Budowa i identyfikacja grupowa pistoletu „Ćeska Zbrojovka” (ĆZ) mod. 75 i mod. 85 kal. 9 mm

Z CAŁEGO KRAJU

CL/

53

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 200-201

Budowa i identyfikacja grupowa

pistoletu „Ćeska Zbrojovka” (ĆZ)

mod. 75 i mod. 85 kal. 9 mm

stoletu (5)natomiastw ten sposób,że oś zatrzasku zamka (13) przetknięta jest

Omawiany pistoletdziała nazasadzie wykorzystania energii krótkiego odrzutu lufy, ryglowany jest przez przekoszenie lufy ( podobniejak pistolet TT), a zasila­ ny z magazynka opojemności 15 naboi (ryc. 2, 3).

Podczas ruchu zamka (1) do tyłu (wy­ wołanego siłą ręki Strzelca lub energią gazówprochowych) napieraon na kurek (28), powodując jego obrót wokół osi i przesuwana pewnej drodze (ok. 7 mm) lufę(2). Lufa połączonajest z zamkiem dwoma pólpierścieniowymi występami ryglowymi (22), które współpracują z oporami(wyżłobieniami) ryglowymi (15),

Rya 1. a - pistolet ĆZ mod. 75, b - pistolet ĆZ mod. 85 Fig. l.a- pistol ĆZ model 75, b - pistol ĆZ model 85

poprzez otwór ryglowy (11), wykonany w płytceryglowej (10), nazywanejniekiedy brodą.W czasie jej ruchu dotyłu, skośne powierzchnie powyższego otworu, na­ pierające pod działaniem sprężyny po­ wrotnej zamka (3)na oś zatrzasku powo­ dują obniżanie się tylnejczęści lufy, aż do całkowitego wyzębienia się rygli z opór ryglowych. W tym samym czasie występy w szynie spustowej, pełniące rolę przerywaczy (25), zostają wy­ pchnięte z wycięć (20) w dolnych krawę­ dziachzamkai odłączają szynę spusto­ wą (24) od zaczepukurkowego (27). Po od ryglowaniu lufy zamek porusza się da­ lejsam, napinając sprężynę powrotną,a łuska (niewypał) przytrzymywana jest przez cały czas przy czółku trzonu za­ mkowego (18)przezpazur wyciągu (17). Iglica (21) nienapierana przezkurek co­ fa się podnaciskiem swej sprężyny. Łu­ ska poruszająca się wraz z zamkiem ĆZ (Ćeska Zbrojovka) kal. 9 mm (ryc.

1a). Jego projektantami są bracia Josef i Frantisch Kauchy. W broni tej zastoso­ wano nowoczesne rozwiązania konstru­ kcyjne i technologiczne (zamek i szkielet sąodlewane, lufa zaś kuta). Pozwoliło to na uzyskanie względnie taniej broni, o bardzo wysokiej jakości, cieszącej się na rynkach zachodnich dość dużym powo­ dzeniem, jako broń wojskowa i policyjna.

Wlatach osiemdziesiątych omawiany

pistolet został nieznacznie unowocześ­ niony, poprzez przystosowanie go dla strzelców leworęcznych (dwustronny za­ trzask zamka i bezpiecznik nastawny) i

pojawił się na rynku jako ĆZ mod. 85 (ryc. 1b). Coraz częściej oba pistolety

używanesą również wnaszym kraju, ale wykonanymi w zamku. Ze szkieletem pi- niestety nie przez Policję, tylko przez

element przestępczy.

WCzechosłowacji wkońcu latczter­

dziestychopracowanozupełnienowy pi­ stolet na nabójpistoletowykal. 9 mm wz.

Luger, z przeznaczeniem na eksport do

Szwajcarii. Badania porównawcze wy­

kazały jednak, że pistolet „SIG" mod. 210. kal. 9 mmjest lepszytechnicznie.

W związku z tym, że w armii czechosło­

wackiej, podobniejaku nas, obowiązy­ wał nabój pistoletowy kal. 7,62 mm wz.

