Między recentywizmem a etyką prostomyślności : księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Józefa Bańki

Między recentywizmem a etyką prostomyślności

Księga jubileuszow a z okazji 70 rocznicy urodzin

Profesora Józefa Bańki

Między recentywizmem a etyką prostomyślności

K się g a ju b ile u s z o w a z o k azji 70. ro czn icy u ro d zin

P rofesora J ó z efa B a ń k i

PR A C E NAUKOWE

U N IW ERSYTETU ŚLĄ SK IE G O W KATOWICACH

NR 2301

Między recentywizmem a etyką prostomyślności

Księga jubileuszowa

z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Józefa Bańki

pod redakcją

Pi o t r a Sk u d r z y k a

przy współpracy

Gr z e g o r z a M i t r o w s k i e g o

W y d a w n ic tw o U n iw e rsy te tu Ś ląskiego K atow ice 2005

R e c e n z e n t Le s z e k Ga w o r

nauczycieli. Dlatego spieszymy do Profesora z najserdeczniejszym i życze­

niam i zdrowia i pogody ducha, zam iast kw iatka czy butelki ofiarujem y ar­

tykuły do tej księgi. Będąc gośćmi jubileuszu, wszyscy jednocześnie czuje­

my się w jakim ś stopniu także jego bohateram i: życie Jubilata, Jego dzieła, myśli, zdania, decyzje i przygody są cząstką życia każdego publikującego w niniejszej księdze; i oczywiście nie tylko jego. M am y nadzieję, że rów ­ nież jakaś cząstka każdego z nas ubogaciła osobowość Jubilata.

Księgę rozpoczyna część traktująca bezpośrednio o osobie Ju bilata i Jego dorobku. Nakreślona tu została postać Profesora zarówno z perspekty­

wy oficjalnych faktów, jak i z bardzo cennej perspektyw y osobistej blisko­

ści przyjaciół oraz współpracowników. Artykuły urozmaicają żartobliwe tek­

sty i Toast na cześć Jubilata i W sprawie anonimu, czerpiące n atchnienie z n ie­

których elem entów rzeczywistości. Część kończą ciepłe fragm enty z recen­

zji Księgi jubileuszowej... Części II—IV grupują artykuły w edług obszarów b a ­ dawczych, których sekwencja w znacznym stopniu oddaje sekwencję roz­

woju zainteresow ań Jubilata. Części V i VI są refleksją filozofów o filozofii i niektórych postaciach z jej dziejów.

Poprzedni Jubileusz Profesora obchodziliśm y dziesięć lat tem u. Zo­

stał wtedy podsum ow any w księdze Rozważania o filozofii „a recentiori"..., przy­

gotowanej przez grono w spółpracow ników i przyjaciół Profesora, a zreda­

gowanej przez jednego z najbardziej oddanych spośród nich - Profesora Adolfa Szołtyska. Odsyłamy Czytelnika również do tam tej księgi.

Za serdeczną pomoc organizacyjną w opublikowaniu niniejszej księgi składamy podziękowania Jego Magnificencji Rektorowi U niwersytetu Ślą­

skiego Profesorowi Januszow i Janeczkowi, Prorektorowi Profesorowi W iesła­

wowi Banysiowi, Prodziekanom Wydziału Nauk Społecznych Profesorom Ryszardowi Kaczmarkowi i Bogdanowi Łom ińskiem u, przewodniczącem u Rady Wydawniczej W ydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego Profesorowi Cze­

sławowi Głombikowi, dyrektorom W ydawnictwa - Profesorowi M arkowi Pytaszowi i Pani m gr Małgorzacie Pogłódek, dyrektorowi Instytutu Filozofii Profesorowi Andrzejowi Kiepasowi i zastępcy dyrektora Profesorowi Bog­

danowi Dembińskiemu, dyrektorowi Oddziału Regionalnego w Katowicach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej mgr. Piotrowi Jasiczakowi oraz opieku­

nowi Studenckiego Koła Filozofów mgr. Tomaszowi Pawlakowi.

Piotr Skudrzyk, Grzegorz Mitrowski

Część I

O osobie Jubilata

Józef Bańka jednopojawieniowy

Droga, którą przebył Józef M arian Bańka, zaiste wym agała sił, jakie On, a niewielu innych posiada. Urodził się 27 lutego 1934 roku we wsi Nie- szków n a ziemi m iechow skiej, będącej pograniczem ziem i krakow skiej i świętokrzyskiej. W pobliżu wznoszą się m ury Działoszyc i Skalbmierza, w których trw a zaklęta dum a średniowiecznych tradycji miejskich. Ziemia m iechowska wydała znakomitych mężów kultury: Stanisława ze Skarbimie- rza (ok. 1360-1431), ówczesna nazw a Skalbmierza, teoretyka praw a m ię­

dzynarodowego, filozofa i teologa, pierwszego rektora odnowionej w 1400 roku Akademii Krakowskiej, walczącego na arenie międzynarodowej z za­

borczością Zakonu Krzyżackiego; M acieja K arpigę z M iechow a (1 4 5 7 - 1523), historyka, geografa, astrologa i lekarza, również profesora i w ielo­

letniego rektora Akademii Krakowskiej; przechodząc do współczesnej filo­

zofii - Józefa M arię Bocheńskiego ze wsi Czuszów (15 km od Nieszkowa), Tadeusza Płużańskiego oraz publikujących w tej Księdze jubileuszowej... Sta­

nisław a Jedynaka i Andrzeja Zachariasza. Ojciec Jubilata był obrotnym k u p ­ cem i przedsiębiorcą. M atka, z dom u Konewecka, w niosła do rodziny atm o ­ sferę szacunku dla kultury, a zwłaszcza dla jej postaci pielęgnowanej i roz­

wijanej przez jezuitów. Z dom u m atki wywodził się znany jezuita o. Józef Konewecki. Za patriotyczne kazania w ygłaszane w G dańsku został on przez hitlerow ców rozstrzelany w pierwszych dniach wojny. Atmosferę kultury dom u Bańków w chłonął w siebie również młodszy brat Jubilata - A ugus­

tyn, profesor psychologii pracy w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a obecnie w Uniwersytecie Śląskim.

Los nie oszczędzał surowości m łodem u Józefowi. Jego dzieciństw o między 5. a 11. rokiem życia upłynęło w apokaliptycznym czasie wojny, okres

młodzieńczego dojrzewania w apokaliptycznym czasie stalinow skiego prze- nicow yw ania Polski. Po w ojnie na przekór hu ragan o w i h isto rii rodzice oddali syna do szkół jezuickich: do Gimnazjum im. Jana Długosza w No­

wym Sączu, a następnie do kolegium w Starej Wsi koło Krosna, w ażnym ośrodku naukow ym zakonu. U jezuitów Józef czuł się dobrze. Podobała m u się ich nowoczesność m yślenia i spojrzenia na życie, otw artość n a świat, a zwłaszcza ich intelektualizm . Józef był z n atury m łodzieńcem skłonnym do medytacji. Jedną z pozostałości po pobycie w szkołach jezuickich jest tak charakterystyczne dla Ju bilata zam iłow anie do term inów i sentencji łacińskich i greckich.

