerszego zademonstrowa- nia ich obecnosci byla sesja w Petersburgu (1897 r.) oraz szczegolnie w Wiedniu (1903 r.).

Zorganizowany i oficjalny udzial polskich delegacji na sesje MKG datuje si~

od czasu Odrodzenia Rzeczypospolitej Polskiej. W kronice PIG z polowy 1921 r.

(str. 633), ogloszonej w Sprawozdaniu Panstwowego Instytutu Geologicznego, T. 1, z. 4, znajduje si~ p~erwsza informacja dyrektora PIG J. Morozewicza 0 zaprosze- niu otrzymanYll! oil organizatora XIII Sesji Mi~dzynarodowego Kongresu Geolo- gicznego, A. Reniera, do wzi~cia udzialu w projektowanej na sierpien 1922 r. sesji.

Miala si~ ona odbye w 1916 r., lecz wskutek " ... barbarzynskiego najazdu na nasze ziemie wbrew wszelkim zobowi~zaniom mi~dzynarodowym ... " realizuje si~ obecnie z 6-1etnim opoznieniem. Wsrod uczestnikow .. nie bylo geologow niemieckich, nie zaproszonych przez organizatQrow. W czteroosobowym Komitecie Honorowym, obok 3 minis trow reprezentuj~cych rz~d Belgii, na pierwszym miejscu po krolu Belgow, Albercie I, znajdowal si~ ifiZ. gorn. H. Hoover, podsekretarz rz~du Sta- now Zjednoczonych - pozniejszy prezydent tego panstwa. Program. sesji byl znacznie obszerniejszy niz ktorejkolwiek poprzedniej. W poszczegolnych sekcjach, ktorych bylo 7, dyskutowano nad: tektonik~ obszarow hercynskich, geologi~

epoki karbonskiej, litologi~ skal osadowych i geologi~ zloz bitumin ow . W odr~b

nych sekcjach referowano tektonik~ Azji i budow~· geologiczn~ Afryki.

Delegacja polska skladala si~ z 10 geologow z kraju i J. Zwierzyckiego z Batawii.

Na jej czele stal dyrektor PIG, J. Morozewicz. W delegacji polskiej 2 uczestnikow, J. Nowak i .B. Swiderski, reprezentowalo naftow~ sluZb~ geologiczn~ Polski. Pol- skie Towarzystwo Geologiczne wyslalo W. Goetla i J. Nowaka. DOkladny przebieg XIII Sesji mozna odtworzye z opublikowanych material6w³oraz z krotkiego sprawozdania zamieszczonego w kronice PIG przez J. Morozewicza (1923)~. Na czterech kolejnych sesjach MKG J. Morozewicz jako dyrektor PIG byl oficjalnym przed- stawicielem rz~du Rzeczypospolitej Polskiej.

Wydarzeniem XIII Sesji byl wspanialy inauguracyjny wyklad E. Arganda pt.

"La tectonique de l' Asie", opublikowany w materialach sesji wraz z 27 mapkam:i i przekrojami, wsrod ktorych wyrozniala si~ Mapa tektoniczna Eurazji w skali

3 W Bibliotece IG znajdujll si~ komplety oryginalnych wydawnictw z czterech sesji (XIII-XVI) mi~dzy

narodowych kongres6w geologicznych pochodzllce z ksi~gozbioru J. Morozewicza.

(7)

Udzial polskich uczonych w MKG 203 1 : 20 000 000. Odczyt wywolal ozywion~ dyskusj~ i po syntezie E. Suess a stal si~

na wiele lat podstaw~ interpretacji faldowan skorupy ziemskiej ..

Polscy uczestnicy wyglosili 3 referaty. M. Limanowski w sekcji tektonicznej omowil tektonik~ kaledonsk~ i hercynsk~ w Polsce, J. Nowak przedstawil ogolne rysy tektoniki i problemy ropy naftowej w polskich Karpatach, a B. Swiderski - struktury tektoniczne regionow.naftowych polskich Karpat Wschodnich. Odczyty . te nie byly 0publikowane w materialach sesji. K. Bohdanowicz nie bral udzialu w sesji, nadeslal natomiast 2 referaty na temat bituminow. Pierwszy dotyczyl problemow swiatowych zloz ropy naftowej. Ze wzgl~du na prekursorski charakter niektorych pogl~dow autora celowe jest ich przytoczenie: " ... Trzeba aby kongres ustalil obowi~zuj~ce zasady obliczenia zasobow naftowych aby unikn~e ich zawy- zania lub zanizania. Poz~dane jest, azeby kongres powolal mi~dzynarodow~ komisj~

naftow~, ktoraby przedstawila miarodajn~ opini~ na temat swiatowychzasobow naftowych na nast~pnej sesji MKG ... ". W tym uj~ciu K. Bohdanowicz dal wyraz

dalekosi~zQ.emu przewidywaniu problemow surowcowych, jakie w ostatnich dzie-

si~tkach lat s~ glown~ bol~czk~ gospodarki swiatowej. Rowniez W. Szajnocha zaproponowal przeprowadzenie ankiety na temat ropy naftowej na .swiecie.

Na XUI Sesji geologowie polsSY, czechoslowaccy, rumunscy i jugoslowianscy zglosili wazny dla rozwoju badan geologicznych Karpat wniosek, a mianowicie utworzenia Asocjacji Karpackiej, w ramach ktorej odbywalyby si~ zjazdy zainteresowanych geologow. Wniosek ten Rada MKG uchwalila zrealizowae drog~

porozumien ofi~jalnych.

W XIV Sesji MKG, ktora odbyla si~ w Madrycie w 1926 r., uczestniczyla naj ..

wi~ksza w okresie mi~dzywojennym grupa polska, Iicz~ca 19 przedstawicieli roznych instytucji oraz dwie malzonki jako osoby towarzysz~ce. Rola polskich uczonych byla dose znacz~ca. Wyglosili oni 8 teferatow i brali udzial w licznych wycieczkach: J. Morozewicz przewodniczyl posiedzeniu sekcji ,11 - skupiaj~cej

rozne problemy - na ktorej dyskutowano legend~ drugiego wydania Mapy geoIo- gicznej Europy oraz podj~to uchwal~ 0 organizacji prac nadMap~ geologiczn~

swiata w skali 1: 5 000 000. Realizacj~ jej powierzono najliczniejszemu na sekcji 3 zespolowi niemieckiemu, ktory dopuszczono po raz pierwszy do udzialu w MKG po zakonczeniu pierwszej wojny swiatowej. W tejze sekcji C. Kuzniar przedstawH

pierwsz~ Map~ geologiczn~ Polski, wydan~ przez PIG w skali 1 :750000, a J. Mo- rozewicz zreferowal swe badania nad mariupolitem i jego krewniakami. W sekcji

11 znalazl si~ rowniezreferat S. Zubera pt. "Rozmieszczenie i historia basenow pliocenskich w regionie pontokaspijskim". W sympozjum wyglosH on odczyt o geologii i zasobach fosforytow w Polsce, zas Z. Rosen omowH zastosowanie dla rolnictwa fosforyt6w podolskich - referat ilustrowany 2 fotografiami przedstawia-

j~cymi rozw6j z16z w roznych proporcjach nawozenia.

