White hat bias – czyli: czy wszystko w morzu zmierza do katastrofy?
Jan Marcin Węsławski,
Instytut Oceanologii PAN, Sopot 81-712, Powstańców Warszawy 55 e-mail: weslaw@iopan.gda.pl
Określenie „white hat bias” jest ostatnio używane w dyskusji na temat stosowania wyników badań naukowych w dyskursie publicznym. Oznacza informowanie o wynikach badań przez naginanie faktów, lub dobieranie ich w dobrej wierze dla publicznego dobra.
Określenie pochodzi od białego kapelusza, po którym rozróżniano dobrych bohaterów od złych w pierwszych westernach. Zjawisko manipulowania faktami jest szczególnie rozpowszechnione w badaniach medycznych i dietetycznych – ponieważ w tych dziedzinach istnieje zarówno duże zainteresowanie społeczne jak i panuje system publicznych wierzeń czy irracjonalnych przekonań. W zakresie nauk o środowisku istnieje wzmacniane przez organizacje pozarządowe i społeczne przekonanie, że trzeba mocnymi informacjami budzić zainteresowanie opinii publicznej, ponieważ w innym wypadku nikt nie zainteresuje się wspieraniem badań i działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Przegląd tego problemu w zakresie nauk o morzu został ostatnio opublikowany przez jednego z najbardziej prominentnych współczesnych biologów morza – Carlosa Duarte i współpracowników (Duarte i inni 2015). Według nich od kilku lat utrwaliła się „litania” problemów, których prezentacja często spełnia definicję „white hat bias”. Do tej listy należą stwierdzenia:
- Glony z rodzaju Caulerpa zabijają życie w Morzu Śródziemnym
- Podniesienie temperatury powoduje masową śmiertelność raf koralowych - Zakwaszenie zabije większość życia w oceanach
- Meduzy opanowują oceany wypierając ryby
- Wszystkie gatunki dużych ryb są zagrożone wymarciem w czasie dekady - Gwałtownie powiększają się strefy azoiczne w morzu
- Działalność człowieka powoduje tzw. Szóste Wielkie Wymieranie gatunków
Powyższe stwierdzenia mają różny stopień wiarygodności – oceniany przez prawdopodobieństwa wystąpienia lub jego powszechności i tak je należy rozpatrywać – od poważnych przesłanek (przełowienie dużych gatunków ryb) przez lokalne problemy (zakwity toksycznych alg) czy nieudokumentowane zjawiska (dominacja meduz w oceanach). Winą tych nieporozumień można obarczyć zarówno sposób współczesnego uprawiania nauki – z silnym premiowaniem tzw. „news worthiness” czyli nowości, oraz chęci publikowania informacji potwierdzających założone hipotezy a nie tych, które je odrzucają (wynik „zero”
lub „nie” jest mniej atrakcyjny). Inną część winy ponoszą sami naukowcy, którzy często nie odróżniają zmiany zjawiska od zmiany technik pomiarowych lub częstości próbkowania, nie odróżniają zjawisk jednostkowych i lokalnych od globalnych i często stosują bez głębszej refleksji metody statystyczne, które nie pasują do analizowanego materiału. Winą wielu kontrowersyjnych tez należy obarczyć statystyków, którzy uzyskali dostęp do wielkich
przyrodniczych baza danych i analizowali je bez zrozumienia istoty zjawisk o jakich się wypowiadają, ani sposