Romantyzm Romantyzm

(1)

Romantyzm Romantyzm

Program wyk

Program wyk ł ł adu kursowego adu kursowego

Przygotowanie do egzaminu

(2)

Podr Podr ę ę czniki, syntezy czniki, syntezy

Romantik

Romantik -Hadbuch - Hadbuch , , herausgegeben

herausgegeben von Helmut Schanze von Helmut Schanze, Stuttgart, Alfred Kr , Stuttgart, Alfred Krö öner ner Verlag Verlag 1994 1994 Pré Pr écis de cis de litt litt é é rature rature franç fran çaise aise du du XIXe XIXe si si è è cle, cle,

sous la

sous la direction direction de Madeleine Ambi de Madeleine Ambi ère è re, , Paris Paris, P.U.F. 1990 , P.U.F. 1990 Alain Vaillant, Jean

Alain Vaillant, Jean - - Pierre Bertrand, Philippe R Pierre Bertrand, Philippe R é é gnier gnier , , Histoire

Histoire de la de la litté litt é rature rature franç fran çaise aise du du XIXe XIXe siè si ècle, cle, Paris

Paris, , É Éditons ditons Nathan 1998 Nathan 1998 Istorija

Istorija romantizma romantizma w russkoj w russkoj litieraturie, praca litieraturie , praca zb zb., Moskwa 1979 ., Moskwa 1979 Jurij Mann,

Jurij Mann, Dinamika Dinamika russkogo russkogo romantizma, Moskwa 1995 romantizma , Moskwa 1995

(3)

Alina Witkowska, Literatura romantyzmu, Alina Witkowska, Literatura romantyzmu,

Warszawa 2003 (wyd. 4) Warszawa 2003 (wyd. 4)

Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Alina Witkowska, Ryszard Przybylski,

Romantyzm, Romantyzm,

Warszawa 1997 Warszawa 1997

Romantyzm, praca zbiorowa, Romantyzm, praca zbiorowa,

Historia Literatury Polskiej w dziesi

Historia Literatury Polskiej w dziesi ęciu tomach, t. IV, vol. 1 ę ciu tomach, t. IV, vol. 1- -2, 2, Krakó Krak ów w- - Bochnia- Bochnia -Warszawa Warszawa 2003, 2006, 2007 2003, 2006, 2007

Literatura Europy. Historia literatury europejskiej, pod red.

Literatura Europy. Historia literatury europejskiej, pod red. Annick Annick Benoit

Benoit- -Dusausay Dusausay i Guy Fontaine i Guy Fontaine’ ’a a, Gda , Gdań ńsk 2009 sk 2009

(4)

Tradycje polonistyczne UJ Tradycje polonistyczne UJ

1776 projekt katedry j

1776 projekt katedry j ęzyka polskiego ę zyka polskiego 1782 powo

1782 powoł łanie katedry literatury (pierwszej w krajach s anie katedry literatury (pierwszej w krajach sł łowia owiań ńskich) skich) 1815- 1815 -1847 kszta 1847 kształ łtowanie si towanie się ę studium j studium j ęzyka i literatury narodowej ę zyka i literatury narodowej

Micha

Micha ł ł WISZNIEWSKI WISZNIEWSKI

Kandydatura Adama MICKIEWICZA i in. 1848

Kandydatura Adama MICKIEWICZA i in. 1848- -1849 1849 Franciszek W

Franciszek Węż ężyk, Wincenty Pol, Lucjan Siemie yk, Wincenty Pol, Lucjan Siemień ński, J ski, J ózef Ignacy ó zef Ignacy Kraszewski

Kraszewski

Karol MECHERZY

Karol MECHERZY ŃSKI od r. 1849, profesura od r. 1855 Ń SKI od r. 1849, profesura od r. 1855

(5)

Stanis

Stanis ław TARNOWSKI (1871 ł aw TARNOWSKI (1871- -1909) 1909) J J ózef ó zef Tretiak Tretiak

Stanis

Stanis ław Windakiewicz ł aw Windakiewicz

Ignacy CHRZANOWSKI (1910

Ignacy CHRZANOWSKI (1910- -1931) 1931) Marian

Marian Szyjkowski Szyjkowski J J ózef Ujejski ó zef Ujejski

Druga Katedra polonistyczna:

