Tadeusz Ślipko
"Depression und Selbstmord : eine
kritische Information", Hermann
Pohlmeier, München 1971 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 42/4, 230-231
23U
I da U AUczen ie prak tyczn e, bo reak cją na r y cza łto w e p od k reślan ie n iezm ien n o ści w K o ściele b y w a n ajczęściej ry cz a łto w y rela ty w izm , nie w y łą cza ją cy rów n ież tego, co w K ościele je st rz e c z y w iśc ie n iezm ien n e. A lbo p y ta n ie in n e: jak w K o ściele d ziałają m ech an izm y b rązow n icze, retu szu ją ce h istorię, ta k ch a r a k tery sty czn e w szęd zie tam , gd zie m am y do czy n ien ia z w a rto ściu ją cy m p o d ejściem do tradycji? Jak i je s t sto su n ek „tradycji w ie lk ie j” w K o ściele (o fic jaln ej litu rgii, teologii) do „tradycji m a łe j” (teologii lu d ow ej, sp on tan iczn ej p a ra litu rg ii itp)? Czy praw da o N iezm ien n ej T rad ycji nie je st n iek ied y n a rzęd ziem od h istoryczn ian ia ch rześcija ń stw a , k tóre przecież z sw o jej isto ty je st historyczn e?
J e śli tak ie p y ta n ia m ogły s ię zrod zić w trak cie stu d io w a n ia tej książk i, znaczy to, że prob lem atyk a ogólna i sp ecy ficzn ie teologiczn a trad ycji m oże jed n a k n ie są tak zu p ełn ie w ielo zn a cz n e i n iesty czn e.
O. J a c e k S a lij OP, W a r s z a w a
H erm an n POH LM EIER, D e p re ssio n u n d S e l b s t m o r d . Eine k r i ti s c h e I n f o r m a
tion, M ün ch en 1971, M anz V erlag, s. 129.
W k rótk im S ło w i e w s t ę p n y m autor w yraża w p ie r w pogląd, że „sam o b ó jstw a n ie m ożna pojąć bez zw ią zk u ze sta n em d ep resji” (s. 5), n a stęp n ie zaś p rzed sta w ia cel, ja k i sta w ia sob ie w p rezen tow an ej pracy. Jego zad an iem je s t zrefero w a ć sta n w ied zy na tem a t ty c h d w u zjaw isk , aby opierając się na jej w y n ik a ch n ak reślić z k o lei w y ty c z n e p rak tyczn ego w tym zak resie p o stęp ow an ia. P rzy okazji zaznacza, że n ie leży w jego zam iarach zajm ow ać, a tym bardziej bronić jak iegoś o k reślo n eg o sta n o w isk a . C hodzi m u raczej o to, aby d ostarczyć rzeczow ej i k ry ty czn ie n a św ietlo n ej in fo rm a cji na t e m at p o g lą d ó w p a n u jących na in teresu ją cy m go odcinku badań.
C hociaż term in y „depresja” i „sa m o b ó jstw o ” są w częsty m u życiu , ich sen s n a u k o w y n ie jest o czy w isty . Ś w ia d o m o ść teg o fak tu sk łan ia au tora do p o św ię c e n ia całego I-g o rozdziału na o d p o w ied n ie w y ja śn ien ia . W yszczególn ia w ięc cztery form y depresji: stan y m a n ia k a ln o -d ep resy jn e (m a n i s c h - d e p r e s s i v e
E r k r a n k u n g , d ep resję en d ogen n ą (e n d o g e n e D epression), n erw ice i za b u rzen ia
typu rea k ty w n eg o ( r e a k tiv e V e r s t i m m u n g ) oraz n erw ice d ep resyjn e ( d e p r e s s i v e
N euro sse), ch arak teryzu jąc każdą z n ich za pom ocą najbardziej ty p o w y ch
o b jaw ów . W śród czy n n o ści sam ob ójczych w yod ręb n ia d w ie ty p o w e k ategorie: tzw . „sam ob ójstw o g w a łto w n e ’ (der h a r t e S e l b s tm o r d ) oraz „ sam ob ójstw o ła g o d n e” (der w e ic h e S e lb s tm o r d ) w za leżn o ści od środków , ja k im i lu d zie z w y k li p ozb aw iać się życia albo p rzyn ajm n iej p od ejm ow ać o d p o w ied n ie próby.
