STARANIA O UTRACON• KAPLIC ZBORU KOåCIO£A
CHRZEåCIJAN BAPTYST”W W POZNANIU W LATACH 1945ñ1956
1. KOåCI”£ BAPTYSTYCZNY.
CHARAKTERYSTYKA TEOLOGII I KR”TKI SZKIC HISTORYCZNY 1.1. Teologia
Specyfikπ protestantyzmu jest wspÛ≥istnienie w nim szeregu kierunkÛw i nurtÛw teolo-gicznych, wyznaÒ i Koúcio≥Ûw. Jednym z nich jest KoúciÛ≥ baptystyczny, ktÛry w ostat-nich dwÛch stuleciach sta≥ siÍ jednym z wiÍkszych protestanckich denominacji. Wraz z innymi wyznaniami protestanckimi KoúciÛ≥ baptystyczny podziela przekonanie o tym, iø: ó Biblia jest najwaøniejszym autorytetem w sprawach wiary i moralnoúci;
ó zbawienie cz≥owieka nastÍpuje w wyniku dzia≥ania niczym niezas≥uøonej ≥aski Boga; ó zbawienia cz≥owiek moøe dostπpiÊ nie przez uczynki, lecz jedynie przez wiarÍ w úmierÊ Jezusa Chrystusa na krzyøu, ktÛry umar≥ za grzechy wszystkich ludzi; ó jedynym poúrednikiem pomiÍdzy Bogiem a cz≥owiekiem jest Jezus Chrystus, nie
wystÍpuje zatem w protestantyzmie kult úwiÍtych i kult maryjny;
ó celibat duchowieÒstwa nie znajduje teologicznego uzasadnienia w Biblii. KoúciÛ≥ baptystyczny, bÍdπc zaliczany do grupy wolnych Koúcio≥Ûw chrzeúcijaÒ-skich, w ramach protestantyzmu odrÛønia siÍ od tradycyjnych wyznaÒ protestanckich, ktÛre powsta≥y w XVI w. ó koúcio≥a ewangelicko-augsburskiego (luteraÒskiego), ewan-gelicko-reformowanego (kalwiÒskiego) i anglikaÒskiego nastÍpujπcymi przekonaniami teologicznymi:
ó kongregacjonalistycznym ustrojem Koúcio≥a: kaødy zbÛr jest niezaleønπ i autono-micznπ jednostkπ; w zborze w≥adzÍ sprawujπ wszyscy wierzπcy cz≥onkowie, ktÛrzy wybierajπ przed niπ odpowiedzialnπ radÍ zborowπ oraz powo≥ujπ pastora; ó teologiπ chrztu: obrzÍd ten, bÍdπc konsekwencjπ úwiadomej wiary jednostki w to,
øe Jezus poniÛs≥ úmierÊ na krzyøu za jej grzechy, jest udzielany przez zanurzenie ludzi doros≥ych; nie praktykuje siÍ chrztu niemowlπt;
ó zasadπ rozdzia≥u Koúcio≥a od paÒstwa; paÒstwo nie powinno ingerowaÊ na rzecz jakiejkolwiek grupy religijnej, a jednostce naleøy zagwarantowaÊ wolnoúÊ sumienia1.
1Opieram siÍ na nastÍpujπcych prezentacjach teologii baptystycznej: K. Bednarczyk, ChrzeúcijaÒstwo
ewangeliczne a katolicyzm, Warszawa 1976; H. Cook, O co walczπ baptyúci, Warszawa 1963; B. Hays, J.E. Steely, The Baptist Way of Life, Macon, GA, 1981; H.H. Hobbs, The Baptist Faith and Message, Nashville 1989; K. Karski, Protestanckie wspÛlnoty wolnokoúcielne, ìStudia i Dokumenty Ekumeniczneî 1995, XI, nr 1.
1.2. Baptyzm w úwiecie
Baptyzm wy≥oni≥ siÍ na poczπtku XVII w. na Wyspach Brytyjskich2 w rezultacie kontrowersji i sporÛw pomiÍdzy przedstawicielami paÒstwowego Koúcio≥a anglikaÒskiego a zwolennikami purytanizmu domagajπcymi siÍ g≥Íbokiej reformy Koúcio≥a w duchu teologii kalwiÒskiej3. Za≥oøycielem tego koúcio≥a by≥ John Smyth, ktÛry na poczπtku XVII w. sta≥ siÍ zwolennikiem radykalnej reformy paÒstwowego Koúcio≥a anglikaÒskie-go. Obawiajπc siÍ przeúladowaÒ religijnych, Smyth wraz ze swoim najbliøszym wspÛ≥-pracownikiem Thomasem Helwysem i grupkπ zwolennikÛw wyjecha≥ w 1607 r. do Amsterdamu. Tam przy≥πczy≥ siÍ do Koúcio≥a kongregacjonalistycznego, utworzonego przez angielskich emigrantÛw religijnych oraz zapozna≥ siÍ z teologiπ mennonitÛw, ktÛrzy praktykowali chrzest ludzi doros≥ych udzielany im przez zanurzenie na znak uwierzenia i postanowienia g≥Íbokiej odnowy moralnej. Przekonany o s≥usznoúci tego stanowiska w 1609 r. Smyth wprowadzi≥ ten obrzπd do kierowanej przez siebie wspÛlnoty religijnej. Cz≥onkowie wspÛlnoty wkrÛtce powrÛcili (1612 r.) do Anglii, zak≥adajπc w Spatefield ko≥o Londynu pierwszy zbÛr baptystyczny. Przeúladowania baptystÛw w Wielkiej Brytanii zmusi≥y ich do emigracji do StanÛw Zjednoczonych, gdzie wkrÛtce stali siÍ najpotÍøniejszπ denominacjπ protestanckπ.
NajwiÍksze znaczenie dla rozwoju baptyzmu w Europie mia≥o pojawienie siÍ tego wyznania w Niemczech. W po≥owie XIX w. za sprawπ baptystycznego misjonarza Johana Gerarda Onckena wyznanie to rozprzestrzeni≥o siÍ w Europie Wschodniej, obejmujπc najpierw mniejszoúÊ niemieckπ zamieszkujπcπ te tereny, a pÛüniej rdzenne narody.
1.3. Baptyzm na ziemiach polskich
W taki sposÛb pojawi≥o siÍ wyznanie baptystyczne na ziemiach polskich. Pierwszy zbÛr powsta≥ w 1844 r. w Elblπgu, za≥oøony przez Onckena. W latach czterdziestych XIX w. kolejne zbory baptystyczne powstawa≥y na Dolnym ålπsku: we Wroc≥awiu, WÛjtowicach i Legnicy, na Pomorzu: w Miastku, Szczecinie, åwiebodzicach i Reczy, oraz w Gojdach na Warmii i Mazurach. Jednakøe dla rozwoju baptyzmu polskiego najwiÍksze znaczenie mia≥o nawrÛcenie siÍ 28 listopada 1858 r. luteraÒskiego nauczy-ciela szkÛ≥ki niedzielnej Gotfryda Alfa (1831ñ1898). Trzy lata pÛüniej za≥oøy≥ on pierwszy zbÛr na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego, ktÛry zapoczπtkowa≥ pÛüniej dzia≥alnoúÊ misyjnπ wúrÛd ludnoúci polskiej i ukraiÒskiej. Przed I wojnπ úwiatowπ sku-pisko baptystÛw w KrÛlestwie Kongresowym liczy≥o 4,8 tys. cz≥onkÛw w siedemnastu zborach, a na Wo≥yniu 1,7 tys. w czterech zborach, co daje ≥πcznπ liczbÍ 6,5 tys. osÛb. W okresie II Rzeczypospolitej Zjednoczenie S≥owiaÒskich ZborÛw BaptystÛw liczy-≥o 7015 osÛb skupionych w 86 zborach, a Unia BaptystÛw JÍzyka Niemieckiego
(35); LondyÒskie Wyznanie Wiary z roku 1689, b.m.w., b.r.w.; Wyznanie Wiary Polskiego Koúcio≥a BaptystÛw [w:] Wyznania wiary protestantyzmu. WybÛr tekstÛw ürÛd≥owych, red. Z. Pasek, KrakÛw 1995, s. 108--111. T.J. ZieliÒski, Podstawowe dogmatystyczne wyznaczniki baptystycznej toøsamoúci konfesyjnej. ìBaptystyczny Przeglπd Teologicznyî, 2002, t. 1, s. 53ñ66.
2D. R. Kirkwood, European Baptists: a Magnificient Minority, Valley Forge, PA 1981, s. 11ñ27; R.G. Torbert,
A History of the Baptists, Philadelphia 1959, s. 62ñ84.
3Por.: T.J. ZieliÒski, Purytanizm. Zarys dziejÛw, ideologii i obyczajÛw anglosaskiego ruchu reformacyjnego,
posiada≥a 8085 cz≥onkÛw w 41 zborach4. W okresie PRL-u liczebnoúÊ Koúcio≥a Chrze-úcijan BaptystÛw oscylowa≥a miÍdzy dwoma (lata piÍÊdziesiπte) a czterema tys. (lata osiemdziesiπte).
1.4. Poczπtki baptyzmu w Poznaniu
Historia I Zboru Koúcio≥a Chrzeúcijan BaptystÛw w Poznaniu siÍga poczπtkÛw XX w. Poczπtkowo, pod koniec XIX w., baptyúci zbierali siÍ w podpoznaÒskim Strzyøewie. W dniu 6 IV 1902 r. komitet za≥oøycielski, w sk≥ad ktÛrego weszli: Currant, Kromm, Meyer, H. Liebig, og≥osi≥ powstanie zboru. W momencie powstania zbÛr liczy≥ ok. dwu-stu osÛb. Jego pierwszym pastorem by≥ A. Majewski, ktÛry w paüdzierniku 1903 r. przeniÛs≥ siÍ do Gniezna. Na jego miejsce przyby≥ C. Rode, ktÛry funkcjÍ tÍ pe≥ni≥ przez trzy lata. 30 paüdziernika 1906 r. pastorem zboru zosta≥ przyby≥y z Halle Robert Drews, ktÛry funkcjÍ tÍ sprawowa≥ przez blisko czterdzieúci lat. Przed pierwszπ wojnπ úwia-towπ zbÛr zatrudnia≥ kaznodziejÍ pomocniczego Paula Schilda, na sta≥e mieszkajπcego w Trzemesznie, oraz pracownika misyjnego Jana Petrasza, ktÛry dzia≥a≥ wúrÛd ludnoúci polskiej w Poznaniu. RozwÛj zboru by≥ na tyle znaczny, øe w 1910 r. wybudowano kaplicÍ i kamienicÍ przy ul. Przemys≥owej 48. Poniewaø w myúl pruskiego prawa wyznaniowego baptyúci nie byli uznanym publicznym zwiπzkiem wyznaniowym, zbudowane obiekty sta≥y siÍ formalnie w≥asnoúciπ pastora Roberta Drewsa i Konstan-tego Hendela, choÊ by≥y zarzπdzane i s≥uøy≥y ca≥ej poznaÒskiej wspÛlnocie baptystycz-nej. Przed I wojnπ úwiatowπ KoúciÛ≥ baptystÛw liczy≥ ok. 600ñ800 cz≥onkÛw, g≥Ûwnie pochodzenia niemieckiego. Polska spo≥ecznoúÊ baptystyczna sk≥ada≥a siÍ z oúmiu rodzin i kilku ma≥øeÒstw mieszanych.
Zmiana granic spowodowana powstaniem niepodleg≥ego paÒstwa polskiego po I wojnie úwiatowej wp≥ynÍ≥a na funkcjonowanie zboru. Gdy pod koniec 1919 r. do Niemiec wyjecha≥o ok. dwustu osÛb, w zborze poznaÒskim pozosta≥o w 638 cz≥on-kÛw. W okresie miÍdzywojennym niemieckie zbory baptystyczne naleøa≥y do Unii BaptystÛw Niemieckich. Natomiast zbory sk≥adajπce siÍ z Bia≥orusinÛw, PolakÛw i Ukra-iÒcÛw by≥y zrzeszone w Unii BaptystÛw S≥owiaÒskich. Przedwojenny zbÛr poznaÒski prowadzi≥ intensywnπ dzia≥alnoúÊ misyjnπ, ktÛrej rezultatem by≥o m.in. za≥oøenie zboru w Czerminie ko≥o Ostrzeszowa (1922 r.) i w Katowicach (1923 r.) oraz prowadzenie filii w dziewiÍciu miejscowoúciach na terenie Wielkopolski. Pomimo øe zbÛr w Pozna-niu naleøa≥ do Unii BaptystÛw Niemieckich, liczebnoúÊ baptystÛw pochodzenia pol-skiego by≥a na tyle duøa, øe zbÛr ten zatrudnia≥ polskich kaznodziei pomocniczych, ktÛrzy prowadzili regularnπ pracÍ duszpasterskπ wúrÛd PolakÛw. Przed II wojnπ úwia-towπ funkcjÍ tÍ pe≥nili: S. BiliÒski, P. Prokopczuk oraz sÍdzia K. Libal. Dorywczo s≥uøyli kaznodziejowie: R. Szenknecht, L. Miksa, A. Miksa i K. Strzelec.
2. WALKA O PRZETRWANIE. ZABIEGI O ODZYSKANIE UTRACONEJ KAPLICY PRZEZ ZB”R CHRZEåCIJAN KOåCIO£A BAPTYST”W W POZNANIU W LATACH 1945ñ1956 Po zakoÒczeniu II wojny úwiatowej przesiedlenia ludnoúci niemieckiej znacznie zak≥Ûci≥y øycie spo≥ecznoúci baptystÛw. Jednakøe okupacjÍ hitlerowskπ przetrwali
polscy cz≥onkowie wspÛlnoty, na ktÛrych w istniejπcych warunkach spoczÍ≥a odpo-wiedzialnoúÊ za kontynuacjÍ dzia≥alnoúci zboru. W 1946 roku do zboru naleøa≥o szeúÊ osÛb5. Pozostawiany przez NiemcÛw majπtek przeszed≥ na w≥asnoúÊ Skarbu PaÒstwa. Taki los spotka≥ kaplicÍ i kamienicÍ uøytkowanπ przez poznaÒskich bapty-stÛw; obiekty te zosta≥y przejÍte przez Miejski Urzπd Informacji i Propagandy w Po-znaniu. WkrÛtce do Poznania przybyli baptyúci ó repatrianci ze Wschodu, a 20 czerwca 1946 r. pastorem zboru zosta≥ Jan Pancewicz. Rozpoczπ≥ on energiczne starania o od-zyskanie utraconej kaplicy. By≥o to moøliwe po legalizacji Polskiego Koúcio≥a Ewan-gelicznych Chrzeúcijan BaptystÛw 4 maja 1946 r., ktÛry zosta≥ uznany za publiczno-prawny zwiπzek religijny.
W piúmie skierowanym do Ministerstwa Informacji i Propagandy w Warszawie 22 sierpnia 1946 r. prezes Naczelnej Rady Koúcio≥a A. Kircun i jej sekretarz S. Krakie-wicz zwracali siÍ z proúbπ ìo wydanie podleg≥ym urzÍdom zarzπdzenia zwolnienia úwiπtyni z umieszczonego w niej Domu Kultury i przekazania jej Polskiemu Koúcio≥owi Ewangelicznych Chrzeúcijan BaptystÛwî6.
O dziwo odpowiedü w≥adz by≥a pozytywna, Wydzia≥ Powierniczy OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego pisa≥ do Zarzπdu Miejskiego sto≥ecznego miasta Poznania z 17 wrzeúnia 1946 r. ìNa podstawie pisma UrzÍdu WojewÛdzkiego PoznaÒskiego z dnia 4 IX 1946 r. [Ö] OkrÍgowy Urzπd Likwidacyjny w Poznaniu uprasza Zarzπd Miejski o wy≥πczenie wymienionych obiektÛw [kaplica i kamienica ó K. B.] z przekazu nieruchomoúci przekazanych w piúmie z dnia 1 I 1946 [Ö] i oddanie Gminie Ewan-gelicznych Chrzeúcijan BaptystÛw do wy≥πcznej dyspozycjiî7. Pismo to podpisa≥ Naczelnik Wydzia≥u Powierniczego mgr A. Friese.
Pierwszym pok≥osiem tej decyzji by≥o przyznanie 17 wrzeúnia 1946 r. pastorowi Pancewiczowi przez Wydzia≥ Kwaterunkowy Zarzπdu Miejskiego mieszkania nr 17 przy ul. Przemys≥owej 48, sk≥adajπcego siÍ z czterech i pÛ≥ pokoju oraz kuchni8. Okaza≥o siÍ jednak, øe przyznane mieszkanie zosta≥o juø zasiedlone przez kogoú innego. W praktyce rodzina PancewiczÛw dysponowa≥a dwoma pokojami i po≥owπ jednego. Sublokatorzy Pancewicza mieli nakaz eksmisji i przydzielono im mieszkanie w innym rejonie miasta. Jednakøe oni odwo≥ywali siÍ od decyzji administracyjnej i przez ca≥e osiem lat trwa≥y k≥Ûtnie, pisano skargi, a wspÛ≥lokatorzy i uprzykrzali øycie rodzinie PancewiczÛw. Inna rodzina zajÍ≥a piwnice naleøπce do przydzielonego mieszkania i teø nie by≥o sposobu, aby je odzyskaÊ. W tej sprawie pisano pisma do Nadzwyczajnej Komisji Mieszkaniowej przy Prezesie Rady MinistrÛw (23 czerwca 1947 r.; 21 paüdzier-nika 1947 r.).
