"Pozbawienie strony możności
obrony swych praw w postępowaniu
cywilnym", M. Piekarski, Warszawa
1964 : [recenzja]
Palestra 9/2(86), 63-64
1965
P R Z E G L Ą D W Y D A W N I C T W P f t A W M I C Z r C H
M. P i e k a r s k i : P ozbaw ienie stro n y m ożn o ści o b ro n y sw y c h praw w p o stę p o
w a n iu cyw ilnym .. W yd . P raw n. W arszaw a 1964 r., s. 180.
Z za sa d u stro jo w y c h i podstaw ow ych p ra w o b y w ate li w y rażo n y ch w K o n sty tu c ji P R L w y n ik a za p ew n ie n ie stro n o m w p o stę p o w an iu cyw ilnym o chrony p ra w n ej. K odeks p o stę p o w an ia cyw ilnego k o n k re ty z u je za sa d y k o n sty tu c y jn e , n a k a zu jąc u zn a n ie o rzeczenia cyw ilnego w y danego w p o stę p o w an iu procesow ym za n ie w ażne, jeżeli s tro n a z o stała p ozbaw iona m ożności o b ro n y sw ych praw .
P ozb aw ien ie stro n y m ożności o b ro n y sw ych p r a w je s t tą p o d sta w ą re w iz y jn ą , k tó ra długo n ie doczekała się o p rac o w a n ia m onograficznego m im o is tn ie n ia licz n y ch rozbieżności zaró w n o w orzecznictw ie, ja k i w lite ra tu rz e d otyczącej tego zagadnienia. D opiero o m a w ian a m o n o g rafia p rz e d sta w ia liczne k w e stie zw ią za n e z t ą p o d sta w ą re w iz y jn ą . W zasadzie są one u ję te w św ie tle p rzepisów d aw n eg o kodeksu p o stę p o w an ia cyw ilnego. P o n iew aż je d n a k now y k.p.c.' u trz y m u je w spom n ia n ą p o d sta w ę re w iz y jn ą bez «m ian b ezpośrednich, p rze to p ra c a P ie k a rsk ie g o zach o w u je n a d a l sw ą aktu aln o ść, ty m b a rd z ie j że a u to r uw zględnił w sw y ch ro z w aż an ia ch te n d e n c je i założenia now ego k.p.c.
Z ak res m o n o g rafii ograniczony je st ty lk o do p o stęp o w an ia spornego ro zp o z n aw czego (procesow ego). A u to r nie z a jm u je się w ięc p ro b le m a ty k ą p o stępow ań od ręb n y c h , p o stę p o w an ia zażaleniow ego, w ykonaw czego i p o stęp o w an ia pozasądow ego. R o zw ażania sw e rozpoczyna a u to r od p rz e d sta w ie n ia m ożności obrony p ra w s tro n y w św ie tle przepisów K o n sty tu c ji i k.p.c. w sk azu jąc, że obrona, p ra w w po stęp o w an iu cyw ilnym rozpoznaw czym je s t ciężarem procesow ym , a nie ja k im ś „p ra w e m ” lu b obow iązkiem . P rz y słu g u ją c a stro n ie m ożność obrony sw ych p ra w dotyczy za te m czynności lu b za n ie ch a ń procesow ych stro n y w za k re sie ciężaru d o sta rc ze n ia m a te ria łu faktycznego p o trzebnego do rozstrzy g n ięcia sp raw y . M o żność t a je st su b ie k ty w n y m ciężarem procesow ym spoczyw ającym n a k aż d ej stro n ie i in d y w id u a ln ie u k sz tałto w an y m w zależności od k o n k retn e g o procesu
