Biogramy śląskich bibliofilów duchownych z XVII wieku

Józef Mandziuk

Biogramy śląskich bibliofilów

duchownych z XVII wieku

Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 11/2, 245-272

2004

M A T E R I A Ł Y

I

D O K U M E N T A C J A

Saeculum Christianum 11 (2004) nr 2

KS. J Ó Z E F M A N D Z IU K

BIOGRAMY ŚLĄSKICH BIBLIOFILÓW DUCHOWNYCH

Z XVII WIEKU

W ybitny historyk K ościoła śląskiego, ks. bp prof. dr hab. W incenty U rban, nosił się z zam iarem opracow ania wszystkich X V II-w iecznych b i­ bliofilów śląskich z g rona duchow ieństw a diecezjalnego. Z b ie ra ł m ateriały archiw alne, n ap isał kilka artykułów o wybitniejszych bibliofilach, lecz nie dane m u było uwieńczyć dzieła. N iniejsze opracow anie w pewnym stopniu jest konty n u acją zam iaru naukow ego m ojego M istrza. C elem jego je st u k a­ zanie życiorysów biskupów w rocław skich i ich sufraganów , członków w ro­ cławskiej k apituły k ated raln e j i przedstaw icieli duchow ieństw a p a ra fia ln e ­ go, którzy w swoim życiu zgrom adzili w łasne księgozbiory i w te sta m en ta ch te swoje „skarby” przekazali p rze d e wszystkim B ibliotece K apitulnej we W rocław iu. N iek tó re egzem plarze znalazły się w zbiorach wrocławskiej Bi­ blioteki U niw ersyteckiej, pow stałej w wyniku pruskiej sekularyzacji klaszto­ rów i k ap itu ł z 1810 r. M ożna też znaleźć poszczególne egzem plarze z no tą prow eniencyjną kleru śląskiego doby dom inacji katolicyzm u na Śląsku w in­ nych instytucjach naukow ych oraz w szafach um ieszczonych w pom ieszcze­ niach plebanijnych.

Każdy z duchow nych m iłośników książki otrzym a biogram , p ro p o rc jo n a l­ ny do w ielkości zgrom adzonego księgozbioru wraz z p odaniem bibliografii zw iązanej z je g o osobą. B iogram y zo stan ą u łożone w edług po rząd k u c h ro ­ nologicznego. W życiorysach zo stan ie zw rócona uwaga na różne kierunki studiów , uzyskane sto p n ie naukow e, zainteresow ania, zaangażow anie w ży­ ciu religijnym , publicznym i politycznym , różne stopnie bibliofilstw a, u m iło ­ w ania i w ykorzystania książki. W śród prezentow anych bibliofilów spotkam y doktorów filozofii, teologii i obojga praw , którzy w m łodości o ta rli się 0 uczelnie zagraniczne, często A k ad em ię K rakow ską, gdzie nab rali zam iło­ w ania do książek. Wszyscy, zarów no wielcy i głośni, jak m ali i czasem za p o ­ m niani, o p arli ja k ąś cząstkę swojej wiedzy, w ykształcenia i działalności na własnych bibliotekach, k tó re grom adzili m niej lub bardziej pieczołow icie 1 konsekw entnie.

1. Biskupi wrocławscy

W XVII stuleciu na stolicy biskupstwa nadodrzańskiego zasiadali arcyksiążę- ta z dom u habsburskiego, którzy z pewnością posiadali zbiory ksiąg, lecz nie za­ chowały się ich ślady na ziemi śląskiej. Tak można powiedzieć o biskupie arcy- księciu Karolu H absburgu (1608-1624), który miał zam iar powołać do istnienia uniwersytet katolicki w Nysie, lecz przedwczesna śmierć nie pozwoliła mu zreali­ zować tychże planów. Powstało tylko słynne gimnazjum jezuickie, zwane od jego imienia „C arolinum ”, mające od początku zasobną bibliotekę. O biskupie arcy- księciu Leopoldzie W ilhelmie H absburgu (1656-1662) wiemy, iż posiadał własną galerię obrazów w Brukseli. Płótno bowiem Dawida Teniersa M łodszego poka­ zuje, jak wyglądały pierwsze kolekcje malarstwa, jak łączono i zestawiano ze so­ bą obrazy i jak z dum ą je prezentow ano. Jeśli arcyksiążę miał tak w spaniałą gale­ rię obrazów, to z pewnością i książki zdobiły jego pomieszczenia. Biskup arcy­ książę Karol Józef H absburg (1663-1664) zm arł w 15-tym roku życia, stąd nie zdążył zgrom adzić odpowiednich woluminów dzieł słynnych autorów. D ługolet­ nie rządy biskupa królewicza Karola Ferdynanda Wazy (1625-1655), syna króla polskiego Zygm unta III i Konstancji arcyksiężniczki austriackiej, charakteryzo­ wały się tym, że przebywał on stale na dworze królewskim w Warszawie, a spra­ wy biskupstwa były załatw iane za pośrednictwem posłów i komisarzy królew­ skich oraz delegatów wrocławskiej kapituły katedralnej. W takiej sytuacji trudno jest mówić o książnicy biskupiej, chociaż w tajemniczym skarbu przeważonym z Nysy do Warszawy mogły znajdować się cenne księgi. Pozostali rządcy XVII- -wiecznego biskupstwa śląskiego posiadali własne księgozbiory.

Jan VI Sitsch (1600-1608). Pochodził ze znanej śląskiej rodziny szlachec­

kiej. U rodził się 18 V III 1552 r. w Ściborzu k. O tm uchow a jako syn Jakuba i Katarzyny. Po ukończeniu nyskiego „C arolinum ”, studiow ał praw o w K rako­ wie i W iedniu, przyjm ując w 1577 r. święcenie kapłańskie. W 1569 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły katedralnej, będąc od 1585 r. jej prepozytem . Po­ n ad to był kanonikiem w Głogowie i w kapitule świętokrzyskiej we W rocławiu. W ybrany przez k apitułę św iętojańską 18 V II 1600 r. na biskupa wrocławskiego, 24 I 1601 r. otrzym ał prekonizację papieską. Przeprow adził wizytację diecezji (1602-1606) i odbył synod diecezjalny (1606). Był p ropagatorem kultu M aryj­ nego, inspirow ał wydanie wielu dzieł teologicznych, był m ecenasem sztuki, ściągał księży zagranicznych do duszpasterstw a parafialnego, wpływał na re ­ form ę życia zakonnego, zwłaszcza cystersów. Z m arł 25 IV 1608 r. w Nysie i zo­ stał pochow any w tam tejszym kościele św. Jakuba A postoła. Z grom adził skrom ny księgozbiór, z którego w testam encie przekazał 26 egzem plarzy do zbiorów kapitulnych, któ re niestety nie dochowały się do naszych czasów.

Bibliogr.: F 1 i e g e 1 M., Die Dombibliothek, s. 40; K o p i e c J., Histońogra-

s. 73-74; T e n ż e , Karol Franciszek Neandet; s. 51; M a r s c h a 11 W., Geschich­

te, s. 76-78; P a t e r J., Poczet, s. 81; S i k o r s k i M., War der Breslauer B ischof Johannes Sitsch (1600-1608) ein Kunstmäzen? ASKG 46: 1988, s. 77-89; U r-

b a n W., Zarys, s. 189; W a g n e r R., Beiträge zur Geschichte des Breslauer Bi­

schofs Johannes von Sitsch (1600-1608). ASKG 4: 1939, s. 209-221; Z i m m e r -

m a n n G., Das Breslauer Domkapitel, s. 519-521.

Sebastian Ignacy Rostock (1664-1671). Był rodowitym Ślązakiem, pochodzą­

cym ze stanu mieszczańskiego, który przeszedł przez wszystkie szczeble kariery duchownej. Urodził się 24 V III 1607 w Grodkowie jako syn rzemieślnika Seba­ stiana i Katarzyny. Nauki gimnazjalne pobierał w Nysie, a teologię studiował w jezuickiej Akadem ii w O łom uńcu, będąc w 1636 r. pierwszym jej doktorem . Po otrzym aniu święceń kapłańskich 26 III 1633 r. pełnił obowiązki kapelana w Ny­ sie, gdzie w 1635 r. został proboszczem i dziekanem oraz rektorem tamtejszego Sem inarium Duchownego. W 1641 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły ka­ tedralnej, będąc od 1649 r. archidiakonem wrocławskim i w tym charakterze w 1. 1651-1652 odbył wizytację swojego archidiakonatu. Ponadto był kanonikiem w O polu i Nysie. W 1. 1651-1652 pełnił z zaangażowaniem obowiązki kaznodziei katedralnego. N astępnie sprawował funkcję oficjała i wikariusza generalnego oraz adm inistratora diecezji. Jako członek Komisji do przyjmowania kościołów od protestantów , przejął z ich rąk 254 kościołów, a dla 600 parafii postarał się 0 duszpasterzy. Wybrany 21 IV 1664 r. na biskupa wrocławskiego, otrzymał 12 1 1665 r. prekonizację papieską, a następnie konsekrację biskupią. Przyjęte w 1664 r. stanowisko starosty generalnego Śląska, ułatwiało mu prowadzenia ak­ cji rekatolizacyjnej. W 1668 r. rozciągnął redukcję kościołów na księstwo żagań­ skie. Polecił przeprow adzenie wizytacji generalnej całego biskupstwa i wydał specjalne polecenie wizytowania klasztorów żeńskich. Dążył do naprawy życia i obyczajów duchowieństwa śląskiego, przywiązując dużą wagę do jego wykształ­ cenia. W pracy duszpasterskiej opierał się przede wszystkim na jezuitach, prowa­ dzących szeroką działalność na polu kaznodziejskim, misyjnym, sodalicyjnym i szkolno-wychowawczym oraz na kapucynach, intensywnie pracujących wśród ludu śląskiego. Był m ecenasem sztuki i z entuzjazm em odnosił się do działalno­ ści budowlanej zwłaszcza w opactwach cysterskich. Z jego fundacji powstał chór katedralny, liczący kilkanaście osób. Z m arł 9 VI 1671 r. we Wrocławiu i został pochowany w katedrze wrocławskiej, gdzie wystawiono m u marm urowy pom nik nagrobny. W swoim twórczym życiu zgromadził bogatą bibliotekę, którą zapisał w testam encie wrocławskiej książnicy kapitulnej, stając się nowym jej założycie­ lem. Wielkość jego zbiorów określa się na ok. 1 tys. tytułów, zachowanych w 517 egzem plarzach. Są to przede wszystkim dzieła teologiczne i prawnicze, a także pism a z zakresu historii, filozofii, nauk matematyczno-przyrodniczych i literatu­ ry pięknej. Książki, nabyte przez kupno i darowiznę, otrzymały ekslibris miedzia­ ny, a wiele z nich otrzym ało oprawę w deskę i skórę.