Urzπd Likwidacyjny ó jak siÍ pÛüniej okaza≥o ó podjπ≥ decyzjÍ o zwrocie kaplicy, opierajπc siÍ na fakcie uøytkowania przed 1 IX 1939 budynku przez gminÍ baptystycz-nπ. Uzna≥, øe jest ona w≥asnoúciπ niemieckiej osoby prawnej i z tego tytu≥u przekaza≥ do uøytkowania parafii chrzeúcijan baptystÛw w Poznaniu. Najgorzej, øe Ûwczesna decyzja UrzÍdu Likwidacyjnego by≥a nieprecyzyjna i mog≥a oznaczaÊ: przekazanie na w≥asnoúÊ, prawo do dzierøawy wieczystej lub jedynie moøliwoúÊ korzystania z budyn-ku. W innym piúmie okreúlono to przekazanie jako ìpod dozÛrî. W praktyce jednak
5A. Seweryn, Leksykon baptystÛw w Polsce po roku 1945, Warszawa 2007, s. 129.
6Archiwum I Zboru Koúcio≥a Chrzeúcijan BaptystÛw w Poznaniu, Pismo do MIiP w Warszawie, 22 VIII
1946 r.
7Ibidem, Pismo do Zarzπdu Miejskiego sto≥. m. Poznania w Poznaniu, 17 IX 1946 r. 8Ibidem, Orzeczenie nr rep. V.II.4784.
kaplica nie zosta≥a przekazana, gdyø Kuratorium Szkolne OkrÍgu PoznaÒ lokalu nie zwolni≥o. NaboøeÒstwa musia≥y zatem odbywaÊ siÍ w prywatnym mieszkaniu pastora zboru. WkrÛtce okaza≥o siÍ, øe narastajπcym problemem byli ha≥aúliwi uøytkownicy kaplicy, w ktÛrej urzπdzano kursy taÒca. W piúmie do Wydzia≥u Spo≥eczno-Politycz-nego UrzÍdu WojewÛdzkiego w Poznaniu z 24 lutego 1947 r. skarøono siÍ na kursy taÒca organizowane w dni wolne od pracy, ktÛre uniemoøliwiajπ lokatorom wypoczy-nek. Mimo danych przyrzeczeÒ ìodbywajπ siÍ kursy taÒca (nawet w niedzielÍ w czasie naboøeÒstwa w dniu 23. 2. 47 r.) w sali Domu Kultury tuø nad g≥owπ lokatorÛw do tego stopnia, øe tynk sufitowy odpada. Takie zak≥Ûcanie spokoju ludziom pracy, ktÛrzy potrzebujπ wypoczynku po spe≥nieniu swych obowiπzkÛw s≥uøbowych jest nie moø-liweî9. Na skierowane do niego pismo, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny UW odpowie-dzia≥ dopiero 23 maja 1947 r.: ìUrzπd WojewÛdzki oznajmia, øe zdaniem Zarzπdu Miejskiego, ktÛry sprawÍ na miejscu zbada≥, wymienione kursy nie zak≥Ûcajπ spokoju lokatorÛwî. Kursy taÒca trwa≥y nadal i nadal odpada≥ tynk z sufitu, dopÛki úwiadkiem tej sytuacji nie sta≥ siÍ funkcjonariusz MO. W piúmie do Wydzia≥u Spo≥eczno-Politycz-nego UrzÍdu WojewÛdzkiego PoznaÒskiego z 17 stycznia 1948 r., podpisaSpo≥eczno-Politycz-nego przez mieszkaÒcÛw kamienicy, czytamy: ìDotychczas cierpliwie znosiliúmy ten stan faktyczny ale jednak poniewaø w/w taÒce nie tylko zak≥Ûcajπ nasz spokÛj ale rÛwnieø powodujπ uszkodzenia sufitu i wstrzπsu øarÛwek czego úwiadkiem by≥ w tymczasie obecny u nas funkc.[jonariusz] Milicji Obywatelskiej Ob. Aszenberg Apoloniuszî10. W odpowiedzi UrzÍdu WojewÛdzkiego z 10 marca 1948 r. Kuratorium OkrÍgu Szkolnego PoznaÒ-skiego postanowiono przenieúÊ kursy taÒca do innego budynku11. Nie na d≥ugo jednak, gdyø wznowiono je w pierwszej po≥owie 1950 r.
