Piotr Szczemielinow
Podstawy karnego postępowania
sądowego ZSRR i republik
związkowych
Palestra 7/3(63), 59-63PIOTR SZCZEMIELINOW
Podstawy karnego postępowania sqdowego
ZSR R i republik zwiqzkowych
Rada N ajw yższa ZSRR zatw ierd ziła w d n iu 25 g ru d n ia 1958 r . P o d s t a w y к а г ц e g o p o s t ę p o w a n i a s ą d o w e g o ZSR R i г e- p u b l i k z w i ą z k o w y c h .
P rz ep isy te j u sta w y m a ją na celu och ro n ą P a ń stw a Radzieckiego, po rząd k u p raw n e g o o raz o b ro n ą o b y w ateli p rze d zam acham i p rzestępn ym i. Z tego w zglądu u sta w a stan o w i sk u te c z n y śro dek w alki z elem en tam i przestęp czy m i o raz m a na w idoku całk o w ite w y k orzen ienie przestępczości w w a ru n k a c h ro zw in iętej bu d o w y k om unizm u. U staw a pow yższa u sta la zasadnicze postan o w ien ia dotyczące dochodzenia i śledztw a w sp ra w ac h k a rn y c h i ich rozpoznaw ania.
W m yśl a rt. 2 P o d staw zad aniem radzieckiego karneg o postępo w an ia sądow ego je s t szybkie i w szechstronnie w y k ry w a n ie p rze stęp stw a , u ja w nian ie osób w in n y ch oraz z a g w aran to w an ie n ależy tego sto so w an ia p rz e pisów p raw n y ch , ta k ab y ten, k to pop ełn ił p rzestęp stw o , poniósł s p ra w iedliw ą k a rę o raz a b y n ik t n iew in n y n,ie został pociągnięty do odpow ie dzialności k a rn e j i skazany.
K a rn e p o stęp o w anie sądow e pow inno się przyczyniać do um ocnienia praw orządności socjalistycznej, do zapobiegania p op ełnian iu p rze stęp stw , do ich w ykorzenienia, do w ychow yw ania o b y w ateli w d u c h u bezw zględ nego p rze strz e g an ia u sta w radzieckich i poszanow ania zasad w spółżycia socjalistycznego.
Podstaw y, u sta la ją c zasady n a jb a rd z ie j celowego i uzasadnionego n a ukow o try b u dochodzenia i śled ztw a o raz rozpoznaw ania sp ra w k arn y c h , o k re śla ją u p raw n ie n ia sądu, o rg an ó w dochodzenia: i o rg anó w śledczych o raz p ro k u ra tu ry w k a rn y m p o stęp o w an iu sądow ym . W cielają о д е w ży cie lenin o w ską ideę kierow niczego stan o w isk a są d u ja k o jed yn ego o rg a n u państw o w ego pow ołanego do o rzek an ia o w in ie o b y w ateli i o w ym iarze kary.
U staw a zaw iera sform ułow anie n a stę p u jąc y c h zasadniczych założeń: pociągnięcie do odpow iedzialności k a rn e j jed y n ie na podstaw ie p rzep isu p raw a o ra z w try b ie przew id zian y m przez u staw ę; n ietykalność osobista; rów ność o b y w ateli wobec p raw a i sądu; udział ław ników p rzy rozpozna w an iu sp raw ; niezaw isłość sędziów i podporządkow anie ich ty lk o u s ta w om ; p ro w a d z en ie p rze w o d u sądow ego w jęz y k u re p u b lik i zw iązkow ej łu b au tonom icznej. O p a rte na ty ch zasadniczych założeniach k a rn e po stępow an ie sądow e w ZSRR p rze d staw ia się — w przeciw ień stw ie do
60 P i o t r S z c z e m i e l l n o w Nr 3 (63)
u sta w y d a w n ie jsz ej -— jak o postępow anie w p e łn i dem ok ratyczn e, h u m anitarnie i sp raw ied liw e (co zresztą idzie w p arze z in te rese m p a ń stw a socjalistycznego) o raz m ocno stojące na stra ż y p ra w o b y w ateli rad ziec kich i g w a ra n tu ją c e im p ełn ą obronę.
S tosow nie do w ydanego w ro k u 1955, z in ic ja ty w y KC K PZR, „ P ra w a o nadzorze p ro k u ra to rsk im w Z SR R ” — P o d staw y za w iera ją szereg p rz e pisów m ający ch duże znaczenie dla sp raw o w an ia przy słu gu jącego G en e ra ln e m u P ro k u ra to ro w i i podległym m u p ro k u ra to ro m n adzoru n ad ści słym p rze strz e g an ie m p raw a p rzez w szy stk ich uczestników postęp ow a nia k arn eg o (art. 3— 20).
