Kwestia gleb brunatnych

KWESTIA GLEB BRUNATNYCH

(Z Zakładu Gleboznawstwa Uimwersyrtetu Poznańskiego)

Nowe, historyczno-genetyczne p rąd y w yw ierające coraz większy wpływ na kształtow anie się systemów klasyfikacyjnych w gleboznaw­ stw ie (20) w ym agają zrewidowania całego szeregu dotychczasowych po­ jęć o glebach, ich genezie i rozwoju.

Jednym z wielu zagadnień, które należy opracować jest kw estia gleb brunatnych. Wprawdzie literatu ra fachowa dotycząca tego typu gle­ bowego jest dość obszerna i od czasów Ram anna (12), który pierwszy wy­ różnił tzw. „B raunerden“, wypowiedziało się na ten tem at szereg autorów, to jednak prace te nie w yjaśniają w dostateczny sposób kwestii genezy i kierunków rozwoju ty oh gleb. N atom iast w wielu publikacjach zaw arty jest bogaty m ateriał faktyczny, który pozwala na zorientowanie się w m or­ fologii, chemizmie, zasięgu geograficznym, pokrywie roślinnej itp. gleb brunatnych.

Reasum ując dane dotyczące morfologii powiedzieć można, że n aj­ częściej *) spotyka się następujący obraz profilu gleby brunatnej (23):

W arstw a próchnicy (Ai) o miąższości np. 10—20—30 cm łagodnie i stopniowo zanika w głąb poprzez poziom szaro-rdzawy, a następnie przechodzi w zabarwienie brunatno-rdzaw e, pochodzące głównie od uw al­

nianych przy rozkładzie glinokrzemianów związków żelazowych. P rzej­ ście z poziomu В do С jest najczęściej tak samo nieostre jak między dwoma górnymi poziomami. Odczyn całego profilu jest zbliżony do obojętnego.

Najniższe w artości pH spotyka się wg Chodzickiego (4) i Liwerow- skiego (10) często bezpośrednio pod poziomem Ai. Od tego miejsca do­ piero pH w zrasta zarówno ku górze jak i ku dołowi, a więc odmiennie niż to ma miejsce w glebach bielicowych gdzie najkw aśniejszy jest właś­ nie poziom Ai.

*) Nierzadkie są rów nież wypadki, kiedy przy dużej zawartości CaCOs w sk ale“ m acierzystej bardzo gruba w arstwa m atow o-czarnej próchnicy przechodzi bezpo­ średnio w poziom С z pom inięciem w yraźnego poziom u B.

Własności fizykalne gleb brunatnych zależą przede wszystkim od ■charakteru skały macierzystej. Na ogół jednak w ykazują te gleby dobrą, .ziarnistą stru k tu rę (20, 10).

Zasięg geograficzny gleb brunatnych obejmować m iał wg Ram anna ,{12) część Anglii, praw ie całą Francję, Niemcy, Austrię, częściowo Danię i płd. Szwecję, a także górną i częściowo środkową Italię i pokryw ać miał .się ze strefą klim atu zoceonizowanego. Dalej ku wschodowi występować m iały gleby brunatne znacznie rzadziej: w Rum unii tylko miejscami i to podobnie jak na Węgrzech w okolicach wyżej położonych.

Późniejsze badania wykazały, że omawiane gleby spotykano rów ­ nież na obszarach Azji (10) i Am eryki Płn. (9, 17), gdzie gleby te znale­ ziono w innych w arunkach klimatycznych, oraz potw ierdziły zaobserwo­ w ane już przez Ram anna częste występowanie gleb brunatnych w te re­ nach górskich. Tym samym obalone zostały w ysuwane dawniej tw ier­ dzenia pragnące wtłoczyć gleby brunatne w ciasne ram y ściśle określo­ nych stref klimatycznych. Jedną z bardzo wielu prób m ających powiązać ty py glebowe z klim atem przedstaw ia załączony w ykres Langa (za Schüchtern, 16).

