N r 6-7
C Z E R W I E C
L I P I E C
P R A C A
O Ś W I A T O W A
M I E S I Ę C Z N I K
L U 1) o W E G O I N S T Y T U T U O Ś W I A T Y I K U L T U R Y W Y D AW A N Y Z Z A S I E K U
WARSZAWA
ROK II — 1916
T R E Ś Ć :
W Ostrowski U podstaw planowania pracy oświatowej w miastach w ielkopolskich.
e. Rusin — In stru kto r o. i k. d. jako organizator.
St. Iło w s k i — Prawo autorskie.
K szta łce n ie i sam okształcenie.
J. Jakubowski — O uniwersytecie powszechnym.
R - W - ( — W sprawie szkoły średniej dla dorosłych.
M . Suszyńska — Zadania kierow nika zespołu samokształcenia.
Z p r a c i d o ś w i a d c z e ń .
F. Szczepański — U niw ersytety ludowe na terenie okręgu szk Inego warszawskiego.
b ib lio te k a — książka — c z y te ln ik .
W . D ą b ro w s k a — ‘ Inwentaryzowanie i usuwanie książek.
P r z y p r a c y.
W iadomości z Kielecczyzny. » S z i u ka w y chow u ją:-a.
ih Lubicz=Mycz - Przestrzeń ja ko tło w idowiska.
J. MierzejewskasFranldewiczowa — Taniec „K ra k o w ia k ", j . Swatoń — N ow e wydawnictw a pieśni chóralnych.
M a i c r i a ł y.
K . Leszek — Niepotrzebne nam słowa w wiecowych j . C ierniak -— Po żniwach — dożynki.
M . K . —-■ b ib lio g ra fia prac, dotyczących żniw i W . H alko — Nasze pieśni.
wspomnieniach.
dożynków.
- - Pod Krakowem — pieśń lud. z Krakowskiego.
' K czy ja godna — pieśń lud. z Lubelskiego.
Juz dopala się - pieśń partyzancka.
— O j, dajże mi Boże pieśń lud. z Podlasia.
— M o d litw a Polski Podziemnej — pieśń.
W ś w ie tlic y .
1A. G cd ck — G ry i zabawy w św ietlicy.
Cz. Rembowski — G ry i zabawy na w olnym pJwictrr.u.
P rze gląd czasopism.
K ro n ik a ,, Recenzje.
PRACA OŚWIATOWA
M IE S IĘ C Z N IK P O Ś W IĘ C O N Y Z A G A D N IE N IO M P R A K T Y C Z N Y M PRA C Y SPO ŁEC ZN O -O ŚW IA TO W EJ
N r 6 - 7 C Z E R W IE C -L IP IE C 1946__________ Rok 11U P O D S T A W P L A N O W A N I A P R A C Y O Ś W IA T O W E J W M I A S T A C H W I E L K O P O L S K IC H .
A b y p o z n a ć n a le ż y c ie w a r u n k i p ra c y s p o łe c z n o -o ś w ia to w e j n a te re n ie m ia s t i m ia s te c z e k w ie lk o p o ls k ic h 1) — a je s t to p rz e c ie ż n ie o d z o w n e , je ś li p o d ję ta tu a k c ja m a b y ć o w o c n a , — n a le ż y u p r z y to m n ić s o b ie , iż rd z e n ie m i duszą ty c h m iast jest d o m in u ją c a V W ie ik o p o ls c e swą k u lt u r ą w a rs tw a m ie s z c z a ń s k a . W a rs tw a , k ra n ig d z ie w P o ls c e n ie je s t ta k lic z n a , n ig d z ie m e s ta n o w i g ru p y ta k s ta re j i z w a r te j i n ig d z ie n ie w y c is k a ta k s iln e g o p ię tn a n a o b u ozu k u lt u r a ln y m re g io n u ozy z ie m i.
R o d z e n ie się n o w o ż y tn e j k u l t u r y m ie s z c z a ń s k ie j w W ie lk o p o l- sce p rz y p a d a na o k re s r o z b io r ó w ; a S ta n is ła w a b la s z ic a z ^ n ie u w a ż a się za k la s y c z n e g o re p r e z e n ta n ta , m y ś lic ie la <
re w o lu c y jn e g o r iic lm m ie s z c z a ń s tw a w ie lk o p o ls k ie g o )' ' J f „ w . X I X są o k re s e m g ó rn y m i c h m u r n y m s a m o u s w ia d o i
m ie s z c z a ń s tw a w im ię s p ra w ie d liw o ś c i s p o łe c z n e j, ^ o l n o s c ^ s w ^ b o d y , ro z u m u — w d z ie d z in ie p o g lą d ó w na ś w ia t J , ] { c y m d ż in ie p ra w a , s to s u n k ó w s p o łe c z n y c h g ^ o d a r c ż y c h z ^ r o n i ^ c y m swych p r z y w ile jó w s ta n o w y c h a ry s to k ra ty z m e m . t e a m e m . Ż y w io ło w y p ę d k u ltu r a ln o - o ś w ia t o w y m ie szcza n s w w a l k i go te g o o k re s u je s t je d n y m z p rz e ja w ó w a m b ic ji g P J, c e ló w o w o ln o ś ć i ró w n e p ra w a . W m ia rę o s ią g a n ia u p c
. i ) M ow a tu będzie o miastach w ielkopolskich b. zaboru pruskiego, co zresztą w yn ika z dalszego ciągu w yw odów .
2) C harakterystykę historyczną opieram na studium M . uc i,Problemy k u ltu ry w ie lko p o lskie j” , K ro n ik a m. Poznania, r. 19 ,
1
-W d r u g ie j p o ło w ie w . X I X m a le je d y n a m iz m . P o o k re s ie w a lk n a s tę p u je o k re s z a b e z p ie c z e n ia i p e łn e g o w y k o rz y s ta n ia z d o b y ty c h p r a w i p o z y c y j. W z b o g a ca się w ó w cza s w y b it n ie d ź w ig a n a w y s ił
k ie m ś w ie ż y c h s ił m ie s z c z a ń s k ic h k u ltu r a m a te ria ln a i d u c h o w a W ie lk o p o ls k i, p rz e ż y w a ją c e j — m im o r o z b io r u — s w ó j z ło ty o k re s , o k re s r o z k w it u m ie s z c z a ń s k ic h p o ję ć i p o g lą d ó w na ś w ia t, ż y c ie i p ra c ę , fo r m ż y c ia s p o łe c z n e g o , o rg a n iz a c y jn e g o , g o s p o d a r
czego, k u l t u r y i o ś w ia ty .
Z a d o w o lo n e m ie s z c z a ń s tw o d ą ży do u s ta b iliz o w a n ia osiągm ię- tc g o p rz e z r e w o lu c y jn e z m ia n y s ta n u , do z a c h o w a n ia i u b e z p ie c z e n ia sw ych z d o b y c z y . C a ły ro z w ó j k u lt u r y m ie s z c z a ń s k ie j, p rz y p a d ł
szy na o k re s r o z b io r ó w , d z ię k i d y n a m iz m o w i w y z w o lo n y c h ś w ie żo s il tw ó rc z y c h lu d u w ie lk o p o ls k ie g o w z n a c z n y m s to p n iu u ła t w ił w a lk ę z n a p ie ra ją c ą n ie m c z y z n ą , s tw a rz a ją c p r z y ty m in fp o n u - ją c y d o ro b e k k u lt u r y m a te r ia ln e j i d u c h o w e j.
W c h w ili o d z y s k a n ia n ie p o d le g ło ś c i w r . 1918 o k re s d y n a m i-
^ eznego ro z w o ju k u l t u r y m ie s z c z a ń s k ie j w W ie lk o p o łs c e n a le ż a ł do d a le k ie j ju ż p rz e s z ło ś c i, a k u lt u r a ta z n a la z ła się ju ż w s w e j fa z ie s c h y łk o w e j: p e łn e g o u ż y tk o w a n ia i s p o k o jn e g o n u r t u m n o ż e n ia n a g ro m a d z o n y c h w u b ie g ły c h ła t d z ie s ią tk a c h d ó b r k u ltu r a ln y c h i c y w iliz a c y jn y c h . M ie s z c z a ń s tw o z a d o w o lo n e n ie w y k a z y w a ło d y n a m iz m u ; n ie w y k a z y w a ła go a n i część m ie s z c z a ń s tw a g o s p o d a rc z o w p rz e m y ś le , rz e m io ś le i h a n d lu p r o d u k ty w n a , a n i in te lig e n c ja m ie s z c z a ń s k a : ks ię ż a , a d w o k a c i, le k a rz e i in n i. T y m b r a k ie m d y n a m iz m u s c h y łk o w e g o o k re s u k u ltu r o w e g o s łu s z n ie — sądzę — tłu m a c z y się n ik łą ro lę i m a ły u d z ia ł W ie lk o p o ls k i w b u d o w a n iu z rę b ó w o d ro d z o n e g o p a ń s tw a , ch o ć w o rę ż n y m c z y n ie p o w s ta ń c z y m lu d w ie lk o p o ls k i o b o w ią z e k s w ó j s p e łn ił. B r a k d y n a m iz m u m ie s z c z a ń s tw a w o d ro d z o n y m p a ń s tw ie p r z e ja w ia ł się n ie t y lk o w b ie rn o ś c i p o lit y c z n e j, le cz ró w n ie ż s p o łe c z n e j, g o s p o d a rc z e j i k u l- tu r a ln o - o ś w ia to w e j. B ie rn o ś ć ta w id o c z n a b y ła w k ry z y s ie u rz ą d z o n e j o n g iś w z o ro w e j s p ó łd z ie lc z o ś c i b a n k o w e j, w n ie p o ra d n o ś c i d o s to s o w y w a n ia p ra c y s to w a rz y s z e ń i in s t y t u c ji s p o łe c z n y c h do n o w y c h w a r u n k ó w , w d łu g im b ie r n y m p o d d a w a n iu się p ro c e s o w i u b o ż e n ia , z w ią z a n e g o ze z m ia n ą s to s u n k ó w p o lity c z n o - g o s p o d a r
c z y c h , w n ie c h ę c i i o b a w ie p o d e jm o w a n ia e k s p a n s ji g o s p o d a rc z e j na in n e z ie m ie p o ls k ie , w z a n ie d b y w a n iu k s z ta łc e n ia i s a m o k s z ta ł
c e n ia u m y s ło w e g o .