Obciążony w socjalistycznej Polsce brzem ieniem jezuickiego w ycho­

w ania, Jubilat w 1958 roku rozpoczął studia na jednej z niew ielu d o stęp ­ nych m u uczelni: K atolickim U niwersytecie Lubelskim. Zgodnie ze swą refleksyjną naturą, wybrał filozofię. Choć najpierw, zgodnie z innym i skłon­

nościam i również tkwiącymi w Jego naturze, próbował się dostać do Wyż­

szej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Na KUL-u słuchał wykładów, między innym i, Mieczysława Krąpca, Stefana Swieżawskiego, Stanisław a Kamiń- skiego, A ntoniego S tępnia, K arola Wojtyły. Pracę m ag istersk ą n ap isał w 1962 roku pod kierunkiem Mieczysława Krąpca na tem at Metoda filozo­

fowania Jeana Paula Sartre'a. Przesiąknięty o tw arty m d u ch em jezuickim i mający n atu rę niezależną, tom istyczne środowisko U niw ersytetu Lubel­

skiego odbierał już z większym dystansem .

Ju b ilat zdecydował się na obranie innej, szerszej drogi swego rozw o­

ju, jak ą oferowały uniw ersytety państw ow e. Szczęśliwym zbiegiem oko­

liczności trafił wreszcie na osobę wielce M u życzliwą. Był nią kierow nik K atedry Historii Filozofii w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Po­

znaniu Stefan Kaczmarek. W czasach urzędowego socjalizmu spojrzał on na młodego m iłośnika m ądrości z „niepostępow ym i papieram i" po ludzku.

W stąpienie m łodego Józefa do PZPR ostatecznie otw orzyło m u w 1962 roku drogę do stanow iska asystenta w uniwersytecie.

Od razu spotkała Go przygoda znam ienna dla Jego losu. W jednej z pierwszych swych publikacji przetłum aczył Eutyfron, imię tytułow ej po­

staci Platońskiego dialogu, jako „Naiwny". Do kuratorium ośw iaty i władz uniw ersyteckiego wydziału w płynęło pismo anonim ow ego autora. W yra­

żał on swe oburzenie, że jakiś niedouczony filozof w naukow ym p erio ­ dyku popełnia ew identny błąd, gdyż słowo eutyfron należy przetłum aczyć jako „prostomyślny", co nadaje m u zdecydowanie inny odcień znaczeniowy.

Ponadto autor anonim u w ytknął w ładzom uczelni i w ydaw nictw a zan ie­

dbyw anie swych obowiązków nadzoru. Zgodnie z duchem tam tych czasów, w ładze podeszły do an onim u serio. Jednakże nie dopatrzyw szy się żad­

nych podtekstów politycznych i w inę naukow ą m łodego asy sten ta oce­

niwszy jako lżejszą, sprawę zamknęły. Sam młody naukowiec czuł do autora

anonim u... wielką wdzięczność: otrzym ał od niego słowo, które od pierw ­ szego przeczytania bardzo m u się spodobało, które lapidarnie i oryginalnie wyrażało to, co gdzieś na dnie jego duszy już od jakiegoś czasu dojrzewało.

Chciał serdecznie podziękować za nie autorow i listu - ale nie mógł.

Przełożony Jubilata, a zarazem prom otor pracy doktorskiej Stefan Kaczmarek specjalizował się w historii filozofii polskiej XIX w ieku. Stąd tem at owej pracy: Stanowisko społeczne i poglądy filozoficzne Michała Wiszniew­

skiego. Młody naukowiec pracow ał szybko: rozprawę doktorską obronił już w roku 1965. Pierwszym penetrow anym przez Niego naukow o obszarem stała się więc filozofia pracy (M ichał Wiszniewski był krakow skim prepo- zytywistą). Dalszy ciąg kariery Jubilata również potoczył się szybko. Sto­

pień doktora habilitow anego otrzym ał już w roku 1969 na podstaw ie roz­

praw y Narodziny filozofii nauki o pracy w Polsce. Studium o ergonomii hum ani­

stycznej Wojciecha Jastrzębowskiego. M iał w tedy 35 lat.

Polska lat siedemdziesiątych to częściowe otwarcie na Zachód. Jubilat wykorzystał tę tendencję. Swą twórczość intelektualną skoncentrow ał wokół hasła, które - choć w ograniczony sposób - mogło pełnić funkcję pom ostu między polską myślą filozoficzną i zachodnią. Hasłem tym stała się filozofia techniki, dziedzina wiedzy o zachodniej genezie, ale w wielu p u n k ta ch po­

krew n a m arksistow skiem u akcentow aniu ekonom icznego rozwoju i p o ­ trzeby spojrzenia na człowieka pracy. Ten etap twórczości Jubilata rozpoczę­

ła opublikow ana w Poznaniu w 1971 roku książka Współczesne problemy filo­

zofii techniki. Studium z zakresu eutyfroniki, a zakończyła opublikow ana w Ka­

tow icach olbrzymia praca Filozofia techniki. Człowiek wobec odkrycia naukowe­

go i technicznego (rok 1980; jeszcze w następnym roku została opublikow a­

na na ten tem at mniejsza rozprawa).

Nie myśl społeczna jednak, a tym bardziej m arksistow ska myśl spo­

łeczna, m iała być intelektualnym żywiołem Jubilata. Stało się n im Jego w łasne myślenie, wysoce oryginalne i nakierow ane przede w szystkim na duchow e potrzeby jednostki. Hasłem przew odnim tego m yślenia była eu- tyfronika: dobra (eu) synteza serca (thymos) i rozum u (phronesis). Nazwę swej propozycji intelektualnej Ju b ilat tak skonstruow ał, aby oddaw ała ducha czasu, kojarząc się z term inem „elektronika". Zamiar ochrony osobowości człowieka przed ubocznymi skutkam i techniki i związanymi z nią n iek tó ­ rymi m echanizm am i życia społecznego to m otyw głęboko tkwiący w tw ór­

czości i życiu Jubilata.

Józef Bańka cechuje się osobowością, która energicznie broni się przed

„zniwelowaniem " jej przez standaryzujące mechanizmy życia społecznego.

Jest wyrazisty dzięki łatw o rozpoznaw alnem u w łasnem u, oryginalnem u językowi filozoficznemu, niewyczerpanej energii, autentyczności, realizo­

w anym ambicjom przywódczym i naukow ym . Zaznacza swą obecność nie- oficjalnością, żywą obyczajowością, serdecznością, hum orem . Jego żarty

są czasami pikantne, choć co ciekawe, nigdy w nich nie jest złośliwy, okazu­

je tu n atu rę łagodnego jak baranek. Co innego - na poważnie: tu potrafi być groźny. Zgodnie z teorią, którą głosi, stara się podtrzym ywać żywy kon­

takt z najprostszym elem entem psychiki każdego człowieka: pragnieniem dobrego, ciekawego życia. Nieprzypadkowo zam iast nazw y „eutyfronika"

zam iennie używa nazwy z polskim „przaśnym " dopełnieniem : „etyka pro- stom yślności". Nacisk na znaczenie osobowości człowieka w etyce prosto- m yślności widoczny jest w szczególności w kategorii „poręczenia m o ral­

nego". Kategoria ta sugeruje, że kryterium uznaw ania w artości m a być nie abstrakcyjna reguła, lecz osobiste poręczenie wyznającego je człowieka.