Bibliogr.: C h o m i a k S., Życie sakramentalne*-liturgiczne w diecezji wro­

cławskiej za rządów biskupa Sebastiana Rostocka (1664-1671). W rocław 1997,

mps; Ć w i ę c z e k G., Kapituła, s. 106, 110, 119, 120; C h w a 1 e w i k E.,E xli-

brisy, s. 78-79; J u n g n i t z J., Sebastian von Rostock, B ischof von Breslau. B re­

slau 1891; K o p i e c J., Historiografia, s. 314; K ä s t n e r K., Archiv, I, s. 286; M a n d z i u k J., Biblia, 518-521; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 200-202; T e n ż e , Histońa, s. 123-125, 163; T e n ż e, Karol Franciszek Neander, s. 53-55; T e n ż e , Książka, 166, 170, 173, 174, 177, 178, 181; T e n ż e , Prälaten, s. 108; T e n ż e , Stare druki, s. 13-14; T e n ż e , Śląskie, s. 144, 145, 148-151, 154, 156- 160; T e n ż e, Zainteresowania, s. 137, 138, m 140, 145, 146; T e n ż e , Zbiory, s. 56, 58-60, 70-72, 75-79; M a r s c h a 11 W., Geschichte, s. 91-95; U r b a n W.,

Sebastian Ignacy R ostock biskup wrocławski (1664-1671) ja k o zasłużony biblio­ fil. NP 45: 1976 s. 73-189; T e n ż e , Zarys, s. 193; T e n ż e , Zarys dziejów, s. 97;

V ö 1 k e 1 R., Die persönliche Zusammensetzung, s. 183-186.

Fryderyk Hessen-Darmstadt (1671-1682). Pierwszy kardynał wrocławski

urodził się 28 I I 1616 r. w H om burgu, w protestanckiej rodzinie landgrafa He- sji-D arm stadtu Ludwika V. Studiow ał na luterańskim Uniw ersytecie w M a r­ burgu, wiele podróżow ał po E uropie i w 1637 r. w Rzymie przeszedł na katoli­ cyzm. Po w stąpieniu do zakonu m altańskiego brał udział w walce z Turkami, a jako generał króla hiszpańskiego walczył w N iderlandach Południowych. W 1648 r. został wielkim m istrzem zakonu m altańskiego i rezydował w H eiter- sheim w Schwarzwaldzie. W 1652 r. otrzym ał godność kardynała-diakona i przeniósł się do Rzymu, gdzie zgrom adził aż 16 różnych p rebend w kap itu ­ łach i w urzędach państwowych. W 1666 r. wszedł do grona wrocławskiej kapi­ tuły katedralnej, zostając dwa lata później jej dziekanem . W 1671 r. został wy­ brany przez kapitułę biskupem śląskim. W Rzymie przyjął święcenia k ap łań ­ skie i sakrę biskupią. Tam też otrzym ał w 1675 r. od cesarza L eopolda I urząd starosty generalnego Śląska. D o diecezji wrocławskiej przybył dopiero w 1676 r. i 29 w rześnia odbył uroczysty ingres do katedry. W 1977 r. zarządził generalną wizytację diecezji i przeprow adził dalszą redukcję kościołów na tery­ torium księstwa legnickiego, brzeskiego i wołowskiego. K ładł nacisk na okaza­ łość liturgii, przeprow adził rem ont katedry, dbał o muzykę kościelną, rozwijał kult eucharystyczny i wydał nową agendę wrocławską. Z m arł 19 II 1682 r. we W rocławiu i został pochow any w katedrze, w ufundow anej przez siebie kaplicy pw. św. Elżbiety, będącej p erłą baroku śląskiego. Swój skrom ny księgozbiór przekazał w testam encie wrocławskiej B ibliotece K apitulnej. D o dzisiaj zacho­ w ało się 19 w olum inów , w tym 2 rękopisy dzieł z zakresu liturgiki. Prawie wszystkie egzem plarze zostały gustow nie i bogato opraw ione w brązow ą skórę.

Bibliogr.: B u c h m a n n R , Fńedńch, L andgraf von Hessen-Darmstadt Mal-

taserńtter, Kardinal un d B ischof von Breslau. B reslau 1883; D e r s c h W., Be­ iträge zur Geschichte des Kardinals Fńedńch von Hessen, B ischof von Breslau.

[5 ] B I O G R A M Y ŚLĄSKICH BIBLIOFILÓW D U C H O W N Y C H 2 4 9 ZG S 62: 1928, s. 272-330; K o p i e c J., Historiografia, s. 314; K u m o r S., A ch t

Breslauer Bischöfe als Domherren in Köln (1618-bis 1801). AS KG 33: 1975,

s. 54-56; M a n d z i u k J., D uchow ni bibliofile, s. 201-203; T e n ż e , Histońa, s. 125-126, 163; T e n ż e, Karol Franciszek Neander, s. 55-56; T e n ż e , Stare

druki, s. 13-14; T e n ż e, Zainteresowania, 138-139; M a r s c h a 1 1 W., G e­ schichte, s. 95-97; N o a k F., Kardinal Fńedńch von Hessen, Grossprior in He- itersheim. Z eitschrift für die G eschichte des O berrheim s 41: 1923, s. 341-386;

P a t e r J., Poczet, s. 93; S c h e r d t f e g e r R. E., Fńedńch von Hessen-Darm­

stadt. Ein Beitrag zu seinem Persönlichkeitsbild anhand den Quellen im Vatikani­ schen Archiv. ASKG 41: 1983, s. 165-240; S w a s t e k J., Ftydeiyk z Hesji. W:

EK. T. 5. Lublin 1989, szp. 742; U r b a n W., Zarys, s. 193-194.

Franciszek Ludwik Neuburg (1683-1732). U rodził się 24 VII 1664 r. w N eu-

burgu jako syn palatynata Filipa W ilhelm a z rodu W ittelsbachów i b rat cesa­ rzowej Eleonory. Przeznaczony do stanu duchow nego, przyjął tylko święcenia niższe. Nauki pobierał w kolegium jezuickim w D üsseldorfie, a ogładę tow a­ rzyską na dw orze cesarskim . Był kanonikiem w O łom uńcu, M onasterze, Spi- rze, Strasburgu i K olonii oraz prepozytem w Ellwangen. Dzięki protekcji cesa­ rza L eopolda I w 1683 r. otrzym ał stolicę biskupstw a wrocławskiego. W 1694 r. został biskupem w orm ackim i wielkim m istrzem zakonu niemieckiego. W 1700 r. przyjął koadiutorię z prawem następstw a w M oguncji, a w 1716 r. został arcybiskupem i elektorem trewirskim . W 1729 r. objął arcybiskupstwo m ogunckie, zrzekając się godności trewirskich. P onadto był arcykanclerzem Rzeszy niem ieckiej. D o W rocławia przybył na początku 1685 r., obejm ując równocześnie urząd starosty generalnego Śląska (do 1719 r.). W tzw. Sankcji

Pragmatycznej z 1699 r. oddzielił urząd oficjała od urzędu wikariusza general­

nego. Polecił przeprow adzenie kilku generalnych wizytacji diecezji wraz z opracow aniem nowej instrukcji wizytacyjnej. M im o stanowczego odrzucenia postanow ień konwencji altransztadzkiej z 1707 r. m usiał oddać protestantom 122 kościoły. D bał o budow nictwo sakralne. Ściągnął kilkunastu architektów i rzeźbiarzy ze szkoły rzymskiej i północno włoskiej. We W rocławiu zorganizo­ wał sierociniec dla dzieci z rodzin szlacheckich, zwany O rp h an o tro p h eu m oraz dla sierot mieszczańskich M ater D olorosa przy kościele pw. św. M acieja. W Nysie polecił przebudow ać pałac biskupi i wzniósł szpital generalny pw. Trójcy Świętej. Był w ielkim opiekunem i m iłośnikiem muzyki włoskiej. D o die­ cezji sprow adził urszulanki, bonifratrów i pijarów, a jezuici w 1702 r. prze­ kształcili swoje kolegium w pierwszy na Śląsku uniwersytet. Z m arł 18

IV 1732 r. we W rocławiu i został pochow any w katedrze wrocławskiej, w ufun­

dowanej przez siebie kaplicy elektorskiej. Swoją bibliotekę, m ającą 170 wolu­ minów, przekazał zbiorom kapitulnym . Do dziś zachowały się 102 egzem plarze dzieł z zakresu praw a, historii i teologii, napisane po łacinie (tylko 11 pism by­ ło w języku francuskim i po 3 we włoskim i niem ieckim ).