w w y s o k ie j bez w ą tp ie n ia tr a d y c y jn e j k u ltu r z e o b y c z a jo w e j i to w a r z y s k ie j, z z a m iło w a n ie m p ie lę g n u ją c m u z y k ę i ś p ie - n a ć tw o , a ta k ż e te a tr ( W ie lk . Z w . K ó ł Ś p ie w a c z y c h ), h o łd u ją c ta k ż e w y c h o w a n iu i r o z w in ię c iu tę ż y z n y m o r a ln o - fiz y c z n e j („ S o -
k ó ł“ ) , z a ż y w a ło s o b ie m ie s z c z a ń s tw o w s p o k o ju o w o c ó w s w e j k u l tu r y . N ie w y p ra c o w a ło so b ie je d n a k (m o w a tu o je g o części g o sp o d a rc z o c z y n n e j) z a in te re s o w a ń c z y s to u m y s ło w y c h , w s p a rty c h na d ą ż n o ś c ia c h p o z n a w c z y c h , na c ie k a w o ś c i in te le k tu a ln e j, b e z in te re s o w n e j; stą d p rz e s ta ło o d c z u w a ć p o trz e b ę k s z ta łc e n ia u m y s ło w e g o
z c h w ilą , o d k ą d w y g o d a i d o s y t ż y c ia p rz e s ta ły je do k s z ta łc e n ia u m y s ło w e g o n a p ę d z a ć . N ie d z iw , że na n a g ro m a d z o n y c h o n g iś k s ię g o z b io ra c h w b ib lio te k a c h T o w . C z y te ln i L u d o w y c h za czą ł g ro
m a d z ić s ię p y ł; sam e zaś k s ią ż k i, n ie d o s ta te c z n ie u z u p e łn ia n e i o d św ie ża n e , do re s z ty z ra z ić m o g ły c ie k a w s z e g o s p ra w i ż y c ia czy te - n ik a , k t ó r y do b ib lio t e k i z a b łą d z ił. R o z s z e rz a ł się te z i p o g łę b ia ł z a ry s o w u ją c y się ju ż d a w n ie j r o z b r a t m ię d z y h ite i„ e n c ją m ie ^ Szczańską, k tó r a ra z ić m u s ia ł i k łu ć w o czy „m a ło u u e s z c z a n s k i k u lt p ie n ią d z a i d o s ta tk ó w , p o łą c z o n y ze w z ra s ta ją c y m z a m k ie m a s p ira c y j k u ltu r a ln o - u m y s ło w y c h , a m ie s z c z a ń s tw e m gospo a rczo p r o d u k ty w n y m : p rz e m y s ło w c a m i, r z e m ie ś ln ik a m i i u p c a in i, t a k tó r y c h , po o s ią g n ię c iu p rz e z n ic h c e ló w , in te lig e n c ja , m e g ys p rz o d u ją c a w w a lk a c h i o rg a n iz o w a n iu ż y c ia m ieszczans “ ego, co raz m n ie j b y ła p o trz e b n a . R o z b ra t te n p o g łę b ił się z c h w ilą , k ie d y p o w s ta ją c e in s ty tu c je p a ń s tw o w e i s a m o rz ą d o w e p o ls k ie zape n ia ły się in te lig e n c ją n o w ą , w o g ro m n e j lic z b ie prz> ) \ ą ze s 0 in n y c h tr a d y c ja c h i o b y c z a jo w o ś c i, n ie ro z u m ie ją c ą ś ro d o w is k a
1 n ie z ż y tą z n im , a w noszącą i p ro p a g u ją c ą n ie p o p u la rn e id e e p ■ k ty c z n e . N ie rz a d k o w y s tę p o w a ła w ta k ic h o ko lic z m o s c ia e i w z a je m na n ie u fn o ś ć , a n tg o n iz m , n ie c h ę ć i p o g a rd a ; a urzę< y i in s ty tu c je , tra ca ce n a tu r a ln y z w ią z e k ze s p o łe c z e ń s tw e m , n a b ie r a ły cech b u r o k r a ty z m u , z n ie n a w id z o n e g o p rz e z s p o łe c z e ń s tw o In t e lig e n c ja z a m y k a ją c się w k rę g u s w o ic h s p ra w i o d d a la ją c od sPr ^ P ezn ych g d z ie je j m ie s z c z a ń s tw o n ie p o tr z e b o w a ło , f
w rz e c z y w is to ś c i b y ć in te lig e n c ją m ia s ta , a s ta w a ła się n g ^ z a w o d o w ą , z a ro b k u ją c ą w m ie ś c ie ; i z ro i Pr z 0 ‘ (,Vv111 ' ' ' , . ¿ j.
m ia s ta , k tó r e g o o n g iś b y ła sercem i m ó z g ie m , zeszła do r o l i w sp o rz ę d n e j: z ró w n a ła się w sw ych fu n k c ja c h z P ra c u ją c y m i w n n e s c ie r z e m ie ś ln ik a m i, p rz e m y s ło w c a m i, k u p c a m i, ac w . • k a c h m u s ia ło w n ie j d o ś w ia d c z e n ie , m ą d ro ś ć i p o c z u c i
d z ia ln o ś c i o b y w a te ls k ie j o ra z p o d n ie ta c o p ra c y spo t ią c e g o się z n ią w y s iłk u u m y s łu i c h a ra k te ru . P o w s ta w a ł, w P u s tk a , w y p e łn ia n a z a b ie g a m i d o k o ła spraw w a»n\ 1 . (j 0 o g n is k a , n u d a i w z d y c h a n ie m do w y d o s ta n ia się „ z } - w ie lk ie g o m ia s ta , w re s z c ie k la s y c z n a w ty c h o k o lic z n o ś c ia c h ro z ry w k a : g ra w k a r t y . Z n ik o m a t y lk o część in te lig e n c ji w m ia s ta c h m n ie js z y c h ż y ła ż y c ie m d u c h o w y m g łę b s z y m , bądź to zam y v, ją
w s a m o tn ic z y m u ż y w a n iu d ó b r k u lt u r a ln y c h , im p o r to w a n y c h z w ie l- w ie lk ie g o m ia s ta , b ą d ź te ż w s p ó łp ra c u ją c ze ś ro d o w is k ie m w ie lk o m ie js k im . W je d n y m i d r u g im w y p a d k u fiz y c z n y je j p o b y t i p rz e r w a n ie w m ia s te c z k u n ie m ia ły o c z y w iś c ie ż a d n e g o z n a c z e n ia s p o łe c z n e g o , i k u ltu r a ln e g o d la m ia s ta .
Z a z n a c z m y jeszcze na k o n ie c , że n ie z b y t lic z n a zre s z tą w W ie l- k o p o ls c e w a rs tw a r o b o tn ic z a n ie t y lk o n ie d ą ży do w y o d rę b n ie n ia się, ja k o g ru p a s p o łe c z n a , w je j p o g lą d a c h na ś w ia t i ż y c ie , w je j o b y c z a ja c h i z w y c z a ja c h , z a m iło w a n ia c h i a s p ira c ja c h , lecz p r z e c iw n ie . p rz y s z ło ś ć swą i aw ans g o s p o d a rc z o -s p o łe c z n y i k u lt u r a ln y w y o b ra ż a so b ie w o b rę b ie o p is a n e g o k rę g u k u l t u r y m ie s z c z a ń s k ie j, w y w ie ra ją c e j na r o b o t n ik u , m a ją c y m do u ig j d o s tę p o tw a r t y , n a j
w ię k s z y u r o k . D ro b n ą , le cz c h a ra k te ry s ty c z n ą w s k a z ó w k ą w ty m w z g lę d z ie je s t n ie c h ę ć r o b o t n ik a w ie lk o p o ls k ie g o do n a z y w a n ia się r o b o t n ik ie m i u ż y w a n ia w y ra z u „ r o b o t n ic z y “ w o d n ie s ie n iu do sw ego ż y c ia , d ą że ń , in s ty tu c y j it p . D la d z ia ła ją c y c h w W ie lk o p o ł- sće w ś ró d r o b o t n ik ó w , a n ie w y ro s ły c h z k rę g u w ie lk o p o ls k ie j k u l- t u r y m ie s z c z a ń s k ie j, z ja w is k o to b y w a n ie m iłe , n ie z ro z u m ia le , b o d a jż e ro d z a je m z d ra d y s ta n u ro b o tn ic z e g o . T e u c z u c ia i o d c z u c ia lu d z i od z e w n ą trz n ie m a ją z n a c z e n ia p ra k ty c z n e g o , a p o za ty m n ie n a d a ją się, ja k o m ie r n ik o c e n y tego z ja w is k a .