Ale pozwólmy tu sobie n a następujące spostrzeżenie. W sporze je d ­ nostka - społeczeństwo nie jest tak, że słuszność tkwi zaw sze po stronie jednostki. Jeżeli jednostka się zapom ni, nadm iernie zaufa w łasnej intuicji, zacznie za bardzo „na skróty" dążyć do swoich celów, to cóż jak nie siła społecznej krytyki może ją ściągnąć na szlachetniejszą drogę? Żaden czło­

wiek nie jest bezgrzeszny, tym bardziej człowiek energiczny, śmiały indy­

w idualista. Czy posługiw anie się wysoce abstrakcyjnym , naszpikow anym greką, łaciną i neologizmami językiem nie jest swoistym grzechem w sto­

sun k u do prostoty, autentyczności i deklarow anej przez Ju b ila ta obrony przed komplikacją? Czy m ów ienie do czytelnika takim językiem nie stoi w sprzeczności z przyw iązaniem Autora etyki prostom yślności do osobis­

tych i bezpośrednich relacji m iędzy ludźm i? A relacje takie nakazują m ó­

wić (pisać) do drugiego człowieka zrozum iale i prosto - n aw et o skom pli­

kow anych spraw ach jest to możliwe. Czy nasza m ow a i pism o nie pow inny podtrzym yw ać dobrego k o n tak tu z odbiorcą, pozwolić zadbać, żeby czuł się z nam i dobrze? Na szczęście, podobno Bóg nie będzie rozliczał indyw i­

dualistów z ich grzechów, tylko z ich miłości.

Możliwości, jakie stw arzał rozwój pow stałego w 1968 roku Uniwer­

sytetu Śląskiego, przyczyniły się do faktu, że w roku 1974 Ju b ilat przeniósł się z Poznania do Katowic. Filozoficzne środowisko młodego uniw ersytetu m iało już swą krótką historię. Naczelną postacią była tu Pani doc. dr Alicja Glińska, pełniąca zaszczytną funkcję prorektora do spraw nauczania w in a u ­ guracyjnym roku akadem ickim Uniwersytetu. Do grona pierwszych filozo­

fów UŚ należeli rów nież H alina P rom ieńska, F lorian D onocik, N aum Chmielnicki, Franciszek Kuboszek, M arek Zagajewski i zatrudniony na pod­

staw ie umowy-zlecenia Czesław Głombik (stały etat w Wyższej Szkole Eko­

nom icznej w Katowicach). To było tylko siedem osób! Naukowy i organi­

zacyjny rozpęd nadał górnośląskim filozofom doc. dr hab. Jarosław Ładosz - ideowy m arksista o bojowej osobowości. Docent Ładosz, m im o że popie­

rał ogólną postaw ą PZPR wobec wydarzeń marca 1968 roku, otwarcie kry­

tykował elem ent antysem ityzm u tej postawy. Za to został u sunięty z U ni­

w ersytetu Wrocławskiego, co umożliwiło pozyskanie go przez Uniwersytet

Śląski w 1969 roku. Docent Ładosz m iał trudne strony swej osobowości, ale jednocześnie był on postacią nietuzinkow ą, pociągającą dla dużej części młodych pracowników. Zespół filozofów, poza już wymienionymi, tworzyli wówczas m iędzy innymi: Kazimierz Ślęczka, Jacek Rąb, Jerzy Kopel, Bogu­

sław Ponikowski. Konflikt z pragm atycznym i w ładzam i partyjnym i woje­

wództwa, uniw ersytetu i wydziału spowodował, że doc. Ładosz opuścił Ka­

towice w 1973 roku i wrócił do Wrocławia. Środowisko zostało bez p ra ­ cow nika ze stopniem doktora habilitowanego.

W tej sytuacji doc. dr hab. Józef Bańka był osobą w Katowicach bardzo m ile w idzianą. Do pozyskania Go wielce przyczynił się Czesław Głombik.

Docentowi Bańce powierzono funkcję zastępcy dyrektora In stytutu Filo­

zofii, Socjologii i N auk Politycznych. W 1975 roku pow ołał „u n ik aln y w swym zdefiniow aniu"1 Zakład Filozofii Techniki, którego został kierow ­ nikiem . W 1976 roku doprow adził do utw orzenia samodzielnego In sty tu ­ tu Filozofii, którego został dyrektorem . Grono filozofów U niw ersytetu Ślą­

skiego dynam icznie się rozrastało ilościowo i jakościowo. Jeszcze w g ru d ­ niu 1974 roku z Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Katowicach przeniósł się na uniw ersytet doc. dr Czesław Głombik. W roku 1978 drugi w instytucie stopień doktora habilitowanego uzyskał Kazimierz Ślęczka, kolejne stopnie - w 1979 roku Czesław Głombik, w roku 1981 Halina Prom ieńska, w 1985 roku W iesław Sztum ski (pracow nik IF UŚ od 1986 roku). Z grona p ra ­ cow ników zakładu Józefa Bańki stopień doktora habilitow anego uzyskali Adolf Szołtysek (1986), Andrzej Kiepas (1991), Janusz Czerny (1994) i Piotr Skudrzyk (2002).

W tw orzonych przez ludzi instytucjach czynnik osobisty jest m niej lub bardziej obecny. W Instytucie Filozofii U niw ersytetu Śląskiego w po­

czątkowych 23 latach jego istnienia czynnik ten był obecny intensyw nie:

w tym bowiem czasie funkcję jego dyrektora pełnił „osobiście" Józef Bań­

ka. Styl pełnienia tej funkcji cechowały energia, bezpośredniość, żywość i uśm iech. Będąc silną osobowością, jednocześnie, w stopniu, w jakim było to możliwe, nie krępował kierunku rozwoju czy stylu pracy poszczególnych zakładów i pracowników. Ale nie zawsze był dla nich wzorem czy n atch n ie­

niem: realizował jednak swoisty, własny styl myślenia (naturalnie, podejm o­

w any przez grono pracow ników Jego zakładu). A wyrazista odrębność bywa pow odem napięć. Kwestia zrozum ienia i kom unikacji z natury rzeczy jest problem em indywidualistów. Te problemy w dziedzinie nauki Jubilat rekom ­

1 Cz. G ł o m b i k : O środowisku oraz pracach katowickich filozofów i socjologów. „ S tu d ia F ilo zo ficzn e" 1977, n r 1. Szerzej o k a to w ic k im śro d o w isk u filozoficznym : K. W i e c z o r e k : Historia Katowickiego Oddziału PTF na tle najnowszych dziejów ku ltu ry um ysłowej Górnego Śląska.

W: Polskie Towarzystwo Filozoficzne, czyli z dziejów filozofii ja k o n a u k i instytucjonalnej. Red.

B. M a r k i e w i c z , J.J. J a d a c k i , R. J a d c z a k . W arszaw a 1999.

pensow ał dobrą kom unikacją z w ielom a pracow nikam i na poziomie oso­

bistego kontaktu.

W 1988 roku Dyrektor, dodając odw agi zespołowi swych pracow ni­

ków, otw orzył studia dzienne z filozofii. W 1994 roku, „idąc za ciosem", otworzył też studia zaoczne, tym razem w konfrontacji z bezw zględnym i praw am i rynku. Zwieńczeniem działalności organizacyjnej Jubilata w U ni­

w ersytecie było objęcie w 1999 roku stanow iska dziekana W ydziału N auk Społecznych, które Rada W ydziału pow ierzyła M u n a kolejne dw ie k a ­ dencje.

