Wpływ interglacjalnych procesów glebotwórczych na cechy mikromorfologiczne gleb kopalnych wytworzonych z lessów

(1)

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM XLV, NR 3/4 WARSZAWA 1994: 85-95

KRYSTYNA KONECKA-BETLEY, ZBIGNIEW ZAGÓRSKI

WPŁYW INTERGLACJALNYCH

PROCESÓW GLEBOTWÓRCZYCH

NA CECHY MIKROMORFOLOGICZNE

GLEB KOPALNYCH WYTWORZONYCH Z LESSÓW

Katedra Gleboznawstwa SGGW w Warszawie

W STĘP

Mineralne gleby kopalne powstałe w czwartorzędzie występują w różnych litologicznie skałach, ale przede wszystkim w różnowiekowych osadach lesso wych [Konecka-Betley, Maruszczak 1976; Jersak 1976; Chmielewski, Konecka- Betley, Madeyska 1977; Konecka-Betley, Czępińska-Kamińska, Zagórski 1987; Konecka-Betley, Maruszczak - w druku]. Najczęściej spotyka się w nich intergla cjalny cykl rozwojowy: od klimatu zimnego - gleby inicjalne i słabo wykształco ne, przez optimum klimatyczne interglacjału - gleby dobrze wykształcone "doj rzałe" do zbliżającego się ponownie glacjału - gleby niszczone, przekształcane peryglacjalnie [Konecka-Betley, Straszewska 1977; Konecka-Betley 1994]. W przerwach interstadialnych przy braku lub spowolnieniu nawiewania lessów nie dochodzi do powstawaniu gleb "dojrzałych".

Mimo że gleby kopalne są pogrzebane, to jednak stanowią podstawę do określenia przebiegu procesów glebotwórczych, jakie je kształtowały przed po nownym osadzaniem się młodszego lessu. Rozpoznanie typologiczne gleb kopal nych powinno być zgodne z zaleceniami grupy roboczej Komisji Paleopedologii INQUA [Yaalon 1971], ponieważ stanowią one odrębną jednostkę stratygrafii czwartorzędu [Goździk et al. 1988, Konecka-Betley 1987].

(2)

86 K. Konecka-Betley, Z. Zagórski

W przedstawionej pracy starano się ustalić, czy w różnowiekowych intergla- cjałach (traktując holocenjako "otwarty" interglacjał) procesy glebotw órczeprze biegały podobnie, czy różniły się od siebie; czy podstawowe cechy fizykoche miczne, a przede wszystkim mikromorfologiczne, potwierdzają ten sam proces glebotwórczy, przebiegający niezależnie od wieku, a nawet litologii osadów. Starano się uwzględnić również pewne modyfikacje procesu glebotwórczego, powodowane w glebach kopalnych przez diagenezę i zjawiska klimatu zimnego w okresach glacjalnych.

M ETO D YK A BA DA Ń

Dla zrealizowania postawionego problemu analizowano trzy odsłonięcia gleb wytworzonych z lessów, mianowicie:

Chobrzany - gleba interglacjału eemskiego [Konecka-Betley, Straszewska 1977], której wiek kształtuje się powyżej 100 000 lat BP,

Łęczna - gleba interglacjału lubelskiego [Konecka-Betley, Maruszak, w dru ku], której wiek oznaczono metodą termoluminescencji TL na powyżej 200 000 lat BP [Butrym et al. 1991]

oraz dla porównania Kwaskowa Góra - gleba wytworzona z lessu najmłodsze go na współczesnej powierzchni, holoceńska o założeniach późnovistuliańskich [Konecka-Betley, Maruszak 1976]. W tym ostatnim odsłonięciu na głębokości

14 m od powierzchni występuje gleba interglacjału eemskiego.

Podstawowe analizy fizykochemiczne w wymienionych glebach, takie jak: uziarnienie, pH, zawartość substancji organicznej, węglanu wapnia oraz dwóch form żelaza, wykonano metodami ogólnie przyjętymi w pedologii.

Badania mikromorfologiczne przeprowadzano w preparatach mikroskopo wych sporządzonych według metody Kowalińskiego i Bogdy [1966]. Zastosowa na metoda mikromorfologiczna [wg Wildinga i Flacha, 1985 - metoda mikro- pedologiczna] pozwala na dokładne określenie budowy tworzywa glebowego, czyli szkieletu, wolnych przestrzeni i plazmy glebowej [Kubiena 1938]. Płytki cienkie wykonano w wydzielonych poziomach genetycznych wszystkich bada nych gleb. Jednak ze względu na to, że poziomy wierzchnie A i Eet w glebach kopalnych nie zawsze są zachowane, gdyż mogły ulec zniszczeniu w wyniku denudacji i erozji, w pracy analizowano mikromorfologicznie tworzywo glebowe głównie w poziomach iluwialnych argillic Bt i IIBt.

W Y N IK I

Charakterystyka właściwości fizykochemicznych analizowanych odsłonięć wskazuje na zjawisko iluwiacji (tab. 1), czyli przemieszczania iłu koloidalnego z wierzchnich do głębszych warstw badanych gleb. W każdym z omawianych

(3)

Mikromorfologia gleb kopalnych 87

TABELA 1. Niektóre właściwości fizykochemiczne - Some physico-chemical properties Profil Głębo- Profile kość Poziom Hori- Depth zon [m] pH (KC1) СаСОз С org. Fei0 3 [%] [%] [%] wolne free ogó łem total

Procent cząstek o średnicy [mm] Per cent of particles in dia[mm]

>1,0 1,0-0,1 0,1 0,02 -0,02 -0,002 с* cl c2 c3 fl <0,002 ’ f* f2 Kwaskowa Góra A 0,00-0,10 3,3 0,00 2,71 0,70 0,85 n.o 8,73 54,37 23,20 13,70 Eet 0,10-0,40 3,6 0,00 0,51 0,45 0,85 n.o 5,40 65,30 21,30 8,00 Bt 0,40-0,85 4,8 0,00 0,34 1,07 2,78 n.o 6,94 51,71 20,07 21,28 0,85-1,20 4,8 0,00 0,21 0,92 1,59 n.o 7,64 58,19 19,65 14,52 BtC 1,20-1,40 4,8 0,00 0,35 0,77 1,56 n.o 9,78 61,19 19,92 9,11 Chobrzany A 3,60-3,85 7,2 0,00 0,39 0,50 1,72 n.o 14,06 44,18 26,66 15,10 Eetg 3,86-4,00 7,2 0,00 0,23 0,35 1,53 n.o 12,60 45,44 28,39 13,47 Bt 4,00-4,13 6,9 0,00 0,12 0,70 2,37 n.o 7,82 45,65 21,53 25,00 4,20-4,30 6,7 0,13 n.o 1,25 3,10 n.o 10,50 45,10 22,44 21,96

IIBt 4,55-4,65 6,7 0,10 n.o 0,82 1,55 n.o 63,88 21,51 8,35 6,26

Łęczna

A 2,30-2,80 6,6 0,00 0,35 0,19 1,42 0,0 31,00 36,00 24,00 9,00

Eet 2,80-3,00 6,6 0,00 0,15 0,11 1,10 0,3 16,50 45,00 30,00 8,50

Bt 3,00-3,40 6,5 0,00 0,18 0,38 2,94 0,1 6,90 41,00 29,00 23,10

IIBt 3,40-4,20 5,9 0,00 0,03 0,22 1,78 2,0 84,00 5,00 4,00 8,00

* с, f - podział cząstek stosowany w opisie mikromorfologicznym - particle size classes used by micromorphological description.

odsłonięć występuje różne nasilenie tego zjawiska, chociaż wskaźniki przemiesz czania frakcji ilastej i wolnego żelaza są podobne.

Mikromorfologiczne cechy tworzywa glebowego (tab. 2) w poziomach Bt potwierdzają również rozpoznane metodami fizykochemicznymi zjawisko iluwiacji niezależnie od wieku gleb. Z przeprowadzonych badań wynika, że w trzech różnowiekowych glebach proces glebotwórczy wykształcił określony zespół cech mikromorfologicznych, głównie dla poziomu argillic, mimo zróżnicowanej petro graficznie skały.

Rozmieszczenie i zawartość różnych frakcji szkieletu w tworzywie glebowym nie jest jednakowe. W poziomach Bt wytworzonych z lessów brak frakcji >1 mm (cl - tab. 2), natomiast w materiale fluwioglacjalnym tworzącym poziomy IIBt gleb w Chobrzanach i Łęcznej frakcja ta występuje w postaci okruchów różnych skał. Ziarna o średnicy >1 mm to w Chobrzanach głównie w przewadze dobrze obtoczone okruchy skał osadowych (mułowce, piaskowce) lokalnego pochodze nia. W mniejszej ilości występują okruchy skał metamorficznych i magmowych pochodzenia skandynawskiego. W Łęcznej we frakcji >1 mm największy udział mają okruchy minerałów (kwarc i skalenie).

Skład granulometryczny wskazuje, że skała macierzysta gleb w Kwaskowej Górze (od 0 -2 m głębokości), Chobrzan (od głębokości 3,60 do 4,30 m) oraz Łęcznej (2,30-3,40 m) jest typową skałą lessową o dominacji frakcji pyłowych

(4)

TABELA 2. Główne cechy mikromorfologiczne - Main micromorphological features Cechy m ikro m orfologiczne Micromorpho- logical features I. Składniki mineralne 1. Składniki grube - с coarse components - с 1.1. c l (>1,0 mm) 1.2 c2 (1,0-0,1 mm) 1.3. c3 (0,1-0,02) Kwaskowa Góra Bt ВТ Mineral components brak none ziarna mineralne mineral grains - kwarc, skalenie Quartz, Feldspar brak none ziarna m ineralne mineral grains - kwarc, skalenie Quartz, Feldspar ziarna mineralne m ineral grains - kwarc, skalenie, m inerały ciężkie: cyrkon, rutyl, granat Quartz, Feldspar, heave minerals: Zircon, Rutile, Garnet

ziarna mineralne m ineral grains - kwarc, skalenie, m inerały ciężkie: cyrkon, rutyl, granat, turmalin Quartz, Feldspar, heavy m inerals: Zircon, Rutile, G arnet, Tourm aline

Profile i poziom y genetyczne Profiles and genetics horizons Chobrzany

"ТШГ

Łęczna

ВГ ИВГ

okruchy skał > ziarna mineralne

rock fragments > m i neral grains

- mułowce, kwarcyty, kwarc, skalenie Mudstons, Q uartzites, Quartz, Feldspar okruchy skał < ziarna

mineralne

rock fragments < m ine rai grains

- mułowce, kwarcyty, czerty, kwarc, skalenie Mudstons, Quartzites, Cherts, Quartz, Feldspar ziarna m ineralne mineral grains - kwarc, skalenie, minerały ciężkie: cyrkon, rutyl, granat, pirokseny Quartz, Feldspar, heavy minerals: Zircon, Rutile, Garnet, Pyroxenes brak none ziarna m ineralne mineral grains - kwarc, skalenie, glaukonit Quartz, Feldspar, Glauconite ziarna m ineralne m ineral grains - kwarc, skalenie, glaukonit, m inerały ciężkie, cyrkon, rutyl, granat, turmalin Quartz, Feldspar, heavy minerals: Zircon, Rutile, Garnet, Tourmaline

- okruchy skał < ziarna mineralne

rock fragments < m ineral grains

- granitoidy, łupki m etam or ficzne kwarc, skalenie Granitoides, Metam orphic Schists, Quartz, Feldspar okruchy skał < ziarna m ine ralne

rock fragments < mineral grains

- granitoidy, kwarcyty, kwarc, skalenie, glaukonit, minerały ciężkie: amfibole, pirokseny

Granitoides, Quartzites, Quartz, Feldspar, G lauconi te, heavy minerals: Amphiboles, Pyroxenes ziarna mineralne mineral grains

-k w a rc , skalenie, glaukonit, m inerały ciężkie: granat, cyrkon, amfibole, pirokseny, biotyt

Quartz, Feldspar, G lauconi te, heavy minerals: Garnet, Zircon, A m phibo les, Pyroxenes, Biotite

К . K o n e c k a -B e tl e y , Z . Z a g ó rs k i

(5)

2. Składniki drobne - f Fine components

2.1 f l (0,02-0,002) ziarna mineralne ziarna m ineralne ziarna mineralne ziarna mineralne ziarna mineralne mineral grains - kwarc Quartz m ineral grains kwarc, kalcyt Quartz, Calcite mineral grains kwarc Quartz, m ineral grains kwarc Quartz mineral grains kwarc Quartz 2.2. f2 (< 0,002) m in e ra ły ila s te , u w o

dnione tlenki żelaza

m inerały ilaste, uw od nione tlenki żelaza

minerały ilaste, uw o dnione tlenki żelaza

minerały ilaste, uwodnione tlenki żelaza

minerały ilaste, uwodnione tlenki żelaza Clay minerals, Iron oxyhydrates Clay m inerals, Iron oxyhydrates Clay minerals, Iron oxyhydrates Clay minerals, Iron oxyhydrates Clay minerals, Iron oxyhydrates 3. Typ rozmieszczenia składników с, f Type of related distribu

porfiric, chitonic porfiric, chitonic gefuric porfiric, chitonic gefuric tion с, f components