Z asad n iczą treść k siążk i sta n o w ią a n a lizy n a jw a żn iejszy ch rod za jó w c z y n n ik ó w w aru n k u jących p o ja w ien ie się d ep resji i idącego w ślad za n ią sa m o bójczego zagrożenia człow ieka. K ażdem u z tych rod zajów p o św ięco n y został jed en z ośm iu k o lejn y ch rozd ziałów . D la zorien to w a n ia się w toku m y śli autora w y sta rczy w y m ien ić je w p rzy jęty m przez n iego porządku. O m aw ia w ię c n a jp ierw zw ią zek m ięd zy d epresją a ok reślon ym i cech am i osob ow ości c zło w ie k a (np. za m iło w a n iem do p orządku i sk ru p u latn ą dokładnością), n a stęp n ie zaś rozw aża zależność sta n ó w d ep resy jn y ch od tak ich czyn ik ów , jak p o szczeg ó ln e okresy lu d zk iego życia (np. d zieciń stw a, w iek u śred n iego, lat 40-tych u m ężczyzn, 45— 50-tych u kobiet), tragiczn e sy tu a cje ży cio w e (np. strata osób n ajb liższych , n iep o w o d zen ia w pracy, zaw ody m iłosn e), d zied zicz ność (zależność — zdaniem autora — n ie w ie lk a i trudna do u stalen ia), n ie dobór w z g lę d n ie nadm iar p ew n y ch su b sta n cji ch em iczn ych w organizm ie, zw ła szcza w m ózgu (np. ad ren alin y, sodu czy potasu), z czym łączy się m o ż liw o ść lecz en ia , a p rzyn ajm n iej ła g o d zen ia sta n ó w d ep resyjn ych za pom ocą
R E C E N Z J A
231
śro d k ó w zarów no farm ak ologiczn ych , jak i p sy ch o lo g iczn y ch (np. „ telefon za u fa n ia ”) i zap ob iegan ia tą drogą sam ob ójstw om . Oprócz tego autor o m aw ia jeszcze sp o łeczn e asp ek ty sa m o b ó jstw a (ten rodzaj je st n ajsłab szy), w k o ń co w y ch zaś w y w o d a ch p od ejm u je próbę jeg o p sy ch o lo g iczn eg o w y ja śn ien ia . S a m o b ó jstw o w jego p rzekonaniu sp row ad za się do fu n d am en taln ej p o sta w y agresji. J e st to jed n ak agresja d ok on yw an a za w sze w stan ie n iep ełn ej ś w ia dom ości, w afek cie, a p rzeto sa m o b ó jstw o n ie podpada pod o cen y m oraln e i — k o n se k w e tn ie — n ie m oże sta n o w ić p rzed m iotu n o rm a ty w n y ch r o z w a żań etyk i. W sp ra w ie sam ob ójstw a w y p o w ia d a ć się m oże ty lk o nauka, p s y ch iatria i m ed ycyn a, k tórych zad an iem jest znaleźć środki i m etody, aby tk w ią cą w czło w ie k u a g resy w n o ść p rzek ształcić w tw órczą siłę jego o so bow ości.
C ałość na ogół bardzo in teresu ją cy ch w y w o d ó w P o h l m e i e r a opiera się jed n ak na tezie, że sam ob ójstw o d okonuje się za w sze na gru n cie i w zw iązk u z określoną p ostacią p sy ch o p a to lo g iczn eg o stan u d epresji. T y m czasem w e w sp ó łczesn ej p sy ch o lo g ii u trzym u je się pogląd, że ty lk o p ew ien (co p raw da znaczny, bo w gran icach 30— 50%) p rocen t sam ob ójców zdradza o b ja w y choroby p sych iczn ej i zw iązan ej z ty m n iep oczytaln ości. J ak im i zatem racjam i d ysp on u je P o h l m e i e r , że czu je się u p raw n ion y do zajęcia p rze ciw n eg o i tak rad yk aln ego stan ow isk a?
