R
E
C
E
N
Z
J
E
OBRAZ DROGI W TEKSTACH BIBLIJNYCH
1. A. G r o s , t e th k m e d e la ro u te dans la Bibie
,
Paris 1957, ss. 158.2. Fr. N 6 t s c h e r, G o tte sw e g e und M e n c h e n w e g e in d er Bibel und in O um ran, Bonn 1958, ss. 133.
1. A. G ros pisał sw oją pracę pod kierunkiem ks. A. Renarda, profesora Instytutu K atolickiego w Lille.
Po w stępie, k tó ry m a zorientow ać czytelnika w problem atyce, A. G. dokonuje przeglądu tekstów hebrajskich i greckich, oraz u stala znaczenie literaln e i przenośne tego term inu, który go interesuje. Drogę w znaczeniu obrazowym A. G. dzieli na drogę Bożą i ludzką, do tego zaś dochodzi za
m ienne używ anie term inów droga i religia. Przez porów nanie znaczeń udow adnia, że początkow e literaln e określenie drogi nabiera z czasem zna czenia obrazowego, przenośnego. Tym stw ierdzeniem wchodzi w w ielki tem at
biblijny.
Przez grzech pierw orodny, a potem przez każdy grzech następuje odda lenie człow ieka od Boga, aby zaś do Boga powrócić, trzeba przebyć drogę.
Na te j drodze pow rotu ustaw icznie jest ludzkość i każdy poszczególny człowiek. Mówią o tym dzieje Adama, patriarchów czy całego Izraela. W yjście Izraela z Egiptu ma znaczenie prorockie, jest bowiem zapowiedzią
nowego „W yjścia" i now ej Paschy.
Prorocy rozw ijają pojęcie drogi. Z apow iadają oni najpierw w ygnanie, a potem w spaniały pow rót, dlatego okres w ygnania sta je się decydującym czynnikiem w rozw oju pojęcia drogi dla Izraela. Księgi M ądrości i Psalmów w prow adzają tem at dw óch dróg oraz m ówią o św ietle jako elem encie zwią
zanym z chodzeniem.
W spom niane prorockie opisy pow rotu z niew oli babilońskiej nie zostały całkow icie zrealizow ane. Część Izraelitów bowiem pozostała w śród pogan, a część pow racająca przeżyw ała przygnębienie, że nie w szyscy poznali i nie w szyscy zrozumieli Boże drogi. D latego kapłani tego okresu rozpoczynają działalność zm ierzającą do pogłębienia życia religijnego, by przez to naród w ybrany w yprow adzić na w łaściw ą drogę. W yrazem te j pracy jest rozwój relig ijn ej literatu ry , odnaw ianie w ierności Bogu i w skrzeszenie daw nych
zw yczajów liturgicznych.
Z chw ilą zakończenia Starego Przym ierza rozpoczyna się w ypełnianie Bożych obietnic w duchow ej rzeczywistości. C hrystus Pan zajm ie m iejsce M ojżesza, aby zaw rzeć N ow e Przymierze. Realizuje on przejście drogą w io dącą do Boga. Na m iejsce figury baranka C hrystus P an sta je się nowym
barankiem , by przez odkupieńczą krew ocalić ludzi od śmierci, a po zm ar tw ychw staniu w prow adzić naród w ybrany do ziemi obiecanej, tj„ do nieba.
A. G. zestaw ia tek sty ew angelii św. M ateusza ze zdarzeniam i opisanym i w ks. W yjścia i przeprow adza paralelę pomiędzy życiem M ojżesza i C hrystusa Pana, aby udowodnić, że C hrystus Pan w ypełnił proroctw a. Urzeczywistnienie proroctw z ks. W yjścia nie było potrzebne dla C hrystusa Pana; zostało ono dokonane d la nas, abyśm y uczestnicząc w tajem nicach życia C hrystusa Pana, dochodzili do niebieskiej ojczyzny. Człowiek, który odszedł od sw ojej ojczyzny, tj. od Boga przez grzech, pow raca n a drodze, którą jest C hrystus Pan. Drogą
108 RECENZJE
Praca A. G. kończy się stwierdzeniem, że tem at biblijny o drodze przed staw ia m oralny proces każdej osoby idącej ku Bogu, a C hrystus Pan jako droga jest postacią centralną w Piśmie św.
