2009, nr 2 (3)
Katarzyna Materska: Informacja w organizacjach społeczeństwa wiedzy, Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich 2007, 406 s. (Nauka –
– Dydaktyka – Praktyka; 94), ISBN 978-83-89316-85-1
Z
miany, które następują we współ- czesnym środowisku informacyj- nym, niewątpliwie wpływają na prze- obrażenia w ramach samej nauki o in- formacji. Dobrze się więc stało, że uka- zała się książka Katarzyny Materskiej Informacja w organizacjach społeczeń- stwa wiedzy, podejmująca próbę uka- zania prawdopodobnych kierunków rozwoju nauki o informacji w kontek- ście kształtowania się społeczeństwa wiedzy. Autorka skupiła się w niej na analizie podstaw teoretycznych i me- todologicznych prowadzenia działal- ności informacyjnej celem podejmo- wania decyzji, sterowania, kontrolo- wania i wykonywania swoich funkcji przez organizacje. Tym samym jej pu- blikacja wpisała się w nurt badań nad zjawiskami informacyjnymi we współ- czesnym społeczeństwie, koncentru- jąc się na bardzo istotnym zagadnie- niu funkcji informacji i komunikacji w kontekście społecznym.Dotychczasowy dorobek informa- cji naukowej w odniesieniu do ocze- kiwań rozwiązywania problemów in- formacyjnych w organizacjach jest bez wątpienia niewystarczający. Dla- tego przedstawienie kompleksowe- go podejścia do tego zagadnienia wy- daje się szczególnie cenne i potrzeb- ne. W tym miejscu należy jednak pod- kreślić bardzo dużą skalę trudności w realizacji tak postawionego zadania, powodowaną interdyscyplinarnością poruszanej problematyki oraz dużą dynamiką zmian, jakie zachodzą we
współczesnych, nowoczesnych organi- zacjach. Co za tym idzie, również pola badawcze i dorobek naukowy wszyst- kich dyscyplin, których zainteresowa- nia ogniskują się wokół roli informacji w organizacji (ekonomika informacji, ekologia informacji, nauka o organiza- cji i zarządzaniu, socjologia, informa- tyka gospodarcza), ulegają ogromne- mu rozwojowi i zmianom.
Recenzowana publikacja obej- muje pięć bardzo rozbudowanych wewnętrznie rozdziałów, uzupełnio- nych niezwykle obszerną bibliografią (606 pozycji) oraz indeksem osobo- wym. W zasadniczej części pracy Kata- rzyna Materska nakreśliła prawdopo- dobne kierunki rozwoju nauki o infor- macji w kontekście kształtowania się społeczeństwa wiedzy, przedstawia- jąc w konkluzji infocentryczny model społeczeństwa wiedzy.
Głównym celem pierwszego roz- działu jest ukazanie relacji pojęć: dane – informacja – wiedza, co w organiza- cjach jest sprawą kluczową w prze- chodzeniu od operowania informa-
152 Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
cją do zarządzania informacją i zarzą- dzania wiedzą. Autorka przeprowadzi- ła tu bardzo erudycyjną dyskusję nad sposobami rozumienia wymienionych terminów nie tylko w nauce o infor- macji, lecz także w dziedzinach, w któ- rych zasoby informacji i wiedzy oraz zarządzanie nimi mają bardzo istotne znaczenie, tj. w naukach ekonomicz- nych i naukach o zarządzaniu. Posze- rzyła tym samym pole badawcze in- formacji naukowej, pokazując różne aspekty funkcjonowania informacji i różne wymiary wiedzy. Po przedsta- wieniu spektrum poglądów dotyczą- cych relacji omawianych pojęć doszła do niewątpliwie uzasadnionego wnio- sku, że w rzeczywistości nie istnieje możliwość ścisłego rozróżnienia ana- lizowanych znaczeń, ponieważ granice przechodzenia z jednego do drugiego są rozmyte, a to z kolei prowadzi także do niejednoznaczności takich termi- nów, jak zarządzanie informacją i za- rządzanie wiedzą.