Bibliogr.: C o n r a d s N . , Die testam entańschen Verfügungen der Kürfürsten

Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg. AS KG 39: 1981, s. 97-136; G o t t s c h a l k J., Der Breslauer Fürstbischof Franz Ludwig (1682-1732) als Hochmeister und B au­ herr in Mergantheim. Schlesien 13: 1968 s. 168-174; H o f f m a n n H., Franz Ludwig als B ischof von Breslau. N euburger C ollectaneenblatt 1931, s. 1-16;

J u n g n i t z J., Die Breslauer Bischofswahl 1682/83. Z G S 35: 1901 s. 245-257; K o p i e c J., Historiografia, s. 3 1 4 ; T e n ż e , Regesty listów biskupa Franciszka

L udw ika do R zym u z lat 1683-1731 w zbiorze „Lettere<( w A rchiw um Watykań­ skim. STH SO 12: 1987, s. 247-256; K u m o r J . , Die Ä m ter und Würder des Bre­ slauer Bischofs Franz Ludw ig von Pfalz-Neuburg (1683-1732) im Lichte der päpstlischen Korrespondenz im Breslauer Diözesanarchiv. AS KG 41: 1983,

s. 241-248; T e n ż e , Die Subdiakonatweihe des Breslauer Bischofs Franz Ludwig

von Pfalz-Neubuig (1664-1732) im Jahre 1687 in Köln und ihre Bedeutung.

A SK G 32: 1974, s. 127-141; M a n d z i u k J., D uchow ni bibliofile, s. 201, 203; T e n ż e , Histońa, s. 176-178, 163; T e n ż e, Karol Franciszek Neander, s. 96; T e n ż e , Stare dm ki, s. 13-14; M a r s c h a 11 W., Geschichte, s. 98-101; M ü n - c h G., Das letzte Lebensjahr des Breslauer Bischofs Franz Ludw ig von Pfalz-

-Neuburg (1683-1732). A SK G 22: 1964 s. 311-315; O r z e c h o w s k i K., Fran­ ciszek L udw ik Neuburski - biskup i śląski m ąż stanu. W: L udzie śląskiego Ko­ ścioła katolickiego. Red. K. M a t w i j o w s k i . Wrocław 1994, s. 33-34; P a t e r

J., Postacie, s. 95; T e n ż e, Wrocławska kapituła katedralna w X V III w. Wrocław 1998, s. 96-100; S c h i n k e P., Der Breslauer B isch o f Kurfürst Franz Ludwig im

Lichte zweier Leichereden. ASKG 13: 1955, s. 290-294; T e n ż e , Der Panegyri- kus des M ainzer Jesuitenkollegs a u f Kürfürst Franz Ludw ig bei seiner Besitznah­ m e von Kurm ainz am 6. A p ń l 1729. ASKG 14: 1956, s. 257-261; T e n ż e , Die Jugendzeit des Fürstbischofs Kurfürst Franz Ludwig im L icht des Neuburger Pńn- zenspiegels v. J. 1666. A SK G 15: 1957, s. 260-264; S e p p e 1 1 F. X., Geschichte,

s. 77-79; S w a s t e k J., Franciszek Ludw ik. W: EK. T. 5. Lublin 1989, szp. 467; U r b a n W., Zarys, s. 194.

2. Śląscy biskupi sufragani

W X V II stuleciu w biskupstw ie wrocławskim ogrom ną rolę odgrywała dzia­ łalność biskupów pom ocniczych, których w Polsce nazywano sufraganam i. Na nich spoczywał cały ciężar pracy duszpasterskiej, wypływający z tytułu sakry bi­ skupiej. Z racji swojej godności nie sprawowali oni w diecezji władzy adm ini­ stracyjnej ani sądowniczej. Często jed n ak pełnili obowiązki adm inistratorów biskupstw a, gdy ordynariusze - arcyksiążęta przebywali poza granicam i diece­ zji. Zazwyczaj byli w ybierani przez ordynariuszy, którzy przedstaw iali swoich kandydatów do prekonizacji papieżowi. Wszyscy wywodzili się spośród człon­ ków kapituły k atedralnej i byli z nią związani po otrzym aniu konsekracji bisku­ piej. Ich uposażeniem była preb en d a kapitulna. Często otrzymywali dyspensę

[7] B I O G R A M Y ŚLĄSKICH BIBLIOFILÓW D U C H O W N Y C H 2 5 1 na kum ulow anie innych beneficjów. Wszyscy byli ludźmi wykształconymi na uczelniach zagranicznych. Odznaczali się gorliwością duszpasterską i wysokim poziom em życia m oralnego oraz m ecenatem kultury, zwłaszcza w zakresie bi­ bliofilstwa. Książka służyła im w pracy duszpasterskiej i adm inistracyjnej. N a­ bywali ją z zam iłowaniem i znawstwem, przekazując zbiory instytucjom ko­ ścielnym, zwłaszcza wrocławskiej książnicy kapitulnej.

Franciszek Ursinus (1614-1615). U rodził się 24 V 1569 r. w Głogowie jako

syn notariusza kolegiaty głogowskiej Franciszka i Anny z d. Habicht. Studiował w Pradze i w Collegium G erm anicum w Rzymie, gdzie w 1593 r. uzyskał dokto­ rat z teologii i przyjął święcenia kapłańskie. Wróciwszy do kraju, wszedł do gro­ na wrocławskiej kapituły katedralnej, będąc od 1602 r. kantorem , a od 1612 r. prepozytem . Był też kanonikiem w kolegiacie głogowskiej. Był dobrym m edia­ torem w sporach między władzami państwowymi a kościelnymi. Prekonizowany 21 VII 1614 r. na biskupa tytularnego Nikopolis, otrzym ał 27 XI 1614 r. sakrę biskupią w Pradze i jedynie przez rok pełnił obowiązki sufragana wrocławskie­ go. Z m arł 16 X I 1615 r. i został pochowany w katedrze wrocławskiej, gdzie wy­ stawiono mu epitafium . W 1615 r. przekazał Bibliotece Kapitulnej 27 ilustrowa­ nych dzieł, które niestety nie zachowały się do naszych czasów. N atom iast kate­ dra św iętojańska otrzym ała od niego cenne pontyfikaty.

Bibliogr.: J u n g n i t z J., Die Breslauer D om bibliothek, s. 195; T e n ż e ,

Die Breslauer G erm anike/; s. 41-43; T e n ż e , Die Breslauer Weihbischöfe,

s. 108-118; M a n d z i u k J . , D uchow ni bibliofile, s. 201, 203; T e n ż e , H isto­

ria, s. 127, 163; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 57; T e n ż e, Stare d m - ki, s. 14-15; P a t e r J., Poczet, s. 137; Z i m m e r m a n n G., Die Breslauer D om kapitel, s. 552-553.

Jan Baltazar Liesch von Hornau (1625-1661). Pochodził z Bawarii, gdzie

urodził się 4 VIII 1592 r. w Berching jako syn Ja n a Jakuba i Klary z d. Jonas. N auki gim nazjalne pobierał w kolegium jezuickim w Dylindze, następnie stu ­ diował w opactw ie St. G allen, w rzymskim Collegium G erm anicum i w Perugii, uzyskując tam w 1619 r. do k to rat z teologii. W Rzymie na L ateranie przyjął 23

IX 1618 r. święcenia kapłańskie. Powróciwszy do Bawarii, otrzym ał kanonikat

w L andeshut. W 1624 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły katedralnej, będąc od 1635 r. jej prepozytem . M iał też godność prepozyta we wrocławskiej kolegiackie świętokrzyskiej. Prekonizowany 17 XI 1625 r. na biskupa tytular­ nego N ikopolis, objął obowiązki sufragana wrocławskiego. Był prawdziwym m ężem opatrznościowym dla katolicyzmu śląskiego w okresie wojny 30-letniej. W 1635 r. objął adm inistrację biskupstwa w im ieniu biskupa K arola Ferdynan­ da Wazy. Często kursow ał między W rocławiem a Warszawą, załatwiając spra­ wy kościelne i księstwa biskupiego. M usiał rozwiązywać powstające konflikty między Ślązakam i i Polakami. Brał czynny udział w pracach nyskiego synodu

diecezjalnego w 1653 r. W spierał działalność jezuitów i kapucynów, z którymi szczególnie był związany z czasów studiów rzymskich. Stworzył fundację dla 12-tu wikariuszy, którzy mieli służyć w katedrze muzyką i śpiewem podczas na­ bożeństw liturgicznych. D la katedry ufundow ał drogocenne param etry i naczy­ nia liturgiczne. Z m arł 19 IX 1661 r. w Nysie i został pochowany w tamtejszym kościele kolegiackim w kaplicy pw. św. Anny. W 1715 r. kapituła wystawiła mu pom nik w k atedrze wrocławskiej. Swoją cenną bibliotekę przekazał w te sta­ m encie kapucynom , natom iast w zbiorach kapitulnych zachowały się tylko 3 pozycje z zakresu teologii praktycznej. Być może przekazał on książnicy w ro­ cławskiej więcej dzieł ze swojego niewątpliwie zasobnego księgozbioru.

Bibliogr.: Ć w i e c z e k G., Kapituła, s. 106,114,115; J u n g n i t z J .,D ieB re-

slauer Germaniker, s. 135-146; T e n ż e , Die Breslauer Weihbischófe, s. 125-151;

K a s t n e r K., Archiv, I, s. 278; M a n d z i u k J . , Duchowni bibliofile, s. 201, 203; T e n ż e , H istońa, s. 127-128,163; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 57- -58; T e n ż e , Stare dmki, s. 14-15; T e n ż e , Zainteresowania, s. 143; P a t e r J.,

Poczet, s. 137.

