Z A P I S K I
(k ryzys k o n iu n k tu ra ln y 1619— 1622 r.). S ześć a rty k u łó w p o św ięco n o ek on om ice. N a czeln ą ic h tezą jest, że w gosp od arce W łoch (m im o, że b y ł to kraj najb ard ziej zu rb a n izo w a n y w Europie) d o m in o w a ła w ie ś, h isto rio g ra fia zaś w y p a cza ob raz p o
św ię c a ją c zb yt w ie le u w a g i m iastom . Choć m oże się to w y d a w a ć parad ok saln e, h istoryk p o lsk i n ie uzna ta k iej tezy za rew e la c ję , n a w e t n ie bardzo rozum ie ko
n ieczn o ść w a lk i o n ią . E seje o k u ltu rze pod ejm u ją a n a lizę z w ią z k ó w m ięd zy tw ó r cam i, m alarzam i, in te le k tu a lis ta m i a sp o łeczeń stw em . J e st to r z e c z y w iśc ie n o w o czesn y p rzyk ład u jęcia h isto rii k u ltu ry , p u n k tem dojścia jest b o w iem sp o łe c z e ń stw o , a n ie d zieła i ich au torzy.
C elem tej k sią żk i je s t ch ęć w y ja śn ie n ia „w ja k i sposób i d laczego W łochy na p rzestrzen i od X IV do X V II w ie k u sto c z y ły się z w y n io sły c h szczy tó w w głęb ok ą p rzep aść” . „Tam gd zie in n i w id z ie li ch w a łę , b lask , w sp a n ia ło ść, ja dostrzegałem je d y n ie ozn ak i b ezlito sn eg o u p ad k u ” pisze autor. Jest to w ię c próba rozrachunku z ty m fra g m en tem przeszłości W łoch. Jej rea liza cja jed n a k — chyba ze w zg lęd u na sposób w ja k i k siążk a p o w sta ła — jest n iesp ó jn a , n a zb y t jed n ostron n a.
A u to r d ocen ia isto tę ren e sa n so w e g o przełom u, „ zb lok ow an ego” ja k p isze na p rzeło m ie X V I i X V II w . W d y sk u sji o ciągłość w h istorii za jm u je sta n o w isk o jed nozn aczn e: „ H i s t o r i a --- to dzieje stru k tu r p o d leg a ją cy ch n ie u sta n n y m p rzem ia nom , n io są cy ch w sobie sp rzeczn ości, k tó re prow adzą je do p rzeło m u ”. T om ik ten d ow od zi, że do tej te z y p rzy szereg o w a ć n a le ż y ró w n ież h isto rię h isto rio g ra fii, p rzy n a jm n iej p rezen tow an ą k sią żk ę, złożoną z te k stó w , k tó re p o w sta w a ły w cią g u k ilk u la t, a k tó ry ch dla n o w ej e d y c ji n iep rzep racow an o.
P o zo sta n ie sp raw ą otw artą, czy przy n a szy ch ogra n iczo n y ch m o żliw o ścia c h w y d a w n iczy ch n ie b y ło b y bardziej c e lo w e udostęp n ić szerszy m kręgom za in tereso w a n y c h n a p isa n ej p rzez R om ano w sp ó ln ie z A. T e n e n t i m „D ie G ru n d legu n g der m od ern en W elt: S p ä tm ittela lter, R en a issa n ce, R efo rm a tio n ” (F ran k fu rt 1967).
R. K .
M aurycy H o r n , P o w in n o śc i w o je n n e Ż y d ó w w R z e c z y p o s p o lite j w X V I i X V I I w ie k u , Ż y d o w sk i In sty tu t H isto ry cz n y w P o lsce, P a ń stw o w e W y d a w n ictw o N a u k o w e, W arszaw a 1978, s. 169.
N a jn o w sza p u b lik acja k sią żk o w a M au rycego H o r n a o m a w ia sto su n k o w o w ą sk ie za g a d n ien ie ud ziału Ż yd ów w w o jn a c h R zeczyp osp olitej X V I—X V II w . T em at ten , p r z e w ija ją c y się dotych czas m a rg in a ln ie w , często p rzesta rza ły ch ju ż, pracach K azim ierza H a h n a, F ilip a B l o c h a , D aw id a K e n d e 1 a, M ajera B a ł a b a n a , J ak u b a S c h a l l a czy — n a jb o g a tszy ch m ateria ło w o — M ateusza M i e s e s a, n ie doczek ał się dotąd m o n ograficzn ego o p racow an ia, n ie liczą c k ilk u n a stu szczegóło
w y c h a r ty k u łó w n a p isa n y ch po o sta tn iej w o jn ie.