W to k u dalszych w yw odów a u to r u jm u je za g ad n ien ie zgodnie z u n o rm o w an ie m kodeksow ym , od stro n y n eg a ty w n ej, o m a w iają c pozbaw ienie stro n y m ożności o b ro n y sw ych p ra w oraz n a s tę p u ją c ą w sk u te k tegc niew ażność postęp o w an ia. A u to r w sk a z u je m. in., że pozbaw ienie stro n y m ożności obro n y sw ych p ra w —- ja k o pod sta w a re w iz y jn a — nie oznacza niew ażności an i zaskarżonego orzeczenia, a n i po p rze d zając y ch je czynności procesow ych. W raz ie n ie z a sk a rż e n ia orzeczenia z a padłego m im o p o zbaw ienia stro n y m ożności o b ro n y sw ych p raw , u p raw o m o c n ia się ono. N iew ażność p o stęp o w an ia z tego pow odu nie je st zatem n iew ażn o ścią w ro zu m ien iu p ra w a cyw ilnego m a teria ln eg o , lecz m a sw oisty c h a ra k te r p ro ce sowy. D la o k reśle n ia tego c h a ra k te ru n ie m ożna n a w e t posiłkow o stosow ać k o n s tru k c ji cyw ilistycznych dotyczących niew ażności czynności p raw n y ch , jeżeli p rz e pisy procesow e nie p ow ołują się w y ra źn ie w za k re sie poszczególnych k w e stii zw iązanych z niew ażn o ścią p o stę p o w an ia n a przep isy p ra w a cyw ilnego, ja k to je st np. p rzy o k re śla n iu zdolności p raw n ej.
P rz ep isy procesow e n ie p rz e w id u ją „zn iesien ia p o stę p o w an ia” w sk u te k p o z b a w ien ia stro n y m ożności obro n y sw ych p raw , n ie p rz e w id u ją w ięc też w zru sze n ia poszczególnych czynności procesow ych p o p rze d zając y ch w y d an ie .zaskarżonego orzeczenia, k tó re zostało uchylone n a sk u te k niew ażn o ści p ostępow ania. Z ap e w n ia to czynnościom procesow ym stabilność, k tó ra go zapoczątkow ała. U chylenie z a
64 P rzegląd w y d a w n ic tw p ra w n ic zy ch Nr 2 (86)
sk arżo n eg o w y ro k u w s k u te k n iew ażności p o stę p o w an ia n ie oznacza w ięc, że po no w n e p o stę p o w an ia p o w in n y b y ć przep ro w ad zo n e od p oczątku, jeżeli są d re w i zy jn y n ie u zn a ł całego p o stę p o w an ia za niew ażne. P rz y u zn a n iu części p o stęp o w a n ia za w a d liw ą (a ta k z d a rza się najczęściej) ty lk o ta część p o stę p o w an ia 'pow in n a być pow tó rzo n a lu b u zupełniona. Z tego w zg lą d u p rzy ponow nym rozpozna n iu sp ra w y sąd pie rw sz ej in s ta n c ji u w zg lęd n ia ta k ż e m a te ria ł dotychczas zeb ran y w sp raw ie , obow iązany je st je d n a k ponow nie ocenić cały m a te ria ł po pow tórzeniu, u zu p e łn ie n iu lu b sp ro sto w an iu .
W końcow ej części k sią ż k i p rze d staw io n e są pogląd y k o m e n ta to ró w o k resu m iędzyw ojennego n a an a liz o w an e w m o n o g rafii za g ad n ien ia, co pozw ala n a ośw ie tle n ie k o re k tu r w p ro w a d zo n y c h w ty m za k re sie przez u sta w o d aw stw o P o lsk i L u dow ej. K ońcow e ro zw aż an ia pośw ięcone są om ów ieniu ty p o w y ch zag ad n ień w y stę p u ją c y c h w o rzecznictw ie w św ie tle u sta le ń w y n ik a ją c y c h z pracy . Z ag ad n ien ia te dotyczą m . in.: w p ły w u za k łó c en ia czynności p sychicznych stro n y n a to k p ro cesu, n ie p o ra d n o ści stro n y , ro zp o z n an ia sp ra w y w try b ie n iew łaściw ym , w ez w a n ia do u d z ia łu w sp raw ie , w ad liw o ści doręczeń a n iew ażn o ści postęp o w an ia, k w e stii p o zb a w ien ia stro n y m ożności obro n y sw ych p ra w w w y p ad k u n a s tę p stw a procesow ego, p o zb a w ien ia stro n y m ożności obrony sw y ch p ra w jako podstaw y re w iz ji n ad z w y cz ajn e j, w reszcie pow ództw a przeciw egzekucyjnego.