X
Z n a n e n a m b liż e j od r o k u 1933 p r ó b y w ja d z o ś w ia to w y c h , z m ie rz a ją c ! ( o o ż y w ie n ia k u ltu ra ln o - o ś w ia to w e g o m ia s t i m ia s te cze k w ie lk o p o ls k ic h p rz e z o rg a n iz o w a n ie w y k ła d ó w p o w s z e c h n y c h , a p p z n ie j u n iw e r s y te tó w p o w s z e c h n y c h , n ie b y ły o c z y w iś c ie bez z n a c z e n ia i bez r e z u lta tó w ; s tw ie r d z ić je d n a k n a le ż y :
1) że tr z o n m ie s z c z a ń s tw a (d o r o ś li) w z n ik o m e j lic z b ie u c z e s t
n ic z y ł w p ra c y o ś w ia to w e j, że u d z ia ł w n ie j b ra ła p rz e d e w s z y s tk im m ło d z ie ż m ie s z c z a ń s k a ;
2) ze n a jw ię k s z y m p o w o d z e n ie m c ie s z y ły się w y k ła d y p o p u la r - n e , p rz y jm o w a n e ja k o g o d z iw e i p o ż y te c z n e d y s tr a k c je k u ltu r a ln e , i ze p r o >y in t e s y f ik a c ji p ra c y o ś w ia to w e j w p ły w a ły n a jc z ę ś c ie j na k a ta s t r o f a ln y s p a d e k f r e k w e n c ji;
3) ze p rz e d s ta w ic ie le in t e lig e n c ji m ie js c o w e j p o d e jm o w a li się w y g ła s z a n ia je d n e g o i d ru g ie g o w y k ła d u czy o d c z y tu z d z ie d z in y ic h z a w o d o w e j, lecz n ie d a w a li się n a k ło n ić (za w y ją t k ie m -nauczy
c ie ls tw a ) do p o d e jm o w a n ia s ta łe j i in te n s y w n ie js z e j p ra c y o ś w ia
to w e j. J
1 rz y c z y n ę ty c h z ja w is k u p a tr y w a n o w b r a k u u m ie ję tn o ś c i m e to d y c z n y c h p r a c o w n ik ó w o ś w ia to w y c h , k t ó r a też n ie w ą t p liw ie w y -
w ie ra ła tu p e w ie n w p ły w u je m n y . B r a k te n je d n a k m e tłu m a c z y ł z ja w is k a bez re s z ty . B o ć p rz e c ie ż o b s e rw o w a liś m y ró w n o c z e ś n ie p e łn e p o w o d z e n ie i ro z w ó j in te n s y w n e j p ra c y o ś w ia to w e j na wsi fo lw a r c z n e j, w ś ró d r o b o t n ik ó w r o ln y c h , d ą ż ą c y c h n a jw id o c z n ie j do aw ansu g o s p o d a rc z o -s p o łe c z n e g o i w e jś c ia ze w s i do m ia s ta . U b se r w o w a liś m y ta k ie sam o p o w o d z e n ie in te n s y w n e j p ra c y o ś w ia to w e na w s i g o s p o d a rs k ie j ta m , g d z ie o b u d z ił się ru c h lu d o w y i d z ia ła ł W ie lk o p o ls k i Z w ią z e k M ło d z ie ż y W ie js k ie j. A p rz e c ie ż p ra c o w n ic y o ś w ia to w i na w s i w c a le n ie p rz e w y ż s z a li sw ych k o le g ó w w m ia sta ch a n i w ie d z a , a n i u m ie ję tn o ś c ia m i p e d a g o g ic z n y m i, a czasem
* 55sSS
c e T a u m y A w e e o , te n d a n c y j, k tó r e o p k - r . ly b >p O w c z y c h na ro z b u d o w a n y c h i w y p ie lę g n o w a n y c h d ą ż n o ś c ia c h
i ż y w e j c ie k a w o ś c i u m y s ło w e j, b ą d ź te z na d ą ż n o ś c i w s p o lz a w o d n ic tw a , na a m b ic ji, c h ę c i a w a n su g o s p o d a rc z o -s p o łe c z n e g o .
X
T r w a ło to d o p ó ty , d o p ó k i n ie zaczęła się p su ć s ie la n k a w y g o d nego ż y c ia m ie s z c z a ń s k ie g o . W a r u n k i ż y c ia g o s p o d a rc z e g o W ie l
k o p o ls k i p o g o rs z y ły się z c h w ilą u z y s k a n ia n ie p o d le g ło ś c i i z łą cze n ia się W ie lk o p o ls k i z re sztą z ie m p o ls k ic h . W g ra n ic a c h Kzeszy N ie m ie c k ie j, p a ń s tw a u p rz e m y s ło w io n e g o , W ie lk o p o ls k a p ro w a
d z iła g o s p o d a rk ę ro ln ą in te n s y w n ą , bogacąc n ie t y lk o r o ln ik ó w , le cz p o ś re d n io lic z n e m ia s ta i m ia s te c z k a w ie lk o p o ls k ie , będące p u n k ta m i w y m ia n y h a n d lo w e j i o g n is k a m i d ro b n e g o na o g o l p rz e m y s łu , rz e m io s ła i k u p ie c tw a , o b s łu g u ją c y m i w ieś. W na szych w a r u n k a c h p o lity c z n o -g o s p o d a rc z y c h m ia s te c z k a p o czę y u io ze c.
P o dość d łu g im o k re s ie w y r z e k a li, c z e k a n ia i w a h a n ia , p o p rz e z w y c ię ż e n iu o p o ru w y g o d y i w ie lk ie g o tu p rz y w ią z a n ia do s tr o n
r o d z in n y c h , b u d z ić się za czą ł i n a ra s ta ć w o s ta tn ic h la ta c h p rz e d w o jn a dość ż y w y ru c h e m ig ra c y jn o -o s ie d le n c z y , s k ie ro w a n y do m ia s t c e n tr a ln e j, w s c h o d n ie j i p o łu d n io w e j P o ls k i, o d c z u w a ją c y c h b r a k w y k w a lif ik o w a n y c h r z e m ie ś ln ik ó w , p rz e m y s ło w c ó w i P ró w . R u c h te n r y c h ło p r z y b r a ł ro z m ia r y p o w a ż n e i u ję ty zosta g a n iz a n y jn e p rz e z in s ty tu c ję s p o łe c z n ą m ie s z c z a n : Z w ią z e k 1 o t, w P o z n a n iu . T a k ty c h , k tó r z y e m ig ro w a ć z a m ie rz a li, ja k i ty c b c p o z o s ta w a li, cięższe w a r u n k i i p o trz e b a p o p ę d z a ć m m i, _ d e rn iz o w a n ia p rz e d s ię b io r s tw i w a rs z ta tó w , do scis e jsze j
la c ji, s k r u p u la tn ie js z e j k s ię g o w o ś c i, d o k ła d n ie js z e g o z a p o z n a w a n i-
się z u s ta w o d a w s tw e m , in te re s u ją c y m p rz e m y s ło w c a , rz e m ie ś ln ik a k u p c a . P o w o jn ie o s ta tn ie j te n d e n c je do p r z t ó w d ^ a ^ d i e m i
o z e m u jeszcze się b a rd z ie j w z m o g ły . D z iś t y lk o te re n e m e k s n a n -
» — r * W1C kK0 p o ! s k i eg0 s ta ł>' si(i « e m ie o d z y s k a n e , a d a - ący się o d c z u w a ć u b y te k fa c h o w y c h r z e m ie ś ln ik ó w i k u p c ó w
; l w o j “ w eg oP r0 ” ' ę’ W“ ' aC" “ *e n ,' enciC ' l0 « ¡ i g t ó - ń e ’
X
J iiz w w y n ik u z e b ra n e j w ś ró d u c z e s tn ik ó w u n iw e r s y te tu n o w - Z t r ? Ś rP m ie (W r ‘ Szk- 1 9 3 6 /7 i la ta c h n a s tę p n y c h ) X T y
w id o c z n iły s ię w y ra z u ,e o p is a n e p o w y ż e j te n d e n c je , a p ra c a sa- in e j p la c ó w k i, p ra c a o n a c h y le n iu z a w o d o w y m , b y ła p o d ję ta p rz e z k , e c i e T nyC1 UCZer mkÓW * b y ła i n te n s y w n a . N a w y ra ż o n e w a n -
le c ie i ro z m o w a c h ż y c z e n ia u c z e s tn ik ó w z n a la z ły się w p r o g r a m e p ra c y o b o k lit e r a t u r y , h is t o r ii i p rz e ro d o z n a w s tw a (m n ie j in te n s y w n ie j tr a k to w a n y c h ) : p ra w o -p rz e m y s ło w e i h a n d lo w e Ł y k n o w o c z e s n y , k s ię g o w o ś ć , k a lk u la c ja i s te n o g ra fia . C h a ra k te r y s ty c z n y d la p ra c y te j p la c ó w k i b y ł u d z ia ł p rz e d s ta w ic ie li in t e lig e n c ji m ie js c o w e j, m . in n a c z e ln ik a u rz ę d u s k a rb o w e g o o ra z u rze d n T ka m ie js c o w e j K a s y K o m u n a ln e j, k t ó r y c h „ a tm o s fe r a “ p ra c y , a w ie c b S r r r 1 p r a w d z iw a p o trz e b a “ ś w ia to w a u c z e s tn ik ó w p o - c W m z n i T T T T r yS Í,V * 1 S id 0 n i!y do s y s te m a ty c z n o ś c i.
í? c. ,lc h d o s k o n a ły c h s p o łe c z n ik ó w -o s w ia to w c ó w i je d n a ją c la m d i w k r ó t k im czasie d użą s y m p a tię , p o p u la rn o ś ć i l e ż e n i e w m ie js c o w y m s p o łe c z e ń s tw ie . S to s u n k i m ię d z y m ie js c o w y m u rz ę dem s k a rb o w y m a m ie s z c z a ń s tw e m ś re m s k im u ło ż y ły się d z ię k i te m u w sposob n a jd a ls z y od b iu r o k r a t y z m u , c h o ć z p e l n l r e íp e k - to w a m e m o b o w ią z u ją c y c h te s to s u n k i n o rm p r a w n y c h ! Ł ^ c i a 7 ^ - k la d y z d z ie d z in y h is t o r ii lit e r a t u r y i p r z y r o d y - a c z k o l w i e k p r o - a (zonę p rz e z d o s k o n a ły c h p r a c o w n ik ó w fa c h o w c ó w i p e d a g o g ó w i tłu m n ie i o c h o c z o p rz e z u c z e s tn ik ó w o d w ie d z a n e — n ig d y n ie o s ią g a ły tego s to p n ia in te n s y w n o ś c i p ra c y , s łu żą c w id a ć u c z e s tn i- k o m b a rd z re j ja k o n a rz ę d z ie s k rz e p ie n ia s fe ry u c z u ć , w o li i serca, a n iż e li u m y s łu , w ie d z y i u m ie ję tn o ś c i. D o ś w ia d c z e n ia ś re m s k ie b y ł y z a te m b a rd z o p o u c z a ją c e .