Wszystkie, najbardziej naw et pomysłowe schem aty zawodzą jed- nak, gdyż ogólne dane klim atyczne mało określają realny klim at glebowy.

Przechodząc z kolei do szaty roślinnej, pokryw ającej omawiane »tw ory glebowe, stw ierdzić należy, że ogół autorów zgodnie rejestru je Œlys. 1. Schem at ilustrujący zależność m iędzy typam i glebowym i a klimatem,

występowanie lasów na glebach brunatnych. Początkowo sądzono, że w rachubę wchodzą wyłącznie lasy liściaste, a S teb u tt (19) udaw adniał, że obecność gleb brunatnych pod drzew ostanem iglastym jest naw et z teoretycznego punktu widzenia niemożliwa. Nowsze badania {10, 1) wy­ kazały natom iast, że omawiane gleby istnieć mogą równie dobrze w lasach liściastych jak borach iglastych.

Zaobserwowaną łączność między glebami brunatnym i a roślinnością leśną podkreśla w ielu autorów w nazwie używając za Balleneggerem (20) określenia ,,brunatne gleby leśne“. Łączność ta jest czynnikiem niezm ier­ nie ważnym, gdyż p o z w a la przy naw iązaniu do teorii Wiliamsa ustalić genezę brunatnych gleb leśnych, ich kierunki rozwojowe, a także określić stanowisko w system atyce gleb.

Z założeń Wiliamsa (27) wynika, że typy glebowe należy traktow ać jako przejściowe stadia jedynego, ciągle trw ającego procesu glebotwór- czego. O kierunku tego procesu decyduje form acja roślinna. Ponieważ form acji drzew iastej odpowiada wg Wiliamsa okres bielico wy procesu glebotwórczego, więc należałoby mówić w odniesieniu do opisywanych gleb o stadium brunatnym okresu bielicowego.

Rzeczywiście szereg autorów stw ierdza w glebach brunatnych mniej lub bardziej widoczne w ym ycie składników. Ram ann (12) jako pierwszy podaje, że w glebach brunatnych wymyciu ulegają rozpuszczalne sole łącznie z węglanami i siarczanami. Spośród nowszych badaczy potw ier­ dzają to między innym i Robinson (15) i Laatsch (9). Ten ostatni au tor ilustruje swe poglądy na genezę i kierunek rozwojowy gleb brunatnych następującym wykresem:

4*

Rys. 2. Schem at ilustrujący genezę i kierunek rozw ojowy gleb brunatnych,

Należy zwrócić uwagę, że ewolucyjny schem at Laatscha tylko po­ zornie zbliża się do ujęcia Wiliamsa. W rzeczywistości pojęcie bielicowa­ nia u tych dwóch autorów nie pokryw a się. Podczas gdy u Laatscha strzałka obrazująca postępujące w ymywanie zasad wskazuje również na nieuniknione, nieodwracalne jałowienie gleby, co w konsekwencji sprzy­ jałoby teoriom ekonomicznym M althusa, uczony radziecki wskazuje na fakt, że form acje roślinne mogą, a naw et muszą, kolejno się wypierać, a co za tym idzie, poszczególne zasadnicze okresy w ewolucji gleby, mogą się powtarzać. Jeśli więc istnienie jednej form acji roślinnej sprzyja kon- - centrow aniu się substancji odżywczych w niższych poziomach glebowych, to inna szata roślinna może te substancje kumulować w poziomach gór­ nych. Nie znaczy to oczywiście, że po ukończeniu pełnego cyklu rozwojo­ wego gleba posiadać będzie stan identyczny ze stanem na początku tego cyklu. Sprzeciwiałoby się to zasadom ewolucji. Zaznaczyć jednak należy, że równolegle z rozwojem gleby, ewolucji ulega również roślinność, która z jednej strony powoduje zmiany siedliska, z drugiej zaś strony sam a się do tych zmian przystosowuje. Nie możemy żyzności przyszłych stadiów rozwojowych gleby określać na podstawie obecnych wymagań dziś istnie­ jących roślin.

