Stefan Sołtyszewski
"Studia Warmińskie", t. I, Olsztyn
1964; "Studia Warmińskie", t. II,
Olsztyn 1965 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 10/1-2, 398-402
1967
STUDIA WARMIŃSKIE T. I, WARMIŃSKIE WYDAWNICTWO DIE CEZJALNE, OLSZTYN 1964, 478 s. + 19 ilustracji.
STUDIA WARMIŃSKIE T. II, WARMIŃSKIE WYDAWNICTWO DIE CEZJALNE, OLSZTYN 1965, 506 s.
Śladem dawnych trad y cji naukowych na W armii kroczy obecnie zespół profesorów W arm ińskiego Sem inarium Duchownego „H osianum ” w Olsztynie, który opublikował ostatnio 2 tomy pracy zbiorowej pt.
S t u d i a W a r m i ń s k i e r. 1964 i r. 1965, a które niew ątpliw ie będą się
sukcesywnie ukazywać i nadal.
Pierwszy tom tej publikacji został dedykowany założycielowi pierw szego sem inarium duchownego w Polsce, z ra c ji czterechsetletnłej rocznicy erekcji tegoż, upływ ającej w roku 1965. W myśl d ek retu So
boru Trydenckiego „De Sem inariis Clericorum ”, pierwsze sem inarium duchowne w Polsce założył w ro k u 1565 w Braniewie, k ard y n ał S ta nisław Hozjusz, biskup w arm iński i legat na Sobór T ry d e n c k i1.
Różnorodna m ateria z zakresu historii W armii, socjologii, bibłistyki, liturgiki, etyki, praw a kanonicznego, filozofii, pedagogiki etc. składa się na treść tej zbiorowej pracy. Na pierwszym m iejscu została za mieszczona rozpraw a bpa Jan a Obłąka pt. S to s u n e k do n a u k i i s z t u k i b i s k u p a w a r m i ń s k i e g o A d a m a S t a n i s ł a w a G r a b o w s k i e g o (1741—1766),
opracowana głównie w oparciu o dokum enty źródłowe: A c t a C a p it u li V a r m i e n s i s z połowy XVIII w., znajdujące się w Archiw um Diecezji
W arm ińskiej, i inne oraz poparta odnośną lite ratu rą (ss. 7—56). W roz praw ie podzielonej n a 9 rozdziałów Autor przedstaw ia najpierw tlo polityczno-społeczne działalności bpa Grabowskiego, następnie kreśli jego biografię, w której uw ypuklona zostaje wiedza i zamiłowanie naukowe, o czym świadczy również jego bogata biblioteka. W dal
szych rozdziałach nakreślone zostały w ysiłki bpa Grabowskiego w trosce 0 naukę i w ykształcenie młodzieży, a wreszcie jego sylw etka jako człowieka „baroku’, znawcy sztuki jak również jego działalność w za kresie sztuki, a zwłaszcza architektury.
Studium ks. M ikołaja Kam ińskiego pt. Jan D a n t y s z e k — c z ł o w i e k 1 p i s a r z (ss. 57—114), to ty tu ł następnej rozprawy. Pracę swą dzieli
A utor n a 2 części. W I-ej części przedstaw ia biografię Ja n a Dantyszka jako młodzieńca, jako dyplom aty na dworach Zachodu, a w szczegól ności na dworze K arola V, cesarza niemieckiego i króla hiszpańskiego, wreszcie jako biskupa chełm ińskiego i warm ińskiego. W Ii-e j zaś części Autor daje przegląd i charakterystykę twórczości J. Dantyszka, rozpoczynając od jego debiutu poetyckiego, poprzez wiersze
panegi-1 Stefan Cardinalis W y s z y ń s k i , M in is t r o r u m D e i p e r p e t u u m s e m in a r i u m , Praw o Kanoniczne 1964, n r 1—2, s. 23.
ryczne, wiersze drobne (satyra, epigram , epitafium), poezję autobio- graficzno-dydaktyczną, hym ny kościelne, listy, a kończąc n a ogólnej ocenie jego talen tu poetyckiego i całego dorobku pisarskiego, oddanego kunsztow ną łaciną.
