Wprowadzenie do prawa budżetowego
dr Przemysław Pest
Katedra Prawa Finansowego
WPAE UWr
USTAWA BUDŻETOWA NA ROK 2015 z dnia 15 stycznia 2015 r.
Art. 1. ust. 1. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 1, łączną kwotę podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa w wysokości 297 197 818 tys. zł.
2. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 2, łączną kwotę
wydatków budżetu państwa w wysokości 343 277 818 tys. zł.
5. Deficyt budżetu państwa ustala się na dzień 31 grudnia 2015 r.
na kwotę nie większą niż 46 080 000 tys. zł.
Art. 3. ust. 1. Ustala się łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa w wysokości 421 538 779 tys. zł oraz łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa w wysokości 372 023 276 tys. zł (…).
Czy Mieszko I miał budżet państwa?
Historia budżetu państwa
Pojęcie budżetu państwa
1) publiczny plan finansowy (por. art. 51 i 52 u.f.p.) 2) podstawa gospodarki finansowej państwa
3) obejmuje dochody i wydatki, przychody i rozchody, deficyt i sposób jego pokrycia
4) ustawa uchwalana przez Parlament (ustawa budżetowa ≠ budżet państwa!)
5) na jeden rok kalendarzowy (rok budżetowy)
Budżet państwa jako plan finansowy
• Art. 51. ust. 1 u.f.p. Zamieszczenie w budżecie państwa
dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń ani zobowiązań państwa wobec osób trzecich, ani roszczeń tych osób wobec państwa.
• Art. 52. ust. 1 u.f.p. Ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek budżetowych:
1) dochody oraz przychody – stanowią prognozy ich wielkości;
2) wydatki oraz łączne rozchody – stanowią nieprzekraczalny limit.
Z czego składa się ustawa budżetowa?
Zakaz „obładowywania” ustawy budżetowej
• Art. 109 ust. 5 u.f.p. Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy.
• Ustawa budżetowa nie powinna zawierać przepisów powszechnie obowiązujących prawa materialnego i formalnego, skierowanych do osób trzecich
znajdujących się poza organami administracji państwowej
(T. Dębowska-Romanowska, Komentarz do prawabudżetowego państwa i samorządu terytorialnego wraz z częścią ogólną prawa finansowego, Warszawa 1995, s. 234-135)
Funkcje budżetu
za: R. Kowalczyk [w:] Prawo finansowe, pod red. R. Mastalskiego, E. Fojcik-Mastalskiej, Warszawa 2013, s. 60
Funkcja rozdzielcza (fiskalno- redystrybucyjna)
• Jest sposobem zapewniania państwu środków publicznych, po to aby środki te następnie
dystrybuować na realizację zadań publicznych
Funkcja ewidencyjno-kontrolna
• Budżet dostarcza informacji na temat kształtowania
się źródeł dochodów publicznych oraz wysokości i
kierunków wydatków publicznych
Funkcja interwencyjna (stymulacyjna)
• Budżet jest narzędziem oddziaływania państwa na gospodarkę
• Ze względu na sposób oddziaływania można wyróżnić oddziaływanie za pośrednictwem dochodów
publicznych (np. emisja papierów wartościowych w celu zgromadzenia nadwyżek finansowych z rynku) oraz oddziaływanie za pośrednictwem wydatków
publicznych (np. wydatki na roboty publiczne w celu
ograniczenia bezrobocia)
Zasady budżetowe
za: R. Kowalczyk [w:] Prawo finansowe, pod red. R. Mastalskiego, E. Fojcik-Mastalskiej, Warszawa 2013, s. 62-65
Zasada zupełności (powszechności)
• Zakłada objęcie budżetem w pełnych kwotach całości dochodów i wydatków form organizacyjnych
realizujących zadania publiczne
• We współczesnym rozumieniu zasada ta będzie
respektowana nie tylko wtedy, gdy dochody i wydatki
publiczne realizowane przez jednostki organizacyjne
będą ujęte w pełni w budżecie, ale również wtedy,
gdy będą objęte przez budżet kwotami globalnymi
Zasada równowagi budżetowej
• Klasycznie – wydatki nie mogą przekraczać dochodów
• Współcześnie – budżet państwa określa kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia (art. 110 pkt 3 u.f.p.)
• Art. 216 ust. 5 Konstytucji RP. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń
finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB
• Procedury sanacyjne (art. 86 u.f.p.)
Zasada jedności budżetu
• Zgodnie z zasadą jedności formalnej budżet powinien być opracowywany w formie jednego dokumentu
obejmującego całość gospodarki budżetowej, zawartego w jednym akcie prawnym
• Zgodnie z zasadą jedności materialnej budżetu całość dochodów budżetowych powinna być za
pośrednictwem budżetu przeznaczana na pokrycie
całości wydatków (wyjątek – art. 42 ust. 3 i 4 u.f.p.)
Zasada jawności
• Gospodarka środkami publicznymi jest jawna (art. 33 ust. 1 u.f.p.)
• Zasada jawności gospodarowania środkami
publicznymi jest realizowana m.in. przez jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz podawanie do
publicznej wiadomości zbiorczych danych dotyczących
finansów publicznych (por. art. 34 ust. 1 u.f.p.)
Zasada szczegółowości
• Budżetu państwa powinien zawierać nie tylko ogólne kwoty dochodów i wydatków
• Dochody i wydatki powinny być pogrupowane według jednolicie przyjętych podziałek
klasyfikacyjnych (por. art. 39 i 114 u.f.p.):
• części – odpowiadają organom władzy publicznej
• działy i rozdziały – określają rodzaj działalności
• paragrafy – określają rodzaj dochodu, przychodu,
wydatku lub rozchodu
Prowizorium budżetowe
• Art. 219 ust. 3 Konstytucji RP. W wyjątkowych
przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o
prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące
projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio
do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.
Procedura budżetowa
Prace nad projektem ustawy
budżetowej
Prace nad projektem ustawy
budżetowej
Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP
• Art. 221 Konstytucji RP. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu
publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
• Art. 222 Konstytucji RP. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku
budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze
przedłożenie projektu.
Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP
• Art. 223 Konstytucji RP. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.
Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP
• Art. 224 Konstytucji RP. 1. Prezydent Rzeczypospolitej
podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium
budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5 (veto)
• 2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie
później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.
Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP
• Art. 225 Konstytucji RP. 1. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie
zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Ważne terminy!
Jednostki sektora finansów
publicznych uregulowane w u.f.p.
Jednostka budżetowa
• Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające
osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody
odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów
budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu
terytorialnego (art. 11 ust. 1 u.f.p.)
Jednostka budżetowa
• Osobowość prawna – brak
• Państwowa lub samorządowa
• Zasada – budżetowanie brutto (całość dochodów i wydatków włączona do budżetu)
• Wyjątek – budżetowanie netto (możliwość
posiadania wyodrębnionego rachunku bankowego,
por. art. 11a u.f.p., art. 163 u.f.p., art. 223 u.f.p.)
Jednostka budżetowa
• Tworzenie, łączenie, likwidacja
– państwowe:
• Prezes Rady Ministrów, ministrowie
• kierownicy urzędów centralnych
• wojewodowie
• inne organy działające na podstawie odrębnych ustaw
– samorządowe:
• organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