II. S truktura plazmy Plasma stucture silasepic, vosepic, lattisepic silasepic, vosepic, (Fot. 1) lattisepic, locally crystic skelsepic, vosepic (Fot. 2)

silasepic, vosepic (Fot. 3) lattisepic

skelsepic, vosepic (Fot. 4)

Ш. Wolne przestrzenie V Free spaces -b io p o ry 500-800 Jim biopores pustki 400-500 fim vughs kanaliki 300 |im channels biopory 5 0 0 -6 0 0 Jim biopores pustki 400-5 0 0 |Lim vughs kanaliki 200-3 0 0 jam channels szczeliny 100 jim cracks wolne przestrzenie m iędzy ziarnami с 1 i c2 150-700 |im

free spaces between grains c l and c2 pustki 300 jim vughs kanaliki 100 pm channels szczeliny 3 0 -5 0 (im cracks

wolne przestrzenie między ziarnami c l i c2 50-200 |im free spaces between grains c l and c2 IV. Proporcje składników Proportion of components c. f. v. f < V < с f < v < с с < v < f f < с < V с < V < f V. Konkrecje Concretions brak none sporadyczne żelazisto- m anganow e 200 jim occasionally iron-mangan brak none brak none brak none M ik ro m o rfo lo g ia gle b kop al ny ch

(6)

Fot. 1. Chobrzany, poziom Bt (less); plazma glebowa o strukturze vosepic częściowo wypełniająca por; powiększenie 120x: a - nicole równoległe, b

- nicole skrzyżowane

Photo 1. Chobrzany, horizon Bt (loess); soil plasma with the structure of vosepic partly filled of void, enlargement 120x: a - parallel nicols, b -

crossed nicols

Fot. 2. Chobrzany, poziom IIBt (piasek fluwioglacjalny); plazma glebowa o strukturze skelsepic i vosepic między ziarnami szkieletu; powiększenie

60x: a - nicole równoległe, b - nicole skrzyżowane

Photo 2. Chobrzany, horizon IIBt (fluvioglacial sand); soil plasma with the structure of skelsepic and

(7)

Fot. 3. Łęczna, poziom Bt (less); plazma glebowa o strukturze vosepic cał kowicie wypełniająca por; powiększenie 60x: a - nicole równoległe, b -

nicole skrzyżowane

Photo 3. Łęczna, horizon Bt (loess); soil plasma with the structure of vose pic completely filled of void; enlargement 60x: a - parallel niçois, b -

crossed nicols

Fot. 4. Łęczna, poziom IIBt (piasek fluwioglacjalny); plazma glebowa о strukturze skelsepic i vosepic między ziarnami szkieletu; powiększenie

60x: a - nicole równoległe, b - nicole skrzyżowane

Photo 4. Łęczna, horizon IIBt (fluvioglacial sand); soil plasma with the structure of skelsepic and vosepic between grains of skeleton, enlarge

ment 60x: a - parallel nicols, b - crossed nicols

M i u kro m о rfo log ici gle b ko pal nyc h

(8)

(0,1-0,02 mm). W profilach Chobrzan (głębokość 4,55-4,65 m) i Łęcznej (głębo kość 3,40-4,20 m) w poziomach głębszych występują piaski fluwioglacjalne, starsze od lessów.

Analiza mikromorfologiczna składników grubych с (o średnicy >0,02 mm) w trzech badanych odsłonięciach wskazuje na zróżnicowanie charakteru skał bada nych gleb. W poziomach Bt wytworzonych z lessów frakcja c2 (1-0,1 mm) występuje w niewielkiej ilości. Są to głównie ziarna mineralne, w których domi nuje dobrze obtoczony kwarc przy jednoczesnej dość dużej zawartości skaleni. W profilu Łęczna występuje dodatkowo glaukonit. Podobny skład mineralogiczny wykazuje przeważająca ilościowo frakcja c3 (0,1-0,02 mm). W dolnej granicy średnic tej frakcji występują również minerały ciężkie o składzie typowym dla lessów, tj. cyrkon, rutyl, granat, a podrzędnie amfibole i pirokseny.