Pisząc o działalności organizacyjnej Józefa Bańki, należy w ym ienić jeszcze członkostwo w Komitecie N auk Filozoficznych Polskiej A kademii N auk w W arszawie, funkcję w iceprzew odniczącego Komisji N auk Filo­

zoficznych i Socjologicznych O ddziału PAN w K atow icach, w ieloletnie przew odniczenie Oddziałowi K atow ickiem u Polskiego Towarzystwa Filo­

zoficznego, udział w e w ładzach cen traln y ch Tow arzystw a oraz funkcję w ieloletniego prezesa Katowickiego O ddziału Towarzystwa Wiedzy Pow­

szechnej. Józef Bańka to zaiste tytan aktywności.

Powróćmy do drogi naukow ego rozwoju Jubilata. Problem atyka spo­

łeczna, będąca isto tn y m tłem antropologicznych i etycznych rozw ażań, intensyw nie się rozwijała. W latach 1986-1991 ukazały się trzy tom y Filo­

zofii cywilizacji, których objętość jest adekw atna do podjętego w nich te m a ­ tu dziejów ludzkich cywilizacji od narodzin po dzień dzisiejszy, a treść dzieła - do śmiałej i energicznej n atury Autora. Indyw idualnym w ysiłkiem m a te ­ riał z całej historii ludzkości uporządkow ał On za pomocą w łasnych pojęć:

„identyfikacji kulturow ej", „m utacji kultury", „kodonu kultury" oraz trzech typów cywilizacji - „cywilizacji diatym icznej", „cywilizacji diafronicznej"

i „cywilizacji eutyfronicznej". Dla nazw ania nośnika kultury społecznej u tw o ­ rzył kategorię „człowieka w ielopojawieniowego", aby odróżnić go od n a j­

bliższego A utorow i konkretnego „człowieka jednopojaw ieniow ego". Rę­

kopis Filozofii cywilizacji dostępny jest w Bibliotece Śląskiej w zbiorach spe­

cjalnych pod sygnaturą R/2135/IV. Jego form a jest adekw atna do m o n u ­ m entalnej treści: napisany atram entem , zam aszystym , nie nazbyt czytel­

nym pism em , na wielkich kartach form atu A3, ze stosunkow o m ałą liczbą popraw ek i uzupełnień, z w yjątkiem tytułów części, rozdziałów i p arag ra­

fów, których ostateczna, trzecia czy czwarta wersja często przebija się dzięki grubej linii m azaka.

Po okresie filozofii techniki nastąpił okres recentyw izm u (łac. recens - „teraz"). Term in „recentyw izm " długo czekał na swe w prow adzenie.

A utor nie bez racji przypuszczał, że nietolerujący konkurencji m arksizm nie będzie przychylny żadnem u innem u „izmowi". Czekał więc na dogodny m om ent, a taki nastąp ił po solidarnościow ym przesileniu. W 1983 roku ukazało się m o nu m en taln e Ja teraz. U źródeł filozofii człowieka współczesnego.

Recentywizm zaistniał, swój pierwszy krok postawił w antropologii. Dalej rozwijał się systematycznie i bujnie. Jeszcze w tym samym roku ukazała się książka z zakresu teorii poznania: Recentywizm w teorii poznania praktycznego.

Teraźniejszość jako czynnik recepcji kulturowej. Kolejny obszar, na który w kro­

czył, to ontologia (Ontologia bytu aktualnego. Próba zbudowania ontologii opartej na założeniach recentywizmu, 1986). Specjalnie została opracowana problem a­

tyka czasu (Traktat o czasie. Czas a poczucie dziejowości istnienia w koncepcjach recentywizmu i prezentyzmu, 1991). Zwieńczeniem było opracowanie estetyki (Metafizyka piękna. Zarys estetyki recentywistycznej, 1991). Zostały w ym ienione tylko pierwsze opublikowane książki, poświęcone danej problematyce.

Częściowe zm iany w klimacie życia naukow ego i politycznego kraju po roku 1981 okazały się dla naszego Jubilata przychylne. Po długim za­

m rożeniu Jego aw ansu (habilitacja w 1969) Jego aktyw ność in telek tu aln a w końcu zyskała uznanie naukow ych władz: w roku 1985 otrzym ał tytuł profesora nadzwyczajnego.

M atecznikiem samodzielnej myśli filozoficznej Jub ilata była a n tro ­ pologia. Ta dziedzina z n atu ry rzeczy przykuwa uw agę indyw idualistów . Etyka prostomyślności, zrodzona w poprzednim okresie twórczości, okresie filozofii techniki, z całą energią przeszła do okresu nowego. W jego pro­

gram ow ym haśle „teraz" znalazła inspirację do klarow nego w yrażenia istot­

nego asp e k tu swego d uch a. D otychczas obrona osobow ości człow ieka w tej etyce polegała na ochronie fu n d am en tu ludzkiej osobowości, jakim jest prostota, przed komplikacją technicznej cywilizacji. Recentywizm uw y­

puklił potrzebę ochrony osobowości człowieka w bieżącej chwili jego ist­

nienia. Pod wpływem komplikacji życia człowiek ma skłonność do znaj­

dyw ania ukojenia w nadziei na osiągnięcie czegoś w przyszłości lub w pie­

lę g n o w a n iu pam ięci osiągnięć d o k o n an y ch w przeszłości. Tym czasem w sparta recentyw izm em etyka prostom yślności poucza, że istnienie czło­

w ieka trw a teraz. To każdą teraźniejszą chwilę trzeba w pełni sko n su m o­

wać, to tylko aktualne teraz m a k o ntak t z twórczymi możliwościam i bytu.

Nieważna jest przyszłość, a dokładniej: nasze myślenie o przyszłości, bo to, co przychodzi, zawsze jest dalece różne od tego, co wyobrażaliśmy sobie, że przyjdzie. Nieważne, co było w przeszłości, teraz jest teraz i trzeba je przeżyć autentycznym wysiłkiem każdorazowo od nowa, nie m ożna po prostu zdać się na swój dorobek z przeszłości. Twórca recentywizmu twierdzi wręcz, że przeszłość i przyszłość nie istnieją naw et w tym sensie, że przeszłość to „jest"

to, co było, a przyszłość „jest" tym , co będzie. Według niego przeszłość nie jest jakim ś samodzielnym bytem, ale tylko przejawem teraźniejszego zdarze­

nia - peryferium „teraz". Każde now e „teraz" danego człowieka m a now ą przeszłość. I nie chodzi o to, że nowe „teraz" m a nowy obraz tej samej prze­

szłości, tylko że ma nową przeszłość. Teoria taka szokuje; wydaje się nawet, że jest to tylko gra słów, robienie sobie żartów z logiki i poczucia rzeczy­

wistości. Bo jakżeby to, co się stało, mogło się zm ienić później? Przez dłuż­

szy czas my, piszący te słowa - przyznajemy się - też tak myśleliśmy. Ale w końcu w padło nam do głów takie w yjaśnienie: później może się zmienić sens wcześniejszego w ydarzenia. Na przykład, pod w pływ em późniejszych zdarzeń wcześniejsze może nabrać wagi, jakiej pierw otnie nie miało. A zm ia­

na sensu jakiegoś w ydarzenia z przeszłości to w jakim ś stopniu zm iana samego tego w ydarzenia.

