Danuta Kądzielawa
Afazja i jej mózgowe mechanizmy
Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 1/2 (127-128),
190-198
06
1
Afazja i jej mózgowe mechanizmy
W prow adzenie
Pierw sze w zm ianki o w ystępow aniu za b u rzeń językowych pojaw iły się w z n a lezionym przez E dw ina S m itha p a p iru sie datow anym na p o n ad trzy i pół tysiąca lat przed naszą erą. Kolejne pochodzą ze starożytności i z początku naszej ery [patrz: K ądzielaw a 1996]. O d XV do X V III w ieku pow stało w iele opisów i sam oopisów zróżnicow anych zab u rzeń językowych rozpoznaw anych jako afazja po uszkodze n ia ch m ózgu [Goodglass i in. 1988]. K lasyczny okres w rozw oju afazjologii p rzy p ad a na lata 1860-1950, w tedy to bow iem działali tacy w ybitni klinicyści i b a d a cze, jak F raz Gall, P aul Broca, A rn o ld R ousseau, C arl W ernicke, Jo h n-H uglings Jackson, P ierre M arie, H e n ry H ea d , K u rt G oldstein, A lek san d er R om anow icz Ł uria, a w Polsce: Jerzy K onorski, M ariusz M aruszew ski, M arceli K lim kow ski i w ie lu innych [patrz: P ąchalska 1999; G oodglass i in. 1988].
D orobek klasycznego okresu w rozw oju afazjologii obejm uje klin iczn e ch a rak tery sty k i zespołów za b u rzeń językowych i ogólniej - poznaw czych, odnoszą cych się do ogniskow ych uszkodzeń m ózgu, oraz propozycje m odeli afazji, aleksji i agrafii. W m odelach tych znalazły się inform acje o m iejscu lokalizacji uszkodze n ia lewej p ó łk u li m ózgu, traktow anej jako p ó łkula dom inująca dla funkcjonow a n ia językowego u osób praw oręcznych. R ów nocześnie z rozw ojem w iedzy o zabu rze n iac h językowych pow staw ały m odele funkcjonow ania językowego w obrębie norm y, których dobrym przy k ład em jest m odel fu n k cji językowych opracow any przez Adolfa K usm aula w ro k u 1877, uznaw any dziś za p rek u rso rsk i w stosunku do m odeli neuropsychologii poznawczej [omówienie patrz: K ądzielaw a 1996]. In n ą znaczącą propozycję stanow i m odel dynam icznych układów fu n kcjonalnych o p ra
Kądzielawa Afazja i jej mózgowe mechanizmy
cow any przez Piotra K. A nochina, a rozw inięty w o d n iesien iu do fu n k cji języko w ych przez A leksandra R. Ł u rię [1947, 1966].
D ruga połowa XX w ieku to okres w yodrębniania się i rozw oju nowych k ie ru n ków b ad a ń interdyscyplinarnych n ad językiem i mową określanych jako: psycho- lingw istyka, neurolingw istyka, biolingw istyka, psychologia poznawcza, neuropsy- chologia poznawcza, n euronauka w jej części skoncentrow anej na języku i mowie [Kurcz 2000]. To również okres rozwoju neuropsychologii klinicznej, w ram ach której są kontynuow ane badania n ad zw iązkiem funkcjonow ania człowieka w w ym iarze poznawczym , em ocjonalnym i m otywacyjno-osobowościowym ze stru k tu ram i m óz gowia, przy udziale pacjentów zarówno z patologią ogniskową, jak i rozsianą oraz przy zastosow aniu technik neuroobrazow ania funkcjonalnego mózgu.
Pierw sze la ta X X I w ieku d o k u m e n tu ją dalszy rozwój in te rd y scy p lin arn eg o podejścia do zagadnień językowych, rozpatryw anych zarów no w o d n iesien iu do osób zdrow ych, jak i pacjentów neurologicznych, co zostanie zilustrow ane w dal szych częściach niniejszego tekstu.