J J ózef KALLENBACH (1920 ó zef KALLENBACH (1920- -1929) 1929)

(6)

Czasy Stanis

Czasy Stanis ława PIGONIA (od r. 1931) ł awa PIGONIA (od r. 1931) 1937 Seminarium Literatury UJ przy Go

1937 Seminarium Literatury UJ przy Go łębiej 20 łę biej 20 1939 stan personalny

1939 stan personalny polonistyki polonistyki I. Chrzanowski i S. Windakiewicz

I. Chrzanowski i S. Windakiewicz – – profesorowie honorowi profesorowie honorowi S. Pigo

S. Pigoń ń i Stefan KO i Stefan KO ŁACZKOWSKI (1933 Ł ACZKOWSKI (1933- -1939) 1939) – – prof. czynni prof. czynni Doc. Ludwik

Doc. Ludwik Kamykowski Kamykowski

Asystenci: Kazimierz Wyka, J

Asystenci: Kazimierz Wyka, J ózef ó zef Spytkowski Spytkowski 6 XI 1939

6 XI 1939 Sonderaktion Sonderaktion Krakau Krakau 20 I 1945 pocz

20 I 1945 pocz ątki odbudowy ą tki odbudowy polonistyki polonistyki na UJ na UJ

(7)

Powojenna Katedra zbiorowa:

S. PIGO

S. PIGO Ń Ń (do r. 1960), Stanisł (do r. 1960), Stanis ław aw Ł ŁEMPICKI (1946 EMPICKI (1946- -47), Juliusz 47), Juliusz KLEINER (1948

KLEINER (1948- -1957), Kazimierz WYKA (prof. 1948 1957), Kazimierz WYKA (prof. 1948- -1975), 1975), Maria D

Maria DŁ ŁUSKA (1950 USKA (1950- -1975) 1975) Franciszek Bielak, Juliusz Kijas Franciszek Bielak, Juliusz Kijas

Marian Tatara, Wac

Marian Tatara, Wac ław ł aw Wo Woź źnowski nowski 1973 Instytut Filologii Polskiej

1973 Instytut Filologii Polskiej Wydzia

Wydział ł Polonistyki UJ Polonistyki UJ

(8)

Romantyzm a dziedzictwo my

Romantyzm a dziedzictwo my ś ś li li O O ś ś wiecenia wiecenia

  Anthony Anthony Ashley Ashley Cooper Cooper earl earl of SHAFTESBURY of SHAFTESBURY 1671 1671 - - 1713 1713

  Johann Joachim WINCKELMANN 1717- Johann Joachim WINCKELMANN 1717 -1768 1768

  David HUME 1711 David HUME 1711 - - 1776 1776

  Giambattista VICO 1668 Giambattista VICO 1668 - - 1744 1744

  Johann Georg HAMANN 1730 Johann Georg HAMANN 1730 - - 1788 1788

  Jean Jean - - Jacques ROUSSEAU 1712 Jacques ROUSSEAU 1712 -1778 - 1778

  STURM STURM und und DRANGPERIODE DRANGPERIODE

  Johann Gottfried HERDER 1744 Johann Gottfried HERDER 1744 -1803 - 1803

(9)

  Edmund BURKE 1729 Edmund BURKE 1729 - - 1797 1797

  Immanuel KANT 1724 Immanuel KANT 1724 - - 1804 1804

  Friedrich SCHILLER 1759 Friedrich SCHILLER 1759 - - 1805 1805

(10)

(11)

Czym by

Czym by ł ł romantyzm romantyzm

  ARTHUR LOVEJOY RENÉ ARTHUR LOVEJOY REN É WELLEK WELLEK

  dywersytaryzm dywersytaryzm unitaryzm unitaryzm

  (diversitarianism ( diversitarianism ) (unitarianism ) ( unitarianism) )

  Wielość Wielo ść romantyzmó romantyzm ów w: Jedno : Jedność ść romantyzmu romantyzmu

 naturalistyczny-naturalistyczny-antynaturalistyczny to samo pojmowanie antynaturalistyczny to samo pojmowanie