Szczególnie wiele informacji dotyczących omawianych zagadnień dostarczyła analiza mikroskopowa frakcji drobnych f utworów lessowych. Frakcja drobna fl (0,0 2-0 , 0 0 2 mm) składa się z ziaren kwarcu przy niewielkim udziale skaleni i minerałów ciężkich, a w glebie z Chobrzan występuje dodatkowo wtórny kalcyt. Frakcję f2 (<0,002 mm) stanowią minerały ilaste oraz tlenki i wodorotlenki żelaza.

Frakcja fl w poziomach Bt gleb wytworzonych z lessów ma strukturę typu silasepic [Brewer 1976] i tworzy rodzaj drobnokrystalicznego "tła" dla ziaren frakcji grubszej c. Jest to typ rozmieszczenia składników określanych jako porfi ro w y -p o rfiric [Stoops, Jongerius 1975]. Interesujące jest występowanie w profilu Łęczna stref lub szczelin wypełnionych dobrze wysortowanym materiałem frakcji f 1. W niektórych fragmentach poziomu Bt w Chobrzanach stwierdzono w szcze linach wykrystalizowany wtórny kalcyt, którego ziarna tworzą strukturę cristic. Frakcja f2 w poziomach Bt lessowych rozdziela ziarna szkieletu, powleka ściany porów, a niekiedy tworzy nacieki i impregnacje. Ten typ uporządkowania można określićjako chitonic. Struktura składników frakcji f2jest typu lattisepic i vosepic. W niektórych częściach poziomu Bt w Chobrzanach część składników drobnych stanowi plazma typu masepic (wtórnie silnie nasycona związkami Fe i Mn). W poziomach II Bt wytworzonych z piasków fluwioglacjalnych, które występują w Chobrzanach i Łęcznej, a nie ma ich w Kwaskowej Górze, frakcje c2 i c3 to głównie ziarna i okruchy niektórych skał. Mineralogicznie to przede wszystkim kwarc i skalenie słabo obtoczone oraz w Łęcznej niektóre minerały ciężkie, takie jak: cyrkon, rutyl, amfibole, pirokseny i biotyt.

Niewielka ilość frakcji fl w tych poziomach sprawia, że tworzy ona tylko miejscami luźne wypełnienia szczelin pomiędzy ziarnami frakcji grubej cl i c2, określane jako rozmieszczenie składników typu chitonic. Frakcje drobne f2 (< 0,002 mm) stanowią typową plazmę glebową [Kubiena 1938, 1956; Brewer 1976; Stoops, Jongerius 1975), tworzącą strukturę siateczkową - lattisepic.

Frakcja f2 w utworach fluwioglacjalnych tworzy struktury głównie typu skel sepic, a tylko miejscami vosepic. Występuje ona w postaci bądź cienkich otoczek

(9)

wokół grubych ziaren c2, bądź nacieków w załamaniach porów między ziarnami grubszych frakcji. Uporządkowanie składników można określić jako gefuric.

W olne przestrzenie w poziomach lessowych Bt trzech analizowanych gleb występują w postaci bioporów, kanalików i szczelin. Te ostatnie mogą być spowodowane zjawiskami peryglacjalnymi. Natomiast w materiale fluwioglacjalnym są to tylko wolne przestrzenie między ziarnami szkieletu. W poziomach argillic tych gleb substancja organiczna na ogół nie występuje lub jest w tak małych ilościach, że trudno określić jej typ.

Proporcje między poszczegółnymi składnikami tworzywa w materiale lesso wym poziomów Bt układają się następująco: f < v < с, a niekiedy f < с < v. W materiale fluwioglacjalnym poziomu II Bt w Chobrzanach i Łęcznej układ ten jest nieco inny: с < v < f.

D YSK USJA

Omawiane gleby wytworzone z różnowiekowych lessów, w dwóch przypad kach podścielone starszymi piaskami fluwioglacjalnymi, jako gleby niejednorod ne wykazują uderzające podobieństwo przebiegu procesu glebotwórczego. Choć różnią się diametralnie wiekiem, to proces glebotwórczy jest we wszystkich odsłonięciach ten sam.

Już właściwości fizykochemiczne (tab. 1) wskazują, że gleby te powstały w wyniku intensywnego procesu przemywania jako procesu głównego związanego z zstępującym ruchem wody opadowej. Doprowadziło to do zróżnicowania za wartości żelaza w profilu glebowym. Równocześnie nastąpiło przemieszczanie frakcji koloidalnej (bez jej rozkładu) do poziomów iluwiałnych argillic, które często w glebach kopalnych są niejednorodne litologicznie.