Z ujęcia Wiliamsa w ynika w dalszym ciągu, że stadium brunatne występować powinno nie tylko w przejściu od pierw otnej skały do bielic jak to w ynika z w ykresu Laatscha.

Ponieważ zasadnicze okresy procesu glebotwórczego mogą się pow­ tarzać, przeto stadium gleb brunatnych występować może również między bielicą a innym i tzw. typam i glebowymi, zarówno w procesie degradacji jak też w procesach regradacji.

Istotnie — Afanazjew, Wileński, Smolik, Florow, Prasołow, Strem - me (20), Zacharów (28), A ntipow -K aratajew (1) i inni w yrazili pogląd, że gleby brunatne pochodzą z degradacji czarnoziemów. N atom iast inni uczeni jak np. Tiurin (22) i Zonn (29) stw ierdzili też kształtowanie się gleb brunatnych w odw rotnym procesie tzw. regradacji. Niektórzy, jak Ram ann (12), Glinka (7), Stebutt.(18) umieszczają też gleby brunatne na przejściu od bielic do terra-rosa, względnie laterytów .

Widzimy, że w oparciu o zasady W iliamsa wszystkie te pozornie sprzeczne hipotezy doskonale się uzupełniają, potw ierdzając jednocześnie prawdziwość założeń tego uczonego.

Ostatecznie gleby brunatne przedstaw iałaby się jako stadium przej­ ściowe między pierw otną skałą a glebą bielicową z jednej strony, z d ru­ giej zaś strony między bielicą i czarnoziemem, terra-ro są względnie in­ nymi jeszcze typam i rozwojowymi gleby.

Pozostaje do omówienia rola tzw. czynników glebo twórczych w pro­ cesie kształtow ania się gleb brunatnych. Według Wiliamsa wszystkie w ym ieniane zwykle czynniki jak klim at, rodzaj skały m acierzystej, relief, wiek, człowiek, posiadają znaczenie czynników jedynie m odyfikujących wobec przeważającego w pływ u form acji roślinnej. W odniesieniu do oma­ w ianych gleb brunatnych rola tych momentów sprowadza się głównie do zw alniania względnie przyspieszania zdeterminowanego w zasadzie for­ m acją roślinną procesu glebotwórczego.

Rozważmy po kolei udział poszczególnych czynników w regulow aniu tem pa przebiegu procesów glebo twórczych. Ze względu na to, że więk­ szość naszych brunatnych gleb leśnych rozwinęła się na młodych utw o­ rach dyluwialnych, rozpatryw ane będą przykładowo tylko niektóre mo­ m enty aktualne w stadium przejściowym od skały pierw otnej do gleb bielicowych.

C z y n n i k i b i o l o g i c z n e . W pierw szym rzędzie form acja roślinna nie tylko określa ogólny kierunek przemian, ale sama często reguluje szybkość tych przemian. Dla przykładu: roślinność drzew iasta w omawianym typie gleb brunatnych nie tylko sprzyja w ym yw aniu roz­ puszczalnych związków, ale również pobierając często znaczne ilości tych związków przenosi je w formie ściółki na pow rót do poziomów w ierzch­ nich. Przyczynia się to w znacznej m ierze do utrzym ania tak charaktery­ stycznego, zbliżonego do obojętnego odczynu tych gleb, oraz do w ytw o­ rzenia nasyconej próchnicy. Należy podkreślić, że nie zawsze rola pew­ nego drzew ostanu jest jednakowa. Ohodzicki (4) na przykład zwraca uw a­ gę, że buk może korzystnie przeciwdziałać wymyciu w ęglanu w apnia z „buroziemów“ (tj. gleb brunatnych), o ile głębokość odwapnienia nie przekracza zasięgu jego korzeni. W przeciwnym razie buk przyczynia się naw et do szybszego zakwaszenia gleby (3).