 + poezji i wyobraź+ poezji i wyobraźni poetyckiejni poetyckiej

  natura – natura – sztuka sztuka

+ przyrody + przyrody

  czysta natura – czysta natura – świadoma sztuka ś wiadoma sztuka

+ ten sam styl poetycki+ ten sam styl poetycki

  prymitywizm – prymitywizm – projekcja „ projekcja „Ja Ja” ”

  naiwność naiwno ść – – ironia wyznaczniki (kryteria) prą ironia wyznaczniki (kryteria) pr ądu: du:

 

^{+ ż}⁺^ż^yją^yj^{ąca natura}^{ca natura}

  ludowość ludowo ść – – ironizm ironizm

+ wyobraź+ wyobraźniania

 Dziady wileDziady wileńńskie skie ––Balladyna, Beniowski Balladyna, Beniowski + symbol i mit+ symbol i mit

(12)

mechanicyzm

mechanicyzm - - organicyzm organicyzm

 

Mechanicyzm –Mechanicyzm – teoria, wedłteoria, według ktug któórej prawa mechaniki bąrej prawa mechaniki bąddźźaksjomaty geometrii i aksjomaty geometrii i zasady dynamiki wystarczaj

zasady dynamiki wystarczająą do wyjaśdo wyjaśnienia danej dziedzin faktónienia danej dziedzin faktów (fizycznych, w (fizycznych, biologicznych, psychicznych) lub ca

biologicznych, psychicznych) lub całłej rzeczywistoej rzeczywistośści. Tworzywem ci. Tworzywem śświata wiata –– materia materia zorganizowana wed

zorganizowana wedłług praw mechaniki Newtona. ug praw mechaniki Newtona.

 

Mechanicyzm głMechanicyzm głosi m.in., osi m.in., żże * zjawiska e * zjawiska śświata fizycznego twiata fizycznego tłumaczłumacząą sięsię poprzez ruch poprzez ruch lokalny konstytutywnych sk

lokalny konstytutywnych skłładnikóadników materii; * wystarczajw materii; * wystarczająącym wytcym wytłłumaczeniem umaczeniem zjawisk s

zjawisk sąą przyczyny sprawcze; * włprzyczyny sprawcze; * właaśściwociwośści fizykochemiczne materii stanowici fizykochemiczne materii stanowiąą wystarczaj

wystarczająące wytłce wytłumaczenie zjawisk umaczenie zjawisk żżycia.ycia.

 (zob. M.Heller(zob. M.Heller, , J.J.ŻŻyciycińńskiski, , WszechWszechśświat –wiat –maszyna czy myśmaszyna czy myśl, Krakl, Krakóów 1988).w 1988).

 

Organicyzm wywodzi swOrganicyzm wywodzi swąą podstawowąpodstawową metaformetaforęę ze śze świata przyrody owiata przyrody ożżywionej.ywionej.

 

Cechy organizmu: (1) stawanie sięCechy organizmu: (1) stawanie się, proces rozwoju; (2) jego cz, proces rozwoju; (2) jego części mogęści mogąą byćbyć ujmowane jedynie we wzajemnych zwi

ujmowane jedynie we wzajemnych zwiąązkach; (3) zkach; (3) życie; (4) niedoskonażycie; (4) niedoskonałłośćość; (5) ; (5) innowacja i r

innowacja i róóżnorodnożnorodnośćść..

 

Podstawowe wartośPodstawowe wartości w ci w śświatopoglwiatopoglądzie organicystycznym: zmiennoądzie organicystycznym: zmiennośćść, , niedoskona

niedoskonałłoośćść, rozw, rozwóój, rój, różżnorodnonorodnośćść, tw, twóórcza wyobraźrcza wyobraźnia i podnia i podśświadomowiadomośćść

 (zob. Morse Peckham(zob. Morse Peckham, O koncepcj, O koncepcjęę romantyzmuromantyzmu, , „„PamiPamięętnik Literackitnik Literacki”” LXIX, 1978, zesz. 1).LXIX, 1978, zesz. 1).