Recentywistyczny obraz rzeczywistości może jest trudnym w odbio­

rze obrazem, może w prow adza atm osferę chaosu, przytłacza wielością n ie ­ zależnych zdarzeń (niezależnych „teraz"), wielością niepodporządkow aną niczem u stałem u, ale na pew no wprowadza, pielęgnuje i rozwija atm osfe­

rę świeżości, żywości, ciekawości, rozwija poczucie nieskończonego b o ­ gactwa istnienia. Postaraliśm y się oddać ducha filozofii Jubilata w łasnym i słowami, tak jak ten duch jaw i się w swym (że użyjemy term inu Autora)

„tutaj-teraz-byciu": tutaj - to znaczy w um ysłach piszących te słowa, teraz - to znaczy, że za jakiś czas jawiłby się n am trochę inaczej.

Z antropologii w yrasta Józefa Bańki fascynacja m etafizyką. „Teraz"

jako fun dam entalny term in tej metafizyki za źródło m a ludzkie dośw iad­

czenie w łasnej czasowości. A utor od penetracji n atu ry ludzkiej przechodzi do penetracji n atury Absolutu. Jego zm agania z A bsolutem m ają coś z ducha zm agań w ielkich romantyków. Pisze o w iecznym sam obójstw ie Absolutu, oskarża Go o absurd, praw ie że obraża się na Niego, pisząc, że skoro n atu rą A bsolutu jest Milczenie, to i postaw ą człowieka wobec Niego pow inno być to samo. Kolejnym rom antycznym śladem w m yśleniu Jubilata jest tytuł jednej z Jego książek - Ojcze Nasz, któryś jest teraz, naw iązujący do tytułu dzieła A ugusta Cieszkowskiego.

R om antyzm Józefa Bańki to także jego indyw idualizm i samotność.

Taką drogę w ybrał od początku. Nigdy nie lubił dyscypliny partyjnej, także w żadnej intelektualnej „partii". I nie tylko w „partii" - również nie lubił niew idzialnego regulam inu obow iązującego w całym , „w ielopartyjnym "

społeczeństwie filozofów. A regulam in ten w czasie rozwijającej się kariery Jubilata mówił, że porządny filozof-naukowiec pow inien oprzeć swą pracę przede w szystkim na szczegółowej analizie tek stów w ielkich uznanych w historii filozofii, najlepiej, gdyby wyspecjalizował się od A do Z we w nikli­

wej i w szechstronnej znajomości dorobku jakiejś jednej postaci, a n astęp ­ nie swymi wysokiej klasy specjalistycznymi pracam i jak drobnym i cegieł­

kam i m ozolnie przyczyniał się do rozrostu wielkiego gm achu rzetelnej n a ­ uki. Józef Bańka był cały czas m urarzem kom binatorem . Nie bardzo trosz­

czył się o, w Jego odczuciu, brzydkie gmaszysko, do którego budowy został zatrudniony. Kom binował i m ateriały budow lane w ynosił na miejsce swej pryw atnej budowy, którą pojmował, słusznie, jako w ykraczającą poza gra­

nice ówczesnej legalności.

Przystępując do konstruow ania swej budowli, n atch n ien ia szukał nie wśród współczesnych architektów, z którym i nie bardzo czuł się zżyty, ale w śród najw iększych arch itek tó w przeszłości. Ten dialog indyw idualisty z ducham i przeszłości ponad głow am i „m aluczkich" i zgiełkiem m ałych interesów naukow ych był jak n atchn io n a rozmowa rom antycznego Gu- ślarza z ducham i zm arłych, prow adzona ponad głow am i zwykłych ludzi, zajętych krzątaniną w okół bieżących spraw. W niedaw no opublikowanej pracy Jubilat charakteryzuje swe pierwsze naw iązanie do wielkiej postaci historii filozofii. Pisze, że Parm enidejska analiza bytu, „która legła u p od­

staw jednej z najpłodniejszych w przeszłości prób tw orzenia n ap raw d ę filozoficznej ontologii, [...] dziś - będąc w całkowitym zaniku - m iała odżyć w postaci recen ty w izm u "2. Trop n aw iązań do poszczególnych w ielkich postaci historii w yraźnie ukazuje swą logikę. Parm enides - niezm ienny byt w swym wiecznym teraz, uchw ytny cokolwiek dla spekulatyw nego rozu­

m u, całkowicie obcy potocznem u doświadczeniu zwykłego człowieka. Ze­

non z Elei - ciąg dalszy Parm enidesa. Plotyn - byt jako Jedno, ponad empi- rią i możliwością zrozumienia. Spinoza - próba uściślenia metody porusza­

nia się myśli w bardzo wysokich rejonach panteistycznie rozum ianej rze­

czywistości. Bergson - epistem ologia bezpośredniego w glądu w n atu rę bytu w odróżnieniu od - idących pod rękę - potocznego i naukow ego poznania, oglądających byt tylko z zew nątrz. Mikołaj z Kuzy - duch wielkiego syste­

mu, który jest jeszcze niepew ną jaskółką nowej epoki intelektualnej. Ta logiczna kolejność naw iązań, zdradzona przez samego Autora, nie w pełni pokrywa się z czasową kolejnością ukazyw ania się odrębnych prac pośw ię­

conych w ym ienionym postaciom.

III Rzeczpospolita ze swej n atury jest przychylna indyw idualistom . W roku 1993 nasz Ju bilat otrzym ał tytuł profesora zwyczajnego.

Budowla, którą Józef Bańka wznosi, to system filozoficzny, system recentywizmu. Budow any w wielu kolejnych dziełach, zw artą postać uzy­

skał w trzech tom ach Nowej encyklopedii nauk filozoficznych (2002). W ypra­

cowując system filozoficzny, A utor m a poczucie przeciw staw iania się „cho­

robie rozdrobnienia nauki", dotykającej środowisko „filozofii karzełkowa- tej", tworzonej przez „autorów prac filozoficznych (niesłusznie uchodzą­

cych za filozofów)". Dominującej atm osferze przeciw staw ia swe przeko­

nanie, że „recentyw izm jest przew rotem pojęciowym, który zm usi naukę do ponow nego przeanalizow ania poglądów odrzuconych uprzednio w imię nauki". Widząc XXI w iek jako wiek systemów filozoficznych, Autor u jego początków dokonał podsum ow ania „stanu filozofii przed pow staniem re-

2 J. B a ń k a : M ikołaj z Kuzy. Agnostycyzm filozoficzny a etyka prostomyslności. K ato w ice 2003, s. 17.

centyw izm u i po jego sform ułow aniu"3. O tym, czy wiek XXI rzeczywiście stanie się w iekiem system ów filozoficznych z do m in an tą recentyw izm u, przekonają się nasze praw nuki. N atom iast m y już dziś m ożem y dać się za­

inspirow ać atm osferze śmiałości i głodu wielkości, jaka tchnie z deklaracji i stylu pisarstw a Twórcy recentyw izm u.

Pragniem y jeszcze odnieść się do dw óch pozycji książkowych Ju b ila­

ta, w których m ocno zaznacza się m otyw naw iązania ko ntaktu z szerszym gronem Czytelników. Uwagę takiego grona może przyciągnąć już sam tytuł pracy z 1999 roku: Rap metafizyczny, czyli Odezwa wariata z Opatowa do reszty szaleńców, rozpisana na dwanaście spotkań z małą i wielką publicznością obwiesiów i obieżyświatów... W środowisku akadem ickim taki tytuł szokował. N iektó­

rych szokował negatyw nie - tymi zapew ne byli ci o norm alnej kondycji um ysłu (nieszaleńcy), porządni (nieobwiesie) i dobrze zakorzenieni w swym środowisku kulturow ym (nieobieżyświaty). Z samej definicji należy się im szacunek. Niektórych zaszokował pozytywnie - tymi byli zapewne ci, którzy w sobie znajdyw ali coś z szaleńca, obwiesia i obieżyświata. Byli oni rad o ­ śnie zszokowani, bo nie bardzo spodziewali się znaleźć w księgarni akade­

mickiej książkę specjalnie do nich skierow aną. Do tej kategorii osób zali­

czają się i piszący te słowa. My, szaleńcy, obwiesie i obieżyświaty też dąży­

my do tego, co jest norm alne, godne szacunku i też chcemy się zakorzenić.

