"Z dziejów pojęcia prawa w naukach biologicznych", Warszawa 1967 : [recenzja]

Szczepan W. ślaga

"Z dziejów pojęcia prawa w naukach

biologicznych", Warszawa 1967 :

[recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 5/1, 243-244

P o ję c i e p r a w a n a u k i w X I X w ie k u . Zbiór rozpraw . W arszaw a 1967.

P.W .N. (In sty tu t F ilo z o fii i S o cjo lo g ii P A N ), s. 168.

Z d z i e j ó w p o ję c i a p r a w a w n a u k a ch bio lo g icz n ych . W arszaw a 1967. P.W .N. (P A N , K om isja E w olu cjon izm u ), s. 126.

D w a zbiory rozpraw , w y d a n e pod redakcją W ła d y sła w a K r a je w ­ sk ieg o , p o w sta ły w P ra co w n i H isto rii F ilo zo ficzn y ch Z agad n ień N auk P rzy ro d n iczy ch (PA N ) jako w y n ik d y sk u sji nad p ogląd am i filo zo fó w , fiz y k ó w , ch em ik ó w i b io lo g ó w X IX w iek u . A u to ró w rozp raw z a in te ­ r e so w a ł rozw ój p ojęcia praw a, sto su n ek p raw a n a u k i do p raw a p rzy ­ rody, prob lem u zasad n ian ia oraz p od sta w k la sy fik a c ji p ra w itp. P rzy o p ra co w y w a n iu m ateriału w y b ra n o w sposób d o w o ln y k ilk u b ardziej r ep r e z e n ta ty w n y c h dla X IX w ie k u p rzyrod n ik ów i filo zo fó w , za jm u ­ ją cy ch się bądź w p rost, bądź je d y n ie u b ocznie tą p rob lem atyk ą.

Z biór p ie r w sz y pt. „ P o jęcie p ra w a n au k i w X I X w ie k u ” zaw iera: dw a a r ty k u ły na tem a t p o jęcia p raw a oraz u n iw ersa ln o ści i n ie z a ­ w o d n o ści p ra w u J. St. M ilia (St. Z am ecki; J. Such), n a stę p n ie o k o n ­ cep cji p raw a p rzyrod y H. H elm h o ltza (W. B a n a siew icz) i A. K ek u - Ićgo (A. S y n o w ieck i), oraz o p ra w ie n au k i w filo z o fii H. S p en cera (Sł. K otow icz) i o p raw ach p rzyrod y w u jęciu Fr. E n g elsa (W ł. K ra ­ jew sk i).

W p orów n an iu z pracą D. S ztejn b a rg „P ojęcie p raw a p rzyrod n iczego u J. St. M illa ” (1933) ro zp ra w y Z am eck iego (s. 7— 28) i S u ch a (s. 29— 70) w n o szą w ie le n o w y ch m o m en tó w w zro zu m ien ie m illo w sk ie j k o n ­ c ep cji p ow szech n o ści, o g ó ln o ści i n ieza w o d n o ści praw . A n a lizu ją c w y ­ b rane te k s ty „ S y stem u lo g ik i” M illa, Such w y ró żn ia p raw a em p iryczn e, p rzy czy n o w e, p raw a n atu ry, p raw a p ochodne, p o d k reśla ją c przy ty m s łu sz n ie w y ż sz o ść (pod w z g lę d e m ogóln ości) p ra w p rzy czy n o w y ch nad em p iry czn y m i, u n iw e r sa ln y m i je d y n ie a k cy d en ta ln ie, tzn. w a ru n k o ­ w y m i i n iek o n ieczn y m i.

K o n cep cję p ra w p rzyrod y H elm h o ltza u jm u je B a n a siew icz (s. 71— 105) w n a stęp u ją cy sposób: „ P rzy czy n o w o ść jest p o d sta w ą p ra w id ło w o ści, która p rzejaw ia się w tzw . p raw ach n au k i i p raw ach p rzy ro d y ” (s. 71). P ra w a p rzyrod y są bądź em p iryczn e, bądź u kryte. Te o sta tn ie m ogą b y ć u jm o w a n e jako p rzyczyn a lu b jako siła. A k cep ta cja o b ie k ty w ­ n o ści p ra w p rzyrod y sta ła się p od staw ą u to żsa m ien ia p raw a z siłą jako p ew n y m sp osob em istn ie n ia m aterii.

P o g lą d y H elm h o ltza na p raw o przyrod y jako siłę p od d ał sw eg o czasu ostrej k r y ty c e Fr. E n gels. P r z e c iw sta w ia ją c się tej k ry ty ce E n gelsa, B a n a siew icz broni H elm h o ltza przed zarzutem su b e k ty w n o śc i k a teg o rii s iły oraz jej h ip ostazow an ia. Z p e r sp e k ty w y h isto ry czn ej w y ra źn iej w id ać zasad n ość sto so w a n ia siły w o k reślo n y m zn aczen iu

i is tn ie ją c y c h w te d y w aru n k ach . P o ję c ie siły , zresztą n iezb y t jasn e, w y ra ża u H elm h o ltza re a ln e sto su n k i p om ięd zy p rzed m iotam i i p r o ­ ce sa m i w przyrodzie.