A. G. w swej pracy korzystał z badań innych a u to ró w 1, najm niej zaś samodzielności w ykazał w studium leksykalnym . J e s t ono streszczeniem tego, co. podają słowniki i encyklopedie biblijne. W całej pracy A. G .‘cytuje tak w iele tekstów , że w skutek tego najbardziej charakterystyczne z nich nie są należycie w ydobyte ani w ykorzystane. Odnosi się w rażenie, że A. G. usiłuje przekonać czytelnika ilością tekstów biblijnych, a nie siłą w łasnych argumentów. Dwa końcowe rozdziały o dopełnieniu w C hrystusie i o nowej
drodze Kościoła są najciekawszym i stronam i pracy.
2. Fr. N otscher kończył korektę sw ojej pracy, kiedy w yszła z druku książka A. Grosa.
Praca Fr. N ótschera ma trzy rozdziały, zajm uje się Starym Testamentem, pismami ąum rańskim i i Nowym Testamentem. F. N. rów nież zestaw ia zna czenie literalne i przenośne w yrazu droga, bierze pod uw agę synonimy w języku hebrajskim i greckim i dokonuje ich analizy filologicznej. F. N. nie mógł w tej pracy posłużyć się znanymi dotąd słownikami, bo ich zakres nie w ystarczył, skoro np. om aw ianie słow a peripatein mieści się na dzie więciu stronach i w ykazuje dw anaście odcieni znaczeniow ych w samym
tylko Nowym Testamencie.
F. N. dochodzi do przekonania, że w szystkie znaczenia drogi Oraz jej synonimów w Piśmie św. i w tekstach qum rańskich dadzą się podzielić na
dwie grupy: drogi Boże i drogi ludzkie, z tym że grupy te zaw ierają w sobie szereg odcieni pojęciowych. F. N. nie pomija wiadom ości zaczerpnię tych z badań nad literatu rą egipską, znad N ilu bowiem Izraelici zapożyczyli w yrażenie: droga życia i śmierci.
Praca F. N. nie porusza zagadnień teologicznych, a F. N. naw et wyraża opinię, że nie można mówić o form alnej teologii drogi w tekstach wspom nianych trzech źródeł, gdyż słowo droga jest używ ane w sensie opisowym.
A nalizując słowo droga F. N. zaznacza, że w Starym Testam encie jest ono często pow tarzane na literalne oznaczenie drogi lub na określenie Bożych przykazań i ludzkiego postępow ania. W w ielu w ypadkach trudno dociec, o jaki sens autorom biblijnym chodzi, zwłaszcza w tedy, gdy spoty k ają się dwa aspekty o pokrew nych odcieniach. F. N. spostrzega także częstsze w ystępow anie pojęcia drogi w opisach pow rotu Izraela z Egiptu i w objaw ieniach Boga, który prowadzi lud przez pustynię.
Sposób posługiwania się słowem droga w pism ach qum rańskich jest < trochę odmienny aniżeli w Starym Testam encie. W Qum ran zanikają całko
wicie niektóre synonimowe słowa, inne w ystępują rzadko, brak objawień Boga, o których mówi ks. W yjścia. A utorow ie pism qum rańskich staw iają główny akcent na w ybór drogi św iatła czy ciemności, oraz na odpowiedzial ność za jego wykonanie. W związku z w yborem drogi poruszony jest problem wolności woli wobec Bożych dróg.
Nowy Testam ent bierze pojęcia ze Starego Testam entu, ale w ypełnia je nową treścią. N astępuje w yraźny rozwój pojęcia drogi, a punktem cen tralnym staje się chrześcijańska nauka jako droga zbawienia, którą można
osiągnąć tylko przez C hrystusa Pana. C hrystus Pan jest równocześnie drogą i przewodnikiem na te j drodze. Ewangeliści podkreślają naukę o dwóch drogach, a tem at ten potem w ystępuje w literatu rze starochrześcijańskiej.
1 A. L e g e n d r e , R outes, W : Dicłionnaire d e la Bibie, t. 5. col. 1229—1230. W. Mi* c h a e 1 i s, Theologisches W ó ite rb u c h zum N e u e n T esta m en t, t, 5, s. 42—118. G. W i d e n* g r e n , W e g e , W anderung und v e r w a n d te B egrille, „Studia Theologica", 3 (1949) 111—123 A. K u s c h k e , Die M e n sc h e w e g e und d er W e g G ottes im A lte n T estam ent, „Studia Theolo*
RECENZJE 109
Porów nując obydw ie prace ze sobą dostrzega się, że tylko leksykalny rozdział z pracy A. Grosa przypom ina część pracy Fr. N ótschera. W częściach pozostałych prace te odbiegają od siebie ta k w m etodzie jak i w e wnioskach. Prace różnią się poziomem naukowym. Pierwsza przedstaw ia tem at drogi popularnie, druga jest pracą badaw czą. Trzeba podkreślić pionierskie zasługi Fr. N ótschera przy opracow yw aniu pojęcia drogi w pism ach qum rańskich.