(13)

Romantyzm

Romantyzm – – jedno jedno ść ść w r w r ó ó ż ż norodno norodno ś ś ci ci

Kryteria jedno

Kryteria jednoś ś ci, wyznaczniki pr ci, wyznaczniki pr ą ą du romantycznego du romantycznego

  Universum Universum – –

ogóogółł wszechrzeczy: nie statyczna, zamknięwszechrzeczy: nie statyczna, zamknięta cata całłośćość, lecz otwarta, , lecz otwarta, dynamiczna, wewn

dynamiczna, wewnęętrznie zrótrznie zróżżnicowana jednonicowana jednośćśćbytóbytów duchowych, fizycznych i w duchowych, fizycznych i mentalnych;

mentalnych;

  Jaźń Ja źń – –

zerwanie z ozerwanie z oświeceniowświeceniowąą koncepcjąkoncepcją umysłumysłu biernie przyjmuju biernie przyjmująącego bodcego bodźźce ce zewnęzewnętrzne, rozbitego na oddzielne funkcje (intelekt, uczucia, pamitrzne, rozbitego na oddzielne funkcje (intelekt, uczucia, pamięćęć, wyobraź, wyobraźnia, nia, wola). Ja

wola). Jaźńźń –– umysłumysł zintegrowany, twózintegrowany, twórczy i aktywny wobec rzeczywistorczy i aktywny wobec rzeczywistośści;ci;

centrum konkretnej egzystencji i o

centrum konkretnej egzystencji i ośśrodek wirodek więzi jednostki ze ęzi jednostki ze śświatem; powiatem; połąłączenie czenie poznania i kreacji, postrzegania zewn

poznania i kreacji, postrzegania zewnęętrznego i wgltrznego i wgląądu wewndu wewnęętrznego (introspekcji).trznego (introspekcji).

  Forma otwarta – Forma otwarta –

nie styl, bo romantycy uprawiająnie styl, bo romantycy uprawiają wolnąwolną gręgrę form wypowiedzi i form wypowiedzi i odmian pi

odmian pięękna. Forma otwarta przejawia sikna. Forma otwarta przejawia sięę poprzez: * sfragmentaryzowanpoprzez: * sfragmentaryzowanąą, lu, luźźnnąą kompozycj

kompozycjęę; * polimorfizm formy j; * polimorfizm formy jęęzykowej; * łązykowej; * łączenie (synkretyzm) rozmaitych czenie (synkretyzm) rozmaitych załzałoożeżeńń rodzajowo-rodzajowo-gatunkowych ; * konfrontacjgatunkowych ; * konfrontacjęę róróżżnych kategorii estetycznych i nych kategorii estetycznych i syntez

syntezęę sztuk (włsztuk (właśaściwie: ciwie: correspondancecorrespondance des arts); * otwartośćdes arts); * otwartość semantycznąsemantyczną..

 

PlatońPlatońska koncepcja komunikacji symbolicznej. ska koncepcja komunikacji symbolicznej.

(14)

Inne dziedziny

Inne dziedziny kultury _kultury symbolicznej symbolicznej

  Filozofia romantyzmu Filozofia romantyzmu

(koncepcja Haralda Hö(koncepcja Haralda Höffdingaffdinga))

 

Okres romantyczny w historii filozofii: I połOkres romantyczny w historii filozofii: I połowa XIX wieku.owa XIX wieku.

 

Romantyzm –Romantyzm – (1) filozofia spekulatywna, (2) dążą(1) filozofia spekulatywna, (2) dążąca do ca do „„wykazania jednowykazania jednośści ci wszechrzeczy

wszechrzeczy”, (3) do uchwycenia ”, (3) do uchwycenia „„zasady kierowniczejzasady kierowniczej”, kt”, któóra pozwolira pozwoliłłaby aby przezwyci

przezwyciężyężyćć „istniej„istniejąące odosobnienie nauki, religii i sztukice odosobnienie nauki, religii i sztuki”” (4) (4) „i znie„i znieśćść wszystkie wszystkie rozdźrozdźwiwięęki duchoweki duchowe”” [tzn. przede wszystkim: rozbicie umysł[tzn. przede wszystkim: rozbicie umysłu (jau (jaźźni)]ni)]

 

DDążenie do wiedzy totalnej i niepodzielnej ążenie do wiedzy totalnej i niepodzielnej śświadomowiadomośści wyraci wyrażża sia sięę takżtakże w samym e w samym dyskursie filozoficznym epoki (po

dyskursie filozoficznym epoki (połąłączenie jczenie językęzykóów literatury, nauki, komunikacji w literatury, nauki, komunikacji sakralnej).

sakralnej).