M im o fu n d a m en ta ln eg o zn aczen ia tego zagad n ien ia autor n ie p o św ię c ił m u n a leży tej u w agi. J ed y n ie na s. 20— 21 k om en tu jąc p rzeciw sta w n e sob ie zdanie w y su w a tw ierd zen ie, że n a w et sa m o b ó jstw a pozornie „ n ie-d ep resy jn e” zostały sp ełn io n e „w m om en cie d ep resji” (im A u g e n b li c k ein er D epression), p o n ie w aż takie m o m en ty zachodzą zn aczn ie częściej, a n iżeli język i liczb y m ogą to w yrazić. P om ijając fakt, że tw ierd zen ie to n ie zostało w żad en sp osób u d ok u m en tow an e, autor n ie sp ostrzega, że w b r e w elem en ta rn y m w y m o g o m ścisło ści n au k ow ej rozciąga w nim p ojęcie d epresji, rozum ianej zasad n iczo jako stan p sych op atologiczn y, na w sz y stk ie p rzypadki ch w ilo w eg o za ła m a nia się n orm aln ych n a w et osób, ponadto w sposób n ajzu p ełn iej arb itraln y zaprzecza w szelk iej m o żliw o ści działan ia p rzyn ajm n iej częścio w o p o c z y ta l nego w tego rod zaju sytu acjach . S ta w ia to pod zn a k iem zap ytan ia n ie ty lk o cen traln ą tezę rozpraw y P o h l m e i e r a , ale ró w n ież jej w y łą c z n ie „k ry- ty c z n o -in fo r m a c y jn y ” charakter. W r z eczy w isto ści rep rezen tu je ona p ew n e, w h istorii p rob lem u sa m ob ójstw a dobrze znane stan ow isk o. J e st to sta n o w isk o d eterm in isty czn eg o natu ralizm u , bardzo rozp ow szech n ion e w X I X w ., dziś ró w n ież m ające sw y ch ep igon ów , do k tórych zalicza się m ięd zy in n y m i ró w n ież autor rozpraw y.
K s. T a d e u s z Ś li p k o SJ, W a r s z a w a - K r a k ó w
Jérôm e K O TSO N IS, P r o b l è m e s de VËconomie ecclésiastiqu e, przekł. P ierre D u m o n t O SB, G em b lou x 1971, É d ition s J. D uculot, s. 218 (R e c h e rc h e s e t
S y n th è s e s . S e c ti o n de D o g m e , t. 2).
K siążka sta n o w i p ierw szą z za p o w ied zia n y ch w w y d a w n ic tw ie p ozycji, które m ają się ukazać na tem at teo lo g ii i p raw a k an on iczn ego K ościoła p r a w o sła w n eg o . C elem tych p u b lik acji jest p oszerzen ie zn ajom ości p r a w o sła w ia i p o g łęb ien ie d ialogu m ięd zy w y zn a n io w eg o . D ziełk o p rezen tow an e, które w ory g in a le greck im ukazało się w A ten a ch w 1957, św ia d czy o p ow ad ze in icja ty w y . A u torem je st b y ły profesor p raw a k an on iczn ego na W ydziale T eologiczn ym u n iw ersy tetu w S alon ik ach , ob ecn y arcybiskup A ten i całej G recji. W iele w sk a zu je na troskę, aby w y d a n ie tej p ozycji b yło k rok iem s łu żącym ek u m en iczn em u zbliżeniu: u p rzejm y list S w . S yn od u G recji z e z w a la ją cy na druk, serd eczn a przed m ow a arcyb isk u p a H i e r o n i m a napisana do w y d a n ia fra n cu sk ieg o , staran n e tłu m a czen ie fra n cu sk ie dokonane przez