Kiedy 10 grudnia 1948 r. ujawniono w hipotece, øe w≥aúcicielami kaplicy sπ osoby fizyczne: Robert Drews i Konstanty Hendel, od tego momentu w grÍ mog≥a wchodziÊ tylko dzierøawa wieczysta. W latach piÍÊdziesiπtych ca≥y czas trwa≥y starania o odzy-skanie zabranej w≥asnoúci. RÛwnolegle pastor Pancewicz zabiega≥ o powiÍkszenie powierzchni przyznanego i esksmisji k≥opotliwych lokatorÛw, ktÛrzy pomimo przydzie-lania lokali zastÍpczych, odwo≥ywali siÍ od decyzji Wydzia≥u Kwaterunkowego i nadal mieszkali przy ul. Przemys≥owej 48. Jednoczeúnie mnoøy≥y siÍ k≥Ûtnie i sprzeczki z sπsiadami, ktÛrzy nie akceptowali wyznania sπsiada. Pastor Pancewicz odwo≥ywa≥ siÍ w sprawie przyspieszenia wykwaterowania aø do Komitetu WojewÛdzkiego PPR, nie zdajπc sobie sprawy, øe w miÍdzyczasie rzπdzπca partia zmieni≥a nazwÍ na PZPR12. Nic wiÍc dziwnego, øe list ten nie odniÛs≥ øadnego skutku.
WymieniÍ tylko najwaøniejsze pisma i podjÍte przez w≥adze Koúcio≥a Chrzeúcijan BaptystÛw starania w sprawie odzyskania utraconej kaplicy:
ó 5 marca 1947 r. ó pismo prezesa Rady Naczelnej Koúcio≥a do Oddzia≥u Miejskiego Informacji i Propagandy w Poznaniu z proúbπ ìo przekazanie kaplicy [Ö] ob. Janowi Pancewiczowi, kaznodziei Gminy BaptystÛw w Poznaniuî13; w odpowiedzi skie-rowano Naczelnπ RadÍ Koúcio≥a do Kuratorium PoznaÒskiego OkrÍgu Szkolnego, a kurator ó do Ministerstwa Oúwiaty;
9Ibidem, Pismo do UrzÍdu WojewÛdzkiego, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny, 24 II 1947 r.
10Ibidem, Pismo mieszkaÒcÛw domu przy ul. Przemys≥owej 48 do UrzÍdu WojewÛdzkiego
PoznaÒ-skiego, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny.
11Ibidem, Pismo UWP nr SPN II ó 2e/2/47, 10 III 1948 r. 12Ibidem, List do KW PPR, 29 III 1952 r.
ó 6 marca 1947 r. ó pismo prezesa Naczelnej Rady Koúcio≥a do OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego w Poznaniu z proúbπ o przyznanie na w≥asnoúÊ budynku przy Przemys≥owej 4814;
ó 28 maja 1947 r. ó pismo prezesa NRK do Ministerstwa Administracji Publicznej w sprawie ìprzyznania na w≥asnoúÊ budynku koúcielnego Gminy BaptystÛw w Po-znaniuî15;
ó 21 paüdziernika 1947 r. ó pismo prezesa NRK do ministra oúwiaty domagajπce siÍ zwrotu kaplicy: ìúwiπtynia ta dana jest pod dozÛr Koúcio≥owi BaptystÛw w Po-znaniu, lecz z powodu trudnoúci zwolnienia jej przez dotychczasowego uøytkow-nika, przejÍcie tej úwiπtyni dotychczas nie nastπpi≥oî16;
ó 24 sierpnia 1948 r. ó wniosek do UrzÍdu WojewÛdzkiego w Poznaniu o wypo-wiedzenie umowy dzierøawnej dla zarzπdu Kuratorium (umowa wygas≥a 31 grud-nia 1948 r.) celem przekazagrud-nia obiektu zborowi17;
ó 7 lutego 1949 r. ó podanie do Zarzπdu Miejskiego w Poznaniu o przekazanie na w≥asnoúÊ lub ewentualne wydzierøawienie kaplicy przy ul. Przemys≥owej18. ó 7 lutego 1949 r. ó podanie w tej samej sprawie skierowane do OkrÍgowego
UrzÍdu Likwidacyjnego w Poznaniu, w ktÛrym wyjaúniano, øe ìprzed 1.IX.1939 faktycznymi w≥aúcicielami nieruchomoúci przy ul. Przemys≥owej by≥a gmina wyzna-niowa baptystÛw niemieckich ó zaú formalnymi, hipotecznymi w≥aúcicielami by≥y dwie osoby prywatne ó Niemcy, ó a to z powodu, øe KoúciÛ≥ BaptystÛw przed 1939 r. nie by≥ uznany za publicznoprawny zwiπzek religijny, w konsekwencji czego nie mÛg≥ posiadaÊ majπtku nieruchomegoî19;
ó 16 sierpnia 1949 r. ó podanie prezesa NRK do Ministerstwa Administracji Publicz-nej o ìwyraøenie zgody na uøytkowanie przez PKChB nieruchomoúci po≥oøoPublicz-nej przy ul. Przemys≥owej 48;20î
ó 20 sierpnia 1949 r. ó podanie Zarzπdu Parafii PKChB do Departamentu Wyzna-niowego MAP w Warszawie21;