A. Gros qum rańskim i tekstam i zupełnie się nie zajm uje. Z aletą pracy A. Grosa jest to, że poszukuje m yśli teologicznej w tem acie, który go interesuje. Fr. N dtscher natom iast d ał w yczerpujący przegląd różnych aspektów pojęcia
drogi. T ak obydw ie prace uzupełniają się wzajemnie.
Ks. Feliks G ryglewicz
DWIE PRACE O QUMRAN
1. J . M a i e r , D ie T e x te vom T ołen M eer, Munchen 1960, t. I , ss. 190; t. II, ss. 232.
2. O. 8 e t z, O iien bah ru n g und Sch riitiorsch u n g in d e r O um ran sekte, Tubingen 1960, ss. 202.
1. Po w ydaniach tekstów z Q um ran w językach angielskim i fran cu sk im * należy zasygnalizow ać w ydanie w szystkich opublikow anych dotąd pism
qum rańskich w języku niem ieckim *. Przekładu tych tekstów dokonał d r Johann M aier, asy sten t W ydziału Teologii protestanckiej U niw ersytetu W iedeńskiego.
Rękopisy z Q um ran są w w ielu m iejscach zniszczone, a rekonstrukcja ich tek stu i przekład w ym agają dobrej znajomości zarówno qum rańskiego środow iska jak i filologii, paleografii hebrajskiej, historii, teologii. J . M. § | ty ch dziedzinach okazał się znaw cą znakomitym, dlatego też jego praca przedstaw ia pozycję o w ielkiej w artości.
N a całość pracy J. M. składają się dwa tomy. Tom pierw szy zaw iera przekład tekstów z pierw szej i czw artej groty ąum rańskiej poprzedzony przedm ową prof. K. Schuberta. Przed każdym z tekstów jest w stęp opisujący
stronę zew nętrzną dokum entu, zaw ierający dane dotyczące jego znalezienia i publikacji, ch arak tery sty k ę i głów ną problem atykę. Do niektórych tekstów J. M. w prow adził tytuły, które nie istnieją w oryginale. U tw ory poetyckie nie w yodrębniają poszczególnych strof. Przekład jest wierny, uw zględniający plon badań naukow ych ostatnich lat.
W Dokum encie Dam asceńskim J. M. nie umieszcza kolum ny 20 m anu sk ry p tu B po kolum nie ósmej, a kolum ny 15 i 16 przed kolum ną dziewiątą, chociaż ks. J. T. M ilik tak i u k ład p o d aje jako p e w n y 8. W Księdze Reguły
1 QS 10, 4 hebrajskie słowo YWM tłum aczy jako dzień, co znajduje potw ier dzenie w dwóch innych m anuskryptach 4 i dobrze harm onizuje z kontekstem . W Księdze Reguły J. M. licznym fragm entom n ad aje układ poetycki, choć cała księga w tekście oryginalnym jest napisana prozą.
W artość dzieła J. M. okazuje się przede wszystkim w tom ie drugim, k tó ry zaw iera w yjaśnienia. D ają one uzasadnienie przekładu. J. M. podaje tam praw dopodobieństw a różnych rekonstrukcji uszkodzonych tekstów ,
l T. H. G a s t e r , The D ead Sea Scrip tu res in Engłish T ransJation, New York 1956. A. D u p o n t - S o m m e r , L e s ćcrits e ssśn ie n s d śc o u v e rts pr&s d e Ja Mer Morfę, Paris 1960.*
* Część tych tekstów w języku niemieckim opublikował H. B a r d t k e, D ie H andschriiten- iu n de am Toten M eer, Berlin 1958*? por. ,,TheoIogiscbe Literaturzeitung", 1955, 1956.
* J . T. M i l i k Ten Y e a rs o i Discovery in the W ildern ess o l Ju d e a , London 1959, s. 152. 4 J . T. M i l i k , „Reuve Bibliąue’', 67 (1960) 415.