Zaburzenia fonologiczno-fonetyczne w afazji
Z b ad a ń n ad za b u rzen iam i językowym i na poziom ie fonologicznym i fonety- czym u pacjentów z afazją, pacjentów z apraksją m owy oraz osób zdrow ych w yni ka p rzede w szystkim złożoność anatom iczna i fun k cjo n aln a okolicy w yróżnionej przez Paula Brokę (na podstaw ie b ad a n ia klinicznego, a n astęp n ie - sekcyjnego m ózgu swojego pierw szego pacjenta) w ro k u 1860, zlokalizow anej w tylnej części dolnego z a k rętu czołowego w lewej p ó łk u li m ózgu, obejm ującej pole BA 44 i BA 45 w edług m apy cytoarchitektonicznej K orbiniana B rodm anna (skrót BA od ang.
Brodm ann’s area). Z różnicow anie cytoarch itek to n iczn e okolicy B roki współwystę-
pu je ze zróżnicow aniem czynnościow ym , tzn. uszkodzenie pola BA 45 (dokum en tacja p rz y użyciu te c h n ik i fu n k cjo n a ln eg o rez o n an su m agnetycznego - fM RI) pow oduje zab u rzen ia fonologiczne, a w ybiórcze uszkodzenie pola BA 44 - łączy się z z a b u rzen iam i płynności m owy i b łę d am i artykulacyjnym i. U szkodzenie oko licy Broki m oże powodować zarów no afazję ruchow ą, jak i apraksję mowy.
W bad an iach z 2005 roku [Thom pson-Schill, za B uckingham i C h ristm an 2008] pole BA 22 okazało się zróżnicow ane również pod względem lokalizacyjnym i fu n k cjonalnym . Część grzbietow a pola BA 22 jest aktywna w fazie poprzedzającej pełną fonologiczną form ę w yrazu, a część przyśrodkow a - odpow iada za reprezentację i przetw arzanie fonologiczne całej form y w yrazu. Powyższe zróżnicow anie może wiązać się z w ystępow aniem neologizm ów w różnych form ach mowy ekspresyjnej.
W op in ii B uckingham a i C h ristm a n [tamże] b ad a n ia z o statn ich lat w ykazują, że ścisłe p rze strzen n e i stru k tu ra ln e oddzielenie m ózgowych m echanizm ów p rze tw arzania in form acji fonologicznej i fonetycznej nie istnieje. P rzyjm ując n a k ła danie się mózgowych m echanizm ów fonologicznych i fonetycznych, m ożna lepiej zrozum ieć w spółw ystępow anie błędów obu rodzajów w różnych fo rm ach afazji
192
Zaburzenia morfologiczne w afazji
M orfologia - czyli stru k tu ra w ew nętrzna wyrazów, w ystępujących w słow niku um ysłow ym człow ieka - rozpisuje się na dwie, a w edług n iektórych autorów - na trzy gru p y zagadnień:
1. fleksję, czyli zasady tw orzenia obligatoryjnych słow oform przy użyciu końcó wek fleksyjnych w łaściwych dla danego języka n aturalnego;
2. zasady deryw acyjne dotyczące tw orzenia now ych słowoform;
3. zasady łączenia istniejących słowoform w nowe złożone wyrazy (ang. compounding). A d 1. M orfologia fleksyjna
W pierw szym p rzypadku badania neurolingw istyczne dotyczyły porów nań rze czownika i czasownika [Shapiro i C aram azza 2003] w sytuacji u zu pełniania ekspo now anych zdań czasow nikam i i rzeczow nikam i hom ofonicznym i (np. H e judges, the
judges) w porów naniu z pseudoczasow nikam i i pseudorzeczow nikam i (He wugs, the wugs). Powyższe badanie wykazało największe tru d n o ści pacjentów z afazją Broki
w tw orzeniu czasowników i pseudoczasow ników w p o rów naniu z rzeczow nikam i i pseudorzeczow nikam i. O dw rotne relacje charakteryzow ały pacjentów z zachowa ną płynnością mowy i popraw ną, ale p u stą treściowo mową ekspresyjną.