Karol Franciszek Neander (1662-1693). Był „prawdziwym światłem Kościo­

ła katolickiego na Śląsku, ozdobą Ojczyzny, ojcem ubogich, a w szczególności całego duchow ieństwa śląskiego”. D ziałał nie tylko na polu religijnym za rzą­ dów aż czterech ordynariuszy, lecz również przysłużył się kulturze śląskiej, jako wielki hum anista i m ecenas. U rodził się 23 V II 1626 r. w Nysie jako syn senato­ ra nyskiego A ndrzeja F erdynanda i Anny z Obergów. Nauki gim nazjalne pobie­ rał w miejscowym Ćarolinum , a następnie studiował filozofię w Pradze, a teolo­ gię i prawo kanoniczne na U niwersytecie Jagiellońskim . W Krakowie przyjął 16 IV 1650 r. święcenia kapłańskie. W 1646 r. wszedł do grona wrocławskiej kapi­ tuły katedralnej,, w której później był archidiakonem . O trzym ał również schola- sterię kapituły świętokrzyskiej we Wrocławiu. W 1. 1654-1656 był oficjałem, wi­ kariuszem generalnym i protonotariuszem apostolskim . Prekonizow any 26 VI 1662 r. na biskupa tytularnego Nikopolis, objął stanowisko sufragana w ro­ cławskiego. W 1.1666-1667 odbył wizytację całego archidiakonatu wrocławskie­ go oraz żeńskich dom ów zakonnych w Legnicy, N ow ogrodźcu, Strzegom iu i Lu­ bom ierzu. W 1. 1677-1679 przeprow adził wizytację prawie wszystkich parafii księstwa nyskiego i kilku innych. Brał udział w wyborach trzech kolejnych rząd­ ców diecezji, zdobywając nawet kilka głosów elektorów kapitulnych. Przez wie­ le lat spraw ował funkcję nam iestnika księstwa biskupiego oraz adm inistratora diecezji. W pełnym zakresie wykonywał czynności pontyfikalne, a większość ówczesnego kleru śląskiego otrzym ała z jego rąk świecenia niższe i wyższe. Z m arł 5 II 1693 r. i został pochowany w krypcie pod kaplicą Najświętszego Sa­ k ram entu w nyskim kościele kolegiackim. W katedrze wrocławskiej krewni wznieśli m u pom nik w obecnej kaplicy pw. św. W ojciecha. W swoim testam en­ cie zapisał księgozbiór liczący 2953 książek kolegium jezuickiem u we W rocła­

[9 ] B I O G R A M Y ŚLĄ SKICH BIBLIOFILÓW D U C H O W N Y C H 2 5 3 wiu, a Bibliotece Kapitulnej przekazał kapitał w wysokości 1 tys, talarów na utrzym anie bibliotekarza. Bibliofilstwo było główną dziedziną jego zaintereso­ wań intelektualnych. M iał nie tylko pasję kolekcjonera, lecz również wykazał dbałość o zewnętrzny wygląd swoich egzemplarzy. Książka pom agała mu w spełnianiu czynności duszpasterskich, zwłaszcza w nauczaniu prawd wiary oraz w adm inistracji ogrom nej diecezji nadodrzańskiej i bogatego księstwa ny- sko-otmuchowskiego. Mówiła o dalekich krajach i nieznanych ludziach, dając odprężenie umysłowe i rozrywkę. Krystalizowała jego poglądy polityczne. W okresie zarazy znajdował w niej radę, jak uniknąć choroby i dbać o zdrowie. Nawet uczyła uprawy ogrodu i przyrządzania ziół leczniczych. Po prostu była dla pracowitego biskupa źródłem wiedzy i przyjacielem. Bezsprzecznie zdobył on palm ę pierwszeństwa wśród bibliofilów duchownych w dobie dominacji ka­ tolicyzmu na ziemi śląskiej. Jego książki stały się zalążkiem późniejszej Biblio­ teki Uniwersyteckiej. N iestety do dzisiaj w zbiorach uniwersyteckich zachowało się tylko 579 dzieł w 432 woluminach. Inne egzem plarze uległy zniszczeniu pod­ czas działań wojennych w 1945r. N atom iast w zbiorach kapitulnych zachowało się 21 pozycji. Całość m ożna było odtworzyć na podstawie zachowanego inwen­ tarza, noszącego tytuł: Catalogus Librom m.

Bibliogr.: C h w a 1 e w i k E .’ Exlibrisy, s. 73-75; Ć w i ę c z e k G., Kapituła, s. 110,121; J u n g n i t z J., Die Breslauer Weihbischöfe, s. 159-181; K a s t n e r K.,

Archiv, I, s. 285; M a n d z i u k J., Biblia, 518, 521-524; T e n ż e , Duchowni bi­ bliofile, s. 201, 220; T e n ż e , Histońa, s. 128-129,163-164; T e n ż e , Karol Fran­ ciszek Neander - biskup sufragan wrocławski (1626-1693). CS 12: 1980, s. 167-

-190; T e n ż e, Karol Franciszek Neander biskup sufragan wrocławski (1626-

-1693) i jego księgozbiór Warszawa 1984, mps [rozp. habilit.]; T e n ż e , Książka,

s. 165-172, 174, 175, 177, 178, 180-182; T e n ż e , Księgozbiór Karola Franciszka

Neandra biskupa sufragana wrocławskiego (1626-1693). Analiza zawartości W: M iseńcordia et Veritas. Red. J. M a n d z i u k, J. P a t e r. Wrocław 1986, s. 179-

-236; T e n ż e , Prälaten, s. 108-113; T e n ż e , Stare druki, s. 14-15; T e n ż e ,

Śląskie, s. 145, 156; T e n ż e, Zainteresowania bibliofilskie Karola Franciszka Neandra biskupa sufragana wrocławskiego (1626-1693). RB 28: 1984, z. 1-2,

s. 107-151; T e n ż e , Zainteresowania, 140-148; T e n ż e , Zbiory, s. 54, 55, 57, 58, 60-63, 70, 73, 76-79; M a r s c h a 11 W., Geschichte, s. 90; P a t e r J., Posta­

cie, s. 137; S a m u 1 s k i R., Die Breslauer Wiehbischöfe zu ihrer Geschichte persönlichen Zusam m ensetzung u nd Bedeutung fü r kirchliche Leben in Schlesien bis 1945. S tuttgart 1964; Visitationsberichte. Cz. 1. Archidiakonat Breslau. Wyd.

J. J u n g n i t z. Breslau 1902, s. 297-740; BUW r, Catalogus Librorum [K. F. N e­ andra], sygn. IV Fol. 283 b.

Jan Brunetti (1693-1703). Pochodził z rodziny włoskiej i wraz z bratem J a ­

nem Jakubem związał swoje życie z Kościołem śląskim. U rodził się w 1646 r. w miejscowości M assa jako syn Łazarza i Clelii. Nauki gim nazjalne pobierał

we wrocławskim kolegium jezuickim , a studia odbył w Rzymie, W iedniu i K ra­ kowie, gdzie w 1670 r. uzyskał dok to rat z prawa kanonicznego. W 1669 r. na podstaw ie prowizji papieskiej został członkiem wrocławskiej kapituły k ated ral­ nej, będąc od 1698 r. jej kustoszem . Święcenia kapłańskie przyjął 23 XII 1673 r. z rąk biskupa N ean d ra i pracował jako radca duchowny. W 1. 1676- 1794 był rektorem Sem inarium D uchow nego we Wrocławiu. N a posiedzeniach konsystorza pełnił obowiązki wiceoficjała. W 1677 r. otrzym ał kanonikat w Głogowie, w 1680 r. godność p ro tonotariusza apostolskiego, a w 1684 r. ka­ nonikat we wrocławskiej kapitule świętokrzyskiej. Prekonizow any w l693 r. na biskupa tytularnego L acedem onu, w końcu stycznia 1694 r. przyjął sakrę bi­ skupią i rozpoczął 10-letnią działalność biskupa pom ocniczego. W 1700 r. zo­ stał nam iestnikiem księstwa biskupiego i rezydował w Nysie. Z m arł 28 III 1703 r. we W rocławiu i został pochowany w katedrze świętojańskiej, gdzie spadkobiercy wystawili mu epitafium w kaplicy Najświętszego Sakram entu. Z grom adzone książki opatrzył gustownym ekslibrisem i przekazał je zbiorom kapitulnym . D o dzisiaj zachowały się tylko 4 dzieła z zakresu praw a i historii oraz Opera om nia M arcina Becanusa.

Bibliogr.: С h w a 1 e w i к E., Exlibńsy, s. 69-70; H o f f m a n n H., Die Ge-

schichte des Breslauer A lum nats. B reslau 1935, s. 230-231; J u n g n i t z J., Die Breslauer Weihbischófe, s. 1 8 1 - 1 9 1 ; M a n d z i u k J . , D uchowni bibliofile, s. 201,

204; T e n ż e , Historia, s. 180-181,162-163; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 58; T e n ż e, Stare dm ki, s. 14-15; M a r s с h a 11 W., Geschichte, s. 98; P a t e r J., Postacie, s. 138.

3. Członkowie wrocławskiej kapituły katedralnej

Najwięcej śląskich bibliofilów w X V II stuleciu spotykamy w gronie w ro­ cławskiej kapituły katedralnej. O dgryw ała ona przez swoją bogatą i twórczą działalność ważną rolę w życiu Kościoła śląskiego, nieraz naw et owocniejszą, niż niektórzy ordynariusze wrocławscy. Prałaci (prepozyt, dziekan, archidia­ kon, scholastyk, kantor, kustosz i kanclerz) oraz kanonicy w ilości 22 osób, sta­ nowili światlejszą część duchow ieństw a śląskiego, posiadali wykształcenie uni­ wersyteckie, i wykazywali często wielkie zainteresow anie grom adzeniem ksią­ żek, które w testam encie przekazywali zazwyczaj zbiorom kapitulnym . Książki, sprow adzane z wielkim nakładem pieniężnym z zagranicy, służyły im w pracy duszpasterskiej, p rzede wszystkim na am bonie, gdyż wielu z nich zasłużyło na m iano wybitnych kaznodziejów katedralnych. Sięgali tez po zbiory ustaw praw ­ nych, gdy ciążył na nich obow iązek adm inistrow ania ogrom ną diecezją. Z ich księgozbiorów korzystali także krewni i przyjaciele. Oczywiście byli też i tacy prałaci i kanonicy, którzy potrafili nie tylko żyć bez książek, ale naw et nie o d ­ czuwali potrzeby ich posiadania. Pokryła ich mgła zapom nienia i nikt ich nie wspom ina. N atom iast miłośnicy książek, a cóż dopiero ich autorzy, po przeszło

300 latach otrzym ują pewien pom nik w historiografii. W nawiasie zostaną po ­ dane lata przynależności danego duchow nego do kapituły świętojańskiej.