W publikacjach sekcji 3 ogloszono referat J. Czarnockiego 0 problemach stratygraficznych i litologii utworow kambryjskich srodkowej cz~sci Gor Swi~tokrzys

kich. W ramach tej sekcji wyloniono komisj~ dla opracowania mi~dzynarodowego

s}ownika stratygraficznego, a w sklad kolegium redakcyjnego wszedl C. Kuzniar jako przedstawiciel Polski. Sekcja 5 zajmowala si~ kr~gowcami trzeciorz~dowymi;

stanowisko polskie dotycz~ce ich klasyfikacji zaprezentowal S. Zuber. W sekcji

poswi~conej tektonice J. Nowak poruszyl temat aktualny w geologii Hiszpanii i Europy srodkowej - charakter i znaczenie faldowan hercynskich w Polsce.

Znamienne jest, ze owczesne polskie zainteresowania obejmowaly rowniez Sudety, na temat ktorych w ozywionej polemice wypowiedzial si~ takZe J. Nowak. W dyskusji nad ciekawym referatem H.A. Brou'Yera 0 tektonice wschodniego lancucha GorBetyckich zabieral glos W. Goetel. B. Swiderski przedstawH tez sprawozdanie z pierwszego zjazdu Asocjacji Karpackiej zainicjowanej w ramach MKG w Brukseli.

(8)

Fig. 2. Wycieczka podczas XIV Sesji MKG w 1926 r. w Gibraltarze, w kt6r~ uczestniczyli L. Horwitz, A. Luniewski (w pierwszym rz~dzie po prawej stronie z mlotkami) i B. Swiderski

Excursion in the course of the XIV JGe Session in Gibraltar (l 926) , in which took part L. Horwitz and A. Luniewski (in the first row at the right hammers) and B. Swiderski

Po raz pierwszy na sesji MKG w tak duzym zakresie omawiano w odr~bnej

sekcji problematyk~ geofizyczn~. Polsk~ geofizyk~ zaprezentowal H. Arctowski,

wyglaszaj~c referat pt. "Wyniki obserwacji geotermicznych przeprowadzonych w szybach naftowych Boryslawia". Duzo miejsca poswi~cono badaniom grawi- metrycznym za pomoc~ grawimetru Eotvosa, zastosowanym przez geolog6w i geofizyk6w hiszpanskich przy poszukiwaniach soli potasowych w Katalonii.

Obecni na sesji geologowie radzieccy - A. Karpinski i J. Muszkieiow - postawili wniosek 0 wl~czeniu badan geofizycznych do stalego programu przyszlych sesji MKG, co spotkalo si~ z akceptacjf!.

Polscy uczeni uczestniczyli prawie we wszystkich wycieczkach (fig. 2). W sprawozdaniu S. Lencewicza (1 926b) zachowal si~ opis wycieczki na Wyspy Kanaryjskie, zas opis geologiczno-geograficzny wycieczki na Majork~ oglosil S. ·Lencewicz (1926a).

Na dotychczasowych sesjach j~zykiem oficjalnym byl j~zyk francuski. Wobec coraz liczniejszego udzialu uczestnik6w z kr~gu j~zyka angielskiego oraz kraj6w

niemieckoj~zycznych, przedstawicielW~gier, F. Nopesa postawH wniosek 0 uzy- waniu w obradach j~zyka angielskiego, niemieckiego, wloskiego, hiszpanskiego i rosyjskiego.

XV Sesja MKG odbyla si~ w 1929 r. w Pretorii. Polsk~ reprezentowali na niej J. Morozewicz, W. Goetel, J. Lewinski i J. Loth. W sekcji 1 om6wiono zagadnienia petrografii skal magmowych, a wi~c z zakresu poszukiwan J. Morozewicza, kt6ry przedstawil wyniki dalszych badan nad mariupolitem i jego krewniakami. Z innych zagadnien, ciesz~cych si~ zainteresowaniem uczonych polskich, trzeba wymie-

(9)

Udzial ucz4:mv(~h W MKG 205 nie przedplejstocenskie okresy lodowcowe, dzialalnose geologiczn~ mikroorga- nizmow, genez~ zloz ropy naftowej oraz zasoby swiatowe zlota. Posrod zgloszonych wnioskow warto przypomniee 0 inicjatywie de1egacji niemieckiej utworzenia

Mi~dzynaro00wego Instytutu Gorniczego z siedzib~ w Berlinie, dok~d bylyby kierowane mozliwie szybko dokladne statystyki dzialalnosci gorniczej ze wszystkich panstw. Zadani~m instytutu byloby przygotowanie wszechstronnej statystyki gor Aliczej i ewentualny wplyw na regulowanie produkcji. Inicjatywa ta zostala jednomysinie odrzucona (J. Lewinski, 1930).Na podstawie wydanej mapy w skali I : 1 000000 J. Morozewicz przedstawH zarys budowy geologicznej Afryki Polud- niowej i jej skarby kopalne. Na tym tIe przeprowadzH porownanie zloz zlota, pIa- tyny, miedzi, chromu i innych metali w skali 8wiatowej i w Unii Poludniowej Afryki.

Duzo miejsca zaj~!ozreferowanie zloz diamentow i w~gIa kamiennego. Dla doklad- niejszej ich charakterystyki w kilku przypadkach podano zasoby, produkcj~,

wartose oraz wielkosc zatrudnienia. W zakonczeniu re1acji J. Morozewicza (1930) bardzo przewiduj~ce jest twierdzenie " ... ze Afryka Poludniowa stanie si~ niebawem jednym z najwi~kszych" osrodkow produkcji mineralnej dla ca!ego swiata .. ;".

Warto dodae, ze po zakonczeniu sesji dwujej uczestnikow - W. Goetel i J. Loth - wyruszylo w podrozz poludnia Afryki na polnoc do Kairu.

W XVI Sesji MKG w Waszyngtonie w 19.,3 r., najIiczniejszej z sesji mi~dzywojen

nych, uczestniczyl K. Bohdanowiczi J. Morozewicz (fig. 3). Szczegolowe sprawozdanie opublikowal K. Bohdanowicz (1933), w ktorym informuje 0 tematyce sesji, oma- wianej w 9 sekcjach. Mimo wyraznego akcentu polozonego na zagadnienia \gospo.

darcze, charakterystyczn~ cech~ programu bylo zreferowanie w pierwszych sekcjach takich problemow, jak: pomiar czasu geolog1cznego, czlowlek kopalny i wsp6!- czesna mu fauna, podzial paleozoiku na jednostki stratygraficzne, geomorfolo- giczne procesy na obszarach suchych oraz powstaj~ce wskutek tych proces6w formy powierzchni i utwory. Zagadnienia gospodarcze byly analizowane w uj~ciu global- nym, np. w sekcji 6 - strefowe rozmieszczenie zloz kruszcowych oraz w sekcji 8 - geologia zl6z ropy naftowej. Gl6wny temat specjalistyczny stanowily swiat owe zasoby miedzi i geologia zl6z miedzi.

