Janina Morgensztern, "Podatki Żydów Ordynacji Zamojskiej" w XVI i XVII w.", "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego", 1969, nr 71 - 72

Wojciech Witkowski

Janina Morgensztern, "Podatki

Żydów Ordynacji Zamojskiej" w XVI i

XVII w.", "Biuletyn Żydowskiego

Instytutu Historycznego", 1969, nr 71

- 72

Rocznik Lubelski 14, 240

240 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA

o n a zbudow ana, ja k określono tu ta j, w sty lu m a n iery zm u o k ie ru n k u klasycystyczno- -spiry tu alisty czn y m . W praw dzie b ra k w n ie j cech baroku, ale poprzez o d działyw anie n a kościoły b u dow ane w ty m w łaśn ie sty lu w pew ien sposób w p ły n ęła k o leg iata n a u k sz tałto w an ie się jego postaci w okolicach Zam ościa. W łączona w n u r t k a to ­ lickiej a rc h ite k tu ry *ko n trrefo rm acy jn ej m ia ła — w m yśl założeń iu n d a to ra — ode­ g ra ć też rolę w odzyskaniu przez kościół kato lick i u trac o n y ch pozycji w te j części R zeczypospolitej.

I jeszcze k ilk a uw ag drobnych. Im ię d r S tan k o w ej brzm i M aria, a n ie Ja n in a , ja k podano n a str. 133. N iezbyt szczęśliw ie uży w ał ta k że a u to r te rm in u „Z am ojsz­ cz y zn a”, ro zu m iejąc pod nim o b szar o rdynacji. W iem y, że o k reślen ie to, bard zo po ­ p u la rn e obecnie, u k sz tałto w ało się w czasie o sta tn ie j w ojny. W tedy oznaczało je d n a k całkiem coś odm iennego od ro zu m ien ia tego te rm in u przez au to ra, a m ianow icie o b szar czterech południow ych pow iatów w oj. lubelskiego. L epszym w ty m w y p ad k u określeniem w y d a ją się te rm in y : „ o rd y n a c ja ”, lu b „państw o zam o jsk ie”, któ ry ch a u to r używ a także.

K ończąc posłużę się słow am i jednego z recenzentów te j pracy, k tó re przytoczył w przedm ow ie prof. W. Tom kiew icz, iż „jest to w yczerpujące, nie m a jąc e u nas sobie rów nego, o p raco w an ie zab y tk u a rc h ite k tu ry ”. W ystarczą one w zupełności za o sta te czn ą ocenę.

Ryszard Szczygieł

J a n in a M o r g e n s z t e r n : P o d atk i Żydów O rd y n a cji Z am o jsk iej w X V I i X V II w. „B iuletyn Żydow skiego In sty tu tu H istorycznego” 1969, n r 71—72, s. 9—38

W X V II stu leciu O rd y n a cja liczyła 8 m iast. W każdym z nich od przełom u w. X VI i X V II istn ia ły gm iny żydow skie g ru p u ją c e ta k ż e Żydów zam ieszkałych w okolicznych w siach.

Żydzi płacili p o d atk i S k arb o w i P ań stw a , d alej n a rzecz w łaściciela m ia sta , sa ­ mego m ia sta i czasem d u ch o w ie ń stw a katolickiego.

O bow iązujący w zasadzie od X IX w. system p odatków państw ow ych, płaconych przez ludność żydow ską, u sta liły 3 u ch w a ły sejm ow e z la t 1539, 1549, 1590. P o d sta ­ w ow ym po d atk iem n ależnym S k arb o w i P a ń s tw a było tzw . pogłów ne żydow skie. U dział gm in ziem stw a chełm sko-bełskiego (a w ięc gm in ordynackich) w pogłów nym z całej K orony w ynosił w X V II w. od 8 do 12%. T enże w iek, zw łaszcza jego II poło­ w a, p rzyniósł o b ciążenia Ż ydów w postaci p odatków ju ż daw n iej u sta n a w ia n y c h (jak podym ne, szos, czopow e i in.) pogłów nego generalnego i w u sta n o w ien iu now ych (akcyzy, h ib ern y , szelężnego). W każdym z nich m ieli Żydzi ordynaccy sw ój udział. N a rzecz p a n a m ia sta w noszono o p ła ty w pieniądzu, czasem w n a tu rz e i robociźnie (te o sta tn ie w Szczebrzeszynie, K ra śn ik u , T arnogrodzie). G łów nym obciążeniem była o p la ta od tzw. osiadłości (inaczej czynsz) — od w łaścicieli nieruchom ości i p o d atek „od żydostw a”, k tó ry płaciły w szystkie rodziny żydow skie. M iastu, zależnie od p rzy ­ w ile ju osiedleńczego w in n i byli różne św ia d cz en ia ; w Z am ościu np. płacono od w łasności nieruchom ości, a n ad to „stró ż n e”, w T om aszow ie po 2 g r od k ram u . P o ­ n ad to Żydzi k raśniccy i tom aszow scy ponosili p ew n e ciężary n a rzecz kościoła k a ­ tolickiego.

W la ta c h ciężkich d la k r a ju zarów no w ład z a p aństw ow a, ja k i O rd y n a cja stoso­ w ała d aleko idące ulgi w obciążeniach ludności żydow skiej.