Juliusz Cezar Wacker von Wackenfels (1595-1608). U rodził się w K onstan­

cji jako syn biskupiego kanclerza i późniejszego radcy cesarskiego Ja n a M ate­ usza. Nie jest znana d ata jego urodzin. Studia odbył w Italii, lecz nie był ger- manikiem. W 1595 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły katedralnej, b ę­ dąc także kanonikiem w O łom uńcu i w kolegiacie Sw. Krzyża we Wrocławiu. K rótko przed śm iercią był adm inistratorem biskupstwa śląskiego. Z m arł w 1608 r. Przekazany zbiorom kapitulnym księgozbiór liczył 218 woluminów i był przechowywany w osobnej szafie. Do dzisiaj zachow ała się tylko 1 pozycja z zakresu źródeł praw a cywilnego.

Bibliogr.: L i n d e r T., Johann M atthäus Wacker von Wackenfels. ZG S 8: 1867, s. 319-351; M a n d z i u k J., Duchowni bibliofile, s. 201, 204-205; T e n ż e ,

Historia, s. 163-164; T e n ż e , Karol Franciszek Neandei; s. 52, 60; T e n ż e, Prälaten, s. 113; T e n ż e, Stare druki, s. 16; U r b a n W., Zarys dziejów, s. 96, 98;

Z i m m e r m a n n G., Das Breslauer Domkapitel, s. 557-558.

Bartłomiej Jerin (1590-1613). U rodził się R iedingen jako siostrzeniec bi­

skupa wrocławskiego A ndrzeja Jerina (właściwe nazwisko M ahler). Studia od­ był w Rzymie w Collegium G erm anicum , wieńcząc je doktoratem obojga praw. W Wieczym M ieście przyjął w 1589 r. święcenia kapłańskie. W 1590 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły katedralnej, będąc jej kanclerzem , a od 1609 r. prepozytem . P onadto był kanonikiem w Głogowie i Nysie, kustoszem wrocław­ skiej kapituły świętokrzyskiej i dziekanem kapituły w Opolu. O trzym ał god­ ność proto n o tariu sza apostolskiego. Z m arł 24 V I I 1613 r. we Wrocławiu. W ie­ le książek otrzym ał w spuściźnie po wuju biskupie A ndrzeju. W testam encie własny księgozbiór przekazał cystersom lubiąskim. Po pruskiej sekularyzacji klasztorów tylko 28 pozycji dostało się do zbiorów uniwersyteckich, a 3 zacho­ wały się w zbiorach kapitulnych.

Bibliogr.: J u n g n i t z J., Die Breslauer Germaniker, s. 63-65; M a l e c z y ń s k a K., Szczątki księgozbiorów biskupa wrocławskiego Andrzeja Jeńna i kanonika wro­

cławskiego Bartłomieja Jeńna z X V I w. zachowanych w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu. RB 37: 1993, z. 1, s. 187-191; M a n d z i u k J., Duchowni bibliofile,

s. 201, 205; T e n ż e , Histońa, s. 82,162,164; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 61; T e n ż e, Stare druki, s. 16; V ö 1 k e 1 R., Die persönliche Zusammenset­

zung s. 135-136; Z i m m e r m a n n G., Das Breslauer Domakapitel, s. 314-316.

Piotr Koslowski (1588-1617). U rodził się w 1563 r. w Adamowicach k. Raci­

borza. N auki gim nazjalne pobierał w Nysie, a studia odbył w Pradze, W iedniu i Rzymie, gdzie w 1593 r. przyjął święcenia kapłańskie. W 1588 r. został człon­ kiem wrocławskiej kapituły katedralnej, m ając również kanonię kolegiaty raci-[1 1 ] B I O G R A M Y ŚLĄSKICH BIBLIOFILÓW D U C H O W N Y C H 2 5 5

borskiej. W im ieniu biskupa A ndrzeja Jerin a przedstaw ił w Rzymie jego rela­ cję „ad lim ina” . Z m arł 31 V III 1617 r. Z e zgrom adzonego księgozbioru prze­ kazał w testam encie zbiorom kapitulnym 34 egzem plarze, z których do dzisiaj zachowały się 3 pozycje.

Bibliogr.: J u n g n i t z J., Die Breslauer Germaniker, s. 37-40; M a n d z i u k J., D uchow ni bibliofile, s. 201, 205; T e n ż e , Histońa, s. 82, 162, 164; T e n ż e,

Karol Franciszek Neander, s. 61-62; T e n ż e , Książka, s. 1 8 1 ; U r b a n W., Zarys dziejów, s. 98; Z i m m e r m a n n G., Das Breslauer Domkapitel, s. 339-340.

Baltazar Neander (1595-1619). U rodził się w 1564 r. w O tm uchow ie. Studia

odbył w uczelni jezuickiej w O łom uńcu i w Collegium G erm anicum w Rzymie, przyjm ując tam w 1593 r. święcenia kapłańskie. Po powrocie na Śląsk był ka­ znodzieją, kanonikiem i rektorem Sem inarium D uchow nego w Nysie. W 1595 r. otrzym ał kanonię katedralną, będąc od 1601 r. archidiakonem w ro­ cławskim. D la wszystkich wizytatorów ułożył stosow ną instrukcję wizytacyjną, obejm ującą w form ie pytań wszystkie sprawy będące przedm iotem wizytacji kanonicznych. We Wrocławiu pełnił obowiązki kaznodziei katedralnego. Z m arł 6 IX 1619 r. i został pochowany w podziem iach katedry wrocławskiej. Część zgrom adzonych książek przekazał do zbiorów Biblioteki Parafialnej w Nysie. We wrocławskich zbiorach uniwersyteckich zachow ało się 10 pozycji, w tym 7 inkunabułów z zakresu źródeł praw a cywilnego. W 1615 r. ofiarował Bibliotece K apitulnej A nnales Ecclesiastici B aroniusza i zbiór uchwał soboro­ wych, k tóre niestety zaginęły.

Bibliogr.: F l i e g e M., Die Dombibliothek, s. 40; H o f f m a n n H., Die Ge­

schichte, s. 61, 226; J u n g n i t z J . , Die Breslauer Germaniker, s. 48-51; M a n -

d z i u k J., D uchow ni bibliofile, s. 201, 205; T e n ż e , Histońa, 79, 89, 91, 162; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, 52, 62; T e n ż e, Książka, s. 173; T e n ż e ,

Nysa, s. 86; V ö 1 k e 1 R., Die persönliche Zusamm ensetzung, s. 164-165;

Z i m m e r m a n n G., Das Breslauer Domkapitel, s. 401-402.

Sebastian Hartmann (1585-1621). Był konw ertytą z luteranizm u. U rodził

się 13 I 1561 r. w Królewcu. Nauki pobierał u jezuitów w Braniew ie, a od 1581 r. studiow ał w Collegium G erm anicum w Rzymie, uzyskując 29 V II 1586 r. d o k to rat z teologii w Perugii. W 1585 r. przyjął w Rzymie świecenia kapłańskie. W roku następnym przybył do Nysy i objął stanowisko rektora tam tejszego S em inarium D uchownego. W stolicy księstwa biskupiego zasłynął jako gorliwy kaznodzieja. W 1589 r. otrzym ał kanonię kolegiaty nyskiej. Już w 1585 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły katedralnej, będąc od 1619 r. archidiakonem wrocławskim. P onadto pełnił obowiązki kanclerza, wikariusza generalnego i oficjała. Z m arł 3 III 1621 we W rocławiu i został pochowany w podziem iach katedry świętojańskiej. W Nysie do zbiorów seminaryjnych przekazał 8 dzieł z zakresu teologii praktycznej.

[1 3 ] BIOGRAMY ŚLĄSKICH BIBLIOFILÓW DUCHOWNYCH 2 5 7

Bibliogr.: H o f f m a n n H., Die Geschichte, s. 54-57, 222-224; J u n g n i t z J., Die Breslauer Gennaniket; s. 75-83; M a n d z i u k J., Biblioteka, s. 36-37; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 201, 203; T e n ż e , Karol Franciszek Neancler, s. 62-63; T e n ż e , Nysa, s. 86; T e n ż e, Stare druki, s. 14, 16; V ö 1 k e 1 R., Die

persönliche Zusammensetzung, s. 122-123; Z i m m e r m a n n G., Das Breslau­ er Domkapitel, s. 284-286.

M ikołaj Troiło (1598-1640). U rodzi! się we W rocławiu w 1581 r.. Nie p o ­

siadam y danych na te m at jego w ykształcenia. Być m oże studiow ał w Italii, gdyż zachow ały się 3 dzieła n ap isan e w języku włoskim z jego księgozbioru. W 1598 r. otrzym ał członkostw o we wrocławskiej kap itu le k ated raln e j, b ę­ dąc od 1605 r. jej dziekanem . P o n ad to był scholastykiem we wrocławskiej k apitule św iętokrzyskiej i w k ap itu le głogowskiej. M iał godność papieskiego p ra ła ta dom ow ego i radcy cesarskiego. Pełnił też funkcję arch id iak o n a le­ gnickiego. Z m a rł 3 X II 1640 r. i został pochow any w k ated rze wrocławskiej. Z jego księgozbioru zachow ało się 7 w olum inów dzieł z zakresu historii, praw a, biblistyki i teologii polem icznej. Książka służyła m u w jego działal­ ności opozycyjnej przeciw rzekom ym zakusom na w olność kapituły w elekcji biskupów.

Bibliogr.: Ć w i ę c z e k G., Kapituła, 106, 115; H o f f m a n n H., Die Ge­

schichte, s. 70, 136; M a n d z i u k J., Biblia, s. 526-529; T e n ż e , D uchowni bi­ bliofile, s. 201, 206; T e n ż e , Historia, s. 163, 164; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 63; T e n ż e, Stare druki, s. 16; Z i m m e r m a n n G., Das Bre­ slauer Domkapitel, s. 57-548.