1930, pistolet tenprzekonstruowanona ten nabój i wprowadzononawyposaże­

nie armiijakoĆZ mod.52.

Po tej pierwszejporażce niezrezyg­

nowano w Czechosłowacji z projektu skonstruowania pistoletu, który można by było eksportować na rynki zachodnie.

W państwach bloku NATO typową amu­

nicją do pistoletówbył (i wzasadzie jest nadal) nabój pistoletowy kal. 9 mmwz. „Luger", oznaczanyteżwz. „Parabellum" lub w skrócie „Para", albokal.9x19 („19"

oznacza wysokość łuskiwmm). Jedynie broń na ten nabój mogła więcskutecznie

konkurowaćz innymi producentami na

tym rynku.

W II połowie latsiedemdziesiątych na Budowa izasada działania

rynkach światowych pojawił się pistolet pistoletuĆZmod. 75(85)

Z CAŁEGO KRAJU

i

S

<?

13

12

5

6

9

7

21

20

19

18

15

16

0ĆP®

26

27

28

23

21

22

54

Ryc. 2.Pistolet rozłożony: 1 - zamek, 2-lufa,3-sprężyna powolna zamka,4 - żerdź sprężynypowrot­ nej, 5- szkielet, 6-językspustowy,7-magazynek,8 -chwyt, 9 - sprężyna kurka,10-płytka ryglowa, 11 -otwór ryglowy,12 - bezpiecznik nastawny, 13 - zatrzask zamka, 14- okładki chwytu

Fig. 2. Pistol taken apart:1 - lock, 2 -borę, 3 -returnspring ofthe lock,4 - pole of the return spring, 5-fratne,6 -

trigger,7 - magazine, 8-handle,9 - cock spring, 10-bolt piąte, 11 -boltopening, 12 - adjustubiesafety bolt, 13-lockspring, 14- couers of the handle

Ryc. 3. Mechanizm ryglujący: 15 - opory ryglowe, 16- okienko wyrzutowezamka, 17 -wyciąg łusek, 18 - czółko trzonu zamkowego,19 - podajnik, 20 - wycięcia przerywacza,21 - iglica,22 - występy ryglowe, 23-wślizg nabojowy, 24 - szyna spustowa, 25 - przerywacze, 26 - wyrzutnik, 27 - zaczep kurkowy, 28 - kurek

Fig. 3. Bolt niechanism: 15 - bolt resistance, 16- ejector window ofthe lock,17 -cartridgeextractor, 18 - front of the breechlock,19 - cartridge feeder, 20 -cutting of thebreaker,21 - firing pin,22- bolt protrusion, 23-cartridge slip in, 24 -trigger raił, 25 -breakers, 26 -ejector, 27- cock holder, 28 -cock

trafia dnem na wyrzutnik (26) i zostaje wyrzucona przez okno wyrzutowe (16). Kurek, obracając się, zaczepia swym zę­ bem o ząb zaczepu kurkowego. Zamek, po dojściu do tylnego położenia, zaczy­ na pod działaniem sprężyny powrotnej przemieszczać się do przodu i zabiera podajnikiem (19) nowy nabój z maga­ zynka (7). Nabój ten, poruszając się po wślizgu (23) wchodzi do komory nabojo­ wej. Lufa, pod naciskiem czółka trzonu zamkowego, zaczyna przesuwać się do przodu i podnosić do góry w wyniku współpracy otworu w płytce ryglowej z osią zatrzasku zamka. Występy ryglowe zachodzą za opory ryglowe, łącząc lufę z zamkiem. W tym czasie pazur wyciągu zaskakuje za kryzę łuski, a występy w szynie spustowej trafiają w wyżłobienia wykonane w zamku i przesuwają się do góry pod działaniem swej sprężyny. Szy­ na spustowa zazębia się z zaczepem kurkowym, a lufa wraz z zamkiem zatrzy­ mują się, gdyż tylna krawędź otworu w płytce ryglowej opiera się o oś zatrzasku zamka.