W b ad a n ia ch n a d form am i reg u larn y m i i n ie re g u larn y m i [U llm an i in. 1997, 2005, za: Jarem a 2008] w o d n iesien iu do form y czasu przeszłego czasowników w ję zyku an gielskim w yniki w ykazały m odel podw ójnej dysocjacji pod w zględem li czebności błędów:
- p acjenci z chorobą P arkinsona i p acjenci z afatycznym i zab u rzen iam i płynności mowy p o p ełn iali znacznie więcej błędów w posługiw aniu się form am i re g u la r nym i czasu przeszłego niż niereg u larn y m i;
- p acjen ci z o tęp ien iem ty p u A lzheim era i p acjenci z afazją zachow ujący p ły n ność m owy w ykazali odw rotną proporcję błędów.
W yniki b ad a ń zostały pow iązane z charak tery sty k am i fun k cjo n aln y m i p rze d n ic h i tylnych części kory w lewej p ó łk u li m ózgu w n astęp u jący sposób:
- obwody n eu ro n a ln e p rzedniej części p ó łk u li reg u lu ją operacje gram atyczne ści śle określone przez reguły języka;
- obwody n eu ro n a ln e tylnej części p ó łk u li odpow iadają za regulację p am ięci de klaratyw nej (w tym sem antycznej), są sw oistym m agazynem słowoform o n ie re gularnej stru k tu rze.
Ad. 2 M orfologia deryw acyjna
A nalizy neurolingw istyczne językowego funkcjonow ania pacjentów n eu ro lo gicznych w skazują na bard zo rzadkie w ystępow anie tru d n o śc i w zakresie m orfo logii deryw acyjnej, szczególnie jako objawów wybiórczych. P rzykład b a d a ń przy toczonych przez Jarem ę [tamże] dotyczył dwóch pacjentów z u szkodzeniam i ko- row o-podkorow ym i w okolicy skroniow o-ciem ieniow ej w praw ej p ó łk u li m ózgu. B adanie prow adzone w języku w łoskim polegało na:
- n azw aniu rysunków i p o d a n iu deryw ow anych czasowników; - słu c h an iu czasow ników i p o d a n iu deryw ow anych rzeczowników;
Kądzielawa Afazja i jej mózgowe mechanizmy
- słu c h an iu przym iotników i p odaw aniu deryw ow anych rzeczowników.
O bie b ad a n e osoby m iały tru d n o ści w tw orzeniu deryw ow anych form rzeczow ni ków, zam iast których tw orzyły form y im iesłowów czasu przeszłego.
W yniki b ad a ń interpretow ano, uw zględniając ch arak tery sty k i czynności p ra wej p ó łk u li m ózgu. P ółkula ta jest b ardziej zaangażow ana w p rzetw arzanie rze czow ników o szerokiej rep rez en ta cji w yobrażeniow ej.
A d 3. M orfologia wyrazów złożonych
Jak w ynika z b a d a ń n eurolingw istycznych, pacjenci z afazją najczęściej opusz czają jeden ze składników w yrazu złożonego (częściej czasow nik niż rzeczow nik), jak rów nież zam ien iają kolejność składników .
Zaburzenia leksykalno-semantyczne
Słow nik um ysłowy - czyli „intu icy jn a w iedza na te m at danego języka, jaką m ają użytkow nicy tego języka” [Kurcz 2000, s. 106] obejm uje aspekt sem antyczny (znaczenie w yrazu), sy n tak ty czn y (rola te m aty cz n a p rzyjm ow ana p rzez w yraz w zd an iu ), aspekt fonologiczny (reprezentow any przez fonetyczną postać wyrazu) oraz aspekt ortograficzny (w yrażony przez wzorce graficzne).
W psychologii aspekt sem antyczny słow nika um ysłowego wiąże się ze zró żn i cow aniem znaczenia na:
- znaczenie denotacyjne, będące od n iesien iem w yrazu do obiek tu oznaczanego przez te n w yraz, a upośrednionego poprzez rep rezen tację m e n taln ą (myśl, ideę, w yobrażenie);
- sens, ro zu m ian y jako m iejsce danego w yrazu w śród innych wyrazów słow nika, określone przez relacje: synonim iczności, an to n im ii, h o m o n im ii i innych.
