Andrzej F. Dziuba
"The Sowiet Union in the Spanish
Civil War", Spain Betrayed, New
Hawen-London 2001 : [recenzja]
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 13/1, 296-298
zio Spanocchi [Spannochi], J e a n D elu m au [D elu m eau ], T eresa Chyńczew ska -H e n n e l [Chynczewska].
N ie uleg a w ątpliw ości, że recenzow ana rozpraw a ks. d ra hab. T adeusza Fitycha, n a pisan a z w ielką akrybią, zaw ierająca o g ro m n ą ilość faktografii, będzie p o m o cą d la n a stępnych historyków , zajm ujących się dziejam i n uncjatury w Polsce i w tym znaczeniu p o siad a o n a c h ara k te r pionierski. N ato m iast zwykły czytelni z najdzie w niej b ard zo w ie le szczegółow ych danych i często nieznanych faktów dotyczących e poki zygmuntowskiej w zakresie życia dw orskiego, religijnego, kultury, urbanistyki, podró żo w an ia i k o m u n i kacji.
Ks. Józef M andziuk
S pain B e t r a y e d , The Sowiet Union in the Spanish Civil War. N ew H aven and L o n d o n 2001 ss. X X X V I + 537.
E u ro p a po czątk u X X w ieku była m iejsce b ard zo różnych n ap ięć politycznych i id e ologicznych, a także religijnych, choć te nie m iały już ta k w ielkiego znaczenia. To w niej wyrosły i ukształtow ały się dw a d ram atyczne totalitaryzm y: ko m u n izm i nazizm , k tó re przybrały z czasem zróżnicow ane form y i przejaw y (np. Jap o n ia, W łochy, A lbania). Co w ięcej, w łaśnie w E u ro p ie wydały o n e swe najdram atyczniejsze ow oce te rro ru , cie rp ie nia, p o n iżen ia człow ieka, zniszczenia i śmierci.
Jed n y m z typowych d la tych system ów był fen o m e n ich ekspansjonizm u, tak id eo lo gicznego ja k i zbrojnego. Po p ro stu było to usilne p rag n ien ie i działanie n a rzecz rozsze rz an ia zasięgu o raz wpływów tych ideologii. W ymagały one, w ręcz dla swej żywotności, ro zp rzestrzen ian ia się.
T otalitaryzm kom unistyczny, ob o k innych krajów , w swej ekspansji p o d jął liczne działan ia n a tere n ie H iszpanii. Szczególnym w yrazem był u dział w w ojnie dom owej w latach 1936-39, tak w płaszczyźnie ideow ej ja k i m ilitarnej. Był to niezwykły fenom en stw orzenia przyczółka geograficznego n a zach o d n im k rań cu E u ro p y d la dalsze ro z p rze strzen ian ia się tej ideologii n a cały k ontynent.
W ydarzenia wojny dom ow ej w H iszpanii m ają je d n a k w yjątkow o szero k ą d o k u m en tację, ro zp ro szo n ą co p raw d a w licznych państw ach i archiw ach. N iestety są o n e nadal tru d n o d o stęp n e, czego sam dośw iadczyłem w B urgos b ad ając posługę polskich k a p ła nów po 1939 ro k u w obec Polaków związanych z brygadam i m iędzynarodow ym i. N a to m iast w ażnym jest, że niniejsza publikacja uprzy stęp n ia n iek tó re m ateriały strony rosyj skiej, k tó re d o tą d nie były dostępne.
C ałość ź ró d eł p o p rzed za podziękow ania za w sparcie finansow e (s. V ), dedykacja (s. V II), spis treści (s. IX -X ), spis ilustracji (s. X I) o raz podziękow ania e dytorskie (s. X III). Z kolei po w prow adzeniu (s. X V -X X V ) zam ieszczono p ró b ę o k reślen ia historycznych podstaw publikacji (s. X X V II-X X X ), n o tę o d o k u m en ta ch (s. X X X I) i wykaz skrótów (s. X X X III-X X X IV ).
Z asadniczy k o rp u s książki podzielony zo stał n a trzy rozdziały, k tó re jednocześnie m ają w skazania czasowe. D zieło zam ykają przypisy (s. 513-525 i indeks osobow o-rze- czowy (s. 527-537).