P raca H orna sta n o w i p o d su m o w a n ie n a szej w ied zy w ty m za k resie, łą czy w so bie n o w e w y n ik i badań au tora — k o ry g u ją ce n iejed n o k ro tn ie u sta len ia w c z e śn ie j
sze z u sy stem a ty zo w a n iem i p od su m o w a n ie m ty c h ostatn ich . O parta jest n a różn o
rodnej b azie źród łow ej — w zasad zie d rukow anej —· od op racow ań X V II i X V III- w ie c z n y c h h isto ry k ó w , poprzez sied em n a sto w ieczn e p a m iętn ik i i k ro n ik i, aż do m a teria łó w n ien a rra cy jn y ch — ak t se jm o w y c h i se jm ik o w y c h , M etryk i K oronnej i L ite w sk ie j, lu stra cji k ró lew szczy zn i in w en ta rzy m iejsk ich . W yk orzystan o też w y d a w n ic tw a źródeł do d ziejó w Ż yd ów K oran y i W ielk iego K się stw a L itew sk ieg o oraz tz w . resp o n sy rab in ack ie.
P ro b lem p o w in n o ści w ojerfnych Ż yd ów w R zeczyp osp olitej szla ch eck iej z trud
n o ścią daje się o d d zielić od o b o w ią zk ó w w o jen n y ch m iast i m ieszcza ń stw a , w k tó rych sk ła d św ia d czen ia Ż y d ó w n a jc z ę śc ie j w ch od ziły. S ta n o w iło to n ie w ą tp liw e u tru d n ien ie przy k o n stru k cji pracy. A u tor rozpoczyna sw ój w y k ła d sk rótow ym
Z A P I S K I
p rzed sta w ien iem ro zw o ju p o w in n o ści w o jen n y ch Ż yd ów w P o lsc e od początk ów p a ń stw o w o ści do k ońca X V w ., k ie d y to o g ra n icza ły się on e w zasad zie do u d ziału w ob ro n ie m iast i łożen ia k o sz tó w n a ob ron ę kraju.
C zasy n o w o ż y tn e p rzy n io sły ze sobą — n a jp ie r w n a L itw ie , później w K oro
n ie — p o ja w ien ie się o b o w ią zk u w y sta w ia n ia p rzez Ż yd ów k o n ty n g e n tó w w o jsk o w y ch , za m ien ia n y ch n ie k ie d y u ch w a łą sejm o w ą na zry cza łto w a n e su m y . P rzed sta w ie n iu su k c e sy w n e g o zw ięk sza n ia się p o w in n o ści i cięż a ró w w o jen n y ch lu d n o ści ży d o w sk iej w ciągu X V I i X V II w . p ośw ięcon a jest druga część pracy, w której autor p rzed sta w ia g łó w n e fo rm y ty c h św ia d czeń — prace przy o b w a ro w a n ia ch m iejsk ich , zaop atrzen ie w broń, szk o len ie i fo rm y słu żb y w o jsk o w e j Ż yd ów w m ia sta ch R zeczyp osp olitej.
W o sta tn iej części p racy au tor sk ru p u la tn ie od n o to w u je p o św ia d czo n e źródłow o fa k ty u d ziału p r zed sta w icieli lu d n o ści ż y d o w sk iej w k o le jn y c h w o jn a c h toczon ych p rzez R zeczp osp olitą w X V I i X V II w . Z ap rezen tow an y tu o b fity m a teria ł — p re
zen tu ją cy różnorodne fo rm y a k ty w n o śc i m ilitarn ej Ż yd ów (duża rola słu żb y w y w ia d o w c z e j) — n ie po zw a la jed n a k (ze w z g lę d u n a u b o g i stan b ad ań w ty m za
k resie) na p recy zy jn e o k r e śle n ie r o li i m iejsca żołn ierzy n a ro d o w o ści ży d o w sk iej w w o jn a c h i stru k tu rze sp o łeczn o -n a ro d o w o ścio w ej w o jsk a R zeczyp osp olitej szla c h eck iej. S u m ien n a praca H orna raz jeszcze sy g n a liz u je sta le is tn ie ją c e ob szern e lu k i n a szej w ied zy n a tem a t w o jsk o w o śc i w o k r e sie starop olsk im .