K olejna istotna charakterystyka słow nika um ysłowego dotyczy d ostępu leksy kalnego. Ten bywa u tru d n io n y zarówno u osób zdrow ych, jak i u pacjentów . Oso by zdrowe dośw iadczają niekiedy tru d n o śc i w zn a le zie n iu właściwego słowa dla w yrażenia danej m yśli, zap o m in an ia dobrze znanego słowa czy zjaw iska „m am to na k ońcu języka” (tip on the tounge) itp.
U pacjentów z z a b u rzen iam i językowym i przy p atologii mózgowiowej m oże w ystąpić anom ia. W afazji tru d n o śc i z aktu alizacją nazwy zależą zarów no od typu zaburzeń, jak i od k ategorii gram atycznej w yrazu. U pacjentów z afazją ruchow ą w mowie ekspresyjnej d o m in u ją rzeczow niki przy jednoczesnym o graniczeniu cza sow ników i innych form gram atycznych. U pacjentów z głębokim i za b u rzen iam i przew ażają rzeczow niki w form ach podstaw owych, a pom ijan e są form y fleksyjne. M echanizm tych za b u rzeń odnosi się do tru d n o ści w dostępie leksykalnym [Lib- b en 2008].
P acjenci z afazją W ernickego p rez e n tu ją p ły n n ą mowę ekspresyjną, popraw ną składniow o, ale pozbaw ioną rzeczow ników precyzujących znaczenie wypowiedzi. W m iejscu rzeczow ników pojaw iają się partykuły, zaim k i czy rzeczow niki o b a r dzo ogólnym znaczeniu, na przy k ład na p y tan ie o nazw ę w skazanego o biektu p a cjent odpow iada: „ ...te n ... no ta k i ... ta k i... o b ie k t...”.
19
3
19
4
In n y rodzaj tru d n o śc i dotyczy charak tery sty k sam ych wyrazów. Zarów no oso by zdrow e, jak i pacjenci częściej m ają tru d n o ści z w yrazam i abstrakcyjnym i, wy razam i funkcyjnym i i w yrazam i niskofrekw encyjnym i niż w yrazam i o znaczeniu ko nkretnym , w yrazam i treściow ym i czy w yrazam i o wysokiej frekw encji. W tym przy p a d k u szczególną kategorię stanow ią w yrazy funkcyjne, poniew aż są jed n o cześnie w yrazam i ab strakcyjnym i i w ysokofrekw encyjnym i.
Próbę w yjaśnienia powyższych tru d n o ści podjął F rie d m a n P ulverm uller [1999], k tó ry odwołał się do różnic w lokalizacji i sto p n iu ro zp rze strzen ien ia sieci neuro- n aln y ch pow iązanych z rozpatryw anym i k ateg o riam i wyrazów. W yrazy funkcyjne w iążą się z sieciam i n eu ro n a ln y m i otaczającym i b ru zd ę boczną w lewej pó łk u li m ózgu, n ato m iast w yrazy treściow e łączą się z sieciam i n e u ro n a ln y m i w obu pół ku la ch m ózgu, rep rez en tu jący m i właściwości percepcyjne i m otoryczne desygna- tów w yrazów treściow ych. L eksykalno-sem antyczny w ym iar wyrazów treściow ych przejaw ia się rów nież w za b u rzen iac h ro zu m ien ia tej kateg o rii wyrazów i w ypo w iedzi przez p acjentów z różnym i form am i afazji, co zostało u dokum entow ane w b ad a n ia ch eksperym entalnych [Jodzio i in. 2008].
