Przestępstwo dzieciobójstwa z art. 149 k.k. w świetle badań statystycznych

Henryk Makarewicz

Przestępstwo dzieciobójstwa z art.

149 k.k. w świetle badań

statystycznych

Palestra 19/12(216), 33-45

1975

N r 12 (216) P rzestęp stw o d zieciobójstw a z art. 149 k .k. ₃₃

toiorstw a n a piśm ie, a jednocześnie przesłać odpis sw ego w y stą p ien ia w obec d y ­ r e k to r a jed n o stce n a d rz ę d n e j, przenosząc w te n sposób poruszoną sp raw ę n a w y ż ­ sz y szczebel.

T a k daleko idące u p ra w n ie n ia — i pow iedzm y to o tw arcie — obow iązki ra d c y p ra w n e g o sy tu u ją go n a sta n o w isk u obrońcy p ra w a w działalności p rze d sięb io rstw a i w y p o sażają go w n arz ęd zie o dużej sile oddziaływ ania.

*

D okonany p rzeg ląd sy tu a c ji i pozycji głów nego księgow ego i radcy p raw n eg o n ie w y cz erp u je w szy stk ich zagadnień, k tó re jeszcze m ożna by było w tej dziedzinie poruszyć. J e s t tych za g ad n ień znacznie w ięcej, ale już te, k tó re zostały tu om ów io­ n e, w sk a z u ją w sposób ew id en tn y , że obydw a te stan o w isk a c h a ra k te ry z u ją się sp e cy fik ą, k tó ra s ta w ia zarów no głów nego księgow ego ja k i ra d c ę p raw nego w sp e c­ ja ln e j sy tu a cji, g w a ra n tu ją c e j b ra n ie ich opinii p rzy p o dejm ow aniu decyzji pod szczególną uw agę. M im o różnic w fo rm a ln y m u sta w ien iu głów nych księgow ych i rad có w p raw n y ch , różnic w sk az u ją cy ch na niższą w h ie ra rc h ii służbow ej ra n g ę sta n o w isk a rad c y p raw n eg o niż stanow isko głów nego księgowego, fak ty c zn e m oż­ liw o ści o d d ziały w a n ia rad c y p raw n eg o n a legalność p ostępow ania p rze d sięb io rstw a n ie są je d n a k m n ie jsz e od m ożliw ości głów nego księgow ego — oczyw iście pod w a ru n k ie m , że ra d c a p ra w n y chce się a k ty w n ie do tych zad ań w dziedzinie w a lk i o legalność p o stę p o w an ia p rze d sięb io rstw a włączyć. A chcieć — pow inien!

HENRYK MAKAREWICZ

Przestępstwo dzieciobójstwa z art. 149 k.k.

w świetle badań statystycznych

O p r a c o w a n ie z a w ie r a o m ó w ie n ie toynifcóu) b a d a ń m a te r ia łó w s t a t y s t y c z n y c h o ra z p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń 343 a k t są d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o , w k t ó r y c h z a p a d ły p r a w o m o c n e w y r o k i sk a z u ją c e .

Polski kodeks k a rn y z 1969 r. w rozdziale X X I z a ty tu ło w a n y m „P rze stęp stw a przeciw ko życiu i zd ro w iu ” za w ie ra k ilk a ro d zajó w p rze stę p stw zabójstw a człow ie­ ka, a w śród nich zabójstw o u p rzy w ile jo w an e w a rt. 149 k.k., tzw . dzieciobójstw o. P rzep is a rt. 149 kodeksu k arn e g o stanow i: „M atka, k tó ra zab ija dziecko w o k resie p o ro d u pod w pływ em jego przebiegu, podlega k a rz e pozbaw ienia w olności do 5 la t”. U p rzy w ilejo w an ie tego ty p u p rz e stę p stw a w sto su n k u do zab ó jstw a zw ykłego w y ­ n ik a z w ielu przyczyn. W szczególności d ec y d u je tu ta j sta n psychiczny m a tk i, ja k i zachodzi u niej w czasie p o ro d u i pod w pływ em jego przebiegu.

i

P rzedm iotem ogólnym ch ro n io n y m przez przep is a rt. 149 k.k. je st życie człow ieka, a przedm iotem szczególnym „ro d zajo w y m ” życie now o narodzonego dziecka. 3

Z achodzi p y ta n ie , ja k i je s t odsetek skazań za dzieciobójstw o w sto su n k u do liczby urodzeń żyw ych? N a to p y ta n ie zn a jd u je m y odpow iedź w poniższej ta b eli 1 .1

t a b e l a i R o k L ic z b a ż y w y c h u r o d z e ń L ic z b a s k a z a ń za d z ie c io b ó js tw o S to s u n e k s k a z a ń d o lic z b y u r o d z e ń w % 1950 763,1 tys. 66 0,000089% 1955 793,8 „ 75 0,000091% 1960 769,5 „ 30 0,000039ho 1965 546,4 „ 18 0,0000oo”/o 1966 530,3 „ 43 0,000081% 1967 520,4 „ 36 0,000069% 1968 524,2 „ 37 0,000072% 1969 531,1 „ 20 0,000038% 1970 546,0 „ 35 0,0bu065% Łącznie 5 524,8 tys. 360 0,000065%

W ydaje się, że w y k a z a n e w ta b eli 1 odsetki dzieciobójstw w sto su n k u do liczby żyw ych uro d zeń św iadczą o tym , iż p rze stęp stw a dzieciobójstw a p o pełniane są w nielicznych w y p ad k a ch — p rzy założeniu, że w szystkie w y p ad k i dzieciobójstw zosta­ ły w y k ry te.

W zględy o b iek ty w izm u n a k a z u ją p rzy ją ć, że p rzestęp stw o dzieciobójstw a zostaje w y k ry te je d y n ie w ów czas, gdy dzieciobójczyni została za nie skazana p raw om ocnym w yrokiem sądow ym lu b gdy została u n iew in n io n a z pow odu u staw ow ych okolicz­ ności w y łączający ch je j w in ę (np. choroba psychiczna). P o nadto za w y k r j te dziecio­ bójstw o m ożna u znać w y p a d k i um orzenia p ostępow ania karn eg o rów nież ze w zględu na u staw o w e p rz e sła n k i (np. śm ierć oskarżonej, p rze d aw n ien ie).2 *

2

Z nam iona okoliczności czynu m ożna podzielić na znam iona czasu, m iejsca i s y tu ­ acji. 2 W szystko d zieje się w czasie (i m iejscu), niekiedy je d n ak u sta w a oznacza d o ­ k ła d n ie czas, w k tó ry m ja k ie ś p rze stęp stw o m oże być popełnione. W w y p ad k a ch ta k ich okoliczność czasu w ed łu g in te n cji ustaw y decy d u je o społecznym n iebezpie­ czeństw ie czynu ta k dalece, że w chodzi ona do znam ion p rze stęp stw a.4 D latego też zabójstw o popełn io n e w in n y m czasie niż o k reślone w art. 149 k.k. je st in n y m p rz e ­ stępstw em .