Analiza wszystkich cech mikromorfologicznych gleb kopalnych, ale przede wszystkim cech składników drobnych (fl i f2), takich jak: typ struktury, rozmie szczenie i formy skupień, wskazuje również na intensywny proces przemywania. Plazma glebowa w poziomach Bt wykazuje strukturę głównie typu vosepic - lattisepic, a w poziomach II Bt - skelsepic i w mniejszych ilościach vosepic. Barwa plazmy jest różna: od jasnożółtej do brunatnej. Wydaje się, że barwa plazmy powinna się wiązać z wiekiem gleb: im starsza gleba, tym barwa ciemniej sza (starzenie się plazmy). Tej zależności w przeprowadzonej analizie ostatecznie nie rozstrzygnięto. Dalsze badania większej ilości odsłonięć gleb interglacjalnych pozwolą na dokładniejszą analizę tego zjawiska. W wyniku obserwacji tereno wych można przypuszczać, że szybsze starzenie plazmy następuje w wyniku nakładającego się odgórnego oglejenia.

Typ rozmieszczenia składników drobnych, zwłaszcza f2, jest uzależniony od uziarnienia: w lessach porfirowy lub tworzący błonki (chitonie), a w materiale piaszczystym w postaci mostków między poszczególnymi ziarnami (gefuric).

(10)

Na wiele z omawianych cech mikromorfologicznych, zwłaszcza na typ stru ktury plazmy występujący w płowych glebach powierzchniowych, zwracają od dawna uwagę Kowaliński [1969]; Chodak [1976]; Zasoński [1979, 1983, 1991, 1992]. Również od dawna podkreśla się jako ważną cechę pedologiczną budowę tworzywa glebowego w glebach kopalnych [Morozowa 1972, 1985; Konecka- Betley, Maruszczak 1976; Konecka-Betley, Straszewska 1977; Konecka-Betley et al. 1987; Konecka-Betley 1991, 1994].

Z przeprowadzonych wcześniej badań wynika [Konecka-Betley, Straszewska 1976; Konecka-Betley, Maruszczak w druku], że na powierzchni lessów star szych, z których wytworzyły się gleby interglacjałów eemskiego i lubelskiego, występują ślady erozji (Chobrzany) i procesów zboczowych (Łęczna). W wyniku tych zjawisk zostały zniszczone poziomy A, a nawet Eet przemywania. Dlatego gleby interglacjalne są najczęściej "ogłowione", bez poziomów wierzchnich. W niektórych przypadkach poziomy wierzchnie mogły być również soliflukcyjnie przemieszczone do podnóża zboczy.

Badania mikromorfologiczne poziomów Bt potwierdzają także występowanie warunków peryglacjalnych w okresie ochłodzenia poeemskiego [Konecka-Bet ley, Straszewska 1977]. Zjawiska mrozowe mogły już mieć miejsce w okresie niszczenia interglacjalnej gleby płowej, albo w okresie późniejszym, kiedy wy stąpiły epigenetyczne struktury peryglacjalne, zakorzenione w lessie młodszym środkowym vistulianskim, przecinające poziomy Bt gleby eemskiej. Dowodem na to jest niszczenie plazmy, głównie typu vosepic wypełniającej pory glebowe oraz rozmywanie samych porów i wolnych przestrzeni. Niekiedy stwierdza się również przemieszczanie fragmentów plazmy w postaci porwaków z poziomu Bt na wtórne złoża.

W glebach pogrzebanych należy podkreślić jeszcze procesy diagenezy, prowa dzące do różnych zmian w osadzie i glebie z niego wytworzonej. Przemiany diagenetyczne są powodowane przerwaniem aktualnych procesów glebotwór- czych, brakiem dopływu świeżej substancji organicznej i dużym uciskiem utwo rów nadległych w miarę ich narastania.

Jednak mimo tych wszystkich niekorzystnych dla spokojnego rozwoju gleb zjawisk czy procesów cząstkowych, które występują łącznie lub pojedynczo w okresach integlacjalno-glacjalnych i w glebach cyklu vistuliansko-holocenskiego, procesem głównym, który kształtował omawiane gleby, był proces przemywania. Proces ten został przerwany, ale jego podstawowe cechy pedologiczne zachowały się w glebach obu interglacjałów. W glebie vistuliansko-holocenskiej trwa on do dziś, choć przebiega nieco wolniej. Podkreślone procesy czy zjawiska geologicz ne, jakie nakładają się na procesy pedologiczne, świadczą o zróżnicowanych warunkach fizyczno-geograficznych, w jakich tworzyły się gleby interglacjalne. Właściwości pedologiczne gleb kopalnych potwierdzają pogląd, że na ogół inter- glacjały, niezależnie od wieku osadów, odzwierciedlały podobny przedział cza sowy.