W tym miejscu należy zaznaczyć, że na ogół drzew ostany zbliżone do naturalnych, a więc uzgodnione z siedliskiem, nie tak szybko bielicują glebę, jak sztuczne m onokultury. Dlatego też u nas częściej spotyka się gleby brunatne pod drzew ostanam i mieszanymi względnie liściastymi.

Nie bez znaczenia jest również roślinność dna lasu, która może w spierać bielicowanie jak np. wrzos lub borówka, albo przeciwdziałać tem u procesowi jak np. traw y (25).

Mówiąc o znaczeniu czynników biologicznych nie można p rz e m il-, czeć roli jaką odgryw ają organizm y glebowe. Zaznaczyć należy, że dla w artości pH w przedziale 5—7 stwierdzono w próchnicy gleb leśnych najciaśniejszy stosunek С : N (8, 5). Stosunek ten związany jest jak w ia­ domo z szybkością mikrobiologicznych procesów rozkładu substancji or­ ganicznej (26).

Działalność organizmów glebowych nie ogranicza się jednak tylko do procesów hum ifikacji.

Bassalik (2) i Remiezow (14) przypisują duże znaczenie bakteriom w procesie rozkładu pierw otnych glinokrzemianów glebowych. Istotnie drobnoustroje muszą odgrywać w tym procesie znaczną rolę, gdyż abio­ tyczna hydroliza glinokrzemianów zachodzi w m ateriale o pH w grani­ cach 5—7 bardzo wolno. U walniane przy tym rozkładzie zasady przecho­ dzą do roztw oru i zm niejszają zakwaszenie.

Zwierzęce organizmy np. dżdżownice wiercąc swe chodniki m ieszają glebę i opóźniają w ten sposób w ykształcenie się w yraźnie zróżnicowanych poziomów (11, 24).

K l i m a t . Czynniki klim atyczne nie odgryw ają wprawdzie tak decydującej roli jaką przypisyw ało im gleboznawstwo do niedawna, nie­ m niej jednak rola opadów i tem p eratury jest bardzo znaczna.

Od ilości opadów przedostających się poprzez korony drzew do gleby, od ich rozmieszczenia w ciągu roku oraz od ich przewagi nad pa­ row aniem zależeć będzie również intensywność przem yw ania gleby. Jed­ nakże naw et przy dużych opadach w norm alnie rozw iniętych lasach prze­ siąkanie wody nie idzie zbyt głęboko (6). Korzenie w ysuszają szybko za­ jęte przez siebie w arstw y i rozpuszczone w roztworze glebowym związki ulegają w ytrąceniu n a skutek w zrostu koncentracji.

T em peratura ze swej strony m a między innym i duży w pływ na przebieg i szybkość procesów rozkładu.

R o d z a j s k a ł y m a c i e r z y s t e j . Już Ram ann (12) pod­ kreślał, że na kształtow anie gleb brunatnych duży wpływ w yw iera skała macierzysta. Rodzaj skały macierzystej odgrywa rolę jeśli chodzi o fizy­

kalne własności tych gleb. Inaczej będą się one przedstaw iały na utw o­ rach lekkich, inaczej natom iast na ciężkich. W szczególności reżim wodny

na utw orach zwięzłych będzie mniej sprzyjał w ypłukiw aniu zasad niż to ma miejsce na utw orach piaszczystych przy tej samej ilości opadów.