U czestników p rocesu o raz ich p ra w i obow iązków dotyczy rozdział II P o d staw (art. 21— 27). N ależy tą g w a ra n c ję p ra w jed n o stk i p rzy u s ta la niu p raw d y w p o stępow aniu — w celu u ch ro nien ia tej jed n o stk i od nieuzasadnionego pociągnięcia do odpow iedzialności k a rn e j — stan o w i rozszerzenie u p raw n ie ń oskarżonego. W szczególności o sk arżony m a p r a wo: w iedzieć, co m u się zarzuca, i składać w yjaśn ienia, pow oływ ać do wody, zgłaszać w nioski; zaznajam iać się ze w szystkim i m a te ria ła m i s p ra w y; m ieć o b ro ńcę; b ra ć udział w ro zp raw ie sądow ej; zgłaszać w nioski o w yłączenie; w nosić zażalenia na czynności i orzeczenia re fe re n ta śled czego, p ro k u ra to ra i sądu. O sk arżon em u p rzy słu g u je także p raw o do ostatn ieg o głosu.
Z asadniczą now ością je s t dopuszczenie o b ro ń cy od chw ili zaw iadom ie nia oskarżonego o ukoń czeniu śled ztw a i p rzed staw ien ia m u m ate ria łó w śledztw a.
B ardzo d o k ład n ie z o stały u reg u lo w an e w P o d staw ach obow iązki i p r a wa obrońcy. O brońca obow iązany je s t w y k o rzy stać w szystkie w sk azan e w p raw ie śro d k i i sposoby o b ro n y o raz udzielać oskarżon em u n iezb ędn ej pom ocy p ra w n e j. P rz y słu g u je m u p raw o: widzen,ia się z oskarżonym ; zapoznania się z a k ta m i sp ra w y i sporządzania z a k t odpisów z a w iera ją cych w szystkie niezbędne d ane; zgłaszania dow odów i w niosków ; b ran ia u działu w ro zp raw ie sądow ej; zgłaszania w niosków o w yłączenie; w n o szenia zażaleń na czynności i orzeczenia re fe re n ta śledczego, p ro k u ra to ra i's ą d u . P oza ty m za zezw oleniem re fe re n ta śledczego obro ńca m oże być obecny p rz y p rze słu ch iw a n iu oskarżonego oraz p rzy innych czyn nościach w to k u śledztw a. A dw o k at nie m a p ra w a zrzec się obrony, k tó re j się p odjął.
D uże znaczenie m a rów nież rozszerzenie u p ra w n ie ń pokrzyw dzonego, k tó re m u p rz y słu g u ją tak ie sam e p raw a ja k in ny m uczestnikom procesu. R ów nou p raw n io n y m i u czestn ikam i p ro cesu są pow odow ie cyw ilni i po zw ani cyw ilni.
Sąd, p ro k u ra to r, refe re n c i śledczy i p ro w ad zący dochodzenie obow ią zani są w y jaśn iać uczestnikom procesu, ja k ie p raw a im p rzy słu g u ją, ora'z um ożliw iać im realizację tych p raw .
D okładnie rów nież ok reślo ne są fu n k c je śled ztw a i dochodzenia, o k tó rych m ów i rozdział III (art. 28— 35). Ś ledztw o p ro w a d z ą refe re n c i śled czy p ro k u ra tu ry , a w sp raw ach szczególnie niebezpiecznych (zdrada o j czyzny, szpiegostw o, a k ty te rro ru , d y w e rsja , szkodnictw o, ag itacja i pro paganda a n ty ra d zie c k a, działalność o rg an iz ac y jn a m ająca na celu doko n y w an ie . szczególnie niebezpiecznych p rze stęp stw p rzeciw p a ń stw u , szczególnie niebezpieczne p rze stęp stw a przeciw ko innem u p a ń stw u ro b o t
Ni 3 (63) P o d sta w y karnego p o st. sąd. Z S R R i republik zw lą z k . gl
niczem u, m asow e rozruchy) — re fe re n c i śledczy o rganó w bezpieczeń stw a. M ilicja щ е p ro w ad zi śledztw a.
Na, o rg a n a c h ' p row adzących dochodzenie (organy m ilicji i inne) leży obow iązek podejm ow ania środków o p eraty w n o -b ad aw czy ch w celu w y k rycia śladów p rze stęp stw a i spraw ców o raz obow iązek przep row adzen ia dochodzenia w sp raw ach , w k tó ry c h śledztw o nie je s t obow iązkow e. M a te ria ły zgrom adzone w toku dochodzenia p rze k a z u je się p ro k u ra to ro w i i n a podstaw ie jego decyzji k ie ru je się sp raw ę do sądu.