K. Bohdanowicz na podstawie obszernych wydawnictw opracowal przeglqd budowy geologicznej zwiedzanych region6w Stan6w Zjednoczonych daj~c na tym tie wyst~powanie r6znych zloz kopalin. Przy okazji warto poswi~ci6 uwag~

refleksjom og61nym wypowiedzianym przez K. Bohdanowicza: " ... Mi~dzynarodo

we Geologiczne Kongresy w ich dzisiejszej formie s~ powaznym srodkiem nie tylko dla porozumienia si~ pomi~dzy geologami w naukowych sprawach jeszcze spornych, lecz jeszcze w wi~kszym stopniu jedyn~ mozliwosci~ zrozumienia wa- runkow post~pu jednych kraj6w i zacofania innych. Udzialem w nich musi bye praca, a nie tylko turystyczna przyjemnose, a kazdy uczestnik kongresow bierze na siebie obowi,!zek szerzenia slusznych wiadomosci

°

zwiedzanym. kraju i nauko- wej propagandy swego kraju ... ".

xvn.

Sesja MKG odbyla si~ w Moskwie w 1937 r. Uczestniczyl w niej pelni~cy obowi~zki dyrektora PIG, S. Czarnock~, i przedstawiciel WIG, kpt. J. Slomczynski.

Wsrod 1040 delegatow dominowala grupa radziecka (800), natomiast ze wzgl~dow

politycznych nie przyjechali Niemcy i Wlosi. Poza gospodarzami przewazali delegaci ze Stanow Zjednoczonych (80), ktorych osi~gni~cia naukowe i gospodarcze zaprezentowane na poprzedniej sesji w Waszyngtonie cieszyly si~ szczegolnym uznaniem gospodarzy. .

Szczego!owe relacje z dyskusji i ogolne naswietlenie rozwoju geologii w okresie porewolucyjnym zostaly 0publikowane w artykulach S. Czarnockiego (1938) i K. Bohdanowicza (1938). K. Bohdanowicz, jakkolwiek nie by! obecny w Moskwie,

(10)

Fig. 3. Grupa uczestnik6w MKG po posiedzeniu plenarnym XVI Sesji w 1933 r. Pierwszy po lewej J. Morozewicz, w gl~bi K. Bohdanowicz

J. Morozewicz (first from the left) and K. B~danowicz (in the background) and other participants of the XVIth IGC Session (1933) after a plenary session

jednak na podstawie wydawnictw kongresowych obszernie omowil osi~gm~cla

uczonych rosyjskich i radzieckich. Obydwa artykuly piora wybitnych znawcow geologii Zwi~zku Radzieckiego stanowi~ wyj~tkowo cenne dokumenty. Mi~dzy

innymi zwraca si~ uwag~ na inauguracyjny odczyt przewodnicz~cego komitetu organizacyjnego J. Gubkina poprzednio bezkompromisowego zwolennika teorii istnienia zloz ropy naftowej wyl~cznie w obr~bie struktur tektonicznych. W obszer- nym wyst~pieniu zaprezentowal on podowczas odmienne pogl~dy, zgodne z po-

gl~dami amerykanskich geologow, i na podstawie monografii A.1. Levorsena wyroznil rozne genetycznie typy zloz.

W tematyce sesji zaprogramowano przede wszystkim szeroko poj~te problemy geologii ropy naftowej i zloz w~gla. Najwi~kszym powodzeniem cieszyly si~ zagadnienia korelacji mi~dzy procesami tektonicznymi a powstawaniem zloz rud (63 referaty) oraz zastosowanie w geologii metod geofizycznych. Pewnego rodzaju przypomnieniem zainteresowan K. Bohdanowicza sprzed 35 laty byla tematyka sekcji prezentuj~cej studia nad klimatami w erze paleozoicznej.

Sesja moskiewska zamkn~la okres mi~dzywojennego rozwoju i dalszego po-

st~pu w organizacji badan na - dotychczas malo znanych dla geologow europej- skich - rozleglych obszarach poludniowej Afryki, StanowZjednoczonych i Zwi~z

ku Radzieckiego.Mimo wielkich mozliwosci ogolnopoznawczych geologowie polscy

(11)

Udzial polskich uczonych w MKG 207 stanowili wyj~tkowo maly procent. Udzial Polakow ujawnil si~ najdobitniej na sesji w Brukseli i Madrycie, ze wzgl~du na niezbyt duze odleglosci oraz stosunkowo niewielkie koszty, ktore uczestnicy musieli pokrywac sami.

Po 11-letniej przerwie i wielkich zmianach geopolitycznych wywolanych drug~

wojn~ swiatow~ kolejna XVIII Sesja MKG, zaplanowana jeszcze w Moskwie w 1937 r., odbyla si~ w Londynie w 1948 r. Polsk~ reprezentowal 3-osobowy zespol pod przewodnictwem R. Kozlowskiego, z J. Samsonowiczem i .H. Swidzinskim.

Uczestnictyl tez w niej dawny pracownik PIG Z. Sujkowski, mieszkaj~cy stale w Szkocji. Delegacja polska nie byla w stanie wzi~c udzialu w niektorych posiedzeniach sekcji i komisji, przez co stracila okazj~ uczestniczenia w kilku stalych komisjach kongresowych~ zajmuj~cych si~ zagadnieniami interesuj~cymi nasz kraj.

Dzi~ki publik~cjom J. Samsonowicza (1950) i H. Swidzinskiego (1950) mozna zorientowac si~ w tematyce sesji. Znajduj~ si~ w nich cztery referaty polskie na- deslane w ustalonym terminie, ktorych autorzy z roznych przyczyn nie mogli przy- jechac na kongres. Mi~dzy innymi w sekcji A 0 tematyce geochemicznej opublikowano referat K. Smulikowskiego, w sekcji F - opracowanie J. Zwierzyckiego o geologii i zlozach olowiu oraz cynku na obszarze sl~sko-krakowskim, i w sekcji H - referat A. i B. Halickich na temat granicy pliocenu i plejstocenu. Ponadto Z. Sujkowski w sekcji geologii dna morz i oceanow omowil sklad chemiczny kon- krecji zelazo-manganowych.