1 T a b e la 1 p r z e d s ta w ia lic z b ę ż y w y c h u r o d z e ń z a m ie s z c z o n y c h w r o c z n ik a c h s ta ty s ty c z n y c h G U S -u za p o sz c z e g ó ln e l a t a w s to s u n k u d o lic z b y s k a z a ń z a d z ie c io b ó js tw o , z a w a r ty c h w m a ­ te r ia ła c h s ta ty s ty c z n y c h M in is te rs tw a S p ra w ie d liw o śc i. P o ró w n a n ie lic z b y s k a z a ń z lic z b ą ż y ­ w y c h u ro d z e ń p o z w o liło n a w y lic z e n ie w s k a ź n ik a p ro c e n to w e g o w y n o s z ą c e g o 0,000065%.

i T a k ie r o z u m ie n ie p o ję c ia „ w y k r y w a ln o ś ć ” z n a jd u je sw o je o d b c ie w a n g ie ls k ie j s ta ty s ty c e p o lic y jn e j. P o r. C r im in a l S ta tis tic s E n g la n d a n d W a le s, L o n d y n 1961, s. V III.

J I. A n d r e j e w : U s ta w o w e z n a m io n a p rz e s tę p s tw a , W a rsz a w a 1959, s. 120. 4 I. A n d r e j e w : P o ls k ie p r a w o k a r n e w z a ry s ie , P W N , W a rs z a w a 1970, s. 97.

N r 12 (216) P rzestęp stw o d zieciobójstw a z art. U9 k .k . ₃₆

Z abicie n o w o ro d k a m oże być dokonane zarów no w fo rm ie d ziała n ia ja k i zanie­ chan ia. D zieciobójstw o popełnione przez d ziałanie je s t d zieciobójstw em czynnym , tzn. dok o n an y m p rzez ak ty w n e zachow anie się m a tk i (np. uduszenie, u topienie, z a d a­ n ie ra n ciętych, kłutym h, ro zk a w a łk o w an ie itd.). D zieciobójstw o popełn io n e w form ie za n iech an ia je st d zieciobójstw em b iern y m , p o legającym n a n ie d o sta rc ze n iu dziecku odpow iedniej pom ocy lu b n iezaspokojeniu jego p otrzeb, w sk u te k czego n a stę p u je śm ierć d z ie c k a .5 Z tego w zględu pozostaw ienie n o w orodka przez m a tk ę bez opieki będzie stanow iło dzieciobójstw o, jeżeli tylko zostanie u stalone, że sp raw cz y n i przez sw e zaniechanie ch c ia ła spow odow ać śm ierć d z ie c k a .6

W n ie k tó ry ch w y p a d k a c h będ ą tru d n o ści z udow odnieniem m a tc e do k o n an ia p rze­ stę p stw a d zieciobójstw a z zaniechania. I ta k np. gdy m a tk a n ie d o sta rc za dziecku odpow iedniej pom ocy, ale k to ś in n y dzieckiem się z a jm u je i n ie dopuszcza do śm ier­ ci, jeżeli nie będzie m ożna udow odnić m a tce za m ia ru u śm ierce n ia n o w orodka, odpo­ w iad ać ona będzie za p rze stęp stw o z a rt. 160 lub 152 k.k.

N a p o d sta w ie p rze p ro w ad z o n y ch przeze m nie b ad a ń a k t sądow ych n ie je st sp raw ą ła tw ą ustalić, czy d zieciobójstw o zostało p opełnione przez d ziałan ie p rzestęp n e m a tk i, czy też przez zaniechanie, oraz ile było ta k ic h czynów . Je że li le k arze podczas sek cji zw łok stw ie rd z ą p ew n e cechy śm ierci nag łej, np. w sk u te k uduszen ia, o czym św iadczyłoby p rz e k rw ie n ie n ie k tó ry ch n arz ąd ó w w ew n ętrz n y ch , n a to m ia st zew nę­ trzn ie nie z n a jd u ją oni żadnych o brażeń św iadczących o d ziała n iu przestęp n y m m a tk i, to opinia ich będzie b rzm ieć fa k u lta ty w n ie :

a) przyczyną śm ierci mogło być uduszenie przez z a tk a n ie o tw orów oddechow ych m iękkim i p rzed m io tam i n ie p o zo staw iający m i śladów ,

b) śm ierć n a s tą p iła jako n astęp stw o za n ied b an ia opieki n ad now orodkiem , np. w sk u te k n ie p o d w iąz an ia pępow iny.

N a 343 zbadanych przeze m nie a k t sądow ych w sp raw ac h o dzieciobójstw o, zakoń­ czonych p raw om ocnym i w y ro k a m i skazującym i a ogłoszonym i w o k resie od 1946 do 1970 r., sądy ustaliły, że:

1) w 202 sp raw ac h sp raw cz y n ie dokonały p rze stę p stw a d zieciobójstw a przez d zia­ łanie,

2) w 141 sp raw ac h sp raw cz y n ie p o pełniły p rzestęp stw o dzieciobójstw a przez zanie­ chanie.7

Różnorodność dzieciobójstw czynnych popełnionych przez d ziała n ie p rze d staw ia się następująco:

1) w 61 sp raw ac h zatk an o drogi oddechow e,

2) w 59 sp raw ac h dokonano zadzierżgnięcia na szyi, 3) w 43 sp raw ac h n o w o ro d k a utopiono,

4) w 39 sp raw ac h zadano now orodkow i ra n y cięte i inne.

R óżnorodność d zieciobójstw popełnionych przez za n iech an ie p rz e d sta w ia się n a s tę ­ pująco:

1) w 73 sp raw ac h nie podw iązano pępow iny,

2) w 65 sp raw ac h pozostaw iono n o w orodka bez opieki,

3) w 3 sp raw ac h nie udzielono now orodkow i pom ocy przez n ied o starczen ie poży­ w ienia. 5 S. M a n c z a r s k i : M e d y c y n a s ą d o w a w z a ry s ie , W a rsz a w a 1962, s. 295. 6 M. S i e w i e r s k i : K o d e k s - k a r n y i p r a w o o w y k r o c z e n ia c h — K o m e n ta r z , W a rsz a w a 1958, s. 306. 7 U s ta le n ia m o je z n a jd u ją p o tw ie r d z e n ie w z b a d a n y c h a k t a c h s ą d o w y c h . Z b a d a n e a k ta są d o w e p o c h o d z ą z są d ó w c a łe j P o ls k i, z n a j d u j ą c e się w n ic h p r a w o m o c n e w y r o k i s k a z u ją c e z o s ta ły o g ło sz o n e w o k r e s ie o d 1946 d o 1970 r.