Po tych dwóch m onografiach historycznych umieszczono studium socjologiczne ks. W ładysław a Piwowarskiego: T y p o l o g i a r e l i g i j n a k a to l i k ó w p o ł u d n i o w e j W a r m i i (ss. 115—197). A utor, nie licząc wstępu
i zakończenia, rozpracow uje zagadnienie w czterech rozdziałach zaty tułow anych: I. Ogólna charak tery sty k a przedm iotu badań; II. Stan i typologia p rak ty k religijnych; III. S tru k tu ra prak ty k religijnych w wyróżnionych typach katolików ; IV. U w arunkow anie poziomu p ra k tyk religijnych w poszczególnych typach parafii. Założeniem A utora było przedstaw ić w niniejszym artykule stru k tu rę praktyk religijnych w parafiach południowej Warmii, co też zostało w ykonane „w oparciu o analizę faktycznego stanu p rak ty k religijnych” (s. 194), przy czym nasunęło się piszącemu wiele hipotez i wniosków.
Treścią następnego arty k u łu jest zagadnienie biblijne: E k l e z j o l o g ic z n a te r m i n o lo g i a d o k u m e n t ó w ą u m r a ń s k ic h (ss. 199—214), opraco
w ana przez ks. Jerzego Wirszyłło.
P o c z ą t k i k u l t u M a t k i B o s k i e j w P o ls c e w ś w i e t l e n a j s t a r s z y c h r ę k o p i s ó w (ss. 215—257), to ty tu ł pracy pióra ks. Juliana W ojtkowskiego.
A utor, pragnąc dociec treści k u ltu M atki Bożej w początkowych dzie jach Polski, zadał sobie tru d przebadania najstarszych rękopisów w tej m aterii. Wyniki swych badań zamieścił w rozdziałach zatytułow anych: K ult M atki Boskiej w liturgii m szalnej; K ult M atki Boskiej w sak ra- m entaliach; Uwagi o m odlitw ie chórowej; K ult M atki Boskiej w kon ferencjach m onastycznych; K u lt M atki Boskiej w pobożności p ry w at nej oraz C harakterystyka wczesnego kultu m aryjnego w Polsce.
Z kolei następuje arty k u ł z dziedziny etyki, ks. H enryka G ulbi- nowicza, w którym A utor om aw ia „ E ty c zn e p o g l ą d y ś w . A m b r o ż e g o n ą d o b r a m a t e r i a l n e i p r a w o w ł a s n o ś c i ’’ (ss. 259—282), przedstaw iając
zarys praw ny zagadnienia do czasów św. Ambrożego, pochodzenie dóbr m aterialnych, ocenę etyczną tychże i ich przeznaczenie, konklu dując wnioskami praktycznym i odnośnie bezprocentowego udzielania pożyczek i daw ania potrzebującym jałmużny.
„ Z a sa d a ś l e d c z a w k a n o n i c z n y m p r o c e s ie k a r n y m ” — taki jest tytuł
arty k u łu pióra ks. Tadeusza P aw lu k a (ss. 283—337). Autor niniejszej pracy, w klasycznym niem al podziale n a 7 rozdziałów, wyczerpuje odnośny m ateriał, które tra k tu je jakby pod hasłam i: wstęp, pojęcie (śledztwa), podmiot, przedm iot, organizacja, sposób, skutki praw ne.
W studium Iiturgiczno-m ariologicznym , rzekłbym rubrycystycznym , pt. Ś w i ę t a M a r y j n e u r ó ż n y c h n a r o d ó w p o m i ę d z y 1914 a 1960 r. (ss.
339—372), ks. Stanisław Zdanowicz podaje niekom pletny katalog św iąt m aryjnych w Polsce, na Węgrzech, w Bawarii, we Francji, we Wło szech, w Hiszpanii, Portugalii, w Ziemi Sw., w Japonii, Chinach, w S ta nach Zjednoczonych, w Meksyku, Argentynie, Peru, w San Domingo, Brazylii, Ekwadorze, Kolumbii, Hondurasie i Salwadorze.
Ks. Mikołaj Lohr w artykule swym bada „ P r o b l e m a t y k ę s z t u k w y z w o l o n y c h w p is m a c h K a s j o d o r a ” (ss. 373—391) i w ynikam i swych
badań dzieli się z czytelnikami, omawiając najpierw zagadnienia m e
todologiczne sztuk wyzwolonych, a następnie problem atykę poszcze gólnych przedmiotów, wchodzących w zakres siedmiu sztuk wyzwolo nych (gram atyka, retoryka, dialektyka, arytm etyka, muzyka, geome tria, astronomia).