XIX Sesja MKG zorganizowana w 1952 r. w Algierze przez zespol polnocno- afrykanskich placowek geologicznych obejmowala, obok r\lgieru, rowniez Tunezj~

i Maroko. Polska Akademia Nauk delegowala M. Ksi~zkiewicza (1952), a reprezen- tantami innych iristytucji byl H. Gruszczyk i A. Tokarski. Liczbowo pierwsze miejsce wsrod uczestnikow zaj~li Francuzi (ok. 400), drugie przedstawiciele Sta- now Zjednoczonych, a w dalszej kolejnosci geologowie niemieccy. W publikacjach MKG znalazlo si~ 6 streszczen referatow geologow polskich, ktorzy zglosili swoj udzial, jednak wskutek trudnosci finansowych nie mogli wyjechac. W sekcji II,

zajmuj~cej si~ mechanizmem deformacji skalnych i ich wplywem na koncepcje tektoniczne, ogloszono artykul A. Tokarskiego 0 formach tektonicznych w polskich Karpatach oraz krotkie streszczenie H. SWidzinskiego 0 Karpatach fliszowych jako przykladzie lancucha faldowego. W sekcji V, prezentuj~cej zagadnienia pre- historii i problemy czlowieka kopalnego, L. Sawicki zreferowal stan badan i po-

gJ~dow nad wiekiem geologicznych stanowisk zawieraj~cych znaleziska kopalnych

szcz~tkow czlowieka w Polsce. W sekcji XIII na temat zagadnien ogolnych, se- dymentologii i tektoniki M. Ksi~zkiewiczna podstawie nowych materialow z Ba- chowic przedstawil owczesne pogl~dy na rozwoj fliszu karpackiego, a J. Oberc i H. Teysseyre nadeslali dwa streszczenia dotycz~ce tektoniki Sudetow.

Tematyk~ obrad skierowano na zagadnienia 0 charakterze ogolnym, nawi~zuj~ce

jednak do zainteresowan geologow z Afryki polnocnej. W dwu pierwszych sekcjach referowano podzial stratygraficzny utworow prekambryjskich i ich korelacj~

z innymi regionami oraz stratygrafi~ paleozoiku polnocnej Afryki. Liczne prelekcje dotyczyly dawnych i wspolczesnych pustyn oraz hydrogeologii obszarow suchych.

Nad problemami geologiczno-zlozowymi obradowaly dwie sekcje zajmuj~ce si~

genez~ zloz zelaza i zlozami fosforytow. Na sesji zainaugurowano prace dwu waz- nych zespolow: Mi~dzynarodowej Unii Paleontologicznej oraz Komisji Studiow nad Mineralami Ilastymi, ktora z uplywem czasu przeksztalcila si~ w duZ~ organi-

(12)

zacj~ specjalistyczn(!. Uczestnicy sesji o.trzymali ko.mplet wydawnictw ilustruj(!- cych w 40 zeszytach budo.w~ geo.Io.giczn(! Algieru, Maro.ka i Tunisu, a w 26 zeszytach pro.blematyk~ hydro.geo.Io.giczn::t polno.cnej Afryki.

W o.bra(jach XX Sesji MKG, ktora o.dbyla si~ w Meksyku w 1956 r., brala udzial 8-o.so.bo.wa delegacja z Po.Iski, uczestnicz::tca w pracach· 15 sekcji, 5 sympo.zjow o.raz 15 ko.misji. Od geo.Io.gow Po.lskich naplyn~o. w przewidzianym terminie 17 referatow, ktore w streszczeniach lub w calo.sci zo.staly o.Publiko.wane w materialach sesji. Mi~dzy innymi zo.stalo. o.gIo.szo.ne w calo.sci o.praco.wanie J. Samso.no.wicza na temat stratygrafii i paleo.geo.grafii systemu kambryjskiego. w Po.Isce. CzIo.nko.wie Po.lskiej delegacji wyglo.sili kilka referatow na sekcjach. H. Teisseyre o.mowil pro.- blem kaledo.nidow sudeckich i ich waryscyjsk::t przebudo.w~, W. Po.zaryski zas

stratygrafi~ kredy epiko.ntynentalnej w Po.Isce. Wedlug sprawo.zdania J. Czermin- skiego. (1956) delegacja Po.lska zlo.zyla w biurze ko.ngresu Atlas geo.Io.giczny Po.Iski, skladaj::tcy si~ z 5 map w skali 1 : 2000000 w j~zyku francuskim. Zo.stal o.n umiesz- czo.ny na wystawie karto.graficznej oraz ro.zdany w liczbie 1200 egzemplarzy. Atlas byl jedynym tego. ro.dzaju wydawnictwem specjalnym i byl ro.zchwytywany przez uczestnikow ko.ngresu. Warto. do.dac, ze mapy atlasu, jako. przyklady metod ro.z- wi::tzan karto.graficznych, wisialy oprawione w ramki w salach wyklado.wych roznych instytucji geo.Io.gicznych (np. Instytutu Geo.Io.gicznego. Uniwersytetu w Rzymie w 1964 r.) - E. Ruhle (1964).

XXI Sesja MKG w Ko.penhadze w 1960 f., ze wzgl~du na interesuj::te::t tematyk~,

jak i atrakcyjne wycieczki na terenie Danii i s~siednich panstw skandynawskich,

zach~cala do. uczestnictwa. Przewo.dnictwo. 10-o.sobo.wej Po.lskiej delegacji sprawo.- wal z ramienia Polskiego. Ko.mitetu Naro.do.wego. K. Smuliko.wski. Podo.bnie jak na poprzednich sesjach, na pro.Po.zycje o.rganizato.row Po.lscy geo.Io.go.wie nadeslali w ustalo.nym terminie 13 referatow, o.Publiko.wanych w wydawnictwach kongreso.- wych. Referaty prezentuj::t przewaznie malo. znane rezultaty badan o.statniego.

o.kresu. Nalez(! do. nich wyniki badan geo.fizycznych w polnocno.-wschodniej Po.lsce (1. Sko.rupa), problem granicy dolnego i srodko.wego. ludlo.WU w sro.dkowej Europie (H. Tomczyk) o.raz zagadnienie facji eklo.gito.wej w metamorfizmie regio.nalnym (K. Smuliko.wski). Z badan na Spitsbergenie K. Birkenmajer zglosil dwa referaty:

0. sto.sunku kambru do. prekambru i 0. ruchach pio.nowych (S; Tyski, 1961).

Do.ro.bek polskiej geo.logii z o.statniego. okresu przedstawio.ny byl na wystawie wydawnictw. Zaprezento.wano. Atlas geolo.giczny Po.Iski w skali 1: 1 000000, jeden z zeszytow (sylur) Atlasu stratygraficzno.-facjalnego. Polski, mapy Tatr oraz liczne publikacje teksto.we Instytutu Geolo.gicznego.

CzIo.nko.wie polskiej delegacji uczestniczyli rowniez w pracach kilku ... .., ... "'.1'.