J . T o p i ń s k i - ' R o zw ó j, postąp i praw o. W yd. P raw n. W arszaw a 1964 r,. s. 92. D ru g a z w y d an y c h w 1964 r. k siążek a u to ra *) je st zbiorem a rty k u łó w d ru k o w a n y c h w u biegłych la ta c h n a ła m a c h „T ry b u n y L u d u ”, „ P ra w a i Ż y cia”, „P o li ty k i”, „N ow ej K u ltu r y ” i „F rz e g lą d u U sta w o d a w stw a G ospodarczego” . W a r ty k u ła c h ty c h a u to r d o k o n ał w w y d a n e j książce p ew n y c h sk ró tó w i pop raw ek .
W ze b ra n y c h a r ty k u ła c h a u to r p odjął, ja k sam pisze w słow ie w stęp n y m , p ró bę p o d w aż en ia tk w ią c y c h ze szczególną o d pornością w tra d y c y jn y m m yśleniu p raw n ic zy m : ru ty n y , k o n se rw aty zm u , n iech ęci zaró w n o do p o sz u k iw an ia now ych rozw iązań , ja k i do asy m ilo w a n ia rozw iązań innych niż tra d y c y jn e , b ard z iej o d p o w ia d a ją c y c h p o trzeb o m ro zw ija jąc eg o się życia. A w ła śn ie o b rac an ie się w k ręg u tr a d y c y jn y c h ro zw iązań ju ry d y cz n y ch je st zd an iem a u to ra przy czy n ą słabości n a szego sy stem u p raw n eg o , jego ociężałości i sfo rm alizo w an ia . N iechęć do poszuki w a n ia n o w y ch ro zw ią zań pow oduje z kolei niep o w o d zen ia k o d y fik ac y jn e i s ta je się źródłem n ie jed n e g o n iepow odzenia legislacyjnego.
J a k słu szn ie pisze K. K ąkol, a u to r przedm ow y do zbioru, w p u b lik a c ja c h z a w a rty c h w to m ik u dochodzi do głosu c a ła p ro b lem aty k a , ja k ą żył św ia t p ra w n i czy o sta tn ic h la t. W b o g a te j tre śc i ro zw aż ań J. T opińskiego m ożna je d n a k w y o d rę b n ić trz y zasad n icze n u rty .
P ierw szy dotyczy z a g a d n ie ń m etodologii b a d a n ia p ra w a i m etodologii p ra c y ko d y fik a c y jn e j. A u to r w sk a z u je tu i u za sa d n ia p o trze b ę z e rw a n ia z dotychczasow ą d ogm atyczną m eto d ą m y ślen ia , k tó r a p rzew aża — jego z d a n ie m — w b a d a n iu z ja w isk p raw n ic zy ch , p o stu lu je zaś w p ro w a d ze n ie do p raw n ic zej m etodologii b a d a w czej o b se rw ac ji w zajem n eg o o d d ziały w a n ia p rzepisów p ra w n y c h i w a ru n k ó w spo łecznych.
D rugi n u r t ro zw ażań dotyczy p ro b le m a ty k i o b ro tu uspołecznionego, zw iązany je st z zarząd zan iem g o sp o d a rk ą naro d o w ą. A u to r p o d k re śla tu m. in., że niecelow e je s t po szu k iw an ie a b so lu tn y c h rozw iązań d la g o sp o d a rk i jako całości, gdyż k ażd a
*) P o p rze d n ia pt. ,,P ra w o bliżej ży cia” om ów iona została w „ P a le strz e ” w n um erze 12