Ale na razie do tego celu nie dotarliśm y i dlatego tak ciepło odbieram y księ­

gi kierow ane do tych, którzy ciągle w drodze. K raina norm alności, p o ­ rządku i zakorzenienia m usi być krainą bardzo piękną. Ona n a pew no ist­

nieje, choć gdzieś, nie w iadom o gdzie, droga do niej jest niezm iernie za­

wiła, tru d n a i zdradliwa. Wielu naw et twierdzi, że ją odnalazło, choć ist­

nieje niebezpieczeństw o, że fatam organę krainy norm alności wzięli za nią samą. Szaleńcy, obwiesie i obieżyświaty są ciągle w drodze.

Drugą pozycją, stanow iącą wyciągnięcie przyjaznej dłoni do szersze­

go grona czytelników, są dw utom ow e Recencjałki. Dialogi filozoficzne z roku 2003. A utor podsum ow uje w nich rozliczne w ątki swej twórczości. Pod­

sum ow uje je w formie dialogu, który toczą trzy sympatyczne postacie: Re- cencjusz, Eutyfronikos i M istrz. Powiewa urok starożytnej Grecji: delekto­

w anie się rozw ażaniem głębi różnych problemów, może naiw na, ale sym ­ patyczna pasja ich podejm ow ania, ciepło przyjaźni m iłośników mądrości.

Filozofia ukazuje swe pow abne oblicze... przynajm niej w ogólnej atm osfe­

rze, bo tekst jest jednak na ogół trudny. Ale pow ab gdzieś głęboko tkw i w myśli Józefa Jubilata, skoro tu i tam, od czasu do czasu, przez tego i ta m ­ tego myśl Jego jest z zainteresow aniem postrzegana. W Recencjałkach... Autor mierzy się z wiecznie, a w takim razie i ze współcześnie obecną w k u ltu ­ rze potrzebą Wielkiej Filozofii. A W ielka Filozofia m usi, zdaniem piszą-

5 J. B a ń k a: Nowa encyklopedia n a u k filozoficznych. T. 1. P o z n a ń 2002, s. 5, 9, 10.

Konferencja Instytutu Filozofii w Bielsku-Białej Wapienicy, rok 1983. Od lewej stoją:

Ryszard Palacz, Florian Donocik, Bogusław Ponikow ski, Leszek Skowroński, Józef Bańka, Kazimierz Ślęczka, Lech Zacher, A leksandra Żukrowska, Jerzy Kaczmarek, Marek Siem ek,

Lucjan W roński, A nna A dam us, Bogdan Ożarowski, ?, ?, A leksander Dudek, Henryk Sm ykow ski, Tadeusz Sośniak, W łodzim ierz Lorenc, Krzysztof Wieczorek.

Siedzą: Piotr Skudrzyk, Iwona Lorenc

Jubileusz 50. rocznicy urodzin Profesora, rok 1984.

Obok: Alicja Glińska i Halina Promieńska

Opłatek, 1990. Obok: M ałgorzata Pogłódek, Janusz Czerny, M irosław Tyl

Podpisując Plotyna... w tow arzystw ie M ałgorzaty Pogłódek i Barbary Woźnicy, III W rocław skie Targi Książki Naukowej, W rocław 1997

Prowadząc uroczystość z okazji czterdziestolecia pracy nauczycielskiej Profesora C zesław a Głombika, rok 1999. Od lewej: Dariusz Kubok, Jakub Bańka, Tadeusz Sośniak,

Józef Bańka, Czesław Głombik, Urszula Głombik, W anda D ziadkiew icz

W stroju dziekańskim na uroczystości promocyjnej, obok w yprom ow any Piotr Skudrzyk, 2002 rok

Przed sw oim , jako dziekana W ydziału N auk Społecznych, dziełem : zm odernizow anym w ejściem do budynku w ydziału, 2001 rok

W sali Rady W ydziału N auk Społecznych:

Janusz Czerny, Dziekan, Alicja W iercińska, Andrzej Kiepas

Z Andrzejem Zachariaszem w trakcie w ieczoru tow arzyskiego na konferencji Instytutu Filozofii UŚ, U stroń 2003 rok

Jubileusz 2004 roku prywatnie: D anuta Ślęczek-Czakon, Jubilat, Lech Radzioch, Grzegorz M itrowski, Renata Szkudlarek

w

UNIVERZITY PALACKĆHO V OLOMOUCI

udćluje panu

<P<tiO<F. (DĄ, KJKB. J Ó Z E W <BjltfXO Vl

dćkanu Fakulty spolećenskych vćd Slezskć univerzity v Katovicfch,

na slavnostnim zasedśnf vćdeckych rad fakult UP a Vćdeckć rady Univerzity Palackćho v Olomouci

PAMETNI MEDAILI, vydanou v Roce Univerzity Palackćho

k 50. vyroCi obnovenf a znovuotevfeni olomouckć univeizity,

jako vyraz pod£kovänf za dlouhodobou spoluprńci s Filozofickou fakultou Univerzity Palackćho v Olomouci

Olomouc, 19. listopadu 2004

^ ^.

Prof. MUDr. PhDr. Jana MaCäkovä, CSc.

/

Dyplom przyznania m edalu pam iątkow ego U niw ersytetu Palackiego w O łom uńcu

W zadum ie nad m in ion ym i cyw ilizacjam i jako inscenizacją epistem ologiczną typu I chw ili teraźniejszej, Tunezja, koniec tysiąclecia

cych te słowa, być oryginalna, tru d n a i szokująca, ale zarazem dająca egzy­

stencjalne ciepło. Taka jest n atu ra Wielkości. Jest ona wiecznie m łodą, k u ­ szącą i niezwykle w ym agającą Damą, o którą trzeba się starać w każdej chwili i w każdej od nowa. Każda taka chwila jest świeżym, ekscytującym

„teraz". Wielka Filozofia m usi być w jakim ś sensie recentywistyczna.

19 listopada 2004 roku „jako w yraz podziękow ania za w ieloletnią w spółpracę z W ydziałem Filozoficznym U niw ersytetu Palackiego w Oło­

m uńcu" Profesor otrzym ał z rąk Pani Rektor prof. Jan y Macäkovej m edal pamiątkowy. U niw ersytet ołom uniecki jest najstarszym uniw ersytetem na M oraw ach (założony w 1576 roku), a drugim na ziem iach czeskich.

Pasja filozoficzna, w ypełniająca życie Jubilata, udzieliła się Jego sy­

now i Jakubow i. Również upodobanie do trudnej problem atyki ontologii i epistemologii.