Duze zainteresowanie skupialo. si~ w Ko.misji Mapy Geologicznej ramach dzialalo. kilka Po.dko.misji, m. in. tekto.niczna i me:talo.g~~ll1ICZrla

1964). Poza tym o.brado.wano. w Mi~dzynarodowej UnH Mineralogicznej i Aso.cjacji Karpacko.-Balkanskiej.

tej ostatniej w 1963 r. powierzo.no. polskim geologom.

W ramachczynnosci organizacyjnych, szero.ko. dyskutowanych przy udziale przedstawicieli wi~ksZo.sci delegacji, Po.jawil si~ problem powolania Mi~dzynaro.

do.wej Unii Nauk Geolo.gicznych, analogicznie jak w reprezentacji innych dyscyplin nauko.wych. Sprawa ta, omawiana o.d 15 lat, uzyskala w Ko.penhadze Po.wazny

Po.st~p. Wybrano komitet o.rganizacyjny pod przewodnictwem geo.loga dunskiego., T. So.ergenfrei' a.

Organizacj~ kolejnej, XXII Sesji MKG w 1964 r. powierzo.no. Republice Indii (miasto. ko.ngresu - Delhi). DuZa o.dleglo.sc od tradycyjnych osro.dkow geo.Io.gicznych w Euro.pie spowo.do.wala, ze wsrod 1620 uczestnikow o.bo.k 644 geo.logow

(13)

Udzial pOlskich uczonych w MKG 209 indyjskich przewazali przedstawiciele Stanow Zjednoczonych (158) i ZSRR (108).

Polsk~ geologi~ reprezentowal M. Mrozowski, prezes CVG, i S. Wdowiarz.

Program sesji skupial si~ w 16 sekcjach, wsrod ktorych obok tradycyjnych, jak np. sekcji 8 - paleontologia i stratygrafia oraz 9 - orogeneza alpejska i hima- lajska, obradowaly zespoly zajmuj~ce si~ tematyk~ regionaln~, a wi~c: geologi~

Gondwany, archaikiem i geologi~ prekambru oraz bazaltami platformowymi.

Coraz wi~cej uwagi poswi~cono geofizyce stosowanej, a wazne zagadnienia zwi~

zane z perspektywami gospodarczymi dyskutowano w sekcji 1 - geologia ropy naftowej i 5 - zagadnienia genezy rud.

Jak wynika ze sprawozdania M. Mrozowskiego is. Wdowiarza (1965), w czasie obrad odbylo si~ kilka posiedzen komisji, na ktorych zobowi~zano poszczegolne kraje, a mi~dzy innymi Polsk~, do opracowania drugiego wydania slownika stratygraficznego. Rowniez w dzialalnosci Komisji Mapy Geologicznej Swiat a skladaj~

cej si~ z kilku podkomisji przewidziano udzial przedstawicieli Polski: w przy- gotowywaniu Mapy geologicznej Europy - E. Ruhlego i S. Wdowiarza oraz Mapy metalogenicznej Europy - R. Osiki. ,

W Delhi osi~gni~to duzy post~p w organizacji Mi~dzynarodowej Vnii Nauk Geologicznych (lUGS). Komitet powolany na poprzedniej sesji przedstawil cele unii uj~te w statucie, skladaj~cym si~ z trzech glownych zadan: 1 - realizowanie koordynacji problemow mi~dzynarodowych w zakresie geologii i nauk pokrew- nych, 2 usprawnienie mi~dzynarodowej wspolpracy, 3 - popieranie i inicjo- wanie badan geologicznych. Na sesji w Delhi ukonstytuowaly si~ nowe wladze unii reprezentuj~ce 48 panstw uczestnicz~cych w jej pracach. Wybrano przewodni-

cz~cego geologa norweskiego, T.F. Bartha, oraz 6 wiceprzewodnicz~cych, w tym przedstawiciela Europy srodkowej, V. Zoubka z Czechoslowacji (E. Ruhle, 1970).

Zgodnie z wnioskiem delegacji czechoslowackiej (zgloszonym juz w 1960 r.) koncowe zebranie plenarne zaakceptowalo odbycie nast~pnej sesji MKG w Pradze.

W uchwale przewidywano zorganizowanie niektorych wycieczek kongresowych na obszarze panstw s~siednich, w tym rowniez Polski.

Juz z pocz~tkieml965 r. czechoslowacki komitet organizacyjny MKG zwrocil

si~ do przewodnicz~cych komitetow narodowych panstw s~siednich (Austrii, NRD, Polski, RFN, Rumunii i W~gier) z propozycj~ podj~cia wspolpracy, m. in.

takze kierownictwa naukowego wspolnych wycieczek. Polski Komitet Narodowy

dzialaj~cy pod przewodnictwem K. Smulikowskiego upowaznil E. Ruhlego do udzialu w. komitecie organizacyjnym sesji, ktoremu przewodniczyl J. Svoboda.

XXIIISesja MKG odbyla si~ w Pradze w 1968 r. Dzi~ki wydatnej pomocy i udzie- leniu poparcia przez wladze panstwowe uczestniczylo w'niej 93 pol skich geologow4 (fig. 4, 5). Stanowili oni po raz pierwszy w historii kongresow 4,3% ogalu geologow i byli osm~ pod wzgl~dem liczebnym reprezentacj~ panstwow~. Na czele polskiej delegacji stal K. Smulikowski. Niestety, znane wydarzenia sierpniowe 1968 r. w Czecho- slowacji zaklocily obrady Kongresu i przebieg wycieczek pokongresowych.

Polski Komitet Narodowy po weryfikacji przygotowanych referatow 40 z nich zaakceptov:ul do wygloszenia w Pradze. Streszczenia 37 referatow zostaly wydruko- wane w Abstracts, natomiast 21 referatow opublikowano w calosci w wydawnic- twach kongresu. Wyniki polskich badan byly prezentowane w obradach wi~kszosci·

sekcji, poczynaj~c od pierwszego referatu K. Smulikowskiego na temat teoretycz- nych i geologicznych aspektow wyst~powania eklogitow w skorupie ziemskiej, a koncz~c na ostatniej, 13 sekcji, na ktorej T. Galkiewicz przedstawH pogl~dy do-

4 Pelna lista uczestnik6w, referat6w i wycieczek kierowanych przez geolog6w polskich zamieszczona jest w Wynikach naukowych XXIII ~esji Mi(Jdzynarodowego Kongresu Ge%gicznego, Praga - 1968 (1972)

(14)

Fig. 4. Plenarne posiedzenie XXIII Sesji MKG w Pradze w 1968 r.; w szostym rz~dzie R. Osika, E. Ruhle oraz H. i L. SWidziIisCY Plenary session of the XXII Ira IGC Session in Praha (1968); in the first row - R. Osika, E. Ruhle, H. SwidziIiski and L. SwidziIiska

o

tr1 ~

a

tt'

=:

t:T'

0'

(15)

Udzial pOlskich uczonych w MKG 211

Fig. 5. Osrodek informacyjny polskiej delegacji w Centrum Kongresowym podczas XXIII Sesji MKG w Pradze. Siedzl!: A. Laszkiewicz, R. Osika, K. Maslanki~wicz i goscie - geologowie z Fin- landii, stoi kierownik polskiego biura - S. Smolenski

Information point of. the Polish delegation in the Congress Center in the course of the XXIIIrd IGC Session in Praha (1968); A. Laszkiewicz, R. Osika, K. Maslankiewicz and guests - geologists from Finnland (sitting) and the Chief of the Polish Bureau, S. Smolenski (standing)

tycz~ce geokosmologii. Problemy specjalne omowiono na dwoch sympozjach.