Skład m ineralny skały posiada również pierwszorzędne znaczenie. R am ann (12) i Glinka (7) łączyli w ystępow anie gleb brunatnych z obec­ nością СаСОз. Nawiasem mówiąc przypadek ten w naszych w arunkach spotyka się najczęściej. Jednakże Lundblad i Aarnio (20) opisali gleby b ru ­ n atn e w ytw orzone na bez wapiennej morenie, a Murgoci (10) i cały szereg innych — na skałach wybuchowych. Dlatego też S tebu tt (19), Robinson (15) i inni nowsi badacze zw racają główną uw agę na (zawartość bogatych w Ca i Mg m inerałów pierw otnych w skałach glebotwórczych. M inerały te ulegają rozkładowi uw alniają do roztw oru zasadowe jony przede wszystkim Ca**. Część tych jonów przeciwdziała zakwaszaniu gleby u trzy ­ m ując pH w pobliżu odczynu obojętnego. Jednocześnie w ym ienny w apń

sprzyja w ytw orzeniu się dobrej próchnicy, stru k tu ry oraz korzystnie w pływ a n a florę i faunę glebową.

Pozostałe składniki pierw otnych glinokrzemianów, a przede wszyst­ kim związki glinu, żelaza i kwas krzemowy, łączą się w tych w arunkach odczynowych początkowo w bezpostaciowe żele (9), a następnie w y k ry - stalizow ują jako w tórne m inerały glebowe zbliżone najczęściej w gle­ bach b runatnych do typu m ontm orylonitu np. nontronity (10). M inerały te, zwiększając udział frakcji koloidalnej, przyczyniają się również ze względu na swe stosunlkowo znaczne własności sorbcyjne do spotęgowa­ nia efektu buforowego w omawianych glebach.

Część niezużytego w procesie zeolityzacji w odorotlenku żelazowego,, którego p unkt izoelektryczny leży jak wiadomo przy pH = 7,1 ulega rów­ nież w ytrąceniu i pow lekając cienką w arstw ą cząstki gleby nadaje jej charakterystyczną barw ę brunatną.

Na potw ierdzenie tych tez przytoczono w literaturze szereg analiz, przy czym badano głównie stosunek SiC>2 : AI2O3. we frakcji koloidalnej

(13), a także iloraz takich stosunków w poziomach A i B. Z badań G eerin- ga (1), który proponuje naw et iloraz ten uznać jako kry terium do w y­ dzielania typów glebowych, wynika, że w glebach brunatnych wysokość jego wynosi najczęściej 1—1,1 podczas gdy w glebach bielicowych prze­ kracza w artość 2,5—4.5.

W i e k s k a ł i k o n f i g u r a c j a t e r e n u . Młody w iek skał i związana z ty m większa zasobność w niezw ietrzałe m ateriały sta­ nowiące magazyn rezerw ow y pierw otnych minerałów, zwalnia proces bie- licowania. W terenach o urozmaiconej rzeźbie np, w górach mogą pro­ cesy erozyjne przez nam yw anie substancji odżywczych z miejsc wyżej położonych powodować niejako odmłodzenie utw orów glebowych. W gó­ rach powstawać mogą również tzw. szkieletowe gleby b ru n atn e (10).

Wg danych Ramianna, Treitza, Murgoci, S teb u tta (19) i innych, gleby bru natne w ystępują również często w terenach o mniejszym n a­ chyleniu, gdyż tam woda m ając ułatw iony spływ po powierzchni nie tak łatwo przenika w głąb, a więc nie tak łatwo w ymywa rozpuszczalne skład­ niki. Nie bez znaczenia m a być także w ystaw a (18), co stoi oczywiście rów nież w łączności z tem peraturą i reżimem wodnym (parowanie).

D z i a ł a l n o ś ć c z ł o w i e k a . Interw encje człowieka zmie­ niają często tempo a naw et kierunek procesu glebotwórczego. Gospoda­ rując w lesie, może człowiek przez zły dobór gatunków przyspieszyć znacz­ nie proces bielicowania, a tym samym uniemożliwić lub przynajm niej ograniczyć dalszą racjonalną hodowlę lasu. Ilość gatunków możliwych do hodowania na skrajnie zdegradowanych glebach ulega zm niejszeniu, n a­

tom iast stworzone zostają w arunki do zajęcia gleby przez inną, zazwy­ czaj mniej pożądaną roślinność, należącą często do odmiennej formacji.