U sta w o d a w stw a p o słu g u ją się różnym i te rm in a m i przy o k reśla n iu ra m czasow ych p rze stę p stw a dzieciobójstw a. P olski k odeks k a rn y z 1969 r. należy do g ru p y tych u staw o d aw stw , k tó re ram y czasow e p rze stęp stw a d zieciobójstw a sp ro w ad za ją do okresu porodu.

P ojęcie o k resu porodu znane je st w n auce m edycznej, a ściślej m ów iąc w położ­ nictw ie. W lite ra tu rz e m edycznej m ożna się spotkać z p ró b ą zdefin io w an ia sam ego a k tu porodu, co um ożliw ia z kolei określenie' jego okresu. W y korzystując tu d e fin i­ cję za p roponow aną przez S. D ąbrow skiego, m ożna przy jąć, że o k res pgrodu to okres procesu fizjologicznego ob ejm u jący ca ło k sz tałt zjaw isk som atycznych i psychicznych u stro ju rodzącej, dopro w ad zający do w y d alen ia płodu i p o p ło d u .8

W lite ra tu rz e p raw n ic zej p o d k reśla się jednoznacznie, że ustaw o d aw ca w kodeksie k a rn y m z 1969 r. (identyczny pogląd był rep rez en to w an y w czasie obow iązyw ania a rt. 226 k.k. z 1932 r.) u ją ł okres poro d u w sensie szerokim ja k o a k t fizjologiczny i jako dalszy okres, gdy tr w a ją zakłócenia w yw o łan e p o ro d e m .9

O kres p o ro d u pow inien w każd y m in d y w id u a ln y m p rzy p a d k u określać bieg ły le ­ karz. U stalen ie tego ok resu nie je st rzeczą ła tw ą , ale m ożliw ą do u sta le n ia p rzy po ­ m ocy biegłych lekarzy. P ra k ty k a sądow a w sk az u je n a to, że u sta le n ie o k re su po­ ro d u je st rzeczą ła tw ie jsz ą niż u stalenie, że ro d zą ca działała pod w pływ em przebiegu porodu.

O m aw iając stro n ę przedm iotow ą czynu, należy się zastanow ić rów nież n a d m ie j­ scem najczęstszego po p ełn ian ia p rze stę p stw a dzieciobójstw a. Z agad n ien ie to ilu s tru je niżej ta b e la 2 . 10 M i e j s c e p o p e ł n i e n i a p r z e s t ę p s t w a T A B E L A 2 R o k L ic z b a o g ó ln a p r z e s tę p s tw M iasto W ieś 1950 66 21 45 1951 74 28 46 1952 78 26 52 1953 71 21 50 1954 71 30 41 1955 75 23 52 1956 23 9 14 1957 31 7 24 1958 47 12 35 1959 39 20 19 1960 30 11 19 8 S. D ą b r o w s k i : D z ie c io b ó js tw o ja k o z a g a d n ie n ie p r a w n e , p s y c h ia try c z n e i m e d y c z n o - -są d o w e , P iP n r 2/1967, s. 241. 9 P o r.: I. A n d r e j e w : P o ls k ie p r a w o k a r n e w z a r y s ie , W a rsz a w a 1970, s. 331; J . B a - f i a , K. M i o d u s k i , M. S i e w i e r s k i : K o d e k s k a r n y — K o m e n ta rz , W yd. P ra w n ic z e , W arsz a w a 1971, s. 351; Z. P a p i e r k o w s k i : D z ie c io b ó js tw o w ś w ie tle p r a w a k a r n e g o , L u ­ b lin 1947, s. 16. 10 T a b e la 2 z o s ta ła o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie n ie p u b lik o w a n y c h m a te r ia łó w s ta ty s ty c z ­ n y c h M in is te rs tw a S p ra w ie d liw o ś c i.

N r 12 (216) P rzestęp stw o d zieciobójstw a z art. 149 k .k . ₃₇ R o k L ic zb a og ó ln a p r z e s tę p s tw M ia sto W ieś 1961 33 i i 22 1962 35 17 18 1963 34 20 14 1964 29 10 19 1965 CO 10 8 1966 43 22 21 1967 36 10 26 1968 37 13 24 1969 20 11 9 1970 35 19 16 1971 33 8 25 Ł ącznie 958 359 599

Z p rze d staw io n e j ta b eli w y n ik a, że najw ięc ej p rze stęp stw dzieciobójstw a p o p eł­ n ia ją k o b ie ty zam ieszkałe n a wsi (praw ie 60°/o). N a ta k i sta n przestępczości m a ją w p ły w różne czynniki. W ydaje się przed e w szystkim , że n a w si w m niejszym stopniu niż w m ieście p ro p a g u je się ak c ję św iadom ego m acierzy ń stw a, w m niejszym sto p ­ n iu sto su je się odpow iednie śro d k i an ty k o n ce p cy jn e oraz w m niejszym sto p n iu niż w m ieście p rz e ry w a się ciążę. K obiety w iejskie, m ało za rab ia jąc e, nie m ogły k o rzy ­ sta ć z op iek i le k arsk ie j w ta k im stopniu, w ja k im k o rz y sta ją kobiety m iejskie, gdyż n a o p łacenie le k arza p ry w a tn e g o nie zaw sze było je stać, a poza tym , ja k w ia ­ domo, do 1972 r. nie m ogły one korzystać z ubezpieczeń społecznych i b ezp łatn ej p o ­ m ocy le k a rsk ie j. P ro b le m w ych o w an ia dzieci n a w si je st chyba tru d n ie jszy niż w m ieście, gdyż tylk o w n ie k tó ry ch w siach są żłobki i dom y dziecka. P rz ew aż n ie też n a w si p a n u ją przesąd y o h ań b ie nieślubnego dziecka i h ań b ie m a tk i rodzącej ta k ie dziecko. S połeczeństw o w iejsk ie p ię tn u je w sw oisty sposób zarów no n ieślubne dziecko ja k i jego m atk ę. WTszystkie te, w ym ienione tylk o przykładow o, okoliczności w y w ie ra ją w p ły w n a przestępczość dzieciobójstw a n a wsi.

Z ta b e li 2 w yn ik a, że począw szy od 1959 r. w m ieście popełnia się w ięcej p rz e ­ stę p stw dzieciobójstw a niż n a w si. N a p rzy k ład :

w 1959 r. w m ieście popełniono 20 p rze stęp stw , a na w si 19, w 1963 r. w m ieście popełniono 20 p rze stęp stw , a n a w si 14, w 1965 r. w m ieście popełniono 10 p rze stęp stw , a n a w si 8, w 1969 r. w m ieście popełniono 11 p rze stęp stw , a na w si 9, w 1970 r. w m ieście popełniono 19 przestęp stw , a na w si 16.

3

Z dyspozycji a rt. 149 k.k. w y n ik a, że podm iotem p rze stę p stw a dzieciobójstw a może być tylk o m a tk a, i to jed y n ie w okresie porodu. P o d sta w ą łagodniejszego tra k to w a n ia d zieciobójstw a w p o ró w n a n iu ze zw ykłym zabójstw em je st w yłącznie stan duchow y k o b ie ty rodzącej, w y w ołany bólam i oraz in n y m i przy k ro ściam i zw iązanym i z n a tu ­ raln y m , a ty m b ard z iej patologicznym przebiegiem p o r o d u .11

C elem dokładniejszego o pisania p odm iotu p rze stęp stw a dzieciobójstw a posłużono się ze staw ien iam i liczbow ym i, u ję ty m i n iżej w tab elach od 3 do 8 a dotyczącym i sp ra w osądzonych, z uw zględnieniem ta k ic h cech osobopoznaw czych, ja k w iek, w y­ k ształcenie, zaw ód, sta n cyw ilny, sta n rod zin n y i pochodzenie społeczne.

T A B E L A 3 W i e k s p r a w c z y ń d z i e c i o b ó j s t w a » W ie k d z ie c io b ó jc z y ń L ic zb a o g ó ln a d o 18 la t 19—21 la t 22—29 la t 30—39 la t p o w y ż e j 39 la t 343 i6 95 186 33 13

Z ta b eli 3 w yn ik a, że najliczn iejszą g ru p ę przestępczyń sta n o w ią k obiety w w ieku od 22 do 29 ro k u życia. R ów nież liczną g ru p ę przestępczyń sta n o w ią kobiety doko­ n u ją c e p rze stę p stw a dzieciobójstw a w w ieku od 19 do 21 ro k u życia.

P rz y ro z p a try w a n iu w ieku spraw czyń n asu w a się w niosek, że najw iększa liczba d zieciobójstw pop ełn ian a je st przez k obiety w okresie pierw szego etap u uzyskiw ania sam odzielności życiow ej, a w ięc przy n iedostatecznym jeszcze rozw inięciu dośw iad­ czenia życiowego. Z a k t sądow ych w ynika, że na popełnienie p rze stęp stw a dziecio­ b ó jstw a m iały w pływ , oprócz w łaściw ości psychofizycznych rodzącej, okoliczności w iążące się z je j sy tu a c ją m a te ria ln ą i ro d zin n ą oraz z porzuceniem ciężarnej przez o jca je j dziecka.13 T A B E LA 4 W y k s z t a ł c e n i e s p r a w c z y ń d z i e c i o b ó j s t w a » R o k L ic zb a o g ó ln a A n a lfa b . W y k s z ta łc e n ie p o d sta w o w e W y k s z ta łc e n ie śre d n ie n ie u k . u k o ń c z . n ie u k . u k o ń c z . 1949 71 i 54 14 2

_

12 T a b e la 3 z o s ta ła o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie d o k ła d n e j a n a liz y z b a d a n y c h a k t są d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o . 13 w y n ik a to z 343 z b a d a n y c h a k t są d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o . u T a b e la 4 z o s ta ła o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie n ie p u b lik o w a n y c h m a te r ia łó w s ta ty s ty c z ­ n y c h o trz y m a n y c h z M in is te rs tw a S p ra w ie d liw o ś c i. M in is te rs tw o S p ra w ie d liw o śc i n ie d y s p o ­ n u je m a te r ia ła m i s ta ty s ty c z n y m i co do w y k s z ta łc e n ia d z ie c io b ó jc z y ń za o k r e s do 1949 r. o ra z za o k re s od 1963 d o 1968 r. i za o k r e s p o r o k u 1969.

P rzestęp stw o d ziecio b ó jstw a z art. 149 k .k . ₃₉ N r 12 (216) Rok Liczba o g ó ln a A n a lfa b . W y k s z ta łc e n ie p o d s ta w o w e W y k s z ta łc e n ie ś r e d n ie n ie u k . u k o ń c z . n ie u k . u k o ń c z . 1955 75 i 44 23 4 3 1956 23 — 11 10 2 — 1957 31 i 18 5 5 2 1958 47 i 32 9 4 1 1959 39 — 14 18 6 1 1960 30 i 13 14 2 — 1961 32 i 14 13 4 — 1962 35 — 11 18 3 3 1969 20 — 2 14 3 1 Łącznie 763 21 475 193 59 15

Z pow yższego zestaw ien ia w yn ik a, że p rzestęp stw o d zieciobójstw a d o m in u je w śród kobiet, k tó re rozpoczęły n a u k ę w szkole podstaw ow ej, lecz je j n ie ukończyły z przyczyn bliżej nie znanych. K obiety ta k ie nie m a ją p ra w d o p o b o d n ie d o sta te c z ­ nego p rzygotow ania do życia i są bezrad n e, zw łaszcza po zajściu w ciążę.

D rugą dużą g ru p ę przestępczyń w zw iązku z w y k ształcen iem sp raw czy ń sta n o w ią kobiety, k tó re ukończyły szkołę podstaw ow ą. N ajm n iej zaś liczną g ru p ę sta n o w ią tu k obiety p o siad ające w ykształcen ie średnie. U stalono, że p rz e stę p stw a dzieciobójstw a nie popełniły k obiety p o sia d ające nie ukończone lub ukończone w yższe w y k sz ta ł­ cenie. O koliczność ta je st bardzo ciekaw a, jeśli się zw aży, że w 1960 r. było 130 tys. kobiet z w yższym w y kształceniem , co stan o w i 1,2% ogólnej liczby k o b ie t w Polsce, a w 1970 r. było ju ż 229 tys. k o b ie t z w yższym w ykształceniem , co sta n o w i 1,8% ogólnej liczby ko b iet w Polsce.15

N asuw a się w niosek, że w ykształcen ie spraw czyń dzieciobójstw a je st o d w ro tn ie prop o rcjo n aln e do liczby popełnionych przez nie przestępstw . R o z p atru ją c poziom w ykształcenia, w a rto zw rócić uw agę na to, że sp raw czy n ie o n isk im stopniu w y ­ k ształcenia nie m a ją m ożliw ości uzyskiw ania lepszych w a ru n k ó w egzystencji m a te ­ ria ln e j, co m oże stanow ić elem ent w ła ń cu c h u przyczynow ym p rze stęp stw a. N iskie w ykształcenie to ta k że słaba o rie n ta c ja życiow a i n iski poziom u św iadom ienia spo­ łecznego. D ochodzę do w niosku, że kobiety z w yższym w ykształcen iem u m ieją zapo­ biegać ciąży bąd ź w odpow iedniej chw ili p rz e ry w a ją ciążę. Z apobieganie ciąży przy zastosow aniu odpow iednich środków an ty k o n ce p cy jn y c h bądź przy zastosow aniu o d ­ pow iedniej te ch n ik i spółkow ania je st dozw olone i nie m a nic w spólnego z p ostępo­ w aniem przestępczym . W ydaje się, że w łaśn ie k obiety sto jące na w ysokim poziom ie in te le k tu aln y m sto su ją odpow iednie środki an ty k o n ce p cy jn e i odpow iednią te ch n ik ę spółkow ania i przez to zapobiegają n iepożądanej ciąży.

