Henryk Bogacki
"Papst - Konzil - Unfehlbarkeit : die
Ekklesiologie der
Summenkommentare von Cajetan bis
Billuart", Ulrich Horst, Mainz 1978 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 49/2, 177
R E C E N Z J E
Ulrich HORST OP, Papst — K on zil — U nfehlbarkeit. Die Ekklesiologie
der Sum m en kom m en tare von C ajetan bis B illu art, Mainz 1978, M atthias-Grü-
new ald-V erlag, s. 349. (W alberberger S tudien der A lbertu s-M agn u s-A kadem ie,
Theologische Reihe t. 10).
Gdy w Kolonii w drugiej połowie XV w ieku Tomaszowa S um m a theolo-
giae stopniowo wyparła jako podręcznik teologiczny S en ten tiae P i o t r a L o m b a r d a, teologowie rozpoczęli kom entowanie dzieła Akwinaty, używ a nego jako podręcznik w w ielu szkołach teologicznych aż po czasy O św iece nia. Serię komentarzy rozpoczęło dzieło K a j e t a n a , potem zaś powstaw ały następne, z których w iele dotąd pozostaje w rękopisie. U.
H o r s t ajął
się analizą eklezjologii tych komentarzy — od K a j e t a n a po B i l l u a r t a.
Uwagę poświęcił zagadnieniu centralnemu (nie tylko wówczas!), a m ianow i cie problem owi władzy, zwłaszcza nauczycielskiej, papieża i soboru. K o m entatorzy zajm owali się tekstem dzieła Tomaszowego, ale był on dla nich — nawet dla przedstawicieli najbardziej zwartej tradycji dominikańskiej — najczęściej tylko punktem w yjścia i okazją do rozwijania w łasnych poglą dów. Z tego wynika rozmaitość stanowisk komentatorów w okresie (ponad dwa i pół wieku!) badanym przez U. H o r s t a .
Analizowani autorzy uznawali i podkreślali władzę papieża, ale różnili się między sobą w konkretnych ujęciach, zwłaszcza w kwestii funkcji i ko nieczności soborów. Wielu z nich sądziło, że najlepszą bronią
przec
kon-cyliaryzm owi będzie przedstawianie Kościoła jako monarchii, w której w ła
dza spoczywa wyłącznie w rękach papieża. W takim ujęciu powstaw ały oczy w iste kłopoty z określeniem pozycji biskupów, jak również roli soborów. U. H o r s t relacjonuje rozm aite w ysiłki, aby — mimo akcentowania sw oiste go „jedynow ładztwa” papieża — znaleźć m iejsce na sobór, a nawet do p ew n e go stopnia uzależnić papieża od zdania w iększości. W zależności od przyj m owanych rozwiązań autorzy rozmaicie określali pozycję soboru i wiążącą moc jego uchwał.
Początkowo nawet przeciwnicy koncyliaryzm u, pom niejszający władzę so boru i akcentujący jego omylność, eksponowali wprawdzie władzę papieża, ale bynajmniej nie zajm owali się jej nieomylnością w nauczaniu, interesow ał ich bowiem przede wszystkim papieski prymat jurysdykcyjny. Jednakże um niejszanie przez antykoncyliarystów powagi nauczycielskiej soboru, sk ie rowało w konsekwencji uwagę na władzę nauczycielską papieża i dopro w adziło do eksponowania jej prerogatyw, w tym także nieomylności, co doprowadziło do powstania opinii, że papież nawet jako osoba prywatna nie może się mylić.
U. H o r s t dokładnie analizuje poszczególnych autorów. N ajpierw przed stawia poglądy samego T o m a s z a z A k w i n u , a potem w kolejnych rozdziałach grupuje autorów om awiając najpierw początki twórczości ko m entatorskiej, szkołę dominikańską do r. 1600, hiszpańskich augustianów, teologów jezuickich, kom entatorów portugalskich, kom entatorów X V II-w iecz- nych, polem istów antygallikańskich oraz ostatnich w ielkich komentatorów. Czytelnika zaskakuje rozmaitość koncepcji reprezentowanych przez kom en tatorów, gdyż w łaśnie ten okres dziejów eklezjologii jest mniej zbadany dotychczas niż np. średniowiecze. Dlatego też dzieło H o r s t a stanowi cen ne studium wzbogacające znajomość rozwoju m yśli eklezjologicznej.
ks. H enryk Bogacki SJ, W arszaw a
Peter NEUNER, R eligiöse Erfahrung und geschichtliche O ffenbarung. F ried
rich von H ügels G rundlegung der Theologie, M ünchen-Paderborn-W ien 1977,
Verlag Ferdinand Schöningh, s. 362 (B eiträge zur ökum enischen Theologie, wyd. H. F r i e s, t. 15).