- X
W p ie rw s z y m n o rm a ln y c h p o w o je n n y m r o k u s z k o ln y m 1 9 4 5 /4 6 n r z e d w fX << ™ o ś w ia to w y c h na d o ś w ia d c z e n ia c h la t W i s l T yCh' W ° rg a ii 1Z0Wanych Z in ic ja t y w y w ła d z o ś w ia to w y c h m ie js k ic h u n iw e rs y te ta c h ' p o w s z e c h n y c h z o s ta s o w a n o a n k ie tę , te n b a r o m e tr c is m e n , p o tr z e b i d ą ż n o ś c i k u ltu r a ln o - o ś w ia to w y c h N a
,6
p o d s ta w ie w y ra ż o n y c h w a n k ie c ie życze ń u ło ż o n o p ro g r a m y , d o b o ru p r a c o w n ik ó w d o k o n y w u ją c p o d k ą te m zadań r e a liz a c y jn y c h , z w ią z a n y c h z o p ra c o w a n y m p rz e z k ie r o w n ik a u n iw e r s y te tu p o w szechnego p ro g ra m e m , ja k o s y n te z życze ń u c z e s tn ik ó w . N a p ie r w szy p la n w y s u n ę ły się t u t a j z n o w u te n d e n c je do k s z ta łc e n ia za w o do w e go o ra z k s z ta łc e n ia o g ó ln e g o z m y ś lą o a w a n s ie g o s p o d a r
c z o -s p o łe c z n y c h (c h ę ć z d o b y c ia ś w ia d e c tw a d o jrz a ło ś c i). P o w s ta ją ce p rz y g im n a z ja c h i lic e a c h tz w . k la s y p rz y ś p ie s z o n e d la m ło d z ie ży o p ó ź n io n e j i k u rs y g im n a z ja ln e i lic e a ln e u w o ln iły u n iw e r s y t e ty w z n a c z n y m s to p n iu od ty c h , k t ó r z y s z u k a li w n ic h in s t y t u c ji to ru ją c e j im d ro g ę do d y p lo m u d o jrz a ło ś c i. T e n d e n c je do k s z ta łc ę n i a ' się z a w o d o w e g o z n a la z ły w y ra z w tw o r z e n iu się z e s p o łó w , in te n s y w n ie w ty m k ie r u n k u p ra c u ją c y c h .
X
W ś ró d d z ia ła c z y o ś w ia to w y c h is tn ie je słuszna — sądzę d ą ż
ność, a b y c a ły w y s iłe k p ra c y s k ie ro w a ć w k ie r u n k u z a s p a k a ja n ia czysto d u c h o w y c h p o trz e b c z ło w ie k a , b u d z e n ia ta k ic h w ła ś n ie p o trz e b , c z y n ie n ia d o ro b k u k u lt u r y d u c h o w e j n a ro d u n a jo s o b .s ts z ą tre ś c ią duszy o b y w a te la i w y z w o le n ia w m m s ił do w s p ó łtw o rz e n ia
k u lt u r y n a ro d u .
T o is to tn ie w y d a je się l.y ć d z ie d z in ą s p e c y fic z n ą p ra c y tz w . o ś w ia ty d o ro s ły c h . C i d z ia ła c z e n ie c h ę tn y m i p o g a r d liw y m w z ro k ie m p a trz ą na te n d e n c je k s z ta łc e n ia o n a c h y le n iu z a w o d o w y m , ja k o n ic t y lk o n ie le ż ą c y m w ic h k o m p e te n c ji, le cz ja k o n a te n d e n c je „ m a te r ia lis ty c z n e “ , p o z io m e . N ie m a p o trz e b y . l w ie r zą - u ła tw ia ć lu d z io m t a k ie j n a u k i, k tó r ą o n . chcą « r ą b ią c y pa stw o i n a ró d n ie m a ją z te g o k o rz y ś c i. C o in n e g o h is to r ia , i ^ a t u r a , ś p ie w , ta ń c e n a ro d o w e i lu d o w e , te a tr , k u k ie ł k i °
k u lt u r y c z y s to d u c h o w e j.
P rz e s z ło p ó ł w ie k u te m u p a d ła ju ż n a to w y c z e rp u ją c a o d p o w ie d ź z u s t S ta n is ła w a S zcze p a m o w skie g o : , -
„S p o łe c z e ń s tw o s k ła d a się z w a rs tw p r o d u k u ją c y c h : r o ln ik ó w , r z e m ie ś ln ik ó w , k u p c ó w , p rz e m y s ło w c ó w , p rz y s p a rz a ją c y c h s p o łe
cz e ń s tw u z a so b ó w , - i z ty c h , k tó r e te zasoby k o n s u m u ją tr a w 4 lu b n ie ra z m a r n o tr a w ią , ja k p ró ż n ia c y , u rz ę d n ic y
w s z e lk ie g o ro d z a ju . T a o s ta tn ia m a często z a d a n ia w ie lk j
s lo ści, ale n ie w jt w a r z a b o g a c tw a n a ro d o w e g o . w a rs tw y k t ó r e tr a w ią lu b m a r n o tr a w ią , p ra c u ją u nas na sposob e u ro p e js - • - t y lk o p r o d u k c ja o d b y w a się p o b a rb a rz y ń s k u , bez s k u te c z n e j d z y , te c h n ik i, m a szyn lu b n a rz ę d z i. S tą d b ie d n e , a n e m ic z n e na z . s p o łe c z e ń s tw o u g in a się p o d ry n s z tu n k ie m c y w iliz a c y jn y m lu d z i s jio ż y w a ją c y c h lu b m a r n o tra w ią c y c h .
— r
2 S H 5 = ^ C S S
t ^ r ? ^ ^ s s i eks f e j
k » « .
o b o w ią z k u sw ego n a le ż y c ie w y w ią z a ć . „O ś w ia ta d o ro s ły c h “ m a du pracę
3
tp6
no7
° ’ ° h ° w ią ^ \ i a k ° pogotowie oświatowe naro- powsPzeclmaę’ nr ^ ejmowj c Podobnie Jak wspomóc musiała szkołę wzakres e s,zk d Pr0W r JąC ,prZCZ Szk°ły P ^ sz«chne i kursyw ia ia c tT d i T i <łZieSiątki tysięCy młod^ umożli-
w y k iz ta łc e n ia o b y w a t l i L g o " n a r° iIU UZyS'ka n ie elem enta™ ^
?' ^ d n i e ń z w ią z a n y c h z p ra c ą k u ltu r a ln o - o ś w ia to w ą w m ia n a c h w ie lk o p o ls k ic h , p o ru s z o n o tu s p ra w y n a jo g ó ln ie js z e k tó r e m o g ą b y c p o d s ta w ą do fo r m u ło w a n ia i o m L i e i a d a lS y c h s z lz e - ne ic 7 ? o z h Zaga 1Cn ' SzCZUP!e ra m y a r [ >k u lu u n ie m o ż liw ia ją p e ł- n » ść , ł C l ' b * t ó * “ !« ” 9 > p li" ie > ,» » » !,-
D r W in c e n ty O stro w s k i.
ZAGADNIENIA ORGANIZACJI PRACY W O. D-
IN STR U K TO R O. i K. D. JAKO O R G A N IZA TO R
t> i • M in is tr a O ś w ia ty o z a k re s ie d z ia ła n ia i k o m R o z p o rz ą d z e n ie M i n i s t r a ^ Y w k w i e tn iu b r . z a c h o w u je , p e te n c ji in s p e k to r ó w s z k o ln y c t ) in s p e k to ra s z k o ln e g o a n a w e t ro z s z e rz a p rz e d w o je rm e za d a I ó g tw 0 - w z a k re s ie o ś w ia ty i k u lt u r y d o ro s ły c h , u tr z y in u je | a>o w ‘ y rQZ_
v ,y c h w ła d z s z k o ln y c h nat d n a ( p o d in s p e k to ra ) o św .a - p o rz ą d z e n ia w y n ik a ją fu n k c j i • te n w a ż n y za- ty i k u l t u r y d o ro s ły c h , k t ó r y m a ^ . d o ty c h c z a s o w e j
k „ , p ra c y . W p = d . g o-
p r a k t y k i, m o ż n a • • • « " . d r u „ ie j f u n k c ji p o w in n y o l p o - g ic z n e j i o rg a n iz a c y jn e j. J e d j » „ raCo w n ik ó w . W ia d o m o w ia d a ć u z d o ln ie n ia i p rz y g o to w a n ie ty c h p ra c o w
je d n a k , że u z d o ln ie n ia te m e zawsze id ą * m n ie ę tn o -
„ , c ic h k s s ta ltu fe się »a “ ’ ¿ ¿ " ¡ Z “ « S V SCI o rg a n iz a to rs k ic h . U o te „ o Y J m o żn a na p o d s ta w ie stw a na d z ia ła ln o ś ć s p o le c z n o -o s w ia to w ą m o ^ w s p o m n ia n e g o ro z p o rz ą d z e n ia o k re s ic J fu n k c je
„ ik a p a ń s tw o w e g o » » U
o rg a n iz a c y jn e p o d m io tu d z ia ła ją ce ^, , • * s p e c y fic z n e , h ie a u to n o m ic z n e g o n u r t u sp o łe c z n e g o ą P
P ra c a n in ie js z a o b e jm ie w szeregu a r t y k u łó w n * s t^ ^ Wa n ie
. „ . t y , 1) w s tę p k »‘
p ra c y , 3) o k re s o rg a n iz a c y jn y r o k ( b a d a n ie i o p ra c o w a ć o r d y n a c ja , 5) w s p ó łp ra c o w n ic y , 6) ś r o d k i, 7) b a d a n ie I
n ie w y n ik ó w .
T e m a ty te u ję te są p o d k ą te m
o rg a n iz a to ra r e p r e z e n t u j ą c e g o m _ m u t ( ltis m u ta n d is - sady w ie lu c z y n n o ś c i o rg a rn z y j Y £ ; ała ln o ś ć o ś w ia to w ą z ra - s łu ż y ć innym c z y n n ik o m o rg a n iz u ją c y m d z ia ła ln o ś ć
m ie n ia g ru p s p o łe c z n y c h .