W P o d staw ach zn.acz.nie została zw iększona rola re fe re n ta śledczego. W szystkie decyzje dotyczące k ie ru n k u śledztw a i p rzeprow ad zenia po szczególnych czynności śledczych re fe re n t śledczy p o d ejm u je sam odziel nie. W raz ie rozbieżności pom iędzy stan o w isk iem re fe re n ta śledczego a w skazów kam i udzielonym i m u p rzez p ro k u ra to ra re fe re n t śledczy m a p raw o p rze d staw ić spraw ę p ro k u ra to ro w i w yższej in sta n c ji z podaniem na piśm ie sw oich zarzutów . W sp raw ach , w k tó ry c h re fe re n t śledczy prowadzi^ śledztw o, m a o n p raw o w ydaw ać o rganom prow adzącym do chodzenie polecenia i w skazów ki, k tó re są d la ty ch o rg an ó w wiążące. D ecyzje re fe re n ta śledczego w opraw ach, w k tó ry c h prow adzi o n śledz tw o, m ają c h a ra k te r w iążący rów nież dla in sty tu cji, p rze d sięb io rstw , organ izacji o raz osób urzędow ych i obyw ateli.
W odróżn ien iu od przepisów d otychczas obow iązujących, w zględem p odejrzanego — po p rze d staw ie n iu m u z a rz u tó w — m oże być zastoso w an y ja k o śro d e k zapobiegający uch y lan iu się o d sąd u nie ty lk o pozb a w ienie w olności, lecz tak ż e jak ik o lw ie k ininy śro d ek zapobiegaw czy. W poró w n an iu z przep isam i kodeksu postęp o w ania k arn eg o R SFR R te r m in do p rzed staw ien ia p o d ejrzan em u za rz u tó w je s t nieco skrócony i nie może być dłu ższy niż 10 dni. Jeżeli w ciągu tego czasu z a rz u ty n ie zo s ta n ą p o d ejrzan em u p rzedstaw ione, zastosow any środek zapobiegający ulega uch ylen iu. P o d e jrz a n y k o rzy sta w rzeczyw istości z ty ch sam ych u p raw n ie ń co oskarżony.
P o d staw y re g u lu ją szczegółowo w a ru n k i i try b stosow ania p rzew idzia nych w u staw ie środków zapobiegających u ch y lan iu się od sąd u oraz o k re śla ją w sposób ścisły te rm in y p ozbaw ienia w olności i try b ich p rze dłużenia.
Rozdział IV P o d staw re g u lu je p o stęp o w an ie w sądzie I in stan cji. W p rzeciw ień stw ie do obow iązującego d otychczas u staw o d aw stw a p rzy jęto jak o reg u łę, że postanow ienie o o d d an iu pod sąd w y d aje sędzia jednoosobow o. N ato m iast na posiedzenie przygotow aw cze sądu sędzia k ie ru je sp raw ę jed y n ie w tedy, gdy zachodzą pow ażne w ątp liw o ści co d o praw idłow ości i zupełności p rzeprow adzonego śledztw a alibo gdy sę dzia nie zgadza się z w yw odam i a k tu o sk arżen ia lub gdy zachodzi ko nieczność zm iany zastosow anego w zględem oskarżonego śro dka zapobie gającego u c h y la n iu się od sądu.
W p o stęp ow an iu p rz e d sądem obo w iązują zasady: bezpośredniości, ustności i ciągłości. Obow iązkow a jesit też obeonpść oskarżanego na rozp raw ie sądow ej.
O drębnie re g u lu je ustawa, udział p ro k u ra to ra w ro zpraw ie sądow ej. P ro k u ra to r p o p iera przed sądem a k t osk arżenia, zgłasza w nioski w kw e
62 P i o t r S z c z e m i e l i n o w Nr 3 (63)
stiach w y n ik ający ch w to k u ro zp ra w y sądow ej i p rzed staw ia sądow i sw ój p u n k t w idzenia co do zastosow ania przepisó w k a rn y c h oraz w y m ia ru k ary . P ro k u ra to r obow iązany je s t o d stąpić od o skarżenia, p rze d staw iając sąd ow i m o ty w y odstąpienia, jeżeli d a n e przew od u sądowego nie p o tw ierd z ają w niesionego przeciw k o o sk arżo n em u oskarżenia.
U staw a w pro w ad za in sty tu c ję społecznych oskarżycieli lu b obrońców na ro zp raw ie sądow ej.
P rzew ód sądow y m oże być p rzep ro w ad zo n y jed y n ie w granicach tego a k tu oskarżenia, n a p o d staw ie któ rego n a stą p iło o d dan ie oskarżonego pod
sąd.