W drugim rozdziale autorka sku- piła się na zagadnieniu informacji i wiedzy w aspekcie potrzeb informa- cyjnych organizacji. Przedstawiła tę problematykę bardzo obszernie, anali- zując zarówno funkcje informacji, po- trzeby informacyjne, jak i zasoby in- formacji i wiedzy w organizacjach oraz role pracowników wiedzy. W tej części pracy szczególnie interesującym za- biegiem było włączenie do jego tre- ści rozważań na temat informacyjnego paradygmatu organizacji. Rozszerze- nie zakresu omawianej problematy- ki o koncepcję organizacji uczącej się pozwoliło na wskazanie dodatkowych
aspektów potrzeb informacyjnych ta- kiej instytucji, jak również wprowa- dzenie w szerszą sferę kultury organi- zacyjnej, szczególnie kultury informa- cyjnej.
Kolejny rozdział jest poświę- cony obszernemu omówieniu funk- cjonowania i przepływu informacji w przestrzeni społeczno-gospodar- czej. Badaczka skoncentrowała się tu na ukazaniu informacji w kategoriach ekonomicznych – jako produktu, towa- ru i dobra konsumpcyjnego. Zaprezen- towała różne, także niekorzystne zja- wiska charakterystyczne dla przepły- wu informacji w omawianym środo- wisku (np. eksplozja informacji, walka informacyjna, chaos oraz zniekształce- nia informacji). W tym kontekście bar- dzo interesujące wydają się rozważa- nia autorki oparte na teorii A. Targow- skiego i T. Rienzo dotyczące ekologii informacji i ukazujące centralną rolę informacji w historii ludzkości. Ka- tarzyna Materska podkreśliła w nich znaczenie relacji pomiędzy użytkowni- kami informacji a zasobem (rezerwu- arem) informacji i uwydatniła jej wagę w kształtowaniu cywilizacji. Na ko- niec rozdziału autorka zwróciła uwagę na różne aspekty terminu gospodarka oparta na wiedzy (GOW), dając prze- gląd istniejących koncepcji, stosowanej terminologii i ważniejszych międzyna- rodowych inicjatyw z tego zakresu.
Rozdział czwarty stanowi cha- rakterystykę zarządzania informa- cją i wiedzą jako nowej dziedziny ak- tywności zawodowej specjalistów do spraw informacji i wiedzy. Przedsta- wiono w nim różne teorie z tego zakre-
153
Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
su, dość mocno skupiając się na podej- ściu zasobowym, co jest konsekwencją przyjętego w pracy punktu widzenia.
Materska powróciła tu także do poru- szanych już we wcześniejszych swoich publikacjach problemów wartości in- formacji i jej oceny.
Ostatni, piąty rozdział książki w dużej mierze jest poświęcony edu- kacji pojmowanej jako podstawa zdo- bywania wiedzy. W świetle zarysowa- nych w poprzednich częściach pracy zagadnień roli, funkcjonowania infor- macji i wiedzy oraz problemów infor- macyjnych autorka nakreśliła w nim obraz wpływu tych czynników na spo- łeczeństwo. Pokazała, że informacja jest także źródłem społecznych róż- nic i kontrastów. Współczesną próbą rozwiązania tego problemu jest, jak zauważyła, stale rozwijany nowy pa- radygmat edukacji, łączący priorytet kształcenia ustawicznego z wykorzy- staniem nowych technologii, a co za tym idzie – konieczność organizowa- nia programowego, systematycznego kształcenia umiejętności informacyj- nych członków społeczeństwa wiedzy.
W tym miejscu Katarzyna Materska wyraźnie wyeksponowała rolę profe- sjonalizmu i kompetencji pracowni- ków informacji, przedstawiając roz- wój ról, obszarów działania i kompe- tencji tego typu specjalistów.
Zakończenie ostatniego rozdziału jest jednocześnie generalną konkluzją książki. Stanowi ją utworzony i bardzo dokładnie udokumentowany infocen- tryczny model społeczeństwa wiedzy, w którym zostaje nakreślone pole ba- dawcze współczesnej nauki o informa-
cji. Model składa się z czterech powią- zanych kategorii: użytkownicy, zasoby, technologia i infrastruktura informa- cyjna oraz konteksty (teorie i koncep- cje). Każda z tych kategorii jest zaopa- trzona w listę najważniejszych zmien- nych, przyjętych do oznaczania cha- rakterystyki każdej z nich. Autorka podjęła tu także próbę przedstawienia wybranych wskaźników oceny rozwo- ju społeczeństwa w kierunku społe- czeństwa wiedzy, które niewątpliwie wymagają jeszcze dalszego rozwijania i uszczegółowiania.