ó 8 paüdziernika 1949 r. ó proúba o zwrÛcenie kaplicy BaptystÛw Parafii PKChB w Poznaniu skierowana do ìWielce Szanownego Obywatela Prezydenta Rzeczy-pospolitej w Warszawieî. Proúba rozpoczyna≥a siÍ czo≥obitnym sformu≥owaniem: ìMy niøej podpisani cz≥onkowie w/w. koúcio≥a oúmielamy siÍ niniejszym zajπÊ cenny czas Ob. Prezydenta i znajπc Jego przychylnoúÊ do kaødego lojalnie usto-sunkowanego do Polski Ludowej wyznania, øywimy nadziejÍ, ze i nasza proúba wys≥uchana zostanieî. W proúbie pojawia siÍ argument, øe KoúciÛ≥ rzymskokato-licki przejπ≥ wszystkie kaplice poniemieckie w Poznaniu, a baptyúci pozostajπ bez budynku koúcielnego. List koÒczy siÍ adresem: ìPozostajemy w nadziei, øe nieba-wem bÍdziemy mogli w naszej w≥asnej kaplicy zanosiÊ mod≥y do Najwyøszego o pomyúlnoúÊ Polski Ludowej i jej Prezydentaî22;
14Ibidem, Pismo do OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego, 6 III 1947 r. 15Ibidem, Pismo do Ministerstwa Administracji Publicznej, 28 V 1947 r. 16Ibidem, Pismo do Ministerstwa Oúwiaty, 21 X 1947 r.
17Ibidem, Wniosek do UrzÍdu WojewÛdzkiego PoznaÒskiego, 24 VIII 1948 r. 18Ibidem, Podanie do Zarzπdu Miejskiego w Poznaniu, 7 II 1949 r.
19Ibidem, Podanie do OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego, 7 II 1949 r. 20Ibidem, Pismo do Ministerstwa Administracji Publicznej, Wydzia≥ Wyznaniowy.
21Ibidem, Podanie do Ministerstwa Administracji Publicznej, Wydzia≥ Wyznaniowy, 20 VIII 1949 r. 22Ibidem, Proúba do Wielce Szanownego Obywatela Prezydenta Rzeczypospolitej w Warszawie, 8 X
ó 4 listopada 1949 r. ó wniosek do Zarzπdu Nieruchomoúci Miejskich w Poznaniu23; ó 1 czerwca 1950 r. ó wniosek do UW (Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny) ìo spowo-dowanie zwolnienia naszej kaplicy przez Kuratorium jeøeli nie ca≥oúci to przynaj-mniej ma≥ej salkiî24;
ó 24 listopada 1952 r. ó pismo do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej z proúbπ o przydzielenie ma≥ej salki o rozmiarach szeúÊ na dziesiÍÊ m kw. oraz ma≥ej úwietlicy o powierzchni piÍÊ na cztery m kw. w dzielnicy Wilda celem odprawiania kultu religijnego25; w odpowiedzi Wydzia≥ Gospodarki Komunalnej 15 kwietnia 1953 r. zwrÛci≥ siÍ z proúbπ do Wydzia≥u Kwaterunkowego ìo przydzielenia w miarÍ moønoúci wolnej sali [Ö] na cele odprawiania kultu religijnegoî26; ó 9 maja 1953 r. ó Wniosek do WojewÛdzkiej Komisji Lokalowej z proúbπ o
udzie-lenie zezwolenia na wystosowanie wniosku do Prezydium MRN o przydzieudzie-lenie lokalu uøytkowego celem odprawiania kultu religijnego27;
ó 22 sierpnia 1953 r. ó po otrzymaniu zezwolenia WKL z≥oøenie wniosku do Pre-zydium MRN o przydzielenie salki mogπcej pomieúciÊ 73 osoby28;
ó 4 listopada 1953 r. ó pismo do WojewÛdzkiej Rady Narodowej stwierdzajπcy, øe pomimo prÛúb, ìøadnego lokum zastÍpczego dla naszych naboøeÒstw dotychczas nam nie wskazano i nie danoî29.
Starania te odnios≥y w koÒcu pewien niewielki sukces ó po eksmisji k≥opotliwych sublokatorÛw w≥adze kwaterunkowe przyzna≥y zwolnione dwa pokoje w celu odpra-wiania naboøeÒstw. 19 wrzeúnia 1954 r. nastπpi≥o uroczyste otwarcie sali do nabo-øeÒstw przy ul. Przemys≥owej 4830. Jednakøe koÒca istnienia PRL-u zborowi baptystÛw nie uda≥o siÍ odzyskaÊ utraconej kaplicy. W po≥owie lat szeúÊdziesiπtych zbÛr uzyska≥ nowy budynek przy ul. Grunwaldzkiej 53, kaplica zaú, o ktÛrπ toczono tak uporczywe boje, sta≥a siÍ w≥asnoúciπ juø II zboru Koúcio≥a Chrzeúcijan BaptystÛw dopiero w latach dziewiÍÊdziesiπtych.