I . O rg a n iz a c ja i n a u k a o rg a n iz a c ji
J a k ie są n a jo g ó ln ie js z e jz a d a i^ ^ ^ S am ego in - M a ją one na c e lu z a p e w n ie d z ia ła ln o ś c i p e d a o 0 o
n a " 1 P ° dmÍOtÓW m « ¿ liw ie n a jw ię k - ow . Id e a łe m o r U » c" w k J d S T F * sd ¡ * o V k ła d u p ra c y , ś ro d k ó w i czasu J u je 8 t z a m ia n a całego n a - zacja_ p r a c y i re a liz a c ja j e j X l e i ^ S T iit a j o rg a n i- w ta k im m n ie j w ię c e j s to s u n k u ja k n í e t o ^ S ° * ° 8ta« do ^ e b ie p r o b le m ó w n a u k i. J a k n a u k a ní’J - m e .to d a b a d a n n a u k o w y c h do b r i » « o d y b a d a ń , ta k “ . ¿ . S Z l T " “ T koW e« ° bez d ° '
“ ““ 'W > » c e ló w p r » k t y L „ 7 cÍ X i P" ¡ r “ .d ° b te ¡ » 8 » ¡ z « j ¡ Szym n a k ła d e m s ił. M ie d z y n a k a l § J<' P °.Z ld e J a lł>° z w ię k - (wy< a jn o s c ią ) p o w s ta je s to s u n e k p r ^ t e ^ z a í e / — s k u te 'CZnoácií¡
, Ji- N le Jest »na w p ra w d z ie j e d y n y , . / c ,°:SC1 d z i?k l o rg a n i- ecz ;lle m n ie j n ie z b ę d n y m . D o b /a 0 » ? T n n ,k le m s k u te c z n o ś c i,
zasadę e k o n o m ii w p r a c H p u n k tu ta k ź e
E m erson, spostrzega, że w ie lk a Di ra m - i o płaca lno ści w y n ik ó w , p oc h ło n ę ła 20 la t i 100 tysięcy K ń f * ł ef . P?ka.’ k tó re J in d o w a na sw iecie p o m n ik ie m m a łe j w y d a jn /ś / i ’ JeSt naÍ wi<?kszym
l»rym 'V o r S e I ° Za ^ i T u t o tw ie r d z ^ « d o - 6;,z i u fc ą i ja k o ta k a n ie d a sie ui J ’ f o r « ^ j a je s t d la k a ż d e g o , a o p ie ra się na t a le n c k W . ° g ° ln e ’ P o d a t n e l k tó r e z a p o c z ą tk o w a ło n a u k o w e b a d a n i ^ T f ^ T a y l° ra (1 9 0 3 ), - Wą zasad o rg a n iz a c ji w p rz e m y ś le w v t J ' USta am e m e to d ą n a u k o - z n a c z e n ie ta k ż e i d la in n y c h d z i e c h lJ ° rCzy™ ’ m a p rz e ło m o w e s z e rz y ł się w A m e ry c e p o d nazw a P r a c y- R u c h te n , k t ó r y ro z - P t e ~ n a u k o w a o rg a n iz a c ja 7 p Zf r2 ą d z a n ie “ . w E u r o - P ro f. A d a m ie c k ie g o „ n a u k ą o rg a n iz a c ji“ ! Í .n a z w a n y P ™ z w yższe m u z a p a tr y w a n iu w y m ó w ", - 1 -J •’ • aj c S1<? P rz e c z y ć p o - , W P o ls c e is t n ia ł p r z e 7 T J J ? d z m ia ją c y c h r e z u lta tó w " P k t ó r y w y d a w a ł k s ią ż k i i 3 cz-.sonis IV a u k o w c j O r g a n iz a c ji, 7 O r g a n iz a c ji i K ie r o w n ic tw a w
Krak
^ I n 8 t y t u t N a u k i- ’ d a w n ic z ą , Wd W K r a k o w ie ro z p o c z ą ł a k c ję w y -czości g o s p o d i L Pe j T h Í n d l i ° W p r " ” ^ P ^ ° rg a n iz a c j i w y tw ó r - p o s z c z e g ó ln e c z y n L c i i 7 * ^ 1 ^ i a n y w s k a z a n ia ła tw o sto s o w a ć a i d , s[ , / ! SlęJ a tw o z b a d a ć , u s ta lo n e m e d z ia ła ln o ś c i s p o łe c z n e j o-dzie t e . f “ osc z m ie rz y ć . W d z ie d z i- c z a ln e j tw ó rc z o ś c i lu d z k ie j o d " r " i ' " a u to n o m ic z n e j i n ie o b li- d ań n ie m ogą b y ć p e w n e i m o ^ Z i e ć 7 7 ^ ^ w y n ik i h a ’ n y e h w a ru n k a c h i g ra n ic a c h f n i z a s to s o w a n ie t y lk o w p e w - s ta p i ta le n tu , a le w y d a tn ie n o m ada Zf peW ne te o r ia n ig d y n ie z a -
10
s o w a n y c h , o k t ó r e o p a rła się p r a k t y k a o d d z ia ły w a n ia społecznego,, ja k n p . p e d a g o g ik a , d y d a k ty k a , te o lo g ia p a s to ra ln a ,
N a le ż y o c z e k iw a ć w y d a tn e j p o m o c y w o m a w ia n y c h P ro b le m a c h ta kże ze s tro n y in n e j n a u k i, k tó r a zaczyna się ro z w ija ć na p o c z ą tk u bie żą ceg o w ie k u w A m e ry c e p o d n a zw ą „ s o c jo lo g u sto so w a n e ; H e n d e rs o n n a z y w a ją „te c h n o lo g ią s p o łe c z n ą i sJa m a je j n t o m e -
„ u c h w y c e n ie w s y s te m ie in t e l e k tu a ln y m k o m p le k s u w a r u n k ó w , w ja k ic h n a jle p ie j m o ż n a z re a liz o w a ć p r z y ję te cele ż y c ia lu a z Ł e g o ‘ ‘ W a r Jd " d z ie li s o c jo lo g ię na i
tr a k tu je o fa k ta c h , p rz y c z y n a c h i zasadach d r g I . I c e lu i z a d a n iu . K s . W . A d a m s k i w s w o im „ Z a r y s ie <bocjo i5 s o w a n e j“ p o d a je ja k o p rz e d m io t te j n a u k i ^ J
« . I n e j, U w e j i ^ d y ^ “ ^ ^ ^ * -
m ie js c u p o w ia d a , ze „w r s o c jo lo g i i y , m s o c jo lo g ia
» 1 ,1 c e lo w o ś c i, „ c i o o a lo o ś c j 1 « * - ^ A -
D o n ic h n a le żą ta k ż e zasady o dnoszące s ię do c z y n n o ś c i o r 0 a c y jn y c h , k tó r e nas tu b liż e j o b c h o d z ą . { o d n a u k i o rg a -
N ie s te ty , d o tą d m e m a m y n a d m ia ru I n i n i e j 8 M j o n iz a c ji, a n i od s o c jo lo g ii s to s o w a n e j. < fc p r a k t y k i i o b s e r-
. . . w a c ji, m z o p a rc ia na lit e r a tu r z e , k to z a p o c z ą tk o w a n ie m d ż in y je s t jeszcze u b o g a . T a k a p r o a “ ' ieść ‘ p o ż y te c z n e s y s te m a ty z o w a n ia d o ś w ia d c z e ń , m n a u k o w e g o u ję c ia . w s k a z ó w k i, c h o c ia ż n ie m o że m ie ć p re te n s ji do n a u k o w e g o
i z n a cze n ia .
I I . P la n o w a n ie p ra c y .
P la n p ra c y w o g ó ln y m s y s te m ie ^ ' ^ " “ ^ ‘ p o w s ta ć m a s z y n y ja k w y k o n a n ie ry s u n k ó w p rz y b u d o l o ś ci s ta w ia s o b ie czy b u d o w li. P la n o w a n ie o d n o s i się ma j cg’ a k te m tw ó r - cele ja k o p r o d u k t m y ś lo w y id e a ln y ^ w ig to S c i. „ U k s z ta łto - cz y m , ale o p ie ra się n a is tn ie ją c e j J f „ rm o w a n ie go z m a te r ii, w a n ie c e lu m o ż e m y s o b ie ^ y j y " w a r t p la n m a s z y n y p « e - ju z n a m o b ie k ty w n ie d a n e j . Coz s z c z e g ó ln e j w y - w id u ją c y z a s to s o w a n ie do je j b u t °,^,y “ “ w y tw o rz y ć ? C ele p o s ta - tr z y m a ło ś c i, k to r e g o jeszcze m e i ‘ ytc m ie d z ia ła n ia m ogą w io n ę ja k o k o n c e p c ja m y ś lo w a w d a i y y w e i b e z p rz e - b y ć n a jo g ó ln ie js z e , p o d s ta w o w e , k tó r e są « _ czasem n ie m o ż e - s trz e n io w e “ (id e o lo g ia ) , id e o l° S l ®’ £ ° r : w y n ik a ją c e z p o p rz e d n ic h , m y w y ra ź n ie s fo r m u ło w a ć , o ra z c e i- y
p o d p o rz ą d k o w a n e im — cele k o n i ..
sią do ro z m ie s z c z e n ia w czasie i do k r . ’ . CZ^ S to w e ’ k tó r e n a d a ją p la n p ra c y b e d z im v w ła ś n ie • .. eJneg ° w y k o n a n ia . P rz e z o p o w ie d n ic h ś ro d k ó w , a n a w e t b H o d T r t k ° “ k r e t n c z P i a n i e m czasu. D z ia ła n ie o b lic z o n e ... ___ i " • r “ z m l®szczo n e na k a n w ie z w y k le w p la n y ro c z n e . P o n i ż e j ^ o m ó w i m y l a a d f ^ t f U j“ U if “ y
k ie ro w a ć p r z y o p ra c o w y w a n iu p la n u 7 ’ k t ° r y m i naleZy a k tu a ln a , s y tu a ^ ia ' snntec. P “ " k ‘ f m ' ! y '*ścia P rz y p la n o w a n iu jest
±
k Z 7 , r e ma ' " “ " 0Î ‘ J y * , 'o „ „ wać d ó w o h iie „ k T ï ï S
¿ c T s i t T Ü ' " 0ZC S° ’ ie P 0 ,la W ii " c e l w „ « y i i ly le są z re g u ły r o z n o k ie r u n k o w e .
W
o c e n ie ic i.1 i •
n a c ji c h o d z i o s tw ie rd z e n ie , czy w y p a d k o w a ie s t d la n l t ^ "
c zy n ie które ze lolt ., I L . 3 , f UKOWa je s t u la nas k o rz y s tn a ,
L i e r V r c h M 7 i k o n k r e ‘ n y c h c e l ó w i i c 1, n y c h p o tr z e b , k t ó r y c h l a s p l l j ^ n i T ^ ^ e d f U8taJeni.e in <JostrzeŻ0' re a ln e .