W celu oddania strzału należy nacis­ nąć na język spustowy (6). Szyna spu­ stowa napiera na zaczep kurkowy, który, obracając się wokół własnej osi, zwalnia kurek. Ten, pod wpływem swej sprężyny (9), zamontowanej w tylnej części chwy­ tu, przemieszcza się raptownie do przo­ du i uderza z dużą energią w tylną część iglicy. Iglica porusza się do przodu i ude­ rza grotem w spłonkę naboju, zbijając ją. Następuje detonacja ładunku inicjujące­ go, zawartego w spłonce, a następnie miotającego (prochu). Iglica cofa się pod naciskiem swej sprężyny, aż do momen­ tu gdy jej tylna część oprze się o kurek.

kaliber liczba pól szerokość pól skok gwintu kąt skrętu gwintu -500 J, -131 mm, - 33 mm, - 203 mm, -120 mm, - 9 mm, -6, - 1,8 mm, -250 mm, - 6°20', kierunek skrętu gwintu - prawy, prędkość początkowa pocisku energia wylotowa pocisku wysokość broni szerokość broni długość broni długość lufy ..

Z CAŁEGO

KRAJU

W ciągu ostatnich kilku lat następuje lawinowy wzrost liczby przestępstw do­ konywanych z użyciem broni palnej. Jest to najczęściej broń współczesna, prze­ mycana z zagranicy, a istotną jej część stanowi broń produkowana na terenie byłej Czechosłowacji. Dlatego też Wy­ dział Badań Broni i Balistyki CLK KGP został zmuszony do prowadzenia samo­ dzielnych prac (brak zarówno na rynku polskim jak i zagranicznym katalogów specjalistycznych o tej tematyce) mają­ cych na celu ustalenie parametrów prze­ wodów lufy dla popularnych, współczes­ nych pistoletów oraz charakterystycz­ nych śladów na odstrzelonych łuskach.

Na łusce odstrzelonego naboju wy­ stępują ślady powstałe w trakcie strza­ łu na skutek współdziałania części składowych broni i prężności gazów prochowych. Dla potrzeb identyfikacji grupowej omawianych pistoletów naj­ większą wartość przedstawiają ślady czółka trzonu zamkowego, wzajemne usytuowanie kątowe śladów wyrzutni- ka i pazura wyciągu (ryc. 4, 5). Ze względu na fakt, że łuska jest bryłą obrotową i nie można ustalić na niej płaszczyzny odniesienia, dlatego pod­ czas omawiania ułożenia ww. śladów przyjmuje się takie położenie łuski, ja­ kie występuje podczas prawidłowego strzału. Dla ułatwienia opisu posłużo­ no się układem godzin na tarczy zega­ rowej.

Ślad grotu iglicznego, znajdujący się w centralnej części spłonki (ryc. 5a) ma średnicę około 1,7 mm i głębokość około 0,6 mm. Wśród badanych pisto­ letów występowały dwa kształy grota. Jeden półkolisty o gładkiej powierzch­ ni, a drugi o kształcie ściętego stożka z widocznymi spiralnymi śladami obró­ bki. Niekiedy na śladzie grota igliczne­ go występuje ześlizg (ryc. 6). Mecha-długość lini celowniczej - 160 mm, masa broni:

- bez naboi - 1000 g, - z nabojami - 1180 g,

pojemność magazynka - 15 naboi.

zie - godz. 2-330 (ryc. 5b). Na wysoko­ ści tego śladu na powierzchni dna łu­ ski, przy samym brzegu widoczne jest ułożone pionowo niewielkie zgrubie­ nie (wybrzuszenie), będące

odwzoro-kroju kształt trójkątny, a jego powierz­ chnia czołowa ułożona jest skośnie do osi pistoletu. Jego owalny ślad (ryc.5c) znajduje się na krawędzi łuski - godz. 8. Kąt między śladami pazura wyciągu i wyrzutnika wynosi około 150°. waniem gniazda, w którym zamonto­ wany jest wyciąg łusek.