Fryderyk Berghius (1607-1641). U rodził się ok. 1576 r. Studia odbył praw ­

dopodobnie w Bolonii, wieńcząc je doktoratem z praw a kanonicznego na tam ­ tejszym słynnym Uniwersytecie. W 1607 r. przyjął święcenia kapłańskie i na podstaw ie prowizji papieskiej wszedł do grona wrocławskiej kapituły k ated ral­ nej. Był w spółautorem pism a do biskupa K arola H absburga w sprawie m oty­ wów złożenia przez kapitułę przysięgi królowi czeskiem u Fryderykowi. O p ra­ cował też w 1638 r. m em oriał do cesarza Ferdynanda III, który dotyczył znie­ sienia przynależności W rocławia do prowincji gnieźnieńskiej. Z m arł 3 X I 1641 r. we Wrocławiu i został pochow any w katedrze świętojańskiej. Był wy­ bitnym bibliotekarzem i archiwistą. W 1. 1607-1615 opracow ał Index librorum

bibliothecae ecclesiae et capituli Wratislaviensis. N atom iast w 1. 1617-1619 upo­

rządkował zbiory archiwalne, opracow ując repertorium dokum entów , noszące nazwę Liber Berghianus. Zgrom adzony księgozbiór uratow ał przed inwazją wojsk szwedzkich w 1632 r. na O strów Tumski. N iektóre książki, zwłaszcza w języku greckim, ofiarow ał bibliotece przy kościele św. M arii M agdaleny we Wrocławiu. W 1. 1638-1641 przekazał osiedlającym się jezuitom 59 książek przede wszystkim z zakresu praw a i literatury politycznej. Do dziś zachowało

się z nich 19 pozycji we wrocławskich zbiorach uniwersyteckich i 10 w zbiorach kapitulnych.

Bibliogr.: F 1 i e g e l M., Die Dombibliothek, s. 25; M a n d z i u k J., D u­

chowni bibliofile, s. 201, 206; T e n ż e , Historia, s. 162, 165,173; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 63-64; T e n ż e , Pralaten, s. 113; T e n ż e, Stare dm - ki, s. 16-17; Repertońum dokum entów Fryderyka Berghiusa do histońi diecezji wrocławskiej. Wyd. i opr. W. U r b a n. ABM K 48: 1984, s. 5-131; U r b a n W., Katalog dokum entów A rchiw um Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Rom a 1970,

s. IX-XI; T e n ż e , Zarys dziejów, s. 92-97.

Piotr Gebauer (1604-1646). U rodził się 8 IX 1575 r. w Głogowie jako syn

Piotra i D oroty z d. Rudiger. Studia odbył w O łom uńcu i w Rzymie, wieńcząc je d oktoratem z filozofii i teologii. W Rzymie przyjął w kaplicy Collegium G erm a­ n ia m i w 1607 r. święcenia kapłańskie. W tym też czasie przedstaw ił Kurii Rzymskiej relację „ad lim ina” biskupa Jana VI Sitscha. Już w 1604 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituł katedralnej, będąc od 1622 r. archidiakonem w ro­ cławskim. D o 1629 r. przeprow adził wizytację swojego archidiakonatu mimo wielkich trudności związanych z wydarzeniam i wojny 30-letniej. Swoje doświad­ czenia wizytacyjne ujął w instrukcji M ethodus, ogłoszonej drukiem w 1630 r. Po raz wtóry przeprow adził wizytację archidiakonatu wrocławskiego w 1638 r.

W 1623 r. pełnił obowiązki ad m inistratora biskupstw a śląskiego. Był rów­ nież kanonikiem kapituły głogowskiej i świętokrzyskiej we W rocławiu. Zasły­ nął jako kaznodzieja katedralny. Z m arł 8 IX 1646 r. we Wrocławiu i został p o ­ chowany w katedrze świętojańskiej. Wystawiony pom nik nagrobny ukazuje go jako kaznodzieję na am bonie katedralnej. O trzym ał m iano „kolum ny Kościoła śląskiego”. Zgrom adzony księgozbiór przed śm iercią przekazał jezuitom i zbiorom kapitulnym . D o dziś zachow ało się 52 wolum inów dzieł z zakresu teologii, prawa, historii, filozofii i literatury hum anistycznej.

Bibliogr.: Ć w i e c z e k G., Kapituła, s. 106,113,117-118,120; J u n g n i t z J.,

Archidiaconus Petrus Gebauer. Breslau 1892; T e n ż e , Die Bresłauer Germaniker,

s. 101-104; T e n ż e , Die Grabsteetten der Bresłauer Bischofe. Breslau 1895, s. 27; M a n d z i u k J., Biblia, s. 525, 527, 529; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 201, 206-207; T e n ż e , Histońa, passim; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 64- -66; T e n ż e , Stare druki, s. 17; T e n ż e, Śląskie, s. 151; T e n ż e, Zbiory, s. 62,65, 79; M a r s c h a 11 W., Geschichte, s. 80, 83, 84; U r b a n W., Archidiakon Piotr

Gebauer i jego biblioteka z X V II w. CS 9:1977, s. 61-73; VB, I, s. 35-50.

Jan Chryzostom Printz a Buchau (1640-1653). Był synem Karola, radcy

i starosty dw oru biskupiego w O tm uchow ie oraz właścicielem wsi Pogorzała. M atka pochodziła z rodziny G artzin von R ietza z Chróściny. N auki gim nazjal­ ne pobierał w jezuickim C arolinum w Nysie. W W iedniu studiował filozofię, uzyskując 9 V II 1642 r. stopień d o ktora filozofii. W Rzymie odbył studia teolo­

[1 5 ] BIOGRAMY ŚLĄSKICH BIBLIOFILÓW DUCHOWNYCH 2 5 9

giczne, wieńcząc je 27 III 1646 r. stopniem doktora teologii. W kaplicy C olle­ gium G erm anicum przyjął 6 I 1646 r. święcenia kapłańskie z rąk biskupa wie­ deńskiego Filipa Fryderyka Breinera. Już w 1636 r. otrzym ał kanonię kapituły głogowskiej. W 1640 r. wszedł do grem ium wrocławskiej kapituły katedralnej. Z m arł 1 III 1653 r. we W rocławiu. W testam encie przekazał zbiorom kapitul­ nym zasobny księgozbiór, liczący 798 tytułów dzieł, z których do dzisiaj zacho­ wało się 3 rękopisy, 1 inkunabuł i 177 starodruków przede wszystkim z zakresu teologii, praw a, historii i literatury pięknej.

Bibliogr.: J u n g n i t z J., Die Breslauer Germaniker, s. 152-153; M a n d z i u k J., Biblia, s. 525,526; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 201, 207; T e n ż e , Historia, 162,165; T e n ż e, Karol Franciszek Neander, s. 52,66-67; T e n ż e , Książka, s. 168, 174,175,179; T e n ż e , Prälaten, s. 113; T e n ż e, Stare druki, s. 17; T e n ż e, Ślą­

skie, s. 153, 156, 158; T e n ż e , Zainteresowania, s. 137-140, 142, 145; T e n ż e , Zbiory, s. 5 6 ,5 9 ,6 3 ,6 4 ,7 6 ; U r b a n W., Jan Chryzostom Pńntz a Buchaw i jego bi­ blioteka z X V II wieku,. RB 21: 1971, z. 1/2, s. 191-217; AAWr, Testamentum oiigi- nale Joannis Chńsostomi Pńntz a Buchau, sygn. III A 7 1.

Jan Lohr (1611-1653). U rodził się w 1583 r. w Nysie w rodzinie m ieszczań­

skiej. Nauki gim nazjalne pobierał w miejscowym gimnazjum parafialnym . Stu­ dia filozoficzno-teologiczne odbył w O łom uńcu, Ingolstadzie, Rzymie i Peru- gii, wieńcząc je d oktoratem z filozofii i teologii. W 1607 r. w kaplicy Collegium G erm anicum przyjął święcenia kapłańskie. Po powrocie na Śląsk został k ape­ lanem biskupa K arola H absburga. W 1. 1611-1620 był proboszczem parafii św. Jakuba w Nysie. W 1611 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły katedralnej, będąc od 1638 r. jej kustoszem , a od 1641 r. dziekanem . Pełnił też obowiązki kaznodziei katedralnego. P onadto był kanonikiem wrocławskiej kolegiaty świętokrzyskiej i dziekanem kolegiaty nyskiej. Jako protonotariusz apostolski pełnił obowiązki ad m inistratora diecezji oraz oficjała i wikariusza g eneralne­ go. Był też radcą cesarza F erdynanda III, od którego w 1638 r. otrzym ał nobili­ tację. Z m arł 20 V II 1653 r. w Nysie. Z grom adzony księgozbiór przepisał testa­ m e n ta i r e wrocławskim jezuitom . Z zachowanych 28 egzem plarzy m ożna wnioskować, że zainteresow ania jego skupiały się wokół zagadnień teologicz­ nych i medycznych.

Bibliogr.: Ć w i ę c z e k G., Kapituła, s. 106,107,120; J u n g n i t z J., Die Bre­

slauer Germaniker, s. 118-122; K a s t n e r K Archiv, I, s. 7-9; M a n d z i u k J., Biblia, s. 527-529; T e n ż e , D uchowni bibliofile, s. 201, 208-209; T e n ż e , Histo­ ńa, s. 85,162,165; T e n ż e, Karol Franciszek Neander, s. 52, 69; T e n ż e, Stare druki, s. s. 17; V ö 1 k e 1 R., Die persönliche Zusammensetzung, s. 155-157.