W
s k o m p lik o w a n e j a k c ji w y n a d n ie7 “ “ *ej ° Ce7 ~ ¡est
k o n k r e tn y c h na p o d s ta w ie łne <. • yP. , tw o r z y ć z e s p o ły c e ló w c ja ), ja k ró w n ie ż c h ro n o lo g ic z n e g o ^ 'c o j l t
n o w a n iu . M o ż liw o ś ć w y k o n a n ia w a ż ,S ! “ “ * cW o s c i ą w p la - p o rz ą d k o w a n ie m uszą h y c r e g M o w l e ™ * ? 0 n * i a ' * 6 ^ P ° d ' D o ś w ia d e z e n ie u c z y , że w p ły w c z y n n ik ó w , ' . ^ ^ s t o s c i ą . ga się n rz v k a ż d y m n lo y . y ik o w e m o c jo n a ln y c h w z m a - t e L r , ” â z r ™ ,,‘ ‘ ¿ . t * * 1 o ' V0<lu <•” « » * • ™ « r
* . ć . « m i f k i e ^ o , ™ „ i l ,CŁ ? la ' Cf r « ” ” « * « o > . r p r a c y ) . •* w s^ P n e j części p la n u ( w a r u n k i
d o pr°zMna d L Pa n i a 7 Ł e™ b ^ ^ m ^ j ° n .a ln y c h ^ ę p u j e s k ło n n o ś ć w p ro w a d z a to d u ż e T I ? ? l k !,C1« z a d a ń - W w y k o n a n iu k o w i czas« ; , „ ; s i r i r ^ 2i r p o k ó i- ^ r ób s ik ś™ d - czas d o b r y o r g a n iz a to r s to s u je z a° s , T n J * Z ad a ń ’ WÓW_
o P o r u. U w z g lę d n ia m ia n o w ic ie - T p o ś ró j ^ ^
n y c h — te c e le , k tó r e n a jła t w ie j dadzą się z re a liz o w a ć . J e st to u z a s a d n io n e ty m , że w p ły w p o w o d z e n ia w k a ż d e ] d z ia ła ln o ś c i je s t
o lb r z y m i na d a ls z y je j ro z w ó j.
3 B u d ż e t o w o ś ć. Z asada ta w y m a g a u w z g lę d n ie n ia p la n u m o b iliz a c ji i w y z y s k a n ia w s z y s tk ic h ś ro d k ó w d z iła m a , r o z u m ia n y c h w n a jo b s z e rn ie js z y m z n a c z e n iu ( ś r o d k i o so b o w e , oso l>ow o~rzeczow e, fin a n s o w e , rz e c z o w e , re g u a ty w n e
4 U i ę c i e w r a m y c z a s u . W d z ie d z in ie o rg a n iz a c ji w a ż n y m c z y n n ik ie m je s t czas, k t ó r y je s t n ie u b ła g a n ie o g ra n ic z o n y , n ie m oże b y ć z a c h o w a n y a n i o d z y s k iw a n y , ja k in n e d o b ra . W p la n ie w ię c z n a jd z ie się k a le n d a rz p ra c . M a o n w y k łu c z y c d z ia a na p o d s ta w ie p rz y g o d n y c h im p u ls ó w , k t ó r e d o p ro w a d z a ją z ^ l d e do J a k ic h re z u lta tó w , że na n a jw a ż n ie js z e p ra c e b r a k n ie c « u d lą te g o , że w y p a d ły na p ó ź n ie j. P rz y ta k im g o s p o d a ro w a n iu czasem w o s ta te c z n y m r e z u lta c ie na n ic n ie m a czasu- O o k ł a d n C j ^ m ^ szczenię z g ó ry p r z e w id z ia n y c h c z y n n o ś c i w czasie p r z e w i
dzenie, g d y c h o d z i o s p o k ó j w w y k o n a n iu p la n u . N a le p y J « e w d zie ć p r z y ty m ta k ż e c z y n n o ś c i p rz y g o to w a w c z e i P « lim m o w a c je p rz e d o d p o w ie d n im i te r m in a m i c z y n n o ś c i w ła s c m y c l ^ j a k r o ^ m e z re z e rw o w a ć w k a ż d y m o k re s ie czas n a c z y n n o ś c i m e p r z e w id z ia .
5 K r y t y k a. W o b e c rz e c z y w is to ś c i s p o łe c z n e j m e m o ż e m y zająć o d p o w ie d n ie g o d y s ta n s u d o o b ie k ty w n e g o je j1
W o c e n ie s to s u n k ó w i p o trz e b p o s łu g u je m y się m ia rą m b ie > y - J . a w ła ś c iw ie syste m e m w a rto ś c io w a n ia p r z y ję ty m 1 ” snosób w g ru p a c h s p o łe c z n y c h , do k tó r y c h s a m i n a le ż y m y . W t e n s p o so b n ie p o s trz e ż e n ie d o s ta ją się ja k o p r z e s ła n k i do ^ l o s k o w a m a ^ o c e n y , k t ó r e m o g ą b y ć ro z b ie ż n e z in n y m i o c e n a m i m ia r o d a jn y m i.
» ' ż y c iu , p o l e c z » , w i e l u c z y n n ik ó w „ r . e j m a l n y c h ^ t r u d n o je s t o t a k i w y p a d e k , że się m a ra c je lo g ic z n ą , a 1 , lu k c io w o j. N ie ra z o s . b i , , . o ...
s p e c ja ln e u m ie ję tn o ś c i p o w o d u ją p rz e i y P, r»<vwia- dow ę u m iło w a n y c h p ra c p rz y b r J J ^ t a k ' w J ż n i j e l t p o s ia d a n ie
^ a n ia ic h z in n y m i d z ie d z in a m i. U la eB , k r e s ó w k u l- Przez in s t r u k t o r a d o ś w ia d c z e ń i o b s e rw a c ji y , )C.7DOf re d n ic h , tu r a ln y c h , lic z e n ie się ze z d a n ie m p r a c o w n ik ó w ^ P o ś r e d n i c h ,
(ty c h , k t ó r z y d o b rz e o b s e rw u ją i r z e te ln ie in f o r m u ją ) * je s t p o s tu la t p o d d a n ia - p la n u k o m p e t e n t n e j k > t y f Z p u n k tu w id z e n ia zasad o r g a n iz a c ji je s t rzeczą b ^
p r y w a tn y m ; w y m a g a się je d y n ie , h y k y y y , . • t i k o m p e te n tn a . W ra z ie ro z b ie ż n o ś c i z d a ń m e w y k lu c z o , ]
w p ro w a d z e n ie d o p la n u a lte rn a ty w n o ś c i w ja k im ś o k re ś lo n y m c t ó j ^ ś 6 U CŻy U nikaĆ W82^ t k i ^ co “ «ze p o w o d o w a ć
,>etemnyc V A d^ nad p i a i m ^ ^ ^
£ ^ , id e a ln 5 : i O'“ 4 " , * » • » Swiecii? N ,> “ " I i e czynniki dadzą się ściśle przewidzieć, wobec czego nasze o la n y t t j t T rm y " m ie j lu b w i^ i r y ^ a . N i e u w ^ M u t e
k le d r u ^ ie ^ s tr m I* t°-tm e j!? trz e i» “ i z m i^ y b y ło b y zaślepieniem . inneao ń r r i l a „ Z a l HT Z °, <lziałacz^ któ rzy robią co ego, niz planow ali, bez żadnej rozum nej przyczyny — czasem
^ ą f d lS n y e f i f ^ T ^ " m ° ^ “ ¡»"ym r a L m chcą osią lub S s nat Jak;ChS n i®Przew_idzianych „konkursach“
W N iem czech u t a r ł ^ 8 ° <M dteS0’ ze m a^ C13gle "o w e pom ysły.
n a z w l T r o j e T / e
T r
ei
tT ' * * * ? * ”
T P° ChIehna w je s t p o w ie d z e n ie : „ P r a w d z iw ie w i e l i i T i " J e ’k tó ry ma coraz nowe pomysły, ale ten, któ ry jeden pomysł s^m Bud'cm'n n | Umiea,UJąĆ W reahly ProSrarn i wykonać“ .
n , , , planu według powyższych zasad wymaga dość dużego I " y i o T Ł ' * ? * ! “ ? “ « * * » > » m e p ró d n !- i sowicie Sie ™ f L 's|UChy a - i« ** '» » y i l e k twórczy
° cie się opłaca. Słuszne jest porównanie planu do s z tu k i dra
matycznej, która „jest idealnym program em opracowanym a - drobniejszym i ązczegóJami - tak, że wysiłek reżyseTa i TrH stoN , S Uer0wany l;es,t t >','ko na w ykonanie i nie osłabiają g0 trudności
programowe .
■
° u iruanosci" i 61“ * “ *<’ !', p l f - o w a n ic p rz y d a ,,« , d la k a ż d e g o n v m i D ° k o ,,s tr u k c .P P ia n u jeszcze p o w r ó c im y w n a s tę p o w e g o P ?SWlęC° n y m o k re s o w i o rg a n iz a c y jn e m u r o k u „ ś w ia - m T S ” ia ir7 v ' 108C1t ° r ? at,lZa; ;y jn e W ty m <>k re s ie m a ją m ię d z y Łnny- i W k t o r a k ” ? “ ilo ś c io w e g o d o p la n u . J a k k o lw ie k p la n
te r e n u l ° to je d n a k ^ 2a" * ie rz o « y c h p rz e d s ię w z ię ć u le n ' W , ni0Ze 011 -byC Peh,y d o p ie r o p rz y ¡cl, u w z g lę d - m b y W n im vv " a l^ y t y m ś w ie tle p ra c e w ła s n e . o jp o w m d n ie „ s t a w ie n ie w ła d z y p a ń s tw o w e j w s to s u n k u do o c h o t
n ic z y c h c z y n n ik ó w s p o łe c z n y c h
F ra n cisze k R usin.
14
PRAWO AUTORSKIE
B a rd z o często o tr z y m u je m y lis t y , w k tó r y c h n a s i c z y te ln ic y ska rżą się na k ło p o t y w y n ik a ją c e z u s ta w y o p ra w ie a u to r s k im . P ra g n ie m y p rz e to p o d a ć z a in te re s o w a n y m k ilk a in fo r m a c y j, a b y się z o r ie n to w a li, co s ta n o w i p r z e d m io t p ra w a a u to rs k ie g o , j a k i je s t cel u s ta w y o p ra w ie a u to r s k im , co to je s t Z A I K S i, w re s z c ie , ja k p o s tę p o w a ć , a lty n ie b y ć w k o l i z j i z ty m p ra w e m .