Za atm osferę uw agi i szacunku dla wysiłku myśli, za atm osferę magii książki, za sprzyjające w arun k i dla rozwoju myśli, jakie m im o w szystko dał In sty tu t Filozofii w Uniwersytecie Śląskim, dziękujem y Ci, Ojcze nasz za­

w odowy - bo Twoimi w ychow ankam i przecież jesteśmy, my, piszący te sło­

w a i wielu innych. Twoimiśmy intelektualnym i synam i, choć m niej czy bardziej niesfornymi. W końcu niesforność to naw et dosyć typow a synow ­ ska cecha. Jednakże istotą synostw a jest miłość.

Piotr Skudrzyk, Grzegorz Mitrowski

Bibliografia publikacji Profesora Józefa Bańki

Publikacje książkowe

1967

1. Poglądy filozoficzno-społeczne Michała Wiszniewskiego. Warszawa: „Książka i W iedza", 1967, 385 s.

1970

2. Narodziny filozofii nauki o pracy w Polsce. Studium o ergonomii humanistycznej Wojciecha Jastrzębowskiego. Warszawa: „Książka i Wiedza", 1970, 332 s.

1971

3. Współczesne problemy filozofii techniki. Studium z zakresu eutyfroniki. Poznań:

W ydaw nictw o U niw ersytetu im. A. Mickiewicza, 1971, 209 s.

1973

4. Technika a środowisko psychiczne człowieka. Wprowadzenie do zagadnień euty­

froniki. Warszawa: W ydaw nictw a Naukowo-Techniczne, 1973, 352 s.

1974

5. Filozofia techniki a życie praktyczne. Z zagadnień eutyfroniki. Kraków: P ań ­ stw owe W ydaw nictw o Naukowe 1974, 32 s.

1976

6. Humanizacja techniki. Główne zagadnienia i kierunki eutyfroniki. Katowice:

W ydawnictwo „Śląsk", 1976, 356 s.

1977

7. Przeciw szokowi przyszłości. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk", 1977, 414 s.

1978

8. Problemy współczesnej filozofii człowieka. Katowice: W ydawnictwo U niwer­

sytetu Śląskiego, 1978, 170 s.

1979

9. Cywilizacja - obawy i nadzieje. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydaw­

nicza, 1979, 294 s.

1980

10. Filozofia techniki. Człowiek wobec odkrycia naukowego i technicznego. K atow i­

ce: W ydawnictwo „Śląsk", 1980, 474 s.

1981

11. Zarys filozofii techniki. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1981, 78 s.

12. Elementy prognozy humanistycznej. Studium z zakresu teorii i metodologii hum a­

nistyki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1981, 173 s.

1982

13. Być i myśleć. Rozmowy o filozofii. Warszawa: M łodzieżowa Agencja Wy­

dawnicza, 1982, 411 s.

1983

14. Ja teraz. U źródeł filozofii człowieka współczesnego. Katowice: W ydawnictwo

„Ś ląsk",1983, 442 s.

15. Recentywizm w teorii poznania praktycznego. Teraźniejszość jako czynnik recep­

cji kulturowej. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1983, 158 s.

1985

16. Intuicjonizm Henryka Bergsona. Katowice: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1985, 142 s.

1986

17. Filozofia cywilizacji. T. 1: Cywilizacja diatymiczna, czyli świat jako strach i łup.

Katowice: W ydaw nictw o „Śląsk", 1986, 666 s.

18. Ontologia bytu aktualnego. Próba zbudowania ontologii opartej na założeniach recentywizmu. Katowice: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1986,

178 s.

1987

19. Filozofia cywilizacji. T. 2: Cywilizacja diafroniczna, czyli świat jako praca i zysk. Katowice: W ydaw nictw o „Śląsk", 1987, 701 s.

1988

20. Świat poręczenia moralnego. Medytacje o etyce prostomyślności. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1988, 271 s.

1989

21. An Open Ontology. Prolegomena to a Recentivist Ontology. Katowice: W ydaw­

nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1989, 161 s.

1990

22. Epistemologia jako odkrycie aktualnego momentu prawdy. Próba neosemantyza- cji klasycznej definicji prawdy w recentywizmie. Katowice: W ydawnictwo U ni­

w ersytetu Śląskiego, 1990, 243 s.

1991

23. Filozofia cywilizacji. T. 3: Cywilizacja eutyfroniczna, czyli świat jako rozum i godność. Katowice: W ydaw nictw o „Śląsk, 1991, 682 s.

24. Metafizyka piękna. Zarys estetyki recentywistycznej. O lsztyn-W arszawa: Wy­

daw nictw o „Ethos", 1991, 122 s.

25. Metafizyka zdarzeń. Recentywizm i henadologia. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1991, 182 s.

26. Traktat o czasie. Czas a poczucie dziejowości istnienia w koncepcjach recentywi­

zm u i prezentyzmu. Katowice: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1991, 188 s.

1992

27. Medytacje parmenidiańskie o pierwszej filozofii. Recentywizm i pannyngeneza.

Katowice: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1992, 165 s.

1993

28. Absolut i absurd. Filozoficzne dociekania początkowości i finalności świata. Ka­

towice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1993, 170 s.

29. Czas i metoda. Rozważania o metodzie „a recentioń". K atowice-Teresin [b.w.], 1993, 134 s.

1994

30. Tract on Time. Time on the Conceptions o f Recentivism and Presentism. K atow i­

ce: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1994, 142 s.

1995

31. Edukacja i czas. Wychowanie dla teraźniejszości. Warszawa: W ydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP; Poznań: W ydaw nictw o „Sorus",

1995, 198 s.

32. Plotyn i odwieczne pytania metafizyki. T. 1: Monada pryncypialna. Katowice:

W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1995, 275 s.

33 .O n Aspects o f Recentivist Philosophy. Poznań-Lublin: C entral European Centre for Behavioral Economics, 1995, 109 s.

34. Time and Method. Reflections on a Recentiori Method. Katowice: W ydaw nic­

two U niw ersytetu Śląskiego, 1995, 128 s.

1996

35. Plotyn i odwieczne pytania metafizyki. 1 . 2 : 0 rzeczywistości prawdziwej, pozor­

nej i stanach mistycznych. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskie­

go, 1996, 619 s.

1997

36. Metafizyka wirtualna. Traktat o strukturach chwilowych. Katowice: W ydaw­

nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1997, 298 s.

1998

37. Time and Method in Recentivism. F rankfurt am Main: Peter Lang, 1998, 123 s.

1999

38. Czas w sztuce. Recentywizm i skok do królestwa bezpowrotnej teraźniejszości.

T. 1: O kierunkach upływu czasu w dziele sztuki. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1999, 256 s.

39. Czas w sztuce. Recentywizm i skok do królestwa bezpowrotnej teraźniejszości.

T. 2: O osobliwościach upływu czasu w dziele sztuki. Katowice: W ydaw nic­

two U niw ersytetu Śląskiego, 1999, 283 s.

40. Rap metafizyczny, czyli odezwa wariata z Opatowa do reszty szaleńców, rozpisa­

na na dwanaście spotkań z małą i wielką publicznością obwiesiów i obieżyświa­

tów. Ułożył i objaśnieniami w postaci postyll opatrzył... Katowice: W ydaw­

nictw o „Śląsk", 1999, 293 s.

41. Traktat o pięknie. Studium estetyki recentywistycznej / Treatise on Beauty. Study o f Recentivistic Aesthetics. Katowice: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskie­

go, 1999, 232 s.

2000

42. An Open Ontology in Recentivism. Prolegomena to Recentivist Ontology. K ato­

wice [b.w.], 2000, 161 s.