M ało zn an e p o g lą d y ch em ik a n ie m ieck ieg o A. K e k u lé g o na tem at p ra w p rzyrod y p rzed sta w ia a rty k u ł S y n o w ie c k ie g o (s. 107— 121), w k tó ­ ry m o m ów ion o k olejn o: a. p raw a em p iry czn e i p rzy czy n o w e, b. p raw a i r e g u ły ch em ii, oraz c. p rob lem stosu n k u p ojęcia p raw a p rzyrod y do p o jęcia p raw a nauki. A u to r p o lem izu je z p ogląd am i K ied row a, k tó ry osk arża K ek u lég o o a g n o sty cy zm i n iem o żn o ść p ozn an ia r ea ln ej str u k ­ tu ry m aterii.

O sta tn ie d w ie p race dotyczą k o n cep cji p ra w n au k i d w u w y b itn y c h filo z o fó w X IX w iek u : S p en cera (s. 123— 147) i E n g elsa (s. 149— 167). P r z y o m a w ia n iu p o g lą d ó w teg o o sta tn ieg o Wł. K ra jew sk i zw rócił u w a g ę na sto su n ek p o jęć p ra w id ło w o ści, k o n ieczn o ści i o g óln ości, n a h isto r y c z n o ść p ra w przyrod y, oraz na sto su n ek p ra w a do h ip o tezy i p rob lem u zasad n ian ia praw .

W sk ład d ru giego zb ioru, z a ty tu ło w a n e g o „Z d ziejó w p o jęcia p raw a w n au k ach b io lo g ic z n y c h ”, w y d a n e g o jak o „M ateriały z e w o lu c jo - n izm u ” w ch od zą d w ie p race A. B ed n arczyk a: „Johann W olfgan g G oeth e. T yp m o rfo lo g ic zn y jak o w y ra z p r a w id ło w o śc i” (s. 9— 45); „ D eterm in izm fiz jo lo g ic z n y C laude B ern ard a” (s. 101— 126); d w ie prace A. S tra szew icz: „ K o eg zy sten cja ln e p raw a C u v iera ” (s. 47— 66); „E rnst H a eck el. P ra w a p r z y czy n o w e a m o rfo lo g ic zn e p ra w id ło w o ści e w o lu c ji” (s. 77— 99), oraz p ra w a I. Z u b k iew icz „K. D arw in . P ro b a b ilisty czn e p ra w a p rzy ro d y ” (s. 67— 76). P o każd ej p racy zam ieszczon o streszcze­ n ie w języ k u a n g ielsk im oraz w y k a z d zieł o m ó w io n eg o m y ślic ie la i lite r a tu r ę p om ocniczą. Ta o sta tn ia n ie za w sze jest k om p letn a, jak to m a m ie jsc e np. w a r ty k u le B ed n arczyk a, w k tó ry m n ie w y k o rzy sta n o p ra cy B. H a lp ern a na tem a t filo z o fic z n y c h p o g lą d ó w Cl. B ernarda (R ev. H ist. S ci. le u r s A ppi. 1966, nr 2), a n a lizu ją cej m . in. prob lem d eterm in izm u ; n ie w y k o r z y sta n o te ż m a teria łó w ze sy m p o zjó w , jak ie m ia ły m ie jsc e w M in n ea p o lis czy P a ry żu z o k a zji setn ej roczn icy o p u b lik o w a n ia „In trod u ction à l ’étu d e de la m ed icin e e x p é r im e n ta le ”. S zczeg ó ło w a a n a liza rozpraw za w a rty ch w o b y d w u zb iorach p rze­ k ro czy ła b y ra m y k ró tk ieg o sp raw ozd an ia. R ozp raw y te, różnorodne w sp osob ie u jęcia tem a tu , n ie m ają zresztą — jak zaznacza W l. K ra ­ je w s k i w s ło w ie w stę p n y m — n a celu w y czerp u ją ceg o o m ó w ien ia p ro b lem a ty k i praw , zaw artej w d ziełach dan ego autora, le c z w p ie r w ­ szy m rzęd zie zeb ran ie m a teria łu do p rzyszłej sy n tezy .

Z arów n o in ic ja ty w a badań nad d zieja m i p o jęcia p raw w n aukach fiz y k a ln y c h i zw ła szcza w n au k ach b io lo g iczn y ch , jak te ż w y so k a jak ość jed en a stu z a p rezen to w a n y ch rozp raw za słu g u je na u zn an ie i za in te r e so w a n ie ze stro n y h isto ry k a n au k i i filo z o fa przyrody.