Odmiennie przedstaw ia się sytuacja na glebach rolnych.

Przez wycięcie lasu i oddanie gleb b runatnych pod upraw ę rolną unicestwiona zostaje w zupełności ich tendencja do bielicowania. Ale w łaśnie w tych okolicznościach gleba narażona byw a na największe zu­

bożenie w substancje odżywcze. Odprowadzanie plonów i nawożenie okre­ ślają od tego m om entu dynam ikę gleby (9). N ieum iejętna gospodarka do­ prowadzić móże do kompletnego w yjałow ienia gleby. Rolnik przeciwdziała temu, stosując wapnowanie, nawożenie organiczne i m ineralne, które kom pensuje ubytek substancji pokarmowych i dodatnio w pływa na wy­

trącone z norm alnych funkcji życie organizmów glebowych. Jednakże gleba staje się w tedy sztucznym utw orem o zupełnie zmienionej bio­ cenozie.

O wiele racjonalniej postępuje rolnik jeśli — nie zaniedbując oczy­ wiście zwykłego nawożenia — zw raca proces glebotwórczy w pożądanym dla siebie kierunku stosując np. traw opolny system Wiliamsa.

W każdym razie żyzność pól zaprowadzonych na dawnych glebach brunatnych może się przy dobrej gospodarce utrzym ać długo na lepszym poziomie niż to m a miejsce na równoważnych glebach pobielicowych w tej samej kulturze.

Tezy arty k u łu można streścić w następujących punktach. 1. Statycznie pojęty typ gleb brunatnych nie istnieje.

2. N atom iast gleby b run atn e istnieją jako przejściowe stadium mię­ dzy skałą pierw otną, a glebą bielicową z jednej strony, z drugiej zaś stro­ n y jako stadium przejściowe między glebą bielico wą a czarnoziemem, terra-ro sa wzgl. innym i jeszcze typam i rozwojowymi gleby.

3. Decydującą rolę w ewolucji gleb b runatnych odgrywa form acja roślinna, przy czym przy form acji drzew iastej rozwój postępuje w naszym klimacie w kierunku gleb bielicowych.

4. Inne tzw czynniki glebo twórcze posiadają rolę momentów przy­ spieszających wzgl. zwalniających a naw et ham ujących procesy glebo- twórcze.

5. Najważniejszymi cechami morfologicznymi gleb brunatnych są: a) różnej grubości w arstw a nasyconej próchnicy Ai przechodząca stopniowo w poziom В z pominięciem poziomu A2. Przejście z poziomu

В do С je st najczęściej tak samo nieostre jak między dwoma górnym i poziomami;

b) dzięki najczęściej dużej dynam ice procesu rozkładu pierw otnych m inerałów i częściowemu utrw aleniu związków żelaza pochodzących z te­ go rozkładu, barw a poziomu В jest przeważnie charakterystycznie b ru ­ natna;

c) o fizykalnych własnościach gleb brunatnych decyduje w dużej mierze charakter skały macierzystej;

d) odczyn całego profilu zibliżony jest do obojętnego.

6. W hodowli lasu należy dbać o to, aby nieum iejętną gospodarką nie przyspieszyć degradacji gleb brunatnych.

7. Ze względu na większą zasobność w w ymienne jony i ch arakter próchnicy oraz na lepsze fizykalne własności — produktyw ność rolnicza gleb brunatnych utrzym uje się przeciętnie wyżej niż odpowiednich gleb bielicowych w tej sam ej kulturze.