Zaburzenia syntaktyczne
S yntaktyczny aspekt jednostek leksykalnych w słow niku um ysłowym człow ie ka dotyczy roli tem atycznej, jaką m oże przyjąć dany w yraz w zd an iu , oraz jego ro li w s tr u k tu r a c h frazow ych i w s tr u k tu r a c h p re d y k a ty w n o -a rg u m e n to w y c h [Kurcz 2000]. N in iejszy aspekt k ategorii gram atycznych wyrazów, analizow anych najczęściej u pacjentów neurologicznych, odnosi się do rzeczowników, p rzy m io t ników, czasowników oraz m orfem ów zw iązanych i wolnych. Z ab u rzen ia w zak re sie d ostępu do tych k ategorii w słow niku um ysłowym przejaw iają się w zróżnico w anych charak tery sty k ach m ow y ekspresyjnej pacjentów z afazją Broki i afazją W ernickego, o czym była mowa w nin iejszy m tekście.
Postępujące zaburzenia językowe
w zwyrodnieniowej patologii mózgowia
Z ab u rzen ia językowe o typie afazji, rozw ijające się u pacjentów ze zm ian am i zw yrodnieniow ym i mózgowia, opisywane przez neurologów na przełom ie X IX i XX w ieku przy użyciu zróżnicow anych określeń, dopiero w ro k u 1982 zostały objęte w spólną nazw ą „pierw otna afazja p o stę p u ją ca” (primary progressive aphasia - PPA), w prow adzoną przez M arcela M esu lam a. W m o n o g rafii H enryka O lszew skiego
Otępienie czołowo-skroniowe. Ujęcie neuropsychologiczne [2008] zn a jd u je się schem at
klasyfikacji zespołów zab u rzeń w chodzących w skład tytułow ej kateg o rii o tęp ie nia, w któ ry m został w yróżniony w arian t językowy zaburzeń, obejm ujący postać pły n n ą afazji, zw aną też o tęp ien iem sem antycznym (ang. semantic dementia - SD) oraz postać n ie p ły n n ą (ang. progressive nonfluent aphasia - PNFA ). W o tę p ien iu sem antycznym w pierw szym okresie choroby d o m in u ją tru d n o ści w ro zu m ien iu
Kądzielawa Afazja i jej mózgowe mechanizmy
słów i pojęć w m ow ie i w p iśm ie przy w zględnie zachow anej p łynności m owy eks presyjnej, jej te m p a i lin ii m elodycznej. N iek tó rz y p acjenci przejaw iają rów nież objawy dysleksji: czytają tekst fonetycznie, m ają tru d n o śc i z w yrazam i n ie re g u larn y m i (stąd nazw a: dysleksja z b łę d am i regularyzacji). Z d arzają się rów nież ob jawy dysgrafii. Z ab u rzen ia ro zu m ien ia m owy są przejaw em patologii pam ięci se m antycznej i tow arzyszącej jej anom ii. Zespół za b u rzeń rozw ija się w k ie ru n k u m u ty zm u przy narastający ch zm ian ach zw yrodnieniow ych tk a n k i mózgowej zlo kalizow anych wokół b ru zd y bocznej w lewej p ó łk u li m ózgu.
W postępującej afazji niepłynnej (PNFA) objawem najbardziej charakterystycz nym w pierw szym okresie choroby jest anom ia, która po upływ ie około 2 lat roz w ija się w n arastające zab u rzen ia płynności m owy spontanicznej i tru d n o śc i z ak tu alizacją słów p rzy w zględnie zachow anej stru k tu rz e gram atycznej wypowiedzi. U n iektórych pacjentów zaburzenia u p o d ab n iają się do afazji Broki z n asilający m i się zab u rzen iam i płynności artykulacyjnej, dom inacją rzeczow ników n a d in nym i kategoriam i gram atycznym i wyrazów, agram atyzm em aż do p ostaci afazji całkow itej i m utyzm u. Z aburzenia językowe w iążą się z postępującą patologią zwy rodnieniow ą w p ła tac h czołowych m ózgu, z przew agą w p ó łk u li lewej.