(11)

W N IO SK I

1. Przedstawione w pracy gleby kopalne interglacjałów eemskiego i lubelskie go wytworzone z lessów wykazują podobne właściwości fizykochemiczne, ale przede wszystkim podobny zespół cech mikromorfologiczny poziomów Bt nieza leżnie od wieku i litologii osadów.

2. Gleba interglacjalna vistuliansko-holocenska posiada te same cechy tworzy wa mineralnego jak gleby starsze, jednak nieco słabiej zaznaczone.

3. Głównym procesem glebotwórczym, który kształtował wszystkie analizo wane gleby, był proces przemywania, zaznaczający się z największym nasileniem najprawdopodobniej po optimum klimatycznym interglacjałów.

4. W wyniku tego procesu na obszarach lessowych wykształciły się w rozpa trywanych interglacjałach, jako główny typ - gleby płowe o budowie A - Eet - Bt - С lub A - Eet - Bt - IIBt - IIC [Systematyka Gleb Polski 1989].

5. Diagnostycznym poziomem podpowierzchniowym tych gleb jest dobrze i bardzo dobrze wykształcony poziom Bt - argillic z plazmą typu vosepic w utworach lessowych, a vosepic i skelsepic w osadach fluwioglacjalnych.

LITERATURA

BREW ER R., 1976: Fabric and mineral analysis o f soils. 2-nd printing. Kreiger Publishing Co, Huntington, NY.

BUTRYM J., HA RASIM IUK M., JANCZYK-K OPIK OW A Z., M ARUSZCZAK H., 1991: Intersaalian organogenic deposits and forest soils in the Łęczna environs (SE Poland). Problems o f the stratigraphy and paleography o f the pleistocene. Ann. U M C S: 21-52.

B ULLOCK P., 1985: H andbook for soil thin section description. W aine Research Publications. W olverham p ton, England pp. 152.

CH M IELEW SKI W., KO NECKA-BETLEY K., M ADEYSKA T., 1977: Paleolithic site Kraków - Zw ierzyniec I in the light of the investigations carried out in 1972-1974. Biul. Inst. G e o l3 0 5 : 13-30.

C H O DAK T., 1976: M inerały iłowe i mikrom orfologia gleb wytworzonych z utworów lessowych W zgórz Trzebnickich i płaskowyżu Głubczyckiego. Biul. Inst. Geol.297: 317-322.

GO ŹD ZIK J.f JA NCZY K -K O PIK O W A Z., KO NECKA-BETLEY K., LINDN ER Z., M A DEYSK A T., M A KOW SK A A., M OJSKI J.E., RZECHOW SKI J., 1988: Zasady Polskiej Klasyfikacji, terminologii i nom enklatury stratygraficznej czwartorzędu. 47, Wyd. Geol. str. 1-64.

JERSA K J., 1976: C harakter gleb kopalnych w lessach i ich znaczenie paleogeograficzne i stratygraficzne.

Biul. Inst. G eol.297: 21-39.

K O N ECKA-BETLEY K.,M A RUSZCZAK H., 1976: Analiza paleopedologiezna lessów z Kazimierza D olne go nad W isłą. Biul. Inst. Geol.297: 185-209.

K O NECKA-BETLEY K., STRASZEW SKA K., 1977: Badania paleopedologiczne lessów okolic Sandomierza na tle stratygrafii. Stud. Geol. Polon.7: 215-233.

KO NECKA-BETLEY K., 1987: Gleby kopalne jako jednostki klasyfikacji stratygraficznej czwartorzędu.

K w art. Geol.31,1: 185-190.

KO NECKA-BETLEY K„ CZĘPIŃSK A-KA M IŃSK A D., ZAGÓ RSKI Z., 1987: D evelopm ent and properties of paleosols in the loess section at Sandomierz (SE Poland). Ann. UM CS- В 41: 203-212.

K O N ECKA-BETLEY K., 1991 : M icromorphologic features o f fossil soils in loesses o f the Łopatki profile (SE Poland). Ann. U M CSВ 46: 129-138.

KO NECKA-BETLEY K., 1994: Fossil soils late Pleistocene developed from loesses. Rocz. G lebozn. 45 Suplement: 55-62.