Na jednym Z. Gorzynski przedstawil wyniki badan karbon skich boksytow i argili- tow,a na drugim S. Depowski i B. Laszcz omowili mineralizacj~ perm skich i tria- sowych wod podziemnych na monoklinie przedsudeckiej.

W ogolnym bilansie sesji udzial naukowy geologow polskich byl bardzo duzy.

Streszczenia opublikowane w Abstracts postawily geologow polskich na 5 miejscu po ZSRR, Stanach Zjednoczonych, CSRS i NRD, a przed Angli~, Francj~ i 31 innymi panstwami. To sarno miejsce miala Polska w referatach opublikowanych w Report.

Ilustracj~ naukowego udzialu Polski w sesji bylo zaplanowanie 3 wycieczek po Polsce oraz 2 wspolnych wycieczek obejmuj~cych problematyk~ polsk~ i czecho-

slowack~. Ogolem przygotowano 9 wariantow wycieczek, przewiduj~c udzial okolo 200 uczestnikow z zagranicy. Dla kazdej wycieczki opracowano przewodnik w angielskiej wersji j~zykowej. DuZ~ uwag~ przywi~zywal rowniez Polski Ko- mitet Narodowy do 'zaprezentowania na wystawie zorganizowanej z okazji sesji najnowszego polskiego dorobku naukowego. Instytut Geologiczny wystawil m. in. Atlas geologiczny Polski w skali 1 :2000000 (pod redakcj~ J. Znoski), Map~

geologiczn~ regionu dolnosl~skiego w skalil :200000 (pod redakcj~ L. Sawickie- go) itd. Wystawiono rowniez liczne czasopisma i ksi~zki Polskiej Akademii Nauk, Polskiego Towarzystwa Geologicznego, poszczegolnych szkol wyzszych i In- stytutu Geologicznego.

W ramach obrad sesji odbylo si~ kilka posiedzen stalej komisji MKG, jak rowniez posiedzenie plenarne Mi~dzynarodowej Unii Nauk Geologicznych, na

(16)

ktorym dokonano wyboru nowych wladz. Do prezydium unii na miejsce ust~puj,!

cego przedstawiciela Europy srodkowej V. Zoubka wybrano na now'! kadencj~

E. Riihlego.

Wielki, zupelnie wyj'!tkowy wklad naukowy i organizacyjny licznych zespolow, a takze wysilek indywidualny poszczegolnych geologow zostaly udokumentowane 0publikowaniem Wynikow naukowych XXIII Sesji Mi~dzynarodowego Kongresu Geologicznego, Praga - 1968 (1972) w Biuletynie Instytutu Geologicznego pod redakcj,! E. Riihlego.

XXIV Sesja MKG w 1972 r. w Montrealu byla drug'! kanadyjsk,! sesj,! tego kongresu po XII Sesji zorganizowanej w Toronto w 1913 r. Dla porownania warto przypomniec, ze w Toronto uczestniczylo 467 geologow z 49 panstw, w Montrealu zas 4700 z III panstw. Jak podaje R. Osika w Wynikach naukol1.fych XXIV Sesji

Mi~dzynarodowego Kongresu Geologicznego Montreal - 1972 (1976) w ci,!gu 8 dni wygloszono okolo 900 referatow na posiedzeniach sekcji, a niezaleznie odbywaly si~ zebrania na sympozjach, w komisjach, komitetach i asocjacjach. Dzie-

wi~cioosobowa delegacja polska pod przewodnictwem R. Osiki brala udzial w sekcjach zgodnie z zainteresowaniami poszczegolnych geologow. W posiedzeniach sekcji petrografii, mineralogii i geochemii uczestniczyl K. Maslan- kiewicz i J. Kubisz, sekcji tektoniki - S. W dowiarz, zl6z kopalin - R. Osika, E. Konstantynowicz i I. Smolarska, zas w sekcji zloz bituminow - J. Zytka i J.

Stemulak. W sekcji 0 problematyce stratygraficznej, sedymentologicznej i paleo- geograficznej bral udzial S. Dzulynski.

W czasie sesji czynna byla wystawa pod nazw'! Georama 72. Jak wynika ze sprawozdania R. Osiki (l.c.) " ... publikacje kartograficzne w dziedzinie geologii realizowane przez polskie Wydawnictwa Geologiczne w porownaniu z nawet naj- bardziej renomowanymi firmami zagranicznymi odznaczaj,! si~ bardzo wysokim poziomem merytorycznym i edytorskim ... ". Polska delegacja rozpowszechnila na sesji m. in. pierwsz'! z serii map geologicznych Polski w skali 1 : 500000 - Map~

geologiczn,! Polski - bez utworow kenozoicznych w opracowaniu zespolowym R. Qsiki, W. Pozaryskiego, E. Riihlego i J. Znoski.

Gospodarze zorganizowali 48 wycieczek przed sesj,! i 35 po jej zakonczeniu oraz kilka wycieczek w okolice Montrealu w czasie jej trwania. Poiscy delegaci brali udzial w kilku najciekawszych wycieczkach: m. in. J. Zytka zwiedzil obszary roponosne zachodniej Kanady (Alberta i Kolumbia Brytyjska), R. Osika zapoznal si~ ze zlozami rud metali w Appalachach, a I. Smolarska z odsloni~ciami

prekambru i zlozami niektorych rud metali w Quebecu.

Podobnie jak po poprzedniej sesji, w Biuletynie Instytutu Geologicznego pod redakcj,! R. Osiki 0publikowano Wyniki naukowe XXIV Sesji Mi~dzynarodowego

Kongresu Geologicznego Montreal - 1972 (1976). ^eW 7 dzialach omowiono naj- wazniejsze problemy zarowno dotycz'!ce budowy geologicznej Kanady, zloz kopalin, jak i interesuj,!cych informacji 0 przebiegu sesji. ,

XXV Sesja MKG, ktora odbyla si~ w 1976 r. w Sydney, w porownaniu z dwiema poprzednimi sesjami byla obsadzona mniej licznie przez geologow z Europy, co wynikalo z wysokich kosztow przejazdu do Australii. Polsk~ reprezentowal Z.

Dembowski, prezes eVG, oraz S. Smolenski, dyrektor gabinetu eVG.