Podsumowując, należy stwier- dzić, że za sprawą publikacji Kata- rzyny Materskiej czytelnik otrzymu- je opracowanie niezwykle erudycyjne, systematyzujące oraz znacznie roz- szerzające spojrzenie na obszar ba- dań nauki o informacji. Jest to książ- ka bardzo potrzebna, bo prowadząca dyskurs w sprawach podstawowych dla rozwoju omawianej dyscypliny, a dzięki spojrzeniu na jej problematy- kę z punktu widzenia zbiorowego od- biorcy informacji (organizacji), wno- sząca do tego dyskursu wiele nowego.
Autorka przywiązywała w niej bardzo dużą wagę do szczegółowego omówie- nia wszystkich przedstawianych pojęć, zjawisk, czynników, koncepcji i kon- tekstów. Analizowała różne ich defini- cje, wielorakie podejścia i interpreta- cje, a mniej przygotowanemu odbior- cy zaprezentowała szeroki przegląd różnych poglądów i ich rozwoju. Uka- zała nieostrość wielu terminów i ich wzajemnych relacji, zmienność zja- wisk i koncepcji. Oparła się przy tym na bardzo dobrze dobranej i niezwy-
154 Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
kle bogato w pracy reprezentowanej literaturze przedmiotu. Takie szcze- gółowe ujęcie zagadnień cząstkowych daje obraz złożoności przedmiotu ba- dań dyscypliny, a książkę Katarzyny Materskiej pozwala uznać za pozycję wyjątkową w ofercie publikacji z dzie- dziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.
Informacja w organizacjach społe- czeństwa wiedzy to bardzo cenna syn- teza zagadnień dotyczących współ- czesnych problemów informacyjnych, wzbogacona o nowe, istotne aspek- ty pola badawczego współczesnej na- uki o informacji w odniesieniu do jednego z najważniejszych zjawisk – kształtowania się społeczeństwa wie-
dzy. Książka otwiera także nowe pola badawcze, pokazując rolę informacji w organizacjach i instytucjach. Dzię- ki jej wydaniu, do niedużego, polskie- go dorobku publikacyjnego z zakresu teorii i metodologii nauki o informacji trafia bardzo wartościowe i nowator- skie opracowanie, cenne zarówno dla specjalistów – teoretyków i praktyków związanych z zarządzaniem informa- cją, jak i dla studentów, które dodatko- wo dzięki walorom językowym czyta się z przyjemnością.
Ewa Głowacka
Instytut Informacji Naukowej i Biblio- logii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Biblioteki pedagogiczne wobec wyzwań współczesnej oświaty:
materiały konferencji naukowej, Kalisz 11–12 maja 2006, pod red.
Danuty Wańki, Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 2008, 166 s., ISBN 978-83-85638-80-6
B
iblioteki pedagogiczne wobec wy- zwań współczesnej oświaty to po- kłosie ogólnopolskiej konferencji na- ukowej, zorganizowanej w Kaliszu w dniach 11−12 maja 2006 r. przez Książnicę Pedagogiczną im. Alfonsa Parczewskiego, wspólnie z Kaliskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk oraz Instytutem Informacji Naukowej i Bi- bliotekoznawstwa Uniwersytetu Wro- cławskiego, a poświęconej różnym aspektom funkcjonowania bibliotek pedagogicznych.Publikacja zawiera dwadzieścia referatów1, a tematyka prezentowana na jej łamach jest niezwykle różnorod-
1 Do materiałów konferencyjnych został dołączony artykuł omawiający wystawę towa- rzyszącą konferencji pt. Dorobek edytorski bi- bliotek pedagogicznych 2000−2006.
na. Część autorów podejmuje rozważa- nia dotyczące zadań, perspektyw i kie- runków rozwoju bibliotek pedagogicz- nych w XXI wieku, część − na wybra- nych przykładach − prezentuje formy, metody pracy i struktury tych insty- tucji. Są i tacy, którzy poruszają temat dotyczący łączenia bibliotek pedago- gicznych – organizacji o specjalistycz-