43. Główne zasady etyki prostomyślności. Poznań: W ydawnictwo Psychologia i A rchitektura, 2000, 128 s.

44. Intelektualizm etyczny Spinozy a etyka prostomyślności. Poznań: W ydaw nic­

two Psychologia i A rchitektura, 2000, 446 s.

2001

45. Ojcze nasz, któryś jest teraz. T. 1: Recentywizm kwantowy. Katowice: W ydaw ­ nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 2001, 292 s.

46. Ojcze nasz, któryś jest teraz. T. 2: Zasada antropiczna w filozofii a recentywizm.

Katowice: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 2001, 339 s.

47. Prolegomena do historiozofii. Spór historyzmu z recentywizmem o koncepcję dzie­

jów. Poznań: W ydaw nictw o Psychologia i A rchitektura, 2001, 161 s.

48. Wstęp do filozofii. Filozofia w świetle własnej historii i u progu nowej epoki syste­

mów. Katowice: W ydawnictwo „Śląsk", 2001, 452 s.

2002

49. Edukacja filozoficzna. Ścieżka edukacyjna. Jarosław : W ydaw nictw o P ań­

stwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, 2002, 90 s.

50. Eurorecentywizm, czyli droga Europy do wspólnotowej teraźniejszości narodów.

Katowice: W ydaw nictw o „Śląsk", 2002, 152 s.

51. Nowa encyklopedia nauk filozoficznych. T. 1: Nauka o istnieniu. Poznań: Wy­

daw nictw o Psychologia i A rchitektura, 2002, 292 s.

52. Nowa encyklopedia nauk filozoficznych. T. 2: Nauka o poznaniu. Poznań:

W ydaw nictw o Psychologia i A rchitektura, 2002, 240 s.

53. Nowa encyklopedia nauk filozoficznych. T. 3: Nauka o wartościach. Poznań:

W ydaw nictw o Psychologia i A rchitektura, 2002, 221 s.

54. Zenon z Elei. Recentywizm w zwierciadle paradoksu strzały. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 2002, 294 s.

2003

55. Mikołaj z Kuzy. Agnostycyzm filozoficzny a etyka prostomyślności. Katowice:

W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 2003, 387 s.

56. Recencjałki. Dialogi filozoficzne. T. 1. Poznań: W ydawnictwo Psychologia i A rchitektura, 2003, 345 s.

57. Recencjałki. Dialogi filozoficzne. T. 2. Poznań: W ydawnictwo Psychologia i A rchitektura, 2003, 356 s.

2004

58. Virtual Metaphysics. A Treaty on Momentary Structures. Katowice: W ydaw ­ nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 2004, 300 s.

Publikacje książkowe (redakcja i współautorstwo)

1972

1. Technika i środowisko człowieka. Poznań: W ydawnictwo U niw ersytetu im.

A. Mickiewicza, 1972, 144 s.

1978

2. „Prace z Nauk Społecznych". T. 4: Filozofia a postęp naukowo-techniczny.

Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1978, 150 s.

1979

3. „Prace z N auk Społecznych". T. 7: Eutyfronika - systemy techniczne jako środowisko życia człowieka. Katowice: Wydawnictwo U niw ersytetu Śląskie­

go, 1979, 186 s.

1980

4. Świadomość i rozwój. Red. J. L i p i e c . Kraków: Krajowa Agencja Wydaw­

nicza, 1980, 634 s.

1982

5. „Prace z Nauk Społecznych". T. 12: Społeczno-antropologiczna koncepcja tech­

niki. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1982, 226 s.

1983

6. „Prace z Nauk Społecznych". T. 13: Kultura techniczna a humanistyczna aksjologia. Katowice: W ydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1983, 195 s.

1984

7. „Prace z N auk Społecznych". T. 14: Folia Philosophica l. Katowice: Wy­

daw nictw o Uniwersytetu Śląskiego, 1984, 119 s.

1985

8. „Prace z Nauk Społecznych". T. 16: Folia Philosophica 2. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1985, 130 s.

1986

9. Etyka prostomyślności a tradycje kultury. Katowice: W ydawnictwo Uniwer­

sytetu Śląskiego, 1986, 147 s.

10. „Prace z N auk Społecznych". T. 17: Folia Philosophica 3. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1986, 164 s.

1987

11. „Prace z N auk Społecznych". T. 18: Folia Philosophica 4. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1987, 225 s.

1988

12. „Prace z N auk Społecznych". T. 19: Folia Philosophica 5. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1988, 174 s.

1989

13. Cywilizacja jako przedmiot powszechnej antropologii filozoficznej. Katowice:

W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1989, 153 s.

14. Od prezentyzmu do recentywizmu. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1989, 114 s.

15. „Prace z Nauk Społecznych". T. 20: Folia Philosophica 6. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1989, 128 s.

1990

16. „Prace z N auk Społecznych". T. 21: Folia Philosophica 7. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1990, 180 s.

1991

17. „Prace z N auk Społecznych". T. 22: Folia Philosophica 8. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1991, 248 s.

18. Recentywizm - perspektywy nowej filozofii. [W spółautor J. C z e r n y ] , K a­

towice: „Książnica", 1991, 189 s.

1992

19. „Prace z N auk Społecznych". T. 23: Folia Philosophica 9. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1992, 175 s.

20. „Prace z Nauk Społecznych". T. 24: Folia Philosophica 10. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1992, 188 s.

1993

21. Czas i wartość w kulturze. [W spółredaktor: A. K i e p a s ] . Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1993, 84 s.

22. „Folia Philosophica". T. 11. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 1993, 151 s.

1994

23. „Folia Philosophica". T. 12. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 1994, 151 s.

24. Rozum i intuicja w uprawianiu filozofii. Katowice: W ydawnictwo Uniwer­

sytetu Śląskiego, 1994, 94 s.

1995

25. „Folia Philosophica". T. 13. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 1995, 189 s.

26. Myśl systematyczna i historyczna w badaniach filozoficznych. Katowice: Wy­

daw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 1995, 142 s.

1996

27. „Folia Philosophica". T. 14. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 1996, 152 s.

28. Wychowanie dla teraźniejszości. Warszawa: W ydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP; Poznań: W ydawnictwo „Sorus", 1996, 119 s.

1997

29. Filozofia jako przetwarzanie idei w człowieku. [W spółredaktor A. K i e p a s].

Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1997, 156 s.

30. „Folia Philosophica". T. 15. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 1997, 159 s.

1998

31. Aporie sensu, emotywizm i racjonalizm. [W spółredaktor A. K i e p as] . Ka­

towice 1998, 158 s.

32. „Folia Philosophica". T. 16. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 1998, 207 s.

33. Przybliżanie przeszłości. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Czesławowi Głombikowi z okazji 40-lecia pracy nauczycielskiej. [Przy współudziale B. S z u - b e r t a ] . Katowice: W ydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1998, 247 s.

1999

34. Filozofia jako sposób odczuwania i konceptualizowania ludzkiego losu. K ato­

wice: W ydawnictwo U niw ersytetu Śląskiego, 1999, 209 s.

35. „Folia Philosophica". T. 17. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 1999, 167 s.

2000

36. Filozofia po tej i tamtej stronie wieku. Materiały z sesji naukowej, Katowice- Wisła, 10-14 maja 1999 roku. Katowice: W ydaw nictw o U niw ersytetu Śląskiego, 2000, 192 s.

37. „Folia Philosophica". T. 18. Katowice: W ydawnictwo U niw ersytetu Ślą­

skiego, 2000, 382 s.