P rz ery w a n ie ciąży zgodnie z zaleceniam i le k arsk im i je st dozw olone i usan k cjo n o ­ w an e przepisam i ustaw y z dn ia 27.IV.1956 r. o w a ru n k a c h dopuszczalności p rz e ry w a ­ nia ciąży (Dz. U. N r 12, poz. 61).

T A B E L A 5 Z a w ó d s p r a w c z y ń d z i e c i o b ó j s t w a ■* L ic zb a o g ó ln a P r a c o w n ic e fi z y c z n e P ra c o w n ic e u m y s ło w e R o ln ic z k i I n n e 343 198 35 88 22

Z p rze d staw io n e j ta b eli dotyczącej zaw odu spraw czyń d zieciobójstw a w yn ik a, że najw ięc ej p rze stę p stw dzieciobójstw a popełniły p racow nice fizyczne, m ające z reguły b ardzo ciężkie w a ru n k i m a teria ln e. W ydaje się, że m ogły one popełnić p rze stęp stw a m .in. dlatego, że o b aw iały się u tra c e n ia pracy. Jeżeli pow yższy w niosek byłby t r a f ­ ny, to o b aw a o u tr a tę p rac y sta n o w iła b y je d n ą z w ielu okoliczności, k tó re m ogą m ieć p o śred n i w pły w n a przestępczość dzieciobójstw a.

T A B E L A 6 S t a n c y w i l n y s p r a w c z y ń d z i e c i o b ó j s t w a ”

L ic z b a o g ó ln a P a n n y M ę ż a tk i W d o w y

343 293 41 9

Z pow yższego zestaw ien ia w ynika, że p a n n y najczęściej p o p e łn ia ją p rzestęp stw o d zieciobójstw a. S tan cyw ilny d e te rm in u je bardzo w y ra źn ie p rze stęp stw o dzieciobój­ stw a. W e w szystkich zbadanych sp raw ach , w k tó ry ch pod m io tam i p rze stę p stw a d zieciobójstw a były m ężatk i, ciąża nie pochodziła od m ęża, lecz b y ła w ynikiem z d ra ­ dy m ałżeńskiej lu b zgw ałcenia.16 17 18

T A B E L A 7 S t a n r o d z i n n y s p r a w c z y ń d z i e c i o b ó j s t w a ”

L ic zb a o g ó ln a B e z d z ie tn e J e d n o d z ie c k o W ię c e j d z ie c i

343 243 64 36

Z pow yższego zestaw ien ia w yn ik a, że p odm iotam i p rze stę p stw a d zieciobójstw a b y ły n ajczęściej k o b ie ty bezdzietne, k tó re d o konując p rze stęp stw a w ok resie porodu i pod w pływ em jego przebiegu, pozostaw ały pod w pływ em środow iska, w ja k im się z n a j­ dow ały. Z acofane, drobnom ieszczańskie poglądy o h ańbie, ja k a spada n a m a tk ę nieślubnego dziecka, n a jej dziecko i na całą ro dzinę dzieciobójczyni, są często w a ż ­

16 T a b e la 5 z o s ta ła o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie d o k ła d n e j a n a liz y a k t są d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o .

17 T a b e la 6 z o s ta ła o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie d o k ła d n e j a n a liz y z b a d a n y c h a k t są d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o .

18 U s ta le n ia m o je z n a jd u ją p o tw ie r d z e n ie w z b a d a n y c h a k t a c h s ą d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o .

18 T a b e la 7 z o s ta ła o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie d o k ła d n e j a n a liz y z b a d a n y c h a k t s ą d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o .

N r 12 (216) P rzestęp stw o d zieciobójstw a z art. 119 k.k. ₄₁

nym i, p o śred n im i p rzyczynam i dzieciobójstw a. P o n ad to w chodzą tu ta j w grę ciężkie w a ru n k i m a te ria ln e i m ieszkaniow e dzieciobójczyń.20 21

T A B E L A 8 P o c h o d z e n i e s p o ł e c z n e s p r a w c z y ń d z i e c i o b ó j s t w a »

L ic z b a o g ó ln a C h ło p s k ie R o b o tn ic z e I n te lig e n c ja p r a c u ją c a

■ 543 178 144 21

Z zesta w ien ia zaw artego w ta b e li 8 w ynika, że w 52°/o dzieciobójczynie pochodzą ze śro d o w isk a chłopskiego. D rugą liczną g rupę stan o w ią dzieciobójczynie pochodzące ze śro d o w isk a robotniczego (42°/o). T ylko w 6®/o dzieciobójczynie pochodzą z in te li­ g encji p ra c u ją c e j, ale żadna z nich nie m ia ła w y k ształcen ia w yższego (por. ta b e lę 4). O znacza to, że w iększość dzieciobójczyń pochodziła i żyła w środow isku w iejskim . W ydaje się, że sp raw czy n ie m a jąc e n iski sta tu s ekonom iczny nie m ia ły m ożliw ości u zy sk an ia lepszych w a ru n k ó w egzystencji m a teria ln ej, co n ie w ą tp liw ie sta n o w i p e ­ w ien elem en t w łań cu ch u przyczynow ym p rzestęp stw a.

Z p o ró w n a n ia zestaw ień z a w arty ch w ta b eli 8 z zestaw ieniam i z n a jd u ją c y m i się w ta b e li 2 w yn ik a, że w ieś je st „najczęstszym ” m iejscem p o p ełn ian ia p rze stę p stw dzieciobójstw a. P rz estę p stw o to je st pop ełn ian e na w si nie tylko p rzez k o b ie ty p o ­ chodzenia chłopskiego, ale ta k ż e przez ko b iety pochodzenia robotniczego, k tó re m iesz­ k a ją n a wsi.

W ydaje się, że k rzy w a nasilen ia dzieciobójstw w y k az u je zdecydow aną zależność od w ieku, sta n u cyw ilnego, zaw odu, w ykształcen ia i sta n u rodzinnego.

D zieciobójczynie to p rzed e w szystkim kobiety m łode, niezam ężne, o niskim stopniu w y k ształcen ia, zam ieszkujące na w si i pochodzące w w iększości ze śro d o w isk a w ie j­ skiego.