H. К В И Н И Х И Д ЗЕ и 3 . П РУ С И Н К Е В И Ч К ВОПРОСУ О БУ РЫ Ь ПОЧВАЬ (Инст. Почвовед. Познаньского Университета) Р е з ю м э 1. Буры е почвы с одной стороны могут представлять переход­ ную стадию от материнкой породы к почвам подзолистого типа, с дру­ гой — переходную форму меж ду почвами подзолистого типа и други­ ми типами — черноземом, te rra rossa и до. 2; В эволюции бурых почв решительную роль играет расти­ тельная формащия, причем при древесной формации, в наш их кли­ матических условиях, эволюция этих почв проявится в преобразова­ нии их в почвы подзолистого типа. 3. Роль других почвообразовательных факторов в преобразо­ вании бурых почв проявляется в ускорении или замедлении их эво­ люции. 4. Основными морфологическими признаками бурых почв яв­ ляются: а) Гумусовый горизонт (А1) «различной мощности, характеризу­ ющийся насыщенностью основаниями, главным образом Са; б) Отсутствие в почвенном профиле элювиального горизон­ та (А2); 1 в) постепенный переход гумусового горизонта в горизонт (В); г) переход торизонта В в горизонт С большею частью постепен­ ный, нет ясновыраженной меж ду ними границы;

д) Горизонт В, вслед етстве сильной динамики процесса разло­ ж ения первичных минералов и частичной фиксации ж елеза, образующегося при разлож ении минералов, набывает ха­ рактерную, коричневую окраску. 5. Ф изические свойства бурых» почв зависят главным образом от свойств материнской породы. 6. Реакция буры х почв в целом профиле близка нетральной. 7. Задачей лесоводства является установление предусмотри­ тельного способа ведения лесного хозяйства, которое способствовало бы сохранению свойств буры х почв и не привело бы к ускорению их деградации. * 8. Плодородие буры х почв, благодаря-значительному содержа­ нию обменных оснований с преобладанием Оа, свойствам перегноя и их физическим свойствам превыш ают своею продуктивностью по­ добные почвы подзолистого типа.

М. KWINICHIDZE and Z. PRUSINKIEWICZ THE BROWN SOILS PROBLEM (Institute of Soil Science of U niversity Poznań)

S u m m a r y

We can reassum e the content of this w ork as follow: 1. The static type of brow n soil does not exist.

2. Vice versa, the brow n soils exist as transition stadium between original rock and podsolised soil on the one hand, and between podsolised soil an d chernozem, te rra rossa etc., — on the o ther one.

3. The plants form ation bears a conspicuous p a rt in the evolution of brow n soils. In our climate this evolution proceeds tow ards podsol soils.

4. O ther evolutionary soilfactors can only have accelerating, re­ laxing and even stopping effect.

5. The most im portant morphologic m ark of the brow n soils are: a) a layer of satu rated hum us Ai, which passes over to horizon В and elapses horizon A2;

b) thanks to g reat dynamic force of the dissolution of original m i­ nerals, and fixation of iron deposits the colour of horizon В is the most characteristical brown;

c) the physical qualities of brow n soils chielfу depend from the cha­ racter of parent-rock;

6. The degradation of brow n soils can be accelerated by bad forest- managing.

7. The agricultural o u tp u t of brow n soils is higher as the same one of podsolised soils.

LITERATURA

1. A m t i p o w - K a r a t a j e w I. N., — O burych leśnych i koricznew ych leśnych poczwach. Poczw ow iedenie, (1947) 12.

2. B a s i s a l i k K. — Über SLIilkatzersetaung durch Bodenbakterien. Z GärungB-physiologie. (1912) 2, (1913) 3.

3. B e c k e r - D i l l i n g e n I. — D ie Ernährung des W aldes. B erlin (1939). 4. C h o d z i c k i E. — Dom ieszka buka w isośninach jaiko czynnük edaficzny na

piaszczystych popiołoziem ach i buroziefrnach dyluw ialnych. W arszawa (1934). 5. D u c h a u f o u r P h . — N ote sur les types d ’humiuis forestier et leurs raipport

Carbonel Azote (C : N). Fourth, Irutem. Conigr. of soil science, Amsiterdam (1950), 108— 111. (Referat Fr. K rem kus’a w Zeitschr. f. Pflanzen., Düng., Bodenk. 100, (1951).