400
„K o n c e p c j a b y t u w m e t a f i z y c e Suare za" (ss. 393—407), to tem at
opracow any przez ks. M ariana Borzyszkowskiego, podczas gdy ks. P iotr Poręba, w artykule: N a u k o w e p o d s t a w y p e d a g o g i k i ks. W. G a d o w - s k ieg o , przedstaw ia w kład tego ostatniego do nowoczesnej pedagogiki
katolickiej (ss. 409—469). W obszernym artykule A utor w ym ienia i omawia: w I cz. naukowe podstaw y wychowania (nauki filozoficzne, nauki psychologiczne, socjalogia, nau k a o kulturze); w II cz. — przed m iot wychow ania i jego zakres; w III cz. — cele w ychow ania; w IV cz. — zasady w ychowania; w V cz. — osobowość katechety.
W dziale pierwszym „ S t u d i ó w W a r m i ń s k i c h ’’ zamieszczono rozpraw y
i artykuły, a w dziale drugim , pod nagłówkiem: R e c e n z j e i s p r a w o zd a n i a dano recenzję, pióra ks. M ariana Borzyszkowskiego, tłum aczo
nej na język polski, książki H. K esten’a: K o p e r n i k i je g o c z a s y , W ar
szawa 1961 (ss. 469—471) oraz spraw ozdanie z działalności naukowej B ady pedagogicznej sem inarium duchownego „Hosianum ” w Olsztynie za okres 1957—1964 (ss. 473—476). Ta ostatnia pozycj„a zam yka ten bogaty tom pracy zbiorowej „Almae M atris V arm iensis”.
Należy tylko żałować, że niew ątpliw ie cenne prace tej publikacji nie zostały udostępnione kom petentnym czytelnikom zagranicznym na skutek b rak u streszczeń przy artykułach w języku bardziej im do
stępnym . Również w spisie rzeczy, na końcu książki, tłum aczenie na język francuski tytułów prac w wielu w ypadkach nie jest w ierne i popraw ne 2.
Trzeba natom iast podnieść ładną szatę graficzną publikacji, na co składają się: ładna czcionka, przejrzystość druku, niezły papier, do brane ilustracje, barw na obwoluta, a nadto zgrabny form at książki B5. Drugi tom „S t u d i ó w W a r m i ń s k i c h ”, osobno w ydany, profesorowie
sem inarium hozjańskiego dedykują Chrystusow i Zbawcy, N ajśw ięt szej M aryi Królowej Polski oraz niebieskim patronom polskim z racji tysiąclecia Chrześcijaństwa, szczęśliwego ukończenia soboru w aty k ań skiego drugiego oraz świeżo nadanego ty tu łu bazyliki katedrze W ar m ińskiej we From borku.
W artykule wstępnym pt. K d p U c e P o l s k i e M a r c in a K r o m e r a na W a r m i i (ss. 7—30), bp Jan Obłąk, w oparciu o dokum enty Archiwum
Diecezji W arm ińskiej, zamieszcza historię polskch kaplic bpa K rom era (1579—1589) w Jezioranach, Reszlu, Lidzbarku, Ornecie i Dobrym M ie ście, których zadaniem było zapewnienie służby Bożej w języku ojczy stym mniejszości polskiej.
„S z k o ł y d ie c e z ji w a r m i ń s k i e j w o k r e s ie od X I I I do p o ł o w y X V I w . ”,
to ty tu ł drugiej z kolei pracy, pióra ks. M ariana Borzykowskiego (ss. 31—63). A utor kreśli dzieje szkolnictwa na W arm ii w wymienionym okresie, pisząc o szkołach parafialnych, zakonnych, szkole katedralnej, kolegiackiej, biskupiej szkole zamkowej, gim nazjum w Elblągu i o uni w ersytetach w jakich kształciła się młodzież diecezji w arm ińskiej.
Ks. Alojzy Szorc jest autorem następnego artykułu, również histo rycznego pt. L o s y b i s k u p s t w a w a r m i ń s k i e g o w d o b ie w o j n y p ó łn o c n e j
(1700--- 1711), w którym szczegółowo omawia dwie plagi w ojny pół nocnej, inaczej zwanej szwedzką, a mianowicie wyniszczające Warmię kontrybucje wojenne, nakładane na biskupstwo, kapituły i duchowień stwo w arm ińskie oraz zarazę dżumy, k tóra wyniszczyła trzecią część
ludności (ss. 65—93).