Jerzy Wawrzyniec Budaeus a Lohr (1636-1653). U rodził się w 1610 r.

w Nysie ja k o syn M elch io ra i Ewy. Był b rata n k iem dziekana k ated raln eg o Ja n a a L ohr. N auki gim nazjalne p o b ie ra ł w jezuickim C arolinum , filozofię

studiow ał w P radze, a teologię w Rzymie, zdobyw ając d o k to ra t z filozofii i teologii. W 1633 r. w O ło m u ń cu przyjął św ięcenia kapłańskie z rąk ów cze­ snego su frag an a Filipa Fryderyka B reinera. W 1636 r. wszedł do gro n a w ro ­ cławskiej kapituły k ated ra ln e j, zostając w 1653 r. jej kustoszem . P o n ad to był kanonikiem kolegiaty nyskiej, opolskiej, raciborskiej i św iętokrzyskiej we W rocław iu. W 1650 r. p rzedstaw ił w Rzym ie relację „ad lim ina” biskupa K a­ rola F erd y n an d a Wazy. P ełnił obow iązki oficjała i w ikariusza g en e raln e g o o raz był eg z am in ato re m prosynodalnym . Podczas o b rad synodu nyskiego w 1653 r. był jeg o p ro m o to rem . Z m a rł 30 V II 1653 r. na atak apopleksji. Z e ­ brał bogaty księgozbiór i polecił sporządzić jego inw entarz, w którym z a re ­ je stro w a n o 675 tytułów dzieł. C ałość w łasnego zbioru przek azał B ibliotece K apitulnej, stając się jednym z największych jej donatorów . D o dziś z a ch o ­ wały się w niej 404 egzem plarze, w tym 1 rękopis i 13 inkunabułów . P o n ad to we w rocław skich zbiorach uniw ersyteckich odnalezio n o 2 egzem plarze z j e ­ go n o tą prow eniencyjną. K siążki o zdabiał drzeworytow ym ekslibrisem h e r ­ bowym. N a stro n icach w ielu jego dzieł m ożna spotkać rozliczne „vestigia le c tu ra e ”.

Bibliogr.: C h w a 1 e w i k E., Exlibnsy, s. 71; Ć w i ę c z e k G., Kapituła, s. 109; J u n g n i t z J., Die Breslauer Germaniker, s. 149-151; M a n d z i u k J., Biblia, s. 525-526, 529; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 201, 207-208; T e n ż e , Histońa, 77,83,162,163; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52,67-68; T e n ż e , Książka, s. 166,168-170,172,174-180, T e n ż e , Prälaten, s. 113; T e n ż e, Stare druki, s. 17; T e n ż e , Zainteresowania, s. 138,141,143-145,147; T e n ż e , Zbiory, s. 55, 56, 64, 65, 76; U r b a n W., Księgozbiór kanonika Jerzego W. a Lohr z 1653 roku. ABM K 43: 1981, s. 7-96; V ö 1 k e 1 R., Die persönliche Zusammensetzung, s. 99-100.

Filip Jakub Jerin (1643-1663). Pochodził z rodziny wielce zasłużonej dla

katolicyzm u śląskiego. We wrocławskiej kapitule katedralnej w 1643 r. został kustoszem , a w 1653 r. dziekanem . P onadto był scholastykiem wrocławskiej kapituły św iętokrzyskiej, kanonikiem głogowskim, archidiakonem legnickim. Pełnił obowiązki ad m in istrato ra biskupstwa. Zachow ały się akta dokonanej przez niego wizytacji archidiakonatu legnickiego, m ocno sprotestantyzow ane- go. Z m arł 23 II 1663 r. we W rocławiu. Swój niewielki księgozbiór przekazał zbiorom kapitulnym . Z achow ało się z niego 6 pozycji, w tym 2 inkunabuły, n a ­ tom iast w zbiorach uniw ersyteckich znaleziono 5 egzem plarzy dzieł z jego za­ piską proweniencyjną.

Bibliogr.: Ć w i ę c z e k G., K apituła, s. 106, 107, 112; M a n d z i u k J., D u ­

chowni bibliofile, s. 201, 209; T e n ż e , Histońa, 79,162; T e n ż e, Karol Franci­ szek Neander, 52, 70; T e n ż e, Stare druki, s. 18.

Jan Leuderode (1637-1665). Pochodził z Hesji, gdzie urodził się w 1592 r.

[1 7 ] B I O G R A M Y ŚLĄSKICH BIBLIOFILÓW D U C H O W N Y C H 261

rzaty z d. W eitershausen. Podczas studiów w Kolonii przeszedł na katolicyzm. Podobnie uczynił jego brat Dawid. Studia prawnicze odbył we Fryburgu Bo­ deńskim , uzyskując licencjat. W 1619 r. otrzym ał święcenia diakonatu; święceń kapłańskich nie posiadał. W 1637 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły ka­ tedralnej, będąc od 1653 r. jej kustoszem . Ponadto był scholastykiem w G łogo­ wie, prepozytem w O polu i kustoszem wrocławskiej kolegiaty świętokrzyskiej. P osiadał godność protonotariusza apostolskiego. Pełnił funkcję kom isarza bi­ skupiego przy redukcji kościołów po pokoju westfalskim. W 1652 r. wziął udział w wizytacji archidiakonatu wrocławskiego przy boku archidiakona Se­ bastiana Rostocka. Z m arł 6 X 1665 r. we Wrocławiu i został pochowany w ka­ tedrze świętojańskiej. Bogaty księgozbiór przekazał w testam encie Bibliotece K apitulnej, będąc jej „szczodrym pom nożycielem ”. D o dziś zachow ało się 356 wolum inów dzieł przede wszystkim z zakresu prawa, historii i teologii. Książki polecił zaopatrzyć w miedziorytowy ekslibris rodowy. Wiele egzem plarzy otrzym ało opraw ę z deski i skóry z bogatym ornam entem .

Bibliogr.: C h w a 1 e w i k E., Exlibnsy,; s. 72-73; Ć w i ę c z e k G., Kapituła, s. 107; T e n ż e, Królewicz Karol Ferdynand Waza jako biskup wrocławski. War­ szawa 1973, s. 157, 165; H o f f m a n n H., Der D om zu Breslau. Breslau 1934, s. 78; M a n d z i u k J., Biblia, s. 524; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 201, 209- 210; T e n ż e , Histońa, s. 80,162,165; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 70-71; T e n ż e , Prälaten, s. 113-114; T e n ż e , Stare druki, s. 118; T e n ż e, Ślą­

skie, s. 150, 156; T e n ż e , Zainteresowania, s. 149; T e n ż e , Zbiory, s. 63-64;

M ü 11 e r A., Der Hesse Johannes Leuderode (1592-1665) als Domherr in Breslau

und Stiftherrin Schlesien. A SKG 35: 1977, s. 103-114; U r b a n W.,Jan Leudero­ de i jego księgozbiór z X V II wieku. Wrocław 1981.

Ignacy Ferdynand Richter von Hartenberg (1653-1667). U rodził się w Gni-

łym Potoku jako syn D aniela Piotra i Urszuli z d. Honning. N auki gim nazjalne pobierał w kolegium jezuickim w O łom uńcu i w nyskim C arolinum . Studia fi­ lozoficzne odbył w Pradze, a teologiczne w Rzymie, wieńcząc je doktoratem teologii. W Rzymie przyjął 28 V II 1652 r. święcenia kapłańskie. Już w czasie studiów wykazał zam iłowanie do książek, nabywając nie tylko druki z oficyn włoskich, lecz również spisując wykłady. W 1653 r. wszedł do grona wrocław­ skiej kapituły katedralnej, będąc od 1663 r. jej dziekanem . W 1660 r. został p ro tonotariuszem apostolskim , a w 1661 r. wikariuszem generalnym i oficja­ łem. C zterokrotnie pełnił obowiązki adm inistratora diecezji śląskiej. Z m arł 11 XI 1667 r. we W rocławiu i został pochowany w katedrze świętojańskiej. W te ­ stam encie zapisał 2 tys. talarów na stypendia dla studentów filozofii lub prawa. D o skarbca katedralnego przekazał kielich barokowy. Z jego księgozbioru, przekazanego B ibliotece K apitulnej, zachowało się 365 dzieł, w tym 7 rękopi­ sów i 11 inkunabułów . Interesow ała go szczególnie literatu ra jurydyczna, te o ­ logiczna, historyczna i filozoficzna oraz rozczytywał się w poezji.

Bibliogr.: F u l c z y ń s k a B . , Księgozbiór Ignacego Ferdynanda Richtera von

Hartenbeig (1628-1667), dziekana wrocławskiej kapituły katedralnej. Wrocław

1992, mps [rozpr. magist.]; J u n g n i t z J., Die Breslauer Geimaniker, s. 163-166; M a n d z i u k J., Biblia, s. 525,526, 529; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 201, 210; T e n ż e , Histońa, s. 162, 166; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 72-73; T e n ż e , Stare d m ki, s. 18; T e n ż e, Śląskie, s. 157; T e n ż e , Zainteresowania bi­

bliofilskie Ignacego Ferdynanda Richtera von Hirtenberg (1628-1667), dziekana wrocławskiej kapituły katedralnej. W: Księga Pamiątkowa ku czci Prof. Dr hab. Ka­ zimiery Maleczyńskiej. [w druku]; T e n ż e , Zainteresowania, s. 140, 144.

Gotard Franciszek Schaffgotsch (1647-1668). Pochodził ze śląskiego rodu

m ożnowładczego. U rodził się 7 VII 1629 r. w Kam ieniu w rodzinie p ro testan c­ kiej. W 1639 r. przeszedł na katolicyzm i obrał stan duchowny. N auki gim na­ zjalne pobierał w kolegiach jezuickich w O łom uńcu i Toruniu, a studia te o lo ­ giczne odbył w Rzymie, będąc germ anikiem . Święcenia kapłańskie przyjął w 1653 r. we W rocławiu. W 1647 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły k a­ tedralnej, będąc od 1652 r. jej kantorem , a od 1661 r. prepozytem . Z m arł 4

V 1668 r. i został pochow any w katedrze wrocławskiej. Bogaty księgozbiór

przekazał zbiorom kapitulnym , zaznaczając w testam encie, by nie rozpraszano jego książek. Stąd do dziś zachow ało się 675 woluminów dzieł z zakresu histo­ rii, geografii, genealogii, literatury klasycznej, hum anistycznej i narodow ościo­ wej, nauk m atem atuczno-przyrodniczych, architektury i dopiero na końcu z teologii, filozofii i prawa.