A

U staw o w y m znam ieniem dzieciobójstw a z a rt. 149 k.k. jako z a b ó jstw a u p rz y w i­ lejow anego je st popełnienie czynu „pod w pływ em przebiegu porodu” . W p row adzenie do a rt. 149 k.k. z w ro tu „pod w pływ em przebiegu porodu" w sk az u je n a to, że u s ta ­ w o d aw ca za ją ł w tej k w estii stanow isko, iż przebieg porodu w y w iera isto tn y w p ły w na sta n psychiczny rodzącej. W ydaje się jed n ak , że re d a k c ja a rt. 149 k.k. nie p o z­ w ala na p rzy ję cie koncepcji, iż w każdym w y p ad k u poród w y w o łu je sk u tk i u z a sa d ­ n ia jąc e u p rzy w ile jo w an ą k w alifik ację. G dyby ta k ie było założenie u staw o d aw cy , to w y sta rc zy ła b y je d n a tylk o p rze słan k a tr a k tu ją c a o okresie porodu.

W pro w ad zając przepis, k tó ry u p rzy w ile jo w u je dzieciobójstw o ze w zględu n a p ro ­ cesy psychiczne m a ją c e zachodzić w kobiecie rodzącej, o tw arto szeroką drogę do jego w y k ład n i. Z auw ażyć trze b a, że w lite ra tu rz e z zak resu p ra w a k arn e g o i m edycyny, ja k rów n ież w orzecznictw ie S ąd u N ajw yższego nie spo ty k am y dokładnego sp re c y ­ zow ania tego zn am ien ia p rze stęp stw a z art. 149 k.k. 22

20 U s ta le n ia m o je z n a j d u j ą p o tw ie r d z e n ie w z b a d a n y c h a k ta c h s ą d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o .

21 T a b e la 8 z o s ta ła o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie d o k ła d n e j a n a liz y z b a d a n y c h a k t są d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o .

22 K . D a s z k i e w i c z , S. D ą b r o w s k i , E. C h r ó ś c i e l e w s k i : D z ie c io b ó js tw o ja k o z a g a d n ie n ie p r a w n e , p s y c h ia try c z n e i m e d y c z n o -s ą d o w e , P iP n r 2/1967, s. 245.

S ąd N ajw yższy u sta lił, że zabójstw o dziecka przez m a tk ę (d elictu m p roprium ) n a ­ stę p u je pod w pływ em przebiegu porodu, tzn. pozostaje w zw iązku przyczynow ym z w pływ em , ja k i poród (jako silne przeżycie psychiczne) w y w a rł na sta n psychiczny kob iety r o d z ą c e j.23

T eoretycznie jz e c z biorąc, tru d n o je st rozstrzygnąć, czy poród rzeczyw iście może pow odow ać zakłócenia czynności psychicznych k obiety rodzącej (m atki), a ty m sa ­ m ym , czy m oże być czynnikiem k rym inogennym . Z daniem n ie k tó ry ch au to ró w p rze­ bieg po ro d u łączy się z p ew nym i zm ianam i ta k som atycznym i (ból, u tr a ta k rw i itp.) ja k i psychicznym i (strach, obaw a o zdrow ie dziecka itp.) i tym sam ym w p ły w a na zach w ian ie rów now agi psychicznej k obiety rodzącej, co n ie w ą tp liw ie s ta je się przy­ czyną pow zięcia przez nią z a m ia ru popełnienia dzieciobójstw a.24 P o d k re śla się także, że istn ien ie tego „nienorm alnego sta n u psychicznego” je st sw oistym dom niem a­ niem . 25

Sąd N ajw yższy re p re z e n tu je pogląd (por. w y ro k SN z dnia 2.V I.1966 r. I II KR 41/67 i w y ro k SN z dnia 18.XII.1968 r. III K R 177/68), że m y ln e je st za p atry w a n ie p ra w n e co do tego, iż n a szczególny sta n psychiczny k obiety rodzącej w p ły w a ją w y ­ łącznie cierpienia fizyczne zw iązane z porodem . Je st to co p ra w d a czynnik głów ny, k tó ry w y w iera w pływ na sta n psychiczny rodzącej, ale nie w yłączny an i jedyny. N a sta n psychiczny kobiety rodzącej w y w ie ra ją rów nież w pływ in n e czynniki, k tó re w ra z z przebiegiem porodu w znaczeniu fizjologicznym w y w o łu ją u n iej szczególny stan psychiczny. Mogą to być czynniki zw iązane bezpośrednio z sam ym przebiegiem porodu, ja k np. bardzo ciężki poród i tow arzyszące tem u szczególnie w ielkie cierp ie­ nie, uczucie o sam otnienia i bezradności zw łaszcza w razie nagłego porodu w d ro ­ dze, w ub ik acji, przy pracy, co jeszcze silniej o d działuje w w y p ad k a ch porodu n ie­ pożądanego dziecka lu b u k ry w a n ia porodu p rzed otoczeniem . Mogą to być też czyn­ niki zw iązane z sy tu a c ją społeczną i m a te ria ln ą rodzącej. Do tej g ru p y czynników należą w y p ad k i lęku przed h ań b ą , np. z pow odu urodzenia dziecka pozam ałżeńskiego, i lęku p rzed gniew em lub w ręcz p rześladow aniem ze stro n y rodziny, lę k u przed u tr a ­ tą pracy czy w reszcie lę k u przed niem ożnością w yżyw ienia d z ie c k a .26

Z cytow anych w yżej orzeczeń S ąd u N ajw yższego w yn ik a, że p rzy dzieciobójstw ie zachodzi w spółdziałanie bodźców m ający ch źródło w p rzebiegu poro d u oraz bodź­ ców innych, a w szczególności społecznych.

5

W ram a ch niniejszego o p raco w an ia p rze d staw ia m dalsze ta b ele dotyczące ta k ich zagadnień, ja k liczba osób skazanych za dzieciobójstw o (tabela n r 9) oraz liczba po ­ pełnionych dzieciobójstw w okresie od 1924 do 1933 r.

23 W y ro k SN z d n ia 15.IV.1957 r. IV K.131/57 (n ie p u b lik o w a n y ).

24 P o r. Z. P a p i e r k o w s k i: op. c it., s. 15; J . S a w i c k i : z p r o b le m a ty k i l e k a r s k ie j w p o lsk im p r a w ie k a r n y m (P o sło w ie d o p r a c y W ilia m sa : Ś w ię to ść ży c ia a p r a w o k a r n e , W a r­ sz a w a 1960, s. 342); L. W a c h h o l z i J. O l b r y c h t : M e d y c y n a k r y m in a ln a . W a rsz a w a 1924, s. 354; I. A n d r e j e w : P o ls k ie p r a w o k a r n e , W a rsz a w a 1960, s. 331; N . J . Z a g o n o w : P r ie s tu p le n ije p r o tiw ż y ż n i p o s o w ie ts k o m u u g o io w n o m u p r a w u , M o sk w a 1961, s. 158—159; S. S c h i l l i n g - S i e n g a l e w i c z : Z a ry s m e d y c y n y są d o w e j i to k sy k o lo g ii. P Z W L , W a r­ sz a w a 1950, s. 118; Z. K r z y s z t o p o r s k i : F iz jo p a to lo g ia c ią ż y , P Z W L , W a rsz a w a 1951, s. 34; Z. Z w o l i ń s k i : P o d rę c z n ik p o ło ż n ic tw a , P Z W L , w a r s z a w a 1956, s. 213. 25 p o r . u z a s a d n ie n ie c z ę śc i sz c z e g ó ln e j k .k . z 1932 r., K o m isja K o d y f ik a c y jn a R z e c z y p o sp o ­ lite j P o ls k ie j, W a rsz a w a 1930, t. V, z. 4, s. 171.