 

GłGłóówni przedstawiciele: Franz wni przedstawiciele: Franz BaaderBaader (1765(1765-1841); Friedrich Wilhelm Joseph von -1841); Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling (1775

Schelling (1775--1854); Maine de 1854); Maine de BiranBiran (1766-(1766-1824); S1824); Søørenren Kierkegaard (1813Kierkegaard (1813-1855); -1855);

August Cieszkowski (1814

August Cieszkowski (1814--1894); Ralph 1894); Ralph WaldoWaldo Emerson (1803-Emerson (1803-1882). Wybitn1882). Wybitnąą rolęrolę odegrali w filozofii pisarze i krytycy, np.

odegrali w filozofii pisarze i krytycy, np. MmeMme de Staëde Staël, Friedrich Schlegel, Samuel l, Friedrich Schlegel, Samuel Taylor Coleridge: u nas: Mickiewicz, Mochnacki, Rzewuski, Krasi

Taylor Coleridge: u nas: Mickiewicz, Mochnacki, Rzewuski, Krasińński, Sski, Słłowacki, owacki, Kraszewski, Norwid, Gustaw Ehrenberg, Eleonora

Kraszewski, Norwid, Gustaw Ehrenberg, Eleonora ZiemiZiemięęckacka

 

(15)

Estetyka, muzyka Estetyka, muzyka

  Pię Pi ękno romantyczne kno romantyczne „ „

jest pięjest pięknem silnego uczucia i entuzjazmu, piknem silnego uczucia i entuzjazmu, pięknem ęknem wyobra

wyobraźźni,pini,pięęknemknempoetycznośpoetyczności, liryzmu, pięci, liryzmu, pięknem duchowym, amorficznym, knem duchowym, amorficznym, niepoddaj

niepoddająącym sicym sięę formie ani reguformie ani regułom, piłom, pięęknem dziwnośknem dziwności, nieograniczonoci, nieograniczonośści, głęci, głębi, bi, tajemniczo

tajemniczośści, symbolu, wielorakoci, symbolu, wielorakośści, pici, pięęknem uknem ułłudy, dalekoudy, dalekośści, malowniczoci, malowniczośści, ci, takżtakże pie pięęknem knem siłsiły,konfliktuy,konfliktu, cierpienia, pi, cierpienia, pięęknem silnego uderzeniaknem silnego uderzenia

 

(…(…) mo) możżna powiedziećna powiedzieć, , że gdy w klasycyzmie najważe gdy w klasycyzmie najważżniejszniejsząą kategoriąkategorią wartośwartości jest ci jest piępiękno, to w romantyzmie kno, to w romantyzmie –– nie pinie piękno, lecz wielkoękno, lecz wielkośćść, g, głęłębia, wzniosbia, wzniosłłoośćść, g, góórnornośćść, , polot

polot”” ((W.Tatarkiewicz, W.Tatarkiewicz, Dzieje szeDzieje sześściu pojciu pojęćęć, rozdz. , rozdz. V 11).V 11).

  Muzyka Muzyka

–– ppłynna linia melodyczna; rozlułynna linia melodyczna; rozluźźnienie tonacji; kontrast, improwizacyjnonienie tonacji; kontrast, improwizacyjnośćść, , wariacyjno

wariacyjnośćść; nowe brzmienie orkiestry; muzyka programowa, zwi; nowe brzmienie orkiestry; muzyka programowa, zwiąązki muzyki ze zki muzyki ze słsłowem i operowa synteza sztuk. Gatunki muzyczne: ewolucja symfonii, narodziny owem i operowa synteza sztuk. Gatunki muzyczne: ewolucja symfonii, narodziny poematu symfonicznego, nobilitacja pie

poematu symfonicznego, nobilitacja pieśśni, pieni, pieśńśń bez słbez słów; gatunki taneczne ów; gatunki taneczne (polonez, walc) i ludowe (mazurek) oraz

(polonez, walc) i ludowe (mazurek) oraz literackopochodneliterackopochodne (ballada); opera i muzyka (ballada); opera i muzyka narodowa. Kolosy muzyczne i

narodowa. Kolosy muzyczne i mikroformymikroformy (np. preludium, kaprys, nokturn).(np. preludium, kaprys, nokturn).