Podsumowanie
Poszerzający naszą wiedzę rozwój b adań n ad zaburzeniam i językowymi u osób z patologią mózgowia dowodzi, że interdyscyplinarne analizy zespołów zaburzeń językowych i ich charakterystyk na poszczególnych poziom ach system u językowe go odgrywają coraz w iększą rolę, zwłaszcza ze w zględu na swoją efektywność. Bada cze wiążą w yodrębnione zaburzenia z w yjaśnieniam i mózgowiowych m echanizm ów patologii rozpoznaw anych coraz częściej przy użyciu te ch n ik neuroobrazow ania funkcjonalnego mózgowia oraz z uw zględnieniem m odeli sieci n euronalnych, w ska zujących na rozproszoną reprezentację m echanizm ów językowego funkcjonow ania człowieka w patologii i w norm ie.
Załącznik: Przykłady wypowiedzi pacjentów z afazją1
Skróty: P - p acjen tk a T - te ra p eu ta
1. Przykład wypowiedzi pacjentki K.R. z afazją Broki po udarze w lewej półkuli mózgu:
T: Proszę opow iedzieć o h isto rii swojej choroby.
P: D obrze, chodziłam do szkoły do do liceu m w R adom sku. R odzice m p racu ją i i y y uczy się y m b ra t, y w te c h n ik u m y e elektrycz-nym . I chodź ... i ... y czw ar
Jest to roboczy, własny zapis rozmów prof. Danuty Kądzielawy z pacjentami
9
61
tej klasie byłam . W p aź d ziern ik u m stało się już ... w sobotę m był y y b ra t w sobo tę rano . n iep . y zazoniw am do m am usi, b ard z o bolała m nie głowa i i . i y poło-żyłam się do łóżka, na versalk-tse*. I nie p am iętam ... nie m am ... nie byłam y ... n ieprzytom -na byłam ile dwa tygodnie tem u. Y w -o-budzi-łam się w szpitalu w k linice m m m edycznej ve* w Łodzi. I. Po opo operacji ... byłam niep st-y byłam ... nie m ów iłam ... i n ie słyszałam nic. (Pacjentka śmieje się.) ... I po tem ... cały czas y y m am -m usia-o u m nie była w Łodzi. M -wi rano pstjezaw pstje-zdza-w a... T: Tak?
P: P rzyjże-dżała m am usia rano i i w ieczorem w yjechała do cioci do łodzi. I. y ćwi czyłam różne y sposoby y ćw iczenia ręki i nogi . i. I z p a n e m re h a b ilita n te m ćwiczyłam. M m ia ła m kró tk ie w łosy ta k ie m na na na ... (Pacjentka śmieje się) ob ciął m i e fryzjer na. N a n a .
T: N a j e . na j e .
P: N ie w iem . N a jeżyka (Pacjentka śmieje się). T: Tak.
Zapis z literą „v” oznacza, że pacjentka miała problem z artykulacją spółgłoski „w” na początku wyrazu.
2. Przykład wypowiedzi pacjenta J.S. z afazją Wernickego po udarze w lewej półkuli mózgu:
T: Proszę opow iedzieć, jak przebiegał Pana w czorajszy dzień na oddziale, m ożli wie n ajdokładniej.
P: Ja nie w iem nie wiem , co m ożna przyjąć za przyjąć za dzień. T: O d m o m e n tu obudzenia się, m ożliw ie n ajd o k ład n iej, proszę.
P: U m yłem się, u b rałe m się, zjadłem śniadanie i poszedłem na lekcję. N a lekcji . . m yśm y p rze ra b iali nowe nowe y y . now ą lekcję tyczącą pająka bodajże, tak pająka i m otyla. N astęp n ie była przerw a. U b rałem się i chodziłem po lesie . no koło godziny, przeszło godzinę. P otem był obiad . p otem zd rz em n ą łem się. Po tem był . Co było? . a nie, po tem nic nie było i potem w ieczorem n o rm aln a kolacja. P otem oglądałem telew izję.
T: Czy m ógłby Pan opow iedzieć o p rogram ie telew izyjnym ?
P: N o nie . był jakiś pas-pas-paskudny. W szyscy raczej przyszli na „K obrę” niż na sam program .
T: N ie ro zu m iem - „program telew izyjny”, co to było? P: P rogram tzn. d zien n ik telewizyjny.