26 J . G a j : G losa d o w y r o k u SN z d n ia 2.VI.1966 r. III K R 41/67, N P n r 6/1968, s. 1069. P o r. ta k ż e w y ro k SN z d n ia 18.XII.1968 r. III K R 177/68 (n ie p u b lik o w a n y ).

N r 12 (216) P rzestęp stw o dziecio b ó jstw a z art. 149 k .k. ₄₃ T A B E L A 9 L i c z b a o s ó b s k a z a n y c h z a d z i e c i o b ó j s t w o w l a t a c h 1948—1971 « R o k L ic zb a s k a z a ń D y n a m ik a r o z w o ju w % R o k L ic zb a s k a z a ń D y n a m ik a r o z w o ju w 0/. 1948 85 100 1960 30 34 1949 71 86 1961 33 36 1950 66 80 1962 35 40 1951 74 87 1963 34 40 1952 78 88 1964 29 34 1953 71 86 1965 18 22 1954 71 86 1966 43 49 1955 75 87 1967 36 41 1956 23 26 1968 37 41 1957 31 35 1969 20 23 1958 47 52 1970 35 40 t 1959 39 42 1971 33 36

T ab e la 9 w ykazu je, że począw szy od 1948 ro k u ob serw u jem y system atyczny sp a ­ dek liczby osób skazanych za dzieciobójstw o. S padek te n —■ w stosunku do liczby skazań w ro k u 1948 (85 sk azań = 100%>) — o b serw u jem y aż do 1957 r. (31 w yroków sk a zu ją cy c h za dzieciobójstw o = 35%).

W P olsce m iędzyw ojennej liczba d zieciobójstw by ła bardzo duża, o w iele w iększa aniżeli obecnie, gdyż sięgała od 700 do przeszło 1 100 w ypad k ó w rocznie. Okoliczność tę ilu s tru je zam ieszczona niżej ta b e la 10.28

T A B E L A 10 L i c z b a d z i e c i o b ó j s t w p o p e ł n i o n y c h w P o l s c e w l a t a c h 1924—1934 w e d ł u g s t a t y s t y k i p o l i c y j n e j R o k L ic zb a d z ie c io b ó js tw D y n a m ik a w z r o s tu w % 1924 963 100 1925 1 117 119 1926 1 052 111 1927 859 88 1928 826 86 1929 907 94 1930 916 95 1931 916 95 1932 823 86 1933 727 76 1934 932 97 27 T a b e lę 9 o p r a c o w a n o n a p o d s ta w ie n ie p u b lik o w a n y c h m a te r ia łó w s ta ty s ty c z n y c h M in i­ s te rs tw a S p ra w ie d liw o ś c i.

28 C y t. w g P . H o r o s z o w s k i e g o : M a te ria ły s ta ty s ty c z n o - k r y m in a ln e i ich a n a liz a , Ł ó d ź 1952, s. 9.

Z ta b e li 10 w yn ik a, że tylko w jed n y m ro k u 1925 popełniono 1 117 dzieciobójstw . J e s t to b ard z o duża liczba, poniew aż ja k w ynika z ta b e li 9, w o k resie 24 la t ob ję­ tych b ad a n ie m (od 1948 do 1971 r.) ogłoszono m niej w y ro k ó w sk azu ją cy c h za dzie­ ciobójstw o niż w ty m ż e ro k u 1925. L a ta n astęp n e po ro k u 1935 w y k az u ją już sto p ­ niow y sp ad ek liczby u ja w n io n y ch dzieciobójstw . W la tac h 1937 i 1938 liczba dzie­ cio b ó jstw zam yka się liczbą 800 w y p ad k ó w rocznie.

Z estaw ie n ia sta ty sty c zn e z a w a rte w ta b ela ch 9 i 10 w sk az u ją n a w ażną p ra w id ło ­ wość: począw szy od 1925 do 1957 ro k u o b se rw u je się sy stem aty czn y sp ad ek p rze­ stępczości dzieciobójstw a. Po dru g iej w ojn ie św iatow ej m im o tru d n y c h w aru n k ó w społeczno-ekonom icznych liczba u ja w n io n y ch dzieciobójstw znacznie spadła. N asile­ n ie przestępczości dzieciobójstw a było różne w poszczególnych la ta c h P o lsk i L udo­ w ej. M a teria ły sta ty sty c zn e M in isterstw a S praw iedliw ości są bardzo do k ład n e i szczegółowe. O czywiście dotyczą one tylk o sp ra w zakończonych p raw o m o cn y m w y­ ro k iem skazującym . Jeżeli p rzyjm iem y, że w szystkie w y p ad k i dzieciobójstw a zo­ sta ły u jaw n io n e, to w y k azan a liczba p raw om ocnych w yroków sk a zu ją cy c h je st rze­ czyw istym odzw ierciedleniem n asile n ia przestępczości tego ro d za ju u nas.

F a k te m jest, że liczba popełnionych i udow odnionych d zieciobójstw zm niejsza się sy stem aty czn ie i dochodzi do liczby 31 w ypad k ó w w ro k u 1957. Od 1958 do 1970 ro k u liczba u ja w n io n y ch dzieciobójstw u trz y m u je się na je d n ak o w y m poziom ie z te n ­ d en c ją spadkow ą (najw ięcej dzieciobójstw popełniono w 1966 ro k u — 43, a n ajm n ie j w 1965 ro k u — 18). Są to w y p ad k i stan o w iące ty lko 0,000065% w sto su n k u do liczby urodzeń ż y w y c h .29

N ajm n iejszą liczbę osób skazanych zanotow ano w la ta c h 1956, 1957, 1964 i 1969. W la ta c h ty c h um orzono p ew n ą część sp raw w zw iązku z ogłoszeniem u sta w a m n e ­ sty jn y c h (w 1956, 1964 i 1969 r.). P rz ed sta w io n e liczby św iadczą o tym , że p rz e stę p ­ czość dzieciobójstw a w iele stra c iła n a ostrości jako zagadnienie społeczne.