Bibliogr.: J u n g n i t z J., Die Breslauer Germaniker, s. 157-162; M a n d z i u k J., Biblia, s. 525-527, 529; T e n ż e , Duchowni bibliofile, s. 201, 210-211; T e n ż e ,

Histońa, s. 163,164; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 73-75; T e n ż e , Książ­ ka, s. 179; T e n ż e , Prälaten, s. 114-115; T e n ż e , Stare druki, s. 18; T e n ż e, Z a ­ interesowania, s. 140,142,148; T e n ż e , Zbiory, s. 66; U r b a n W., Gotard Franci­ szek Schaffgotsch prepozyt kapituły wrocławskiej jako bibliofil X V II wieku. CS 13:

1981, s. 41-152. AAWr, Testamentum ońginale Gothardi Francisci a Schaffgotsch

cathedralis ecclesiae praepositi, sygn. III A 3 v.

Maciej Jan Stephetius (1647-1668). U rodził się 2 II 1616 r. w Kolnicy k.

G rodkow a. Studia odbył w Rzymie, wieńcząc je d oktoratem z filozofii, teologii i obojga praw. W 1640 r. przyjął w Nysie święcenia kapłańskie z rąk biskupa L iescha ab H ornau. W 1647 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły k ated ral­ nej. P onadto był kanonikiem wrocławskiej kolegiaty świętokrzyskiej i schola­ stykiem w K önigsgrätzu. M ając godność p rotonotariusza apostolskiego, pełnił funkcję oficjała i w ikariusza generalnego, rek to ra Sem inarium D uchow nego w 1. 1658-1668 oraz kaznodziei katedralnego. Podczas obrad synodu nyskiego w 1653 r. był jego sekretarzem i kaznodzieją synodalnym. P onadto był p ro ­ boszczem w parafii Czerńczyce k. Trzebnicy i w Świętej Katarzynie. Z m a rł 15

[

19

VII 1668 r. i został pochowany w katedrze wrocławskiej. Zgrom adzony księgo­ zbiór zapisał w testam encie Bibliotece K apitulnej. Do dziś zachowały się w jej zbiorach zachow ało się 20 dzieł z zakresu teologii i prawa. Książka służyła mu przede wszystkim w gorliwej pracy na am bonie katedralnej i w wychowaniu kleryków.

Bibliogr.: H o f f m a n n H., Die Geschichte, s. 79, 229; K a s t n e r A., Be­

iträge zur Geschichte der Domprediger der Cathedrale zu Breslau seit 1523. SKB

23: 1857, nr 51, s. 637-638; M a n d z i u k J . , Biblia, s. 525, 526; T e n ż e , D u­

chowni bibliofile, 201, 211-212; T e n ż e , Historia, 77, 85, 94,163,166; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 75-76; T e n ż e , Stare druki, s. 18; T e n ż e, Ślą­ skie, s. 148, 156; T e n ż e , Zainteresowania, s. 139, 149; T e n ż e , Zbiory, s. 64-

-65; U r b a n W., Szkice, s. 150-162.

Gotfryd Karol Gebell (1654-1671). Pochodził z Wrocławia. W 1. 1647-1649

odbył studia w Uniw ersytecie W iedeńskim , zdobywając bakalaureat z teologii, i d o k to rat z filozofii. W 1654 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły k ate­ dralnej, będąc też kanonikiem tam tejszej kolegiaty świętokrzyskiej. Z m arł 16 X 1671 r. we W rocławiu. Z inw entarza, sporządzonego przez wykonawców je ­ go testam entu, wynika, że zgrom adził 90 książek, które przekazał zbiorom ka­ pitulnym. D o dziś zachowały się tylko 3 egzem plarze.

Bibliogr.: Ć w i ę c z e k G., Kapituła, s. 112; J u n g n i t z J., Die Breslauer

Dombibliothek, s. 199; M a n d z i u k J . , Duchowni bibliofile, s. 201, 212; T e n ż

e, Histońa, s. 162, 166; T e n ż e, Karol Franciszek Neander, s. 52, 77; T e n ż e,

Książka, s. 172,177; T e n ż e , Zainteresowania, s. 141; T e n ż e , Zbiory, s. 55, 79;

AAWr, A cta Capituli. 1650-1658, sygn. III b 13, s. 899-894; T a m ż e , Executio

testamenti [...] Godefridi Caroli Gebel, sygn. III A 3 w; T a m ż e, Lber receptio- n um V Capituli S. Joannis Vratislaviensis, sygn. III a 11, k. 179-180.

Ignacy Leopold Lassel a Climann (1655-1676). U rodził się 31 V II 1626 r.

w Głogow ie jako syn A ugustyna i A nny z d. D reyritner. N auki gim nazjalne p o ­ bierał w nyskim C arolinum . Studia odbył w Rzymie w 1.1650-1655, wieńcząc je d o k to ratem z filozofii i teologii. W bazylice na L ateran ie 20 IX 1653 r. przyjął św ięcenia kapłańskie z rąk biskupa A leksandra A rgolusa z Veroli. W 1655 r. otrzym ał kononię wrocławskiej kapituły katedralnej. W 1. 1655-1663 był p ro ­ boszczem w K am iennej G órze i archiprezbiterem kam ioniogórskim . W 1663 r. przybył do W rocławia, gdzie został też kanonikiem kapituły świętokrzyskiej. Jako archidiakon legnicki przeprow adził w 1668 r. wizytację kanoniczną. M iał godność pro to n o tariu sza apostolskiego. We W rocławiu pełnił obowiązki ka­ znodziei katedralnego, wygłaszając m.in. kazanie w czasie pogrzebu biskupa R ostocka. P onadto był rek to rem Sem inarium Duchownego, oficjałem i wika­ riuszem generalnym . Z m a rł 22 V III 1676 r. i został pochowany w katedrze wrocławskiej. Swój księgozbiór przekazał testam entalnie zbiorom kapitulnym.

Z achow ało się z niego 37 egzemplarzy, w tym 1 rękopis i 2 inkunabuły. Pod względem zawartości treściowej była to przede wszystkim literatura kazno­ dziejska w postaci kazań adwentowych, pasyjnych, żałobnych i niedzielnych.

Bibliogr.: H o f f m a n n H., Die Geschichte, s. 79,124,229-230; J u n g n i t z J.,

Die Breslauer Germanikei; s. 166-170; M a n d z i u k J., Biblia, s. 526, 527, 529;

T e n ż e , D uchow ni bibliofile, s. 201, 212-213; T e n ż e , Histońa, s. 80, 85, 94, 125, 162, 166; T e n ż e, Karol Franciszek Neander, s. 52, 77-78; T e n ż e , Stare

druki, s. 18-19; T e n ż e , Śląskie, s. 148. 152, 154, 155, 158; T e n ż e , Zbiory,

s. 59, 66, 76-77; U r b a n W , Szkice, s. 178-189; VB, IV, s. 38-66; AAWr, Liber

receptionum V. Capituli S. Joannis Vratislaviensis, sygn. III a 11, s. 189-190.

Kasper Henryk Oberg (1643-1679). U rodził się 21 X 1620 r. Poprzez związ­

ki rodzinne był ściśle związany z rodziną N eandrów , m ieszkającą w nyskim księstwie biskupim . Studia odbył w U niw ersytecie W iedeńskim . W 1643 r. zo­ stał kanonikiem wrocławskiej kapituły katedralnej, będąc też dziekanem tam ­ tejszej kapituły świętokrzyskiej. Był dziedzicem w M ałkowicach, Kałkowie, Wiszni M ałej, Brzezinie i D am niku. Z m arł 27 III 1679 r. i został pochow any w k atedrze wrocławskiej, gdzie wystawiono mu popiersie z białego m arm uru, w ykonane przez mistrzów włoskich. Z przekazanego zbiorom kapitulnym księ­ gozbioru zachow ało się 63 dzieł wybitnych autorów z zakresu literatury kan o ­ nicznej i teologicznej.

Bibliogr.: M a n d z i u k J., Biblia, s. 525; T e n ż e , D uchow ni bibliofile, s. 201, 213; T e n ż e , Histońa, s. 128,163,197; T e n ż e , Karol Franciszek N ean­

der, s. 52, 78-79; T e n ż e , Śląskie, s. 155,156; T e n ż e , Zainteresowania, s. 137;

U r b a n W., Szkice, s. 162-178. AAWr, Iura [...] Clarissimi ac Doctissimi D o m i­

ni Caspań H enńci ab Oberg in Wiese et Kleinbńesen super obtento in cathedrali canonicatu [...], sygn. III a 11, s. 80-81.

Piotr Schurff (1669-1683). Przybył na Śląsk z archidiecezji kolońskiej. W 1.

1666-1669 odbył studia w Rzymie, uzyskując d o k to rat obojga praw. W 1669 r. wszedł do grona wrocławskiej kapituły katedralnej. Był też kanonikiem tam tej­ szej kapituły świętokrzyskiej. Posiadał godność pro to n o tariu sza apostolskiego. Z m a rł 6 IX 1683 r. we W rocławiu. Nie był wielkim kolekcjonerem książek, gdyż w sporządzonym inw entarzu zapisano tylko 58 pozycji. W zbiorach kapi­ tulnych zachow ało się 10 egzem plarzy dzieł z zakresu historii i prawa.

Bibliogr.: M a n d z i u k J.: Duchowni bibliofile, s. 201, 213; T e n ż e , H isto­

ńa, s. 163; T e n ż e , Karol Franciszek Neander, s. 52, 79-80; AAWr, Liber recep­ tionum V Capituli S. Joannis Vratislawiensis, sygn. III a 11, k. 348-358; T a m ż e , Inventańum et taxa pie defuncti (1683 X 6) Petń Sch u rff [...], sygn. III A 3 b.

Franciszek Stanislaw Baucke von Rostock (1665-1684). U rodził się 2