6. F a l k o w s k i j P. K. — Krnngoworot w łagi w poczw ie pod wlijanliem leisa. Pocziwowiedienie (1935). nr 4.

7. G 1 i n к a K. D. — D ie Typen dier Bodenbilduinig. Berlin (1914).

8. K r ó l i k o w s k i L. — Badania nad stosunkiem w ęgla do azotu w ściółkach i próchnicach gleb leśnych. Instytut Badarwczy Lasórw Państw ow ych. Seria A nr 14. W arszaw a (1935).

9. L a a t s c h W . — D ynam ik der deutschen Acker — und W aldbôden. Dresden und L eipzig (1944).

10. L i w e r o w s k i — К geografii i genezisu burych leśnych poczw. Trudy pocz-w iennogo inistirbuta im. W. W. Dokuczaj lepocz-wa. Tom 2Г7, Moskpocz-wa — Leningrad (1948).

11. P r u s i n k i e w i c z Z. — Bezkręgowa fauna glebowa naszych lasów. Sylw an 1 (1952).

12. R a m a n n E. — Bodenkunde. (1911).

13. R e i f e n b e r g A, und A d l e r S. — D ie K lassifikation der Bödlen auf Grund der Zusam m ensetzung ihrer K olloidfraktion. Ztschr. f. Pflanzen., Düng, u. Bodenk. 29, 30, 31, (1933).

14. R e m i e z o w N. P. — O p rocessie obrazowani ja» podzolistogo gorizonta. P oczw ow ied ien ie (1947), nr 5.

15. R o b i n s o n G. W. — D ie Böden. Berlin (1939).

16. S с h u с h t F. — Grundzüge -der Bodenkunde. Berlin (1930).

17. S t a n l e y В., M с С а 1 e b and M a r l i n G. C l i n e — P rofilstu dies o f norm al soils of N ew York: III. P h ysical and chem ical properties of brown forest and graybrown podzolic soils. Soil Science 70, (1950) 315—348.

18. ß t e b u t t A. — Lehrbuch der allgem einen Bodenkunde. B erlin (1930). 19. S t e b u t t A. — D ie Braunerde. (Ein B eitrag zur Theorie der

Braumerdebil-dung). Ztschr. f. Pflanzen., Düng. u. Bodenk. Seria A, 15 (1930).

20. S t r e m m e H. — D ie Braunerden,. W. B lanek’a Handbuch der Bodenkunde. T. III. Berlin (1930).

21. S t r z e m s k i M. — Zarys rozwoju naukowej systemaityki gleb. Pam iętnik

Instytutu Naukow ego Gosp. W iejskiego w Puławach. Tom XVIII. Seria A. P uław y (1947).

22. T i u r i n I. W. — Poczw y lesostepi. Poczw y SSSR. 1 (1939).

23. T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M. — Maipa gleboznaw cza woj. Szczecińskiego. Roczniki Gleboznałwicze. 1 (1950) 22—33.

24. T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M. , P r u s i n k i e w i c z Z. i inni — Ilościow e stosunki m'ikirofauny naszych gleb leśnych. Roczniki G le­ boznawcze. 1 (1950) 48—53.

"25. T e r l i k o w s k i F.— Roślinność jako czynnik glebotwórczy. Postępy w iedzy rolniczej. (1951) nr 2.

26. T e r l i k o w s k i F. — Próchnica a żyzność gleb. (1951) (rękopis). 27. W i l i a m s W. — G leboznaw stw o — Podstaw y R olnictwa. W arszawa 1950. 28. Z a c h a r ó w S. A. — Borba lesa i stępi na K awkazie. Poczwowdedienie

(1935) nr 4.

29. Z o n n S. W. K. woprosu ob ew olucji burych leśnych poczw. na sewiernom