P rz e d m io te m p ra w a a u to rs k ie g o są d z ie ła u tr w a lo n e s ło w e m ż y w y m , p is m e m , d r u k ie m , a w ię c : m o w y , r e fe r a ty , w y k ła d y , k a z a n ia , im p r o w iz a c je , lis t y , p a m ię tn ik i, w y d a n e i n ie w y d a n e k s ią ż k i, b ro s z u ry , a r t y k u ły o ra z p rz y g o to w a n e do n ic h n a rz u ty , p la n y , za
ry s y i sz k ic e , k o m p o z y c je m u z y c z n e w s z e lk ie g o r o d z a ju , u tw o r y s z tu k i m im ic z n e j ( p a n to m in a ) , r y tm ic z n e j (c h o r e o g r a fia ), żyw e o b ra z y , s c e n a riu s z e i fo t o g r a f ie . S ło w e m , w s z y s tk ie p rz e ja w y d z ia ła ln o ś c i d u c h o w e j, n oszącej cechę o s o b is te j tw ó rc z o ś c i.
Z p o w yższe g o w y n ik a , że z a ró w n o u tw ó r s c e n ic z n y , p o m y s ł in s c e n iz a c y jn y , p r o je k t ..d e k o ra c ji, u t w ó r m u z y c z n y (n a w e t na p ły c ie g ra m o fo n o w e j u tr w a lo n y ) p o z o s ta ją p o d o c h ro n ą p ra w a a u to r s k ie
go. P r z e d m io te m p ra w a a u to rs k ie g o są ró w n ie ż w s z y s tk ie tłu m a czenia, p r z e r ó b k i, ' p rz y s to s o w a n ia , tra n s p o z y c je na in n ą te c h n ik ę a rty s ty c z n ą , p rz e r ó b k a na m u z y c z n e in s tr u m e n ty m e c h a n ic z n e ( p ly - ty ) , p rz e n ie s ie n ie na f i l m k in e m a to g r a fic z n y itp .
P ra w o a u to r s k ie n a le ż y w zasadzie do tw ó r c y d z ie ła , je g o p ra w nego z a s tę p c y , p o ś m ie rc i zaś a u to ra — - do je g o s p a d k o b ie rc ó w . Na m o c y „ U s ta w y o p ra w ie a u to r s k im “ w y k o n a n ie u tw o r ó w s ło w n ych i m u z y c z n y c h w e w s z e lk ie g o ro d z a ju p rz e d s ię b io rs tw a c h w i d o w is k o w y c h , ja k n p . te a tr y w s z e lk ie g o ty p u , re w ie , k o n c e r ty it p . , nraz w s z ę d z ie ta m , g d z ie je s t o n o p o łą c z o n e z z a ro b k ie m p rz e d s ię b io rc y (n p . w re s ta u ra c ja c h , k a w ia rn ia c h it p . ) , bez z g o d y tw ó r cy je s t w z b r o n i o n e p o d s a n k c ja m i k a r n y m i.
Ja k z p o w y ż s z e g o w y n ik a , tw ó rc a w ła d n y je s t z e z w o lić lu b za b ro n ić p u b lic z n e g o w y k o n a n ia swego u tw o r u , a z e z w a la ją c c z y li n d z ie la ją c tz w . lic e n c ji — o k re ś lić m a te ria ln e w a r u n k i, na ja k ic h
te j lic e n c ji u ż y c z y ł.
J a k i je s t cel u s ta w y , ła tw o c h y b a z ro z u m ie ć . C h o d z i tu o d w ie rze czy: o tz w . o c h ro n ę p ra w m o r a ln y c h i p ra w fin a n s o w y c h . 1 w ó i ca b o w ie m ro z p o rz ą d z a sw y m d z ie łe m w y łą c z n ie i p o d k a ż d y m ' vz g lę d e m ; w szcz e g ó ln o ś c i ro z s trz y g a , czy d z ie ło m a się u k a z a ć , c*y m a b y ć o d tw o rz o n e , ro z p o w s z e c h n io n e i w ja k i sposób. 1 osta
•ło w ie n ia „ U s ta w y o p ra w ie a u to r s k m " w y ra ź n ie b o w ie m m ó w ią 0 ty m , że tw ó rc a d z ie ła m oże z a b ro n ić n p . w y s ta w ie n ia s z tu k i sce
n ic z n e j, je ś lib y u w a ż a ł, że d z ie ło je g o . n ie w ła ś c iw ie czy n ie s ta
ra « m e p rz y g o to w a n e p rz e z z e sp ó ł a k to r s k i, 'm o g ło b y w y p a ś ć s ła b o
>m sa m ym s tra c ie na sw e j w a rto ś c i. Z d r u g ie j s tr o n y U s ta w a za
b e z p ie c z a p re te n s je a u to ra do u d z ia łu w z y s k a c h , k tó r e c z e rn ią w y d a w c y , w z g lę d n ie o d tw ó r c y d z ie ła . P ^
A u to r ó w * iie K „ Z A I K S .? J “ V ° S trÓ t « " » « « j ..Z w ią z e k 7 ^ r » W- C" " " " y d l '. k l ó T o s ta tn io z m ie n ił nazw ę na „ Z w ią z e k A u to r o w , K o m p o z y to r ó w i W y d a w c ó w “ P o d - 29 m a i ? 1926 Crl ” J m a rc a 1926 r. w y d ru k o w a n a w o s ta te c z n y m i o b o w ią z u ją c y m¡“ T jCSt ” U8taW a ° p r a w ie a u t« r s k b « “ z d n .
? ? “ ” * " U n r “ • '*• 3 6 - « 0 a r l » 193“
r n n ,t]UZ w s p o m n ie liś m y , p o s ta n a w ia m . im , iż p u b lic z n e w y k o n a n ie u tw o r o w s ło w n y c łi i m u z y c z n y c h tw ó rc ó w p o ls k ic h
? n f b i l e ? w f W *Cei aCh Z a ro b k o w y cV tj- ta m , g d z ie są J p rz c d a - I . , 7 . S^ P U’ Je st z a b ro n io n e bez z g o d y tw ó r c y p o d g ro za o d p o w ie d z ia łn o s « k a r n e j. U z y s k a n ie z e z w o le n ia od k a ż d e g o t w ó r c y o d d z ie ln ie je s t p r a k ty c z n ie n ie w y k o n a ln e . D la te g o te ż na ca-
y m s w ie c ie p o w s ta ły z w ią z k i a u to r ó w i k o m p o z y to r ó w , k tó r e re - L n u b iczi 1 Czl°,n k 0 W .1 u d z ie la ją w ic h im ie n iu z e z w o le ń ( lic e n c ji) na p u b lic z n e w y k o n a n ie u tw o r ó w s w o ic h c z ło n k ó w . J
Z w ią z k i a u to r ó w i k o m p o z y to r ó w ca łe g o ś w ia ta z a w a rły p o m ię d z y sobą w z a je m n e u m o w y in k a s o w e , w w y n ik u czego Z a ik s “ re -
P ° ! s t i c V l«cz
b l czne w y k o Z o ” " Zaf anlCZny c b - U d z ie la ją c z e z w o le ń „ a p u - ja c y ich^ Yz Z 7 ) ™ U? 0 r0 W ’ tWÓrCy <a ^ 1 re p r e z e n tu - z w o le ń ( Iic e n c i i V ? u s ta w o w ° w ią z a n i w a r u n k a m i ty c h ze-
w o le n (lic e n c ji.). 1 e o re ty c z m e w ię c tw ó rc a m o że zażądać d o w o ln e j s u m y za p u b lic z n e w y k o n a n ie swego u tw o r u
U O p e ra , o p e re tk a , d ra m a t, k o m e d ia , re w ia , p r o g r a m y s k ła - l O f ^ r i y w S T a i ^ o . ” ” ‘ ' 2ieCi" " e " * * > « * * • “ i 2) K o n c e r ty m u z y c z n e i s ło w n e - 6 % o d w p ły w u ka s o w e g o . 3 W ie c z o ry b a le to w e - 8 % o d w p ły w u ka so w e go .
w p ły w u k a s o w e g o ™ UZyCZnC ^ M t u Ł d ra m a ty c z n y c h — 3 % od p ra w o ? uZto r l aday ? łu n la c z e n ia ) w U ™ w y p a d k u , je ś li w y g a s ło ju ż
u tw o ra c h p o e ^ S T ^ “ 5 % * *
3 % ^ f c ó J ° % ^ a lb °
16
W b r a k u lic e n c ji s ta w k i z o s ta ją p o d w y ż s z o n e o 5 0 / £ . S ta w k i s to s u je się o d w p ły w ó w k a s o w y c h lo r u tto , lecz ju z p o p o tr ą c e n iu p o d a tk u s a m o rz ą d o w e g o od b ile tó w , o p ła t na P o ls k i C ze rw o n y K r z y ż i F u n d u s z P ra c y . P ra w o a u to r s k ie w ygasa w 5U la t o u ś m ie rc i tw ó r c y d z ie ła ; p rz y d z ie ła c h łą c z n y c h (n p . o p e ra g d z ie w y s tę p u je tw ó rc a m u z y k i i lib r e t t a ) — w p ię ć d z ie s ią t la t od ś m ie r
c i tego tw ó r c y , k t ó r y in n y c h p rz e ż y ł.
P ra g n ie m y w k o ń c u w y tłu m a c z y ć w s z y s tk im , k tó r z y u w a ż a ją , że p o b ie r a n ie ta n tie m a u to r s k ic h je s t rze czą k rz y w d z ą c ą z e s p o ły te a tru n ie z a w o d o w e g o , iż są w b łę d z ie . J e ś li ze s p ó ł z a p ła c ił za na je m s a li, k u p n o r e k w iz y tó w , n a je m k o s tiu m ó w , z u z y c ie p r ą d u , u s łu g ę , a często i h o n o r a r iu m d la w y k o n a w c ó w czy re ż y s e ra , d a czegożby n ie m ia ł z a p ła c ić za p ra c ę t w ó r c y < zie a, z o r t „ o w szyscy c z e rp ią z y s k i i d o c h o d y . B łę d e m je s t ró w n ie ż m n ie m a n ie
że je ś li k to ś k u p i ł e g z e m p la rz u tw o r u sce n iczn eg o czy n u ty , n a b y ł ty m sa m ym p ra w o do w y s ta w ie n ia na scenie. K u p u ją c y e g z c m p a w k s ię g a rn i z a p ła c ił je d y n ie za k s ią ż k ę , a n ie za p ra w o o i u ia n a scenie.