Wyrzutnik umieszczony z lewej strony szkieletu (ryc. 4c) ma w

prze-Ryc. 5. Teoretyczne i praktyczne rozmieszczenie śladów na dnie łuski odstrzelonej z pistoletu ĆZ mod. 75 (85) kal. 9 mm: a - ślad grota iglicznego, b - ślad pazura wydągu, c - ślad wyrzutnika, d - ślad trójkątne­ go wycięcia, w którym porusza się wyrzutnik

Fig. 5. Theorelical and practical dislribution of marks on the cartridge base,fired front thepistol ĆZ model 75 (85), cal. 9 mm: a - firing pin tracę, b - cartridge cctraclor tracę, c-ejector mark, d - mark front trangularculting,where ejector merues

nizmu jego powstawania nie można wytłumaczyć na podstawie konstrukcji broni, jednakże ześlizgi widoczne były na łuskach wystrzelonych ze wszy­ stkich badanych

pistoletów. W tra­ kcie próbnych strzelań dla każ­ dego pistoletu nie stwierdzono za­ leżności między li­ czbą naboi w ma­ gazynku a liczbą łusek z ześlizgami (najczęściej jedna lub dwie). Nie stwierdzono tak­ że, aby ślady te powstawały na łu­ skach naboi uło­ żonych w tym sa­ mym miejscu w magazynku. Pazur wyciągu (ryc. 4b), którego szerokość wynosi 4,9 mm, pozosta­ wia swój ślad po prawej stronie, we wtoku łuski

nakry-a - grot igliczny, b - pnakry-azur wyciągu, c - wyrzutnik

Fig. 4. Frontalpart of the breechlock of the pistol ĆZ model 75 (85), cal 9 mm: a -firing pin, b - cartridge extractor, c - ejector

Z CAŁEGO KRAJU

Wnioski

KRYMINALISTYKI

200-201

56

Ryc. 6. Dno łuski odstrzelonej z pistoletu ĆZ mod. 75 (85) kal. 9 mm z widocznym śladem ześlizgu Fig. 6. Cartridge base, fired from pistol ĆZ model 75 (85) cal. 9 mm wiih uisible slide-down marks

Na wystrzelonym pocisku występu­ ją ślady powstałe w wyniku jego wci­ nania się i poruszania w gwintowanym przewodzie lufy, a w niektórych syste­ mach broni, także ślady pozostawione przez inne części broni (np. ślady za­ trzasku zamka lub wślizgu nabojowe­ go). Dla potrzeb identyfikacji grupowej największą wartość przedstawiają: li­ czba i szerokość pól oraz kierunek i kąt skrętu gwintu.

Na podstawie przeprowadzonych pomiarów szerokości śladów pól gwin­ towych, znajdujących się na poci­ skach wystrzelonych z badanych pi­ stoletów, ustalono, że średnia wartość tego parametru wynosi 1,8 mm, przy czym zawierał się on w granicach mię­ dzy 1,72 mm a 1,86 mm. Powyższa wartość zgadza się z wynikami pomia­ rów szerokości pól gwintowych prze­ wodów luf ww. pistoletów. Szerokość pól mierzono przy wylotach luf (ryc. 7).

Kąt skrętu gwintu obliczono na pod­ stawie skoku gwintu (250 mm) i śred­ nicy przewodu lufy mierzonej po po­ lach (8,75 mm), a także dokonano po­ miaru tego parametru na mikroskopie pomiarowym. Ustalono, że wartość kąta otrzymana z pomiarów wynosi 6x19’, pokrywasię onaze średnią war­ tością kąta otrzymaną z pomiarów, tj. 6°18' (wartość tego kąta wahała się w czasie pomiarów od 6°11’ do 6°24'). Dla uproszczenia przyjęto, że kąt ten wynosi 6°20’.