2 Por. rec.: L i p i ń s k i E. S t u d i a W a r m iń s k ie , Ephem erides theolo
Ks. Jerzy Wirszyłło zajm uje się kaznodziejstwem bpa Krasickiego w artykule: U w a g i n a m a r g in e s i e k a z a ń K r a s i c k i e g o (ss. 95—112).
A utor w 10 rozdziałach omówił: działalność kaznodziejską K rasickie go, jego pogląd na kaznodziejstwo, w ydania kazań, ich rodzaj, budowę, tem atykę, stosowanie cytatów z Pism a św. i Ojców Kościoła; wreszcie w yprowadził ogólne wnioski na tem at usterek i zalet, w yrażając uzna nie K rasickiem u za styl i język jego kazań.
Studium ks. W ładysława Piwowarskiego: Z ba d a ń n a d p e r c e p c j ą id e o l o g ii k a t o l i c k i e j na p o ł u d n i u W a r m i i jest pracą z zakresu socjo
logii religii o charakterze w przeważającej m ierze socjograficznym (ss. 113—170). A utor oparł swą pracę na ankiecie, wywiadzie i obser w acji, wyniki których przedstaw ił wyczerpująco w 4 rozdziałach: I. Ogólna charakterystyka badań zbiorowości; II. Znajomość i akcep tacja praw d religijnych; III. Znajomość i akceptacja praw d relig ij nych a stru k tu ra społeczna; IV. U w arunkow anie faktycznego poziomu
znajomości praw d religijnych i ich akcepcja. P raca jest zilustrow ana w ykazam i liczbowymi przeprowadzonych badań tego samego środo w iska, podobnie jak to uczynił Autor poprzednio3, tylko pod innym kątem widzenia. W szkicu „ A p o l o g e t y k a a te o l o g ia ” ks. Józef Myśkow,
po wydzieleniu elem entów niedyskusyjnych, określa bliżej niektóre elem enty kontrow ersyjne problem u, po czym podejm uje próbę ich rozwiązania (ss. 171—204).
Studium ks. Ju lian a Wojtkowskiego pt. P r z e d m i o t li t u r g i c z n y k u lt u M a t k i B o s k i e j w P olsce X III w i e k u (ss. 205—260) jest kontynuacją
tem atyki zapoczątkowanej w tomie 14. Po omówieniu źródeł tem atu A utor przechodzi w następnych rozdziałach do charakterystyki m ary j nych mszy świątecznych i wotyw nych oraz oficjów m aryjnych bogato ilustrując wszystko oryginalnym i tekstam i.
Podobnie jak w I tomie S. W .5 i tu taj ks. H enryk Gulbinowicz po w raca do św. Ambrożego i tym razem zajm uje się zagadnieniem mo raln ej oceny pracy ludzkiej w jego p ism ach e. Na początku artykułu A utor omawia stan zagadnienia do czasów św. Ambrożego; następnie podaje wypowiedź Pism a św. odnośnie tego problem u i wczesno chrześcijańskie ujęcie tegoż; wreszcie przedstaw ia doktrynę św. Am brożego pod kątem w artości pracy ludzkiej dla jednostki i dla spo łeczeństwa (s. 261—278).
„ U p r a w n ie n ia b i s k u p ó w d o t y c z ą c e M s z y św. i s a k r a m e n t ó w ś w . z a w a r t e w M o t u p r o p r io „ P a s to r a le M u n u s ” oto ty tu ł pracy ks. Tadeu
sza Paw luka (ss. 279—350). Spośród 40 upraw nień biskupich A utor w swej obszernej i w nikliw ej pracy zajm uje się 23 upraw nieniam i. P raca dzieli się na 7 rozdziałów następujących: I. W prowadzenie; II. U praw nienia biskupów dotyczące Mszy św.; III. U praw nienia b i skupów dotyczące Komunii św.; IV. U praw nienia biskupów dotyczące sakram entu bierzm owania; V. U praw nienia biskupów dotyczące sak ra m entu pokuty; VT. U praw nienia biskupów dotyczące sakram entu
ka-j-^J KS. STEFAN SOŁTYSZEWSKI 4(Ц
3 P i w o w a r s k i W., T y p o lo g i a r e l ig i jn a k a t o l i k ó w p o ł u d n i o w e j W a r m ii. Studia W arm ińskie 1964, t. I, s. 115.
4 W o j t k o w s k i J., P o c z ą t k i k u l t u M a t k i B o s k i e j w P o lsc e w ś w i e t l e n a js ta r s z y c h r ę k o p i s ó w , Studia W arm ińskie 1964, t. I, s. 215.