R ozd ział pierwszy obejm uje d o kum enty z ro k u 1936 (s. 1-105). In teresu jąca jest tutaj m .in. d o k u m en tacja od n o sząca się do doradców : I. E h ren b u rg , A. M arty, V. G orev, A. Stashevsky, J. R a tn e r czy A. A nto n o m -O v seen k o (s. 22-95). O statn i b lo k k o n cen tru je się n a brygadach m iędzynarodow ych.
K olejny rozdział z b ie ra d o k u m en ta cję z ro k u 1937 (s. 106-420). Z au w aża się rozsze rzanie m iędzynarodow ego c h ara k te ru k o n fliktu a tak że m .in. powolny u p a d ek brygad m iędzynarodow ych.
W o statn im rozdziale zgrom adzono m ateriały z lat 1938-1939 (s. 421-512). W sk aza no m.in. n a kw estie p rzekazu b ro n i oraz dezintegrację brygad m iędzynarodow ych.
W ydawcy p re ze n tu ją fascynującą i zarazem oryginalną kolekcję poufnych d o k u m en tów radzieckich, k tó re pozw alają lepiej ro zezn ać i w jakim ś sensie zrozum ieć, co nie znaczy zaakceptow ać, sam ego S talin a i całego p aństw a rosyjskie w ich niezwykłym z a a n gażow aniu n a rzecz w ojny dom ow ej w H iszpanii. D o k u m en tacja w znacznym stopniu rozjaśnia to co było d o tąd ciem ne i jed n o cześn ie d aje doskonały m ate ria ł źródłow y dla dalszych badań.
P rezen to w an a d o k u m en tacja staje w obec tak pow szechnie obow iązującego obrazu R epubliki H iszpańskiej, w któ rej o b ro n ie spieszyły rzesze m łodych, pełnych entuzjazm u ludzi, często organizow ane przez lokalne kom itety partii. Była to , ja k wskazywano o b ro n a dem okracji, swoistej krucjaty przeciw inspiracjom H itlera, M ussoliniego o raz b ezp o średnio przeciw ko Franco. Tymczasem, w obec tego ideow ego, w ręcz idealnego obrazu staje tutaj zu p ełn ie in n a ideow o d o k u m en tacja R osji i jej o d niesienie do wojny d o m o wej, znaczone zu p ełn ie innym i m otyw am i oraz przesłankam i.
Z a te m p rezen to w an e tutaj ź ró d ła stają się ew id en tn ą p o dstaw ą d la o b alen ia w ielu destruktyw nych m itów dotyczących roli Rosji w w ojnie dom ow ej. Tutaj doku m en ty m ó w ią całą swą „b ru taln o ścią ” praw dy o jej roli w tej w ojnie dom ow ej, k tó ra oczywiście w inna być odpow iednio z in te rp re to w a n a przez badacza. W tym św ietle zaangażow anie R osji było jed n o zn acz n e, uzyskać m iejsce dla szerzenia swej ideologii kom unistycznej, nie uw zględniając kosztów ludzkich tych planów.
W m ateriale, który p re ze n tu ją ź ró d ła szczególnie interesujący jest o braz brygad m ię dzynarodow ych, zw łaszcza w realiach ich historycznych przeobrażeń. N iestety sto su n k o w o szybko tchnie o n autentyzm em dem oralizacji i destrukcji. Z drugiej zaś strony, w pew nych okresach, zdyscyplinow aniem o raz zn aczn ą k o m p ete n cją wojskow ą, przynaj m niej n iek tó re form alne, np. gen. K. Świerczewskiego. Jest to o statecznie fen o m en tyl ko ideologiczny, któ ry nie był w stan ie ustrzec się destrukcji.