Przedstawione wyniki badań śla­ dów znajdujących się na łuskach i po­ ciskach pochodzących od naboi pisto­ letowych kal. 9 mm wz. Luger, odstrze­ lonych z pistoletu ĆZ mod. 75 (85) kal. 9 mm pozwalają na przeprowadzenie identyfikacji grupowej, tzn. na ustale­ nie, że naboje te zostały odstrzelone z pistoletu powyższego systemu.

W przypadku badania łusek najbar­ dziej charakterystyczny jest ślad

czół-In this paper are described construc- tion and principle of operation of the pistols ĆZ (Ćeska Zbrojovka) model 75 and model 85, cal. 9 mm (pistol model 85 is improved and adjusted for left/handed shooters version of pistol model 75) and marks on cartridge cases and projectiles resulting from pistol cartridges cal. 9 mm mod. Luger fired using both pistols. Class Identification basis for these pistols (parameters of borę canal and charac- teristic marks on fired cartridge cases) was established as result of examinations of four pistols. These examinations were the basis for state- ment, that on the cartridge cases the most characteristic mark derives from the frontal part of the breechlock and sporadic sliding-down markfrom firing pin.

ka trzonu zamkowego, cechujący się trójkątnym gładkim śladem, ułożonym w lewej dolnej części dna oraz drobną podłużną wypukłością, leżącą po przeciwnej stronie, przy krawędzi. Po­ została część tego śladu pokryta jest podłużnymi, równolegle ułożonymi ry­ sami. Ponadto przy większej liczbie łusek bardzo prawdopodobne jest wy­ stąpienie jednego lub kilku śladów ze­ ślizgu, co też pozwoli na ustalenie sy­ stemu broni.

W czasie badań pocisków należy największą uwagę zwrócić na dokład­ ność pomiaru szerokości pól i kąta skrętu gwintu, ponieważ tylko na pod­ stawie tych dwóch parametrów można przeprowadzić identyfikację grupową tego systemu broni. Liczba pól (6) i kierunek skrętu gwintu (prawy) są ty­ powe dla pistoletów tego kalibru. W przypadku pocisku nawet nieznacznie zdeformowanego, gdzie pomiary o- barczone są kilku- a niekiedy i kilku- nastoprocentowym błędem, identyfi­ kacja ta jest jw znacznym stopniu utru­ dniona, gdyż kąt skrętu gwintu wię­ kszości pistoletów tego kalibru, waha się w przedziale od 6°10’ do 6°40’, a szerokość pól od 1,6 mm do 2,4 mm.

Andrzej Matkowski

Ryc. 7. Ślad pola gwintowanego przewodu lufy, znajdujący się na pocisku wystrzelonym z pistole­ tu ĆZ mod. 75 (85) kal. 9 mm

Fig. 7. Marks of the riflal field of the borę canal, found on the cartridge fired from the pistol ĆZ model 75 (85), cal. 9 mm

Czółko trzonu zamkowego pokryte jest ułożonymi równolegle pionowymi ry­ sami, powstałymi w procesie produkcji. Rysy te odwzorowują się na łusce, a na godz. 7-830 łuski pozostaje gładkie pole w kształcie trójkąta (ryc. 5d), pokrywają­ ce się z wycięciem w trzonie zamkowym, w którym porusza się wyrzutnik. Widocz­ ne na ryc. 5 przesunięcie śladu wyrzut- nika względem centralnej części opisa­ nego śladu wynika z faktu, że powstają one w różnych momentach. Ślad czółka powstaje wtedy, gdy lufa jest zaryglowa­ na. W czasie odryglowania lufa obniża się, a ponieważ łuska tkwi jeszcze w komorze nabojowej, więc i ona niezna­ cznie przesuwa się do dołu. W tej nowej pozycji, łuska przytrzymywana jest przez pazur wyciągu w czasie ruchu zamka do tyłu. To przesunięcie powoduje, że wy­ rzutnik pozostawia ślad nie w centralnej część śladu ww. wycięcia tylko na jego górnej krawędzi.