KO NECKA-BETLEY K., M A RUSZCZAK H., w druku: Cechy makro- i m ikrom orfologiczne gleby intergla- cjału lubelskiego w profilu Łęczna - kolektor. Ann. UMCS.

(12)

96 K. Konecka-Betley, Z. T^agórski

K O W A LIŃSKI S., BOGDA A., 1966: Przydatność polskich żywic syntetycznych do sporządzania m ikrosko powych szlifów gleb. Roczn. G lebozn. 16: 326-336.

KOW A LIŃSKI S., 1969: Soils of South-western Poland. Third International W orking M eeting on Soil M icromorphology. W rocław, 1-130.

KUBIEŃ A W .L., 1938: M icropedology, Collegiate Press Ames, Iowa, pp. 243.

KU BIEN A W.L., 1956: Zur M ikrom orphologie, System atik und Entw icklung der rezenten und fossilen Lessböden. E iszeita lter und G eg en w a rt7: 102-112.

M O ROZOW A T.D., 1972: M icromorphological peculiarities of fossil soil and some problem s of paleography of the M ikulino (Eem) Interglacial on the Russian Plain. [Ed. S. Kowaliński]. Soil M icrom orphology. Third International W orking M eeting on M icromorphology: 595-606.

M O RO ZO W A T.D., 1985: Rozvitje pochviennogo pokrova Evropy v pozdnem pleistocenie. Izd. Nauka. M oskwa: 1-281.

STOOPS G., JO NGERIUS A., 1975: Proposal for a m icromorphological classification o f soil materials. I. A classification of the related distributions o f fine and coarse particles. G eoderm a 13: 189-199.

SY STEM ATYKA GLEB POLSKI 1989: Rocz. G lebozn.40, 3/4.

W ILD IN G L.P., FLACH K.W., 1985: M icromorphology and Soil Taxonomy. Soil M icromorphology and Soil Classification, 15: 1-16.

ZA GÓ RSKI Zb., w druku: W łaściwości mikrom orfologiczne gleb niecałkowitych.

ZA SO Ń SK I S., 1979: W łaściw ości mikrom orfologiczne a główne procesy glebotwórcze niektórych w ietrze niowych gleb Pogórza W ielickiego. Rocz. G lebozn.30, 2: 163-184.

ZA SO Ń SK I S., 1983: Główne kierunki glebotwórcze na utworach pyłowych Pogórza W ielickiego. Cz. II. W łaściw ości mikrom orfologiczne. Rocz. G lebozn.3 4 ,4 : 123-161.

ZA SO Ń SK I S., 1991: W pływ rzeźby terenu na właściwości m ikrom orfologiczne gleb pyłowych Pogórza W ielickiego (na przykładzie przekroju Polanka Haller). Rocz. G lebozn.42, 1/2: 109-115.

ZA SO Ń SK I S., 1992: W łaściwości mikrom orfologiczne gleb pyłowych Kotliny Krośnieńskiej. Zesz. Nauk. AR K ra k ó w nr 265, 30: 19-33.

Y A A L O N D .H ., (ed.) 1971: Paleoped o lo g y -o rig in , nature and dating of Paleosols. Int. Soc. of Soil Sei. Israel, Univ. Press, Jerusalem.

K. K O N E C K A -B E T L E Y , Z. Z A G Ó R S K I

IN FLU EN CE OF IN TERG LA CIAL SOILFO RM ING PRO CESSES ON TH E M IC RO M O RPH O LO G IC A L TRAITS OF TH E FO SSIL

SOILS DEV ELO PED FROM LOESSES Department of Soil Science, Warsaw Agricultural University

Summary

Results of micromorphological and some physico-chemical investigations of soils formed from loesses or from loesses littered with fluvioglacial sands of three different age interglacials have been presented. It has been stated that fossil soils of Lublinian and Eemian interglacials show a similar set of micromorphological features. Holocen soil of post-vistulian assumptions shows the same but weakly marked traits. The main process of which formed all the investigated soils wras the process of lessivage in result of which lessivés soils of profile structure A - Eet - Bt - С or A - Eet - Bt - IIBt - С have arisen, apart from the age and litology. The lessivage process is confirmed by the appearing of soil plasma of vosepic type in the Bt and IIBt horizons.

Praca wpłynęła do redakcji w marcu 1994 r. Prof. Kiystyna Konecka-Betley

Katedra Gleboznawstwa SGGW w Warszawie 02-528 Warszawa, Rakowiecka 26/28