 

Wielcy kompozytorzy: Franz Schubert, Wielcy kompozytorzy: Franz Schubert, NiccolòNiccolò Paganini, Karl Maria Weber, Vincenzo Paganini, Karl Maria Weber, Vincenzo Bellini, Hector Berlioz, Fryderyk Chopin, Robert Schumann, Feren

Bellini, Hector Berlioz, Fryderyk Chopin, Robert Schumann, Ferenc Liszt, Felix c Liszt, Felix Mendelssohn, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, S. Moniuszko, Bed

Mendelssohn, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, S. Moniuszko, Bedřřich Smetana, ich Smetana, Michai

Michaiłł Glinka. DłGlinka. Długi romantyzm (Brahms, Franck, Grieg, ugi romantyzm (Brahms, Franck, Grieg, DvořDvořakak, Czajkowski i in.) , Czajkowski i in.)

(16)

malarstwo malarstwo

 

Autonomia sztuki Autonomia sztuki –– „niezale„niezależżnonośćść działdziałania artysty, kierowanie siania artysty, kierowanie sięę wewnęwewnętrznymi trznymi prawami sztuki, nie za

prawami sztuki, nie zaśś naciskiem tradycji i rzeczywistośnaciskiem tradycji i rzeczywistościci”” (G.Kr(G.Królikiewiczólikiewicz))

 

Zasada silnego wyrazu i silnego oddziałZasada silnego wyrazu i silnego oddziaływania, irracjonalny sensualizm ywania, irracjonalny sensualizm

 

Dynamika form, linii, koloróDynamika form, linii, koloróww

 

PierwszeńPierwszeństwo plamy barwnej nad rysunkiem, konturemstwo plamy barwnej nad rysunkiem, konturem

 

Wyrazista indywidualna fakturaWyrazista indywidualna faktura

 

Modyfikacje ustalonych ujModyfikacje ustalonych ujęćęć ikonograficznych ikonograficznych

 

PoetyckośćPoetyckość, wizyjno, wizyjnośćść, zwi, zwiąązki z konkretnymi dziezki z konkretnymi dziełłami literackimi (niekiedy ami literackimi (niekiedy ilustracyjno

ilustracyjnośćść), narracyjno), narracyjnośćśćprzedstawienia malarskiegoprzedstawienia malarskiego

 Wielcy malarzeWielcy malarze: William Turner, John Constable, Caspar David Friedrich, Thé: William Turner, John Constable, Caspar David Friedrich, Théodoreodore GéGéricaultricault, , EugèEugèneneDelacroix, Piotr MichałDelacroix, Piotr Michałowski, owski,

 

Cechy ogóCechy ogólne sztuki romantycznej: kreacjonizm, indywidualizm, dynamizm, lne sztuki romantycznej: kreacjonizm, indywidualizm, dynamizm, polimorfizm, poetycko

polimorfizm, poetyckośćść, synteza sztuk. Szczeg, synteza sztuk. Szczególne znaczenie miaólne znaczenie miałł romantyzm dla romantyzm dla poezji, muzyki i malarstwa, mniejsze

poezji, muzyki i malarstwa, mniejsze –– dla rzeźdla rzeźby i architektury. Forma otwarta i krby i architektury. Forma otwarta i krąąg g temat

tematóów łąw łączy wszystkie dziedziny sztuki. czy wszystkie dziedziny sztuki.

(17)

William Turner

William Turner - - Deszcz, para, szybko Deszcz, para, szybko ść ść

(18)

Piotr Micha

Piotr Michał łowski owski – – Bitwa pod Somosierr Bitwa pod Somosierr ą ą

(19)

Fryderyk Chopin

Fryderyk Chopin – – Nocturne Nocturne in in C- C -sharp sharp minor op. minor op. posth posth . .

(20)