P rz ep ro w a d zo n e b a d a n ia sta ty sty c z n o -k ry m in a ln e pozw alają n a sform ułow anie n a stę p u ją c y c h w niosków :

1. K ob iety rodzące p o p ełn iają p rze stęp stw a dzieciobójstw a nie ty lk o w okresie po­ ro d u i pod w pływ em jego przebiegu, ale ta k że ze w zględu n a w a ru n k i socjalne i rodzinno-środow iskow e. W a ru n k i te w y w ie ra ją w w ielu w y p ad k a ch przem ożny w p ły w n a u k sz tałto w an ie się w określony sposób osobowości sp raw cz y ń dziecio­ b ó jstw a. P rocesy m o ty w a cy jn e są u k sz tałto w an e przez ok reślo n e potrzeby, k tó re śą u w a ru n k o w a n e czynnikam i rodzinno-środow iskow ym i. Z achow anie sw ej po­

zycji w rodzinie i w środow isku oraz p rag n ie n ie zachow ania b ezpieczeństw a je st tu bardzo isto tn y m elem entem w ła ń cu c h u przyczynow ym p rze stęp stw a. Istn ie je przek o n an ie, że zabójstw o nieślubnego dziecka u w aln ia sp raw czy n ię od dow odu „ h a ń b y ” , ja k im je s t n ie ślu b n e m acierzyństw o. Istn ie je też szczególna te n d e n c ja do pew nego konform izm u, dostosow ania się do w ym ag ań rodziny, otaczającego śro ­ d ow iska czy też g ru p y społecznej.

D ez ap ro b ata m o raln a i re p re s je ze stro n y otoczenia w zm a g ają te n d e n c ję do u k r y ­ cia sw ego am oralnego postępow ania, a to p row adzi n ie u ch ro n n ie do p rze stęp stw a. T e n d e n cy jn e oceny m o raln e d y sk ry m in u ją ce n ieślu b n e m acierzy ń stw o w y w ie ra ją w p ły w n a psy ch ik ę spraw czy n i i decydują o k sz tałto w an iu się procesu m o ty ­ w acyjnego. O kreślenia: „p an n a z dzieckiem ”, „dziecko n ie ślu b n e ” ciągle m a ją z a b arw ien ie p ogardliw e, a w n ajlepszym raz ie w zbu d zają uczucie p olitow ania, rzadziej w spółczucia. S am o tn e m a tk i w w iększości w y p ad k ó w n ie są tra k to w a n e n a ró w n i z m a tk am i zam ężnym i. Chcąc zm ienić istn ie ją c y sta n rzeczy, trze b a

N r 12 (216) P ytania i odpow iedzi praw ne ₄₅

postu lo w ać w pro w ad zen ie odpow iednich form o d działyw ania społecznego, któ re by zapobiegały przestępczości przez niedopuszczenie do psychiki ludzkiej sta n u p red y sp o n u jąceg o do po p ełn ien ia p rzestęp stw a.

2. D zieciobójstw o w P olsce L udow ej n ie stan o w i pro b lem u społecznego i należy do p rz e stę p stw p o pełnianych dość rzadko, i to tylko w w y jątk o w y c h okolicznościach. J e s t to w ynikiem w p ro w ad zen ia now ego u stro ju , w prow adzenia szeregu in sty tu c ji p ra w n y c h zró w n u jący ch s ta tu s dziecka pozam ałżeńskiego ze sta tu se m dziecka m ałżeńskiego, podniesienia stopy życiow ej i poziom u in te le k tu aln eg o w szystkich o b y w ateli, p ropagow ania ak c ji św iadom ego m acierzy ń stw a, zapobiegania niepo­ ż ą d an e j ciąży oraz je j p rz e rj'w a n ia zgodnie z zaleceniam i le k arsk im i i przepisam i u sta w y z d n ia 27.IV.1956 r. o w a ru n k a c h dopuszczalności p rz e ry w a n ia ciąży (Dz. U. N r 12, poz. 61).

3. P oza p rzep isam i o c h a ra k te rz e rep re sy jn y m p ań stw o pow inno energiczniej aniżeli dotychczas:

— pro p ag o w ać zasady życzliwości w sto su n k ach m iędzyludzkich, — polepszać w a ru n k i życia rodziny,

— prow adzić poszerzone p o rad n ic tw o p sychoterapeutyczne,

— rozszerzać fu n k cjo n o w a n ie p o rad n i św iadom ego m acierzyństw a, stacji opieki n a d m a tk ą i dzieckiem , żłobków , przeszkoli i innych, gdyż są to najlepsze śro d k i w w alce z dzieciobójstw em .

P r r 4 I V I / l I ODPOW IEDZI PRAWl%lE

P Y T A N IE : J a k i j e s t w ł a ś c i w y t r y b p o s t ę p o w a n i a d l a d o c h o d z e n i a r o ­ s z c z e ń p r z e z u p r a w n i o n e o s o b y w r a z i e z ł o ż e n i a w y w ł a s z c z e ­ n i o w e j s u m y o d s z k o d o w a n i a d o d e p o z y t u s ą d o w e g o ( a r t . 27 u s t . 2 u s t a w y z d n i a 12 m a r c a 1 9 5 8 r. o z a s a d a c h i t r y b i e w y ­ w ł a s z c z a n i a n i e r u c h o m o ś c i — Dz. U. z 1 9 7 4 r. N r 10, p o z . 6 4)? O D PO W IED Ź:

A rty k u ł 27 ust. 2 u sta w y w yw łaszczeniow ej p rz e w id u je złożenie do depozytu sądow ego odszkodow ania w yw łaszczeniow ego w w ypadku, gdy osoba w to k u tego p o stęp o w an ia została u stalo n a jako u p raw n io n a do o trzy m an ia powyższego od­ szkodow ania i została w ym ieniona w decyzji o w yw łaszczeniu stosow nie do a rt. 23 ust. 1 p k t 4 u sta w y w yw łaszczeniow ej, je d n ak ż e odm ów iła przyjęcia tego od­ szkodow ania. P rzep is ten je s t w ięc o d pow iednikiem w sferze cyw ilnej art. 486 k o ­ deksu cyw ilnego (daw niej a rt. 232 kodeksu zobow iązań).

A rty k u ł 27 ust. 2 ustaw y w yw łaszczeniow ej p rze w id u je jeszcze inne w ypadki złożenia do depozytu sądow ego odszkodow ania w yw łaszczeniow ego, nie w ym ienia ich je d n a k , lecz tylko ok reśla ogólnie, że m a to m ieć m iejsce wówczas, kiedy „w y p łata odszkodow ania osobie u p raw n io n e j n a tra fia na przeszkody p ra w n e ”. Te przeszkody p ra w n e to stan y i sy tu a cje, k tó re w zasadzie będą się sprow adzały n a j­ częściej do przyczyn u zasad n iający ch w y stąp ien ie o zezw olenie n a złożenie do