5 G u 1 b i n o w i с z H., E t y c z n e p o g l ą d y ś w . A m b r o ż e g o na d o b r a m a t e r i a l n e i p r a w o w łasn ości, Studia W armińskie, t. I, 1964, s. 259.
6 G u l b i n o w i c z H., M o r a ln a ocena p r a c y ' l u d z k i e j w p is m a c h św . A m b r o ż e g o , S tudia W arm ińskie t. II, 1965, ss. 261—278.
402
D O K U M E N T Y , R E C E N Z J E , S P R A W O Z D A N I Apłaństw a; VII. U praw nienia biskupów dotyczące sakram entu m ałżeń stwa. W rozdziale I-szym, który by można nazwać ogólnym w odróż nieniu od pozostałych na w skroś szczegółowych, A utor określa n atu rę praw ną, podmiot, przedm iot i delegację uprawnień. Co do podmiotu upraw nień, to „ P a sto r a le M u n u s ” w yraźnie w ym ienia: biskupów re-
zydencjalnych, wikariuszów i prefektów apostolskich, stałych adm i nistratorów apostolskich oraz opatów i prałatów niezależnych. Autor za Buijs’e m 7 podtrzym uje hipotezę, że te same upraw nienia „ad m en tem legislatoris” (кап. 18) przysługują w ikariuszom k a p itu ln y m 8, na których zgodnie z kan. 435 § 1 przechodzi zwyczajna iurysdykcja bi skupia z w yjątkiem tych spraw, których prawo im w yraźnie zabrania. Tak samo, w ydaje się, te upraw nienia można rozciągnąć na prow ika- riuszów, podprefektów i seniorów misji, którzy na mocy kan. 310 § 2: „W międzyczasie mogą korzystać ze wszystkich uprawnień... które posiadał w ikariusz lub p refek t” 9. Taka, sądzę, jest wola prawodawcy, który pragnie, by urząd pasterski „efficatius expeditiusque re d d a tu r” 10. Na tej samej zasadzie, „sede im petita”, koadiutor, w ikariusz generalny, jak również w ikariusz delegat mogą wykonywać upraw nienia, które otrzym ali do b isk u p a 11. N atom iast „sede vacante” może je w ykony w ać koadiutor, nie może zaś biskup pomocniczy lub w ikariusz gene ralny 12.
Ks. Stanisław Zdanowicz w swoim studium liturgicznym omawia
„ Ś w i ę t a m a r y j n e p a r t y k u l a r n e u m i e s z c z o n e w n o w y m m s z a l e r z y m s k i m z 1961 r o k u ” (ss. 351—369).
Ks. Mikołaj Lohr pow raca do K asjodora i w artykule „ K a s jo d o r a K l a s z t o r V i v a r i u m ” pisze o powstaniu, organizacji i pracy tegoż (ss.
371—387).
Z kolei ks. Edw ard Ewczyński zajm uje się zagadnieniem z zakresu psychologii w artykule: R ó ż n ic e w ce chach t e m p e r a m e n t u m i ę d z y m ł o d z i e ż ą d u c h o w n ą i ś w i e c k ą w ś w i e t l e k w e s t i o n a r i u s z a G u ilf o r d a —
Zim m e r m a n a (ss. 389—456).
Zagadnieniem w ychowania dziecka, w aspekcie psychologicznym, zajm uje się ks. P o tr Poręba w studium : D z ie c k o — ś r o d o w i s k o — w y c h o w a w c a w p r o c e s ie w y c h o w a n i a r e l ig i jn o - m o r a l n e g o (ss. 457—504).
Tom Il-g i S. W. nie posiada działu drugiego, który w I-szym to mie m iał nagłówek: R e c e n z j e i s p r a w o z d a n i a i zapow iadał niejako
zaplanowanie na stałe tego pożądanego rodzaju p u b lik a c ji13.
K s . S t e f a n S o ł t y s z e w s k i
7 В u i j s L., Facultates et privilegia episcoporum concessa Motu
Proprio „Pastorale M unus”, Romae 1964, s. 9.
8 Studia W arm ińskie, t. II, s. 280.
9 Periodica de re morali canonica liturgica, 1964, s. 296. 19 „Pastorale M unus”,
AAS
56 (1964) 5.11 Periodica ,j. w., s. 296. 12 Tamże.