A b y u n ik n ą ć k ło p o tó w , w in n y z e s p o ły p rz e d p rz e d s ta w ie n ie m p o ro z u m ie ć się z p rz e d s ta w ic ie le m „ Z a ik s u na c any p o w ia p ie ro po u z y s k a n iu lic e n c ji u rz ą d z ić p rz e d s ta w ie n ie . N e p ła c się ta n tie m y od z a b a w i p rz e d s ta w ie ń w ś w ie tlic y t y lk o w ty m w y p a d k u , je ś li n ie p o b ie r a ło się o p ła t w s tę p u a n i n a w e t tz w . d o w o l
nych. d a tk ó w i je ś li o r k ie s tr a n ie p o b ie r a ła o p ła ty za swe p r o d u ej . W w y p a d k u n ie w ła ś c iw e g o p o s tę p o w a n ia p r z e d s ta w ic ie li „ Z a t o u n a le ż y się z w ra c a ć d o Z a rz ą d u G łó w n e g o „ Z a ik s u w W a rs z a w ie , u l. C h m ie ln a 25 m 15.
S ta n is ła w I ło w s k i
K s z t a ł c e n i e i s a m o k s z t a ł c ę n i e
0 U N IW E R S Y T E C IE P O W S Z E C H N Y M .
F u n k c ja społeczna u n iw e rs y te tu powszechnego.
D o n a jb a r d z ie j z n a m ie n n y c h p rz e ja w ó w w s p ó łc z e s n e g o ży c ia p o ls k ie g o n a le ż y in te n s y w n y ro z w ó j s z k ó ł i in s t y t u c ji o ś w ia to w y c h . M ło d z ie ż i d o ro ś li g a rn ą się do p o w s ta ją c y c h na c a ły m te re n ie p a ń s tw a ro ż n y c h p la c ó w e k o ś w ia to w y c h , s z u k a ją c w n ic h w ie d z y o ra z za sp o ko je tm a z a in te re s o w a ń . P o w s ta ją m . in . lic z n e u n iw e rs y - y p o w s z e c h n e . Z a p a ł i g o rliw o ś ć o rg a n iz a to ró w o ra z w y trw a ło ś ć i p rz y w ią z a n ie s łu c h a c z y z d o b y ły ju ż w n ie je d n y m Ś ro d o w is k u sza
c u n e k s p o łe c z e ń s tw a d la ty c h p la c ó w e k , ja k k o lw ie k są one jeszcze w o k re s ie m e s k r y s ta liz o w a n ia ta k p o d w z g lę d e m s t r u k t u r y w e w n ę tr z n e j ja k o te z fo r m y s p o łe c z n e j. W p o ró w n a n iu b o w ie m ze s z k o lą , ja k o in s ty tu c ją o fo r m a c h u s ta lo n y c h , u n iw e r s y te t p o w s z e c h n y , r o ż n i się b ra k ie m je d n o lity c h d la w s z y s tk ic h p la c ó w e k z a ry s ó w p ro g r a m o w y c h , o rg a n iz a c y jn y c h i u s tr o jo w y c h . F o r m a liz m , n o w i1 i ryZUJąCyi SZk° ę ’ nlC p 0 w ln ie n w ystQ pow ać w u n iw e rs y te c ie p o w s z e c h n y m , g d y ż m e je s t o n k o n ie c z n y do z a s p o k o je n ia p o trz e b w y s u w a n y c h p rz e z ż y c ie . N a te re n ie u n iw e r s y te tu p o w sze ch n e g o T ; SIY T ZC m le js c V ‘ a s w o b o d n y ro z w ó j z a ite re s o w a ń s łu -
la c z y A u t o r y t e t zas w y k ła d o w c y n ie m o że się n a rz u c a ć słu c h a * c z o m , lecz w in ie n p rz y ją ć c h a r a k te r p rz o d o w n ic z y , d o ra d c z y .
o św ia d cze n ie w s k a z u je , że p o c z ą tk o w y o k re s ro z w o ju p ra c y w u n iw e rs y te c ie p o w s z e c h n y m , g d z ie c h o d z i o o b ję c ie n ie w y ro b .o - ogo m a te r ia łu s łu c h a c z y , w y ra ż a się m e to d ą e k s te n s y w n ą . K ie r u - la k n a "1 d T 7 d ° 0(1;lz la ły w a n ia na ja k n a jsze rsze m a sy za p o m o c ą z a in te r e T " W " t ia r ę p re c y z o w a n ia się
^ te re s o w a n .s łu c h a c z e tw o rz ą z o rg a n iz o w a n e z e s p o ły , p ra c u ją c e te i m \ tU m a z a s t° s o w a n ie m e to d a in te n s y w n a . W e d łu g
„ ru y I,u o te rn . o d d z ia ły w a n ia są n ie w ie lk ie , o d d z ie ln e i n t e r e s u ia c w l21^ . 116’ w .SI>." ‘ ya" re o d p o w ie d n ią p o m o c ą w d o b o rz e ż y c ia ie s t o n i zagadni<?n- Ł ą c z n o ś ć z is to tn y m i z a g a d n ie n ia m i o d ra d z a ia c v ° u sta am a r o k , ja k ą o d e g ra ć p o w in ie n o d ra d z a ją c y się u n iw e r s y te t p o w s z e c h n y .
18
U n iw e r s y te t p o w s z e c h n y w o p a rc iu o tr a d y c ją .
U n iw e r s y te t p o w s z e c h n y o d e g ra ł p o w a ż n ą ro lę w k s z ta łto w a n iu p o z io m u ż y c ia k u ltu r a ln e g o , o ś w ia to w e g o i s p o łe c z u o -m o ra l- nego szeregu k r a jó w . W a rto w ię c w s p o m n ie ć po k r o tc e d z ie je te j fo r m y p r a c y za g ra n ic ą i w P o ls c e . . . . 1070
H is t o r ia u n iw e r s y te tu p o w s z e c h n e g o d a tu je się o d r. L ó tó . P o w s ta ł o n w A n g ii, k ie d y to z in ic ja ty w y J. S tu a rta ^ u n iw e r s y te t w C a m b rid g e zaczął o rg a n iz o w a ć c y k le w y k ła d ó w d la s z e ro k ie j p u b lic z n o ś c i w fo r m ie tz w . „ u n iw e r s y te t ó w ro z s z e rz o n y c h ( U n i
v e r s ity E x te n s io n ). P o w o d z e n ie te j d z ia ła ln o ś c i z a c h ę c iło in n e u . w e rs y te ty w A n g ii, ja k O x f o r d , L o n d y n , L iv e r p o o l, b ą d ź do o rg a n iz o w a n ia tz w . „p o w s z e c h n y c h w y k ła d ó w u n iw e r s y te c k ic h , 0 d a u d y to r iu m n ie uczęszcza s y s te m a ty c z n ie , z m ie n ia ją c się ^ l e ż n ie od z a ite re s o w a ń c y k la m i w y k ła d ó w , b ą d ź do tw o rz e n ia tz w . „ k la s tu t o r ia ln y c h “ , g d z ie ze s p ó ł je s t s ta ły , p ra c u ją c y w sposo i c ią 0 ^ p rz e z p e w ie n o k re ś lo n y p rz e c ią g czasu. F a la ta p rz e c h o d z i do - r y k i, n a tr a fia ją c n a p o d a tn y g r u n t, p r z y g o to w a n y u J*JZ
w p o s ta c i g ru p o ś w ia to w y c h d la r o b o tm k o w , tz w .
v e in e n t“ . W k r ó tc e „ u n iw e r s y te t ro z s z e rz o n y “ w A m e ry c e p o k r y t a c a ły k r a j s ie c ią ty c h p la c ó w e k , p rz y b ie ra ją c c h a r a k te r P ^ e w a z ie_
o ś w ia ty p ra k ty c z n e j. R u c h te n p rz e n o s i się n a te r e n F n io p y J m u jc w s z y s tk ie p ra w ie k r a je z a c h o d n ie . W B e lg u w r . 1 894 ro z p o c z ę to p ra c e na w z ó r „ u n iw e r s y te t ó w ro z s z e rz o n y c h ^ Y p rz y „ U n iw e n s itć N o u v e lle “ . W e F r a n c ji w r. p ie r ^ 1 p a g a to re m id e i u n iw e r s y te tó w p o w s z e c h n y c h b y ł (^ o r - es l ^ 1" v W A u s t r ii o d r. 1890 o rg a n iz o w a n o d la o g o łu s p o łe c z e ń s tw u W u n iw e rs y te c k ie p o d n azw ą „ V o lk s tü m lic h e U n iv e r s ita ts k u r s e ;
W N ie m c z e c h , ja k tw ie r d z i S e e fe ld t ,s tn ia ly w i « z ™ u we _ s y te ty p o w s z e c h n e “ ju ż w r. 1878 w B e r lin ie . W e W ło s a c h p le sza in ic ja ty w a w ty m z a k re s ie p r z e ja w iła się we ' o r in c j i • ^ W k r a ja c h s k a n d y n a w s k ic h , a sz c z e g ó ln ie w D a n ii, r u - P
ja w i! się w r. 1 8 4 4 p o d w p ły w e m G r u d tv ig a w P stac y , te tó w lu d o w y c h . W C ze ch a ch u n iw e r s y te t w £ S - o d c z y ty d la s z e ro k ic h mas lu d o w y c h w la ta c h 1 8 8 0 -ty c h p rz e z spe
* ; " d e , - . « r
w r. 1 8 9 5 , k ie d y to po ra z p ie rw s z y K o m it e t O d c z y m u r z ą d z ił w e L w o w ie w y k ła d y w d o m u ro o tn ic z y n i.
czasie p o d o b n ą d z ia ła ln o ś ć p r o w a d z iło w K r a k o w ie I K o lo t o w a rz y s tw a S z k o ły L u d o w e j o ra z T o w a rz y s tw o Osw a y L u d o w y V , 1898 p o w s ta ł w
w ie ż a , o rg a n iz u ją c w y k ła d y p o p u la rn e .