Delegacja polska uczestniczyla glownie w posiedzeniach sekcji 4, zajmuj~cej si~ zlozami surowcow mineralnych. Zapoznano si~ takze z wystaw'! wydawnictw naukowych i sprz~tu geologicznego. Duz,! uwag~ zwrocono na organizacj~ pra- cowni naukowych i laboratoriow dwu czolowych instytucji wspoldzialaj~cych

z Instytutem Geologicznym Nowej Poludniowej WaliL Polska sluzba geologiczna miala rowniez za zadanie nawi~zanie wspolpracy w zakresie eksportu uslug geologicznych. Prezes eVG, Z. Dembowski wyglosil dla zainteresowanych przedstawi-

(17)

Udzial polskich uczonych w MKG 213 cleli zagranicznych sluzb odczyt w Konsulacie Generalnym PRL 0 bazie surowcow mineralnych i pracach prowadzonych w Polsce (S. Smolenski, 1976). Delegacja polska uczestniczyla w jednej z wycieczek po zamkni~ciu sesji i zwiedzila zloza rud pasma Lachlau w Nowej Poludniowej Walii (Z. Dembowski, 1977). Budowa geologiczna tych zloz stanowi w pewnym stopniu analogi~ do wgl~bnej budowy poludniowo-wschodniego obrzezenia Gornosl'lskiego Zagl~bia W~owego, lecz na wi~kszych gl~bokosciach. ..

Przewiduj'lc nieliczny udzial geolog6w polskich w projektowanej sesji w Australii, redakcja Przeglqdu Geologicznego z inicjatywy Polskiego Narodowego Komitetu Geologicznego wydala· specjalny numer czasopisma umieszczaj'lc w nim artykuly obejmuj'lce niektore aktualne zagadnienia, ilustruj'lce wsp61udzial polskich geolo- g6w w szerokiej tematyce geologicznej swiata. Zeszyt otwieral obszerny artykul K. Maslankiewicza w j~zyku angielskim i polskim pt. "Badania geologiczne Pawla Edmunda Strzeleckiego (1797 -1873)", maj'lcy przypomniec uczestnikom sesji MKG jego wielkie i pionierskie zaslugi w poznaruu budowy geologicznej AustraIii.

Jak wynika z oceny polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego, rozprowa- dzone liczne egzemplarze Przeglqdu Geologicznego spotkaly si~ z dUZym zainteresowaniem i przyczynily si~ do upowszechnienia osi'lgni~c polskiej geologii posrod uczestnikow sesji.

XXVI Sesja MKG w Paryzu (fig. 6) w 1980 r. zamkn~la 100-letni'l dzialalnosc

mi~dzynarodow'l, podj~t'l w 1878 r. z inicjatywy geologow skupionych w wielu srodowiskach na roznych kontynentach. W tej jubileuszowej sesji, zorganizowanej pod protektoratem prezydenta Francji V. Giscarda d'Estaing, uczestniczylo okolo 6000 geologow, w tym 14 z Polski.

Fig. 6. Uroczystosc otwarcia XXVI Sesji MKG· w Paryzu w 1980 r.

Official opening of the XXVIth IGC Session, Paris (1980)

Tematyk~ sesji uj~to w 20 sekcjach, wsrod kt6rych obok sekcji zajmuj'lcych si~

tradycyjnymi zagadnieniami szeroko dyskutowanymi, pojawily si~ nowe sekcje lub 0 wi~kszym niz dawniej zainteresowaniu naukowym. Do takich nalezy zaliczyc

(18)

sekcj~ teledetekcji,geo.lo.gii matematycznej o.raz energii geo.termicznej i planeto.lo.gii.

Znacznie wi~ksze zaintereso.wanie przejawiano. geo.lo.gi~ mo.rza l~cznie z sedymento.-

lo.gi~, szero.ko. dyskutuJ<!c mecnamzm tekto.niki plyt. Na Jednym z sympo.zjow geo.lo.dzy po.lscy wyglo.sili 4 referaty: W. Ryka - 0. petro.lo.gii masyw6w ano.rto.zy- to.wych na platfo.rmie wscho.dnio.euro.pejskiej; A. Rydzewski - na temat facji i mineralizacji po.limetalicznej do.lnego. cechsztynu na NiZu Po.Iskim; K. Jawo.ro.w- ski - 0. no.wych meto.dach w regio.nalnej analizie sedymento.lo.gicznej i J. Mali- no.wski - na temat lito.stratygraficznych po.dstaw po.dzialu hydro.geo.lo.gicznego.

Po.Iski.

Duze znaczenie w o.bradach ko.ngresu mialy ko.lo.kwia. Skupialy o.ne wybitnych specjalist6w i do.tyczyly zaso.b6w suro.wc6w mineralnych ze szczeg61nym uwzgl~d

nieniem suro.wc6w energetycznych. W dwu ko.lo.kwiach o.mawiano. budo.w~ dna o.ceanicznego., a wi~c geo.lo.gi~sklo.nu ko.ntynentalnego., i o.ddzielnie o.g6lne sprawy geo.lo.gii o.cean6w uj~te w 40 referatach. Najwi~ksze zaintereso.wanie uczestnik6w sesji skiero.wane bylo. na geo.lo.gi~ lancuch6w alpejskich zwi~anych z Tetyd~ (50 referat6w).

Zgo.dnie z pro.gramem sesji o.dbyly si~ r6wniez o.brady kilku aso.cjacji dzialaj~

cych w ramach MKG i lUGS, a m. in. dzialaj~cej o.dwielu lat z'duZym do.ro.bkiem

Mi~dzynaro.do.wej Aso.cjacji Hydro.geo.lo.g6w (C. Ko.lago., 1981) i Mi~dzynaro.do.wej

Aso.cjacji Geo.lo.gii Inzynierskiej o.raz w Ko.misji StratygrafiiPalaeo.genu (K. Po.- zaryska). Wiele uwagi po.swi~co.no. Mi~dzynaro.do.wemu Pro.gramo.wi Ko.relacji Geo.lo.gicznej, kt6ry w o.sta~nich latach wykazal duZe Po.st~py iN badaniach.

Znaczny do.ro.bek nauko.wy w geo.lo.gii demo.nstro.waly r6zne o.rganizacje i in- stytucje w dziedzinie wydawniczej o.raz pro.dukcji sprz~tu i urz~dzen. W ekspo.zycji uczestniczylo. 130 instytucji i firm. Jak po.dano. w sprawo.zdaniu z sesji (K. Jawo.ro.w- ski i in., 1981)" ... W po.r6wnaniu do. innych panstw ekspo.zycja Po.Iski zo.rganizo.- wana przez Ko.pex-Geo.po.l miala skro.mne ro.zmiary ... ". Obo.k kilku map, ksi~zek

i urz~dzen wiertniczych, stano.wi~cych najno.wsze ro.zwi~zania ko.nstrukcyjne, wystawio.no. zbio.ry suro.wc6w sk~lnych, gl6wnie z G6r Swi~to.krzyskich.