W zbiorze publikow ane są cztery d o kum enty przygotow ane b ezp o śred n io lub p o średnio g e n era ła K aro la Św ierczewskiego (p seu d o n im „W alter” ). Pochodzą o n e z 1938 roku, choć je d e n z nich nie m a w prost daty (s. 436-460, 470-496). W całość num eracji są to d o kum enty n r 70, 75, 76, 77. Szczególnie in te resu jąca jest n o ta n a tem a t sytuacji w brygadach m iędzynarodow ych z d n ia 14.01.1938 r., w której znajduje się w iele kry
tycznych uwag p o d ad rese m sił republikańskich. Z drugiej strony, w innych d o k u m en tach, ukazuje się o n jak o dobry wojskowy, ta k też oceniany być p rzez innych. D o k u m e n ty te, ob o k innych, są je d n a k już pew ną zapow iedzią tego co niebaw em uk azu ją dalsze relacje, a w ięc stopniow ego ro zk ład u tych brygad. Z res ztą sam Świerczewski doświadczy skutków tych, nie do k o ń ca skoordynow anych działań.
Cały prezentow any to m zaw iera 81 dok u m en tó w przygotow anych przez Państwow e Rosyjskie W ojskowe A rchiw um (R G V A ) oraz Rosyjski Instytut H isto rii przy Rosyjskiej A k ad em ii N au k (por. s. IV ). Je st to zatem naukow e o pracow anie, w którym każdy z d o kum entów p o siad a odpow iednie w prow adzenie. Je st to szczególnie w ażne w obec czytel n ik a z m niejszą o rien tacją w zakresie prezentow anej problem atyki. K w estie rosyjskie są bow iem obciążone w ielom a przesłan k am i ideologicznym i i dalekie o d obiektyw nej p re zentacji. P ro p o n o w an e teksty w prow adzające o kazują się w ręcz niezb ęd n e, aby p re z e n tow anym d o k u m en to m n a d ać właściwy sens i c h ara k te r interpretacyjny.
In teresu jąca jest zam ieszczona n a stro n ie X IV m ap k a ukazująca stan fro n tu w kw iet n iu 1938 roku. N ato m iast po stro n ie 204 zam ieszczono 14 interesujących ilustracji.
O m aw iana publikacja je s t niezwykle w ażnym zbiorem dok u m en tó w odnoszących się do wojny dom ow ej w H iszpanii z lat 1936-1939. R ozw iew ają o n e w iele ideologicznych idei, tak ch ętn ie w przeszłości głoszonych i przyjm ow anych przez n iek tó re środow iska polityczne, tak że w Polsce, a także nad al i dziś. Z w łaszcza dla E u ro p y Środkow o -W schodniej je s t to potw ierdzenie oczywistych praw dotyczących ideologii kom unistycz nej i jej ekspansjonistycznych działań. N iestety m iała w tym zaangażow anie także P ol ska, a dokładniej ideologiczny wyznawcy kom unizm u.
B p A nd rzej F D ziuba
D avid F r u m , R ich a rd P e r l e, A n E n d to Evil. H o w to win the War on Terror. R a n
d o m House. N ew Y ork 2003, ss. V + 287.
O dpow iedzialna i k o m p e te n tn a analiza polityki m iędzynarodow ej zawsze podejm uje próby uchw ycenia pew nych bardziej ogólnych zjawisk i procesów , k tó re się d okonują w danym m iejscu i czasie. Je st to g en era ln e sta ran ie się o ro zezn an ie najbardziej re a l nych faktorów , ale nie m ożna zapom nieć, że za nim i sto ją ok reślo n e osoby, id ee czy in n e uw arunkow ania. W ięcej, w tym p ro cesie chodzi o próby poszukiw ania ich najbardziej podstaw ow ych przyczyn, a te o statecznie m aja także pew ne o d n iesien ia do w artości, choć różnie to je s t w idziane w polityce m iędzynarodow ej.
W e w szelkich tych p ró b ach wizji polityki m iędzynarodow ej, a także regionalnej (np. A m ery k a Południow a, Bliski W schód) nie m ożna p o m inąć Stanów Zjednoczonych A m eryki Północnej. Zwłaszcza, że w spółcześnie - po p o d d a n iu się R osji - je s t to w praktyce jed y n e m ocarstw o światowe. N ie chodzi tutaj je d n a k tylko o pom niejsze roli i pozycji R osji czy Chin, a w pew nym sensie i U n ii E uropejskiej. N ie m niej obiektywny realizm u k ład u sił zd aje się w skazywać w spółcześnie w m iarę jed n o zn aczn ie n a tak i w ła