T: A czy pam ięta Pan, co było podaw ane na kolejne posiłki wczoraj? P: Co? . A chyba k a w a .
T: N a śn iad an ie co było?
P: N a śn iad an ie puszczono y y chleb z kaszą z z z m lekiem . To było śniad an ie, na śn iad an ie była zupa. N ie pam iętam , jakaś zupa a . ahe! A drugie danie, danie to
Kądzielawa Afazja i jej mózgowe mechanizmy
bodajże bodajże była y ...y takie gęste, nie pam iętam . W tej zupie jakieś gęste, jakaś gęsta surów ka i jakieś w dzienie do n ad zien ia do nadzien ia. N ad zien ie, które gdzieś, nie zostało ta m gdzieś ta m zakręcone. N a deser był były był był . chleb oraz . kiełbasa.
T: A na kolację? Pan pow iedział to o deserze.
P: A nie to to na kos-kolację, Tak to p rzedzielało e e przed zielał ... kom pot. T: N a kolację był chleb, w ędlina, a co do picia?
P: H erbata.
Cytowana literatura przedmiotu
B u c k in g h a m H.W ., C h ristm a n S.S., 2008, Disorders o f phonetics and phonology, w: Stem m er, W h itak e r 2008.
G oodglass H., Boller W.F., G rafm an J. (eds.), 1988, Handbook o f neuropsychology, t. 1, A m sterdam : Elsevier.
Jarem a G., 2008, Impaired morphological processing, w: Stem m er, W h itak e r 2008 Jodzio K., Biechowska D ., Leszniew ska-Jodzio B., 2008, Selectivity o f lexical-semantic
disorders in Polish-speaking patients w ith aphasia. Evidence from single-word com prehension, „A rchives of C linical N europsychology” 23.
K ądzielaw a D., 1996, Afazja, w: H erzyk A., K ądzielaw a D. (red.), Zaburzenia w fu n k
cjonowaniu człowieka z perspektywy neuropsychologii klinicznej, L ublin: W ydaw
nictw o UM CS.
K urcz I., 2000, Psychologia języka i komunikacji, W arszawa: W ydaw nictwo N aukow e SC H O LA R .
L ib b en G., 2008, Disorders o f lexis, w: Stem m er, W h itak e r 2008.
Ł u ria A.R., 1947, Trawmaticzeskaja afazija, M oskwa: Izd. A kad. M ed. N a u k SSRR. Ł u ria A.R., 1966 Higer cortical functions in man, N ew York: Basic Books.
O lszewski, H ., 2008, Otępienie czołowo-skroniowe. Ujęcie neuropsychologiczne, K ra ków: Im puls.
P ąchalska M., 1999, Afazjologia, W arszaw a-K raków : W ydawnictwo N aukow e PW N. P u lv erm u ller F., 1999, Words in the brain’s language, „B ehavioral a n d B rain Scien
ces” 22.
Shapiro K., C aram azza A., 2003, The representation o f grammatical categories in the
brain, „Trends in C ognitive Sciences” 7.
Stem m er W.B., W h itak er H.A. (eds.), 2008, Handbook o f the neuroscience o f language, A m sterdam : Elsevier.
19
8
Abstract
Danuta KĄDZIELAWA University of W arsaw
Aphasia and its cerebral mechanisms
Human linguistic disorders have been studied since the earliest stages of natural history. The classical phase of ‘aphasiology' was initiated in 1860, when Paul Broka presented a neurological patient with profound disorders of expressive speech, and is said to have come to an end in 1950, preceding the dynamic development of new interdisciplinary research on speech and language. Subsequently, disciplines like neurolinguistics and cognitive neuroscience led to investigations into the relations between language, speech acts, and mechanisms related to the brain (encephalon), which were explored in both neurological patients and healthy individuals. Development oftheoretical approaches together with further research on the cognitive representation of language as a system and its application in social communication, led to a change in perspectives. As a result, the relationship between these representations and cerebral structures has been re-examined, and the activity of the encephalon is now more frequently considered in terms of neuronal network models.