Na jednym z po.siedzen plenarnych unii do.ko.nano. wybo.ru no.wych· wladz.

Przewo.dnicz~cym zo.stal E. Seibo.ld z RFN, a wieeprzewo.dnicz~c~, reprezentuj~c~

Euro.p~ sro.dko.w~, Z. Kielan-Jawo.ro.wska.

*

W latach 1948 -1980 udzial geo.lo.g6w po.lskich we wsp6lpracy mi~dzynaro.do.

wej byl znacznie szerszy niz po.IlTzednio.. Wyj~tko.w~ o.kazj~ byla XXIII Sesja MKG w Pradze, na kt6rej zaprezento.wan0.25-1etnie o.si~gni~cia po.lskich plac9wek z In- stytutem Geo.lo.gicznym na czele. Jednak o.bo.k o.si~gni~c w zakresie wspolpracy, w por6wnaniu z najblizszymi s~siadami Po.Iska wykazala mniejsz~ aktywno.sc, co. wyraza si~ nieo.becno.sci~ naszych przedstawicieli w prezydiach i kiero.wnictwie r6znych ko.mitet6w i ko.misji mi~dzynaro.do.wych. Mo.zna jednak o.dno.to.wac kilka fakt6w Po.zytywnych. W 1963 r. zo.rganizo.wano. w Po.Isce VII Zjazd Karpacko.- -Balkanskiej Aso.cjacji Geo.lo.gicznej afilio.wanej przez MKG. W zjezdzie wzi~lo.

udzial270 geo.lo.g6w, w tym 147 z 13 kraj6w spo.za Po.Iski. Wyglo.szo.np 260 refera- t6w. W 1969 r. o.dbylo. si~ X Euro.pejskie Ko.lo.kwium Mikro.paleo.nto.lo.giczne z o.kazji .100-1ecia uro.dzin po.lskiego. prekurso.ra badan, J. Grzybo.wskiego.. Zgro.madzilo.

o.no. kilkudziesi~citi specjalist6w z panstw naszego. ko.ntynentu, pro.wadZ~cych badania nad mezo.zo.ikiem i keno.zo.ikiem. R6wniei w dzialalno.sci Ko.mitetu Naro.do.- wego. Mi~dzynaro.do.wej Aso.cjacji Hydrogeo.lo.g6w (IAH) waznym wydarzeniem bylo. zo.rganizo.wanie w 1979 r. ko.lo.kwium na temat hydro.chemii w6d 1l1ineralnych.

Uczestniczylo. w nim 92 specjalist6w z.12 panstw i wyglo.szo.no. 45 referat6w.

(19)

Udzial polskich uczonych w MKG 21S

Wyj~tkowo duzy jest udzial pOlskieh geologow w dzialaj~eej od 1881 r., tj.

od sesji MKG w Bolonii, kiedy to j~ powolano, Komisji Mi~dzynarodowej Mapy Europy, przeksztalconej nast~pnie w Komisj~ Mapy Geologicztiej Swiata. W pra- each komisji oraz w roznyeh jej podkomisjaeh i zespolach uezestniezf! z Polski glownie praeownicy lnstytutu Geologieznego. Mozna wi~c odnotowac, ze wsrod w.spolredaktorowdwoch arkuszy 0publikowanej juz Mapy geologieznej Europy

znajduj~ si~ nazwiska E. Riihlego is. Wdowiarza. W opracowaniu i wydaniu pierwszej Mapy tektonicznej Europy od 1956 r. wspolpracowalijako autorzy S: Sokolow- ski i J. Znosko. Mapa ta jest jednym z pozytywnych przykladow szybkiej realizacji

mi~dzynarodowych poczynan. W praeaeh nad Map~ metalogeniczn~ swiat a uczest- niezy R. Osika, a nad Map~ zloz w~gli Europy - E. Ciuk. W ostatnieh latach

ukazuj~ si~ poszczegolne arkusze Mi~dzynarodowejmapy hydrogeologieznej Europy, nad ktor~ w praeaeh redakeyjnyeh wspolpraeuje delegat Polski - C.

Kolago.

W ostatnim 15-1eciu wraz z rozwojem dzialalnosei Mi~dzynarodowej Unii Nauk Geologieznyeh (lUGS) wydatnie wzrosl udzial przedstawicieli Polski w jej praeaeh. Mi~dzy innymi w Mi~dzynarodowej Komisji Historii Nauk Geblogiez- nyeh reprezentowalo problemy polskie kilku uezonyehz K. Maslankiewiezem na ezele. W organaeh Komisji Stratygrafii wydatnie wspolpracowalo 12 paleontolo- gow - stratygrafow, speejalistow w zakresie roznyeh jednostek profilu geologieznego Polski.W praeaeh nad systematyk~' petrologii uezestniczyl K. Smulikowski.

Dwoch przedstawicieli Polski czynnych jest we wladzach lUGS: S. Dzulynski jest czlonkiem rady. Mi~dzynarodowej Asocjacji Sedymentologicznej, a Z. Kielan-

-Jaworowska dziala w komitecie wykonawczym Mi~dzynarodowej Asocjacji Paleontologicznej. ,

Wedlug zestawien ewideIlcyjnych z konca lat 70-tych w organizaejach mi~dzy

narodowych bierze udzial 24 geologow polskich. Jest to 1,7% ogolu speejalistow

reprezentuj~cych wszystkie kraje uczestnicz~ce w pracach lUGS.

Instytut Geologiczny Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Nadeslano dnia 26 marca 1984 r.

PISMIENNICTWO

BOHDANOWICZ K. (193'3) -- XVI Mi~dzynarodowy Kongres Geo}ogiczny w Waszyngtonie w r. 1933. Prz. G6rn.-Hutn., 26, p. 183-200, 235-249, 283-307, 338-359, 418-430.

BOHDANOWICZ K. (1938) - XVII Mi~dzynarodowy Kongres Geol~giczny ZSRR, Moskwa 1937. Prz. G6rn.-Hutn., 30, p. 11-22. .

CZARNOCKI S. (1938) -- Wrazenia z XVII. Mi~dzynar~dowego Kongresu Geologicznego, kt6ry odbyl si~ w ZSRR w r. 1937. Prz. G6rn.-Hutn., 30, p. 475 -486.

CZERMINSKI J. (1956) - XX Mi~dzynarodowy Kongres Geologiczny. P,z. GeoL, 4, p. 538-539, nr 11.

DEMBOWSKI Z. (1977) - Wycieczka pokongresowa na zloia rud pasma Lachlan w Nowej PO-"

ludniowej Walii (Australia). Prz. Geol., 25, p. 125 -128, nr }.

JAWO~OWSKI K., MALINOWSKI J., RYDZEWSKI A., RYKA W. (1981) - Problematyka geolo-