W .T .
Jan in a C z e r n i a t o w i c z , C zesła w M a z u r , R e c e p c ja a n ty k u c h r z e śc ija ń sk ie g o w P o lsc e . M a te r ia ły b ib lio g r a fic z n e t. I: X V — X V I II w ., cz. 1: A u to r z y i t e k s t y , T o w a rzy stw o N a u k o w e K a to lic k ie g o U n iw e r sy te tu L u b elsk ieg o , L u b lin 1978, s. 95.
M ięd zy w y d zia ło w y Z ak ład B a d a ń n a d A n ty k ie m C h rześcija ń sk im K U L podjął o p ra co w a n ie b ib lio g ra fii p iś m ie n n ic tw a sta ro ch rześcija ń sk ieg o w P o lsc e . B ęd zie ona o b ejm o w a ła d zieła O jców K o ścio ła i p isarzy sta ro ch rześcija ń sk ich , ta k ż e o p raco
w a n ia n a te m a t o k resu . P rzez a n ty k ch rześcija ń sk i r o zu m ie s ię o k res od I do V III w . (n a W sch od zie d o J an a D a m a sceń sk ieg o , n a Z ach od zie do B e d y C zcigod nego).
T om p ie r w sz y sk ład a się z d w ó c h części. P ierw sza , „ T ek sty a u to ró w ch rześci
ja ń sk ic h o raz o p racow an ia ich d o ty czą ce”, gru p u je w u k ła d zie a lfa b e ty c z n y m m a te r ia ł d ru k o w a n y w e d łu g n a stę p u ją c e g o porządku: d zieła w sz y stk ie , zb iory, p o szcze
g ó ln e druki, p iśm ie n ic tw o o a u torze. C zęść druga zaw iera zb iory te k s tó w ; w ty m p rzyp ad k u p rzyd ałab y się in fo rm a cja o za w a rto ści p o szczeg ó ln y ch to m ó w , zd aję sob ie jed n a k sp ra w ę z teg o , ż e d ezy d era t ta k i w y d a tn ie p o m n o ży łb y p ra cę, a k o lo sa ln ie o b jęto ść b ib lio g ra fii.
B ib lio g ra fia u w zg lęd n ia ta k ż e d ru k i ru sk ie i n ie m ie c k ie w y d a n e w P o lsc e oraz polonica zagran iczne. U w zg lęd n io n o w n ie j n ie ty lk o w y d a n ia sa m o istn e. Z astoso
w a n o s k ró to w y o p is b ib lio g ra ficzn y z o d esła n iem d o E streich era , „ N o w eg o K orb u ta”, bądź C en tra ln eg o K a ta lo g u P o lo n ik ó w X V —X V III w . w B ib lio te c e N a ro d o w ej. P o dano in fo rm a cje o m ie jsc u p r zech o w y w a n ia p o szczeg ó ln y ch d zieł w w a ż n ie jsz y c h b ib lio tek a ch p o lsk ich . K sią żk a za w ie r a in d ek s n a z w isk c y to w a n y c h w op isach i u w a g a ch o b jaśn iających .
K o le jn y tom , n a u k o ń czen iu , b ęd zie z a w ie r a ł b ib lio g ra fię o p racow ań z X V — X V III w . w y k o rzy stu ją cy ch te k s ty sta ro ch rześcija ń sk ie, bąd ź p o św ię c o n y c h K o śc io ło w i a n ty czn em u (o czy w iście poza o p ra co w a n ia m i na tem a t p o szczeg ó ln y ch a u torów , które u w zg lęd n ia p rezen to w a n a p u b lik acja). W to k u są p race n a d d a lszy m i c zęścia m i b ib lio g ra fii: od p oczątk u X I X w . do ch w ili obecnej i n a d rep ertoriu m ręk o p i