3. PODSUMOWANIE
W Ûwczesnych warunkach realnego komunizmu starania o odzyskanie utaconego mienia nie przynios≥y øadnych rezultatÛw. NaboøeÒstwa musia≥y odbywaÊ siÍ w pry-watnym mieszkaniu kaznodziei, salach wynajmowanych od pokrewnych wyznaÒ bπdü pod go≥ym niebem. Dopiero w 1962 r. zbÛr uzyska≥ wykorzystywany do dziú budynek przy ul. Grunwaldzkiej 53 ó by≥π kostnicÍ Szpitala im. åwiÍcickiego Akademii Medycz-nej w Poznaniu. W podobMedycz-nej sytuacji znajdowa≥y siÍ wspÛlnoty baptystyczne w innych miastach zachodniej Polski. PrzejÍte przez w≥adze kaplice znajdowa≥y siÍ w Zielonej GÛrze, Kaliszu przy ul. PodgÛrnej 1, Joance k. Kalisza, Czerminie, Rynek nr 4, Ostrze-szowie przy ul. Zamkowej nr 148, Strzyøewie k. Poznania, Gorzowie Wielkopolskim,
23Ibidem, Wniosek do Zarzπdu Nieruchomoúci Miejskich w Poznaniu, 4 XI 1949 r.
24Ibidem, Wniosek do UrzÍdu WojewÛdzkiego w Poznaniu, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny, 1 VI 1950 r. 25Ibidem, Pismo do Prezydium MRN, 24 XI 1952 r.
26Ibidem, Pismo Prezydium MRN, 28 IV 1953 r.
27Ibidem, Pismo do WojewÛdzkiej Komisji Lokalowej, 9 V 1953 r. 28Ibidem, Wniosek do MRN, 22 VIII 1953 r.
29Ibidem, Pismo do WRN, 4 XI 1953 r. 30Ibidem, Pismo do MRN, 17 IX 1954 r.
Pile, Kostrzynie, Dπbie n. Nerem, Lubczynie k. Dπbia, Chodzieøy, Krzyøu i JÍdrze-jowie31.
Trudnoúci lokalowe i finansowe nie powstrzymywa≥y jednak rozwoju zboru. W okresie sprawowania urzÍdu pastora przez Jana Pancewicza spo≥ecznoúÊ baptystyczna w Po-znaniu wzros≥a od 6 do ok. 70ñ80 osÛb. W Wielkopolsce zbÛr poznaÒski posiada≥ ponadto filie m.in. w Kuünicy Myúliborskiej (k. Bralina), Wernikopolu (pow. KÍpno), Nowym Klukomie (pow. Choszczno).
Historia nieudanych staraÒ o odzyskanie utraconej kaplicy obok wymiaru lokalnego posiada jeszcze wymiar ogÛlnopolski. W literaturze przedmiotu utar≥o siÍ przekonanie o prze≥omowym znaczeniu roku 1956 w polityce wyznaniowej w≥adz PRL. Wtedy bowiem w≥adze mia≥y celowo popieraÊ koúcio≥y protestanckie czyniπc z nich przeciw-wagÍ dla koúcio≥a rzymskokatolickiego32. Tymczasem w odniesieniu przynajmniej do zboru baptystycznego takich dzia≥aÒ w≥adz nie moøna odnotowaÊ. Albowiem dopiero 6 lat pÛüniej zbÛr baptystyczny w Poznaniu otrzyma≥ sta≥y budynek. W tym przypadku rok 1956 nie jest øadnπ cezurπ, przynajmniej na terenie Wielkopolski i w odniesieniu do zboru baptystycznego. Warto zatem zwrÛciÊ uwagÍ, øe lokalna historia poszcze-gÛlnych wyznaÒ religijnych moøe byÊ podstawπ weryfikacji i modyfikacji czasem bezkrytycznie przyjmowanej periodyzacji dziejÛw PRL-u opartej przede wszystkim na kryteriach rozwoju politycznego.
31Ibidem, Pismo do OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego, 6 III 1947 r.
32R. Michalak, Koúcio≥y protestanckie i w≥adze partyjno-paÒstwowe w Polsce (1945ñ1956), Warszawa