Bardzo w ażn y je s t przepiis d otyczący w yrok u. Stanow i on, że w y ro k sk azujący nie m oże być o p a rty na przypuszczeń!ach.
W yrok u n iew in n ia ją c y może być w y d a n y w n astę p u jąc y c h w y p a d kach: 1) gdy nie stw ierd zon o fa k tu będącego p rzedm iotem p rze stęp stw a , 2) gdy w czynie osk arżonego b ra k znam ion p rze stęp stw a , 3) g dy nie u d o w odniono u d ziału oskarżonego w do k o n an iu p rzestęp stw a.
Rozdział V re g u lu je postęp o w an ie sądow e w in sta n c ji k a sacy jn ej i re w izyjnej.
P o d staw y U stalają p raw o zask arżen ia w y ro k u w d rodze k a sac ji p rzez oskarżonego, jego obrońcę i p rzedstaw iciela ustaw ow ego, ja k rów nież p rzez pokrzyw dzonego, pow oda cyw ilnego i pozw anego cyw ilnego o raz ich przedstaw icieli.
P ro k u ra to r obo w iązan y je s t w nieść w d ro d ze k a sac y jn ej p ro te s t p rz e c in k o k ażd em u w yrokow i, k tó ry je s t .s p rz e c z n y z uistawą luib bezza sadny.
U staw a re g u lu je ściśle try b rozpoznaw ania sp ra w y na s k u te k w niesio nej k asacji lu b sp rzeciw u . P rz y ję to jak o zasadę niedopuszczalność po gorszenia s y tu a c ji oskarżonego p rz y ponow nym ro z p a try w a n iu sp ra w y w w y p a d k u zask arżen ia przez niego w y ro k u (reformatio in peius). P rz y ponow nym ro zp o zn aw an iu sp raw y zastosow any p rze z sąd w y m iar k a ry m oże być podw yższony jed y n ie w ów czas, g dy z potwOdu zb y t łagodnego w y ro k u został w n iesio n y p ro te st przez p ro k u ra to ra lub sk arg a k asacy jn a przez pokrzyw dzonego.
W yrok u n iew in n ia ją c y może być u chylony w try b ie kasacy jn y m w y łącznie na s k u te k p ro te s tu p ro k u ra to ra alb o na sk u te k skargi poszkodo wanego.
P odobnie ściśle u reg u lo w a n y je s t try b ponow nego rozpoznania sp ra w y w try b ie rew iz ji praw om ocnego w y ro ku , w try b ie k asacy jn y m lu b w t r y bie nadzo ru sądow ego, ja k rów nież w try b ie w znow ienia n a s k u te k w yjścia na ja w now ych Okoliczności. N astęp nie P o d staw y u s ta la ją obo w iązkow y c h a ra k te r w y tycznych udzielan ych przez ,sądy h ierarch iczn ie wyżstoe p rz y 'ponow nym rozpoznaw aniu sp raw y . W raziie je d n a k u ch y le nia orzeczenia k asacy jn eg o w try b ie n ad zo ru sądow ego, sąd do k o n u jący tego uchylenia n ie je s t u p raw n io n y do an ty cy p o w an ia z gó ry m otyw ów , k tó ry m i m oże się kierow ać in stan cja k asacy jn a p rz y ponow nym ro zp a- trywamiiu sp ra w y (art. 44— 52).
O statn i, V I rozdział (art. 53— 54) p o w ta rz a p rzep isy obow iązującej u sta w y dotyczące w ykonania w y ro k u i jego praw om ocności oraz m ocy
Nr S (63) P o d sta w y karnego p o st. sąd . Z S R R i re p u b lik ztuiqzk. 63
obow iązu jącej w y ro k u , postanow ienia lu b u ch w ały sądiu w sto su n k u do w szy stk ich in sty tu c ji pań stw o w y ch i społecznych, p rzed sięb io rstw i o r ganizacji, osób urzęd o w y ch i o b y w ateli n a całym te ry to riu m ZSRR.
U ch w alenie P o d sta w k arneg o p o stęp o w ania sądowego stanow i w ażn y e ta p w ro zw o ju u staw o d aw stw a karnoiprocesow ego ZSR R i rep u b lik zw iązkow ych. Ja k o u sta w a ogólnozw iązkow a, k tó ra u sta la podstaw ow e założenia m ające c h a ra k te r obow iązu jący d la w szy stk ich re p u b lik zw iąz kow ych, d a je o n a zarazem m ożność ty m ostatniim uchwailenia now ych k odeksów po stęp o w an ia k a rn e g o z u w zg lęd n ien iem specyfiki każdej z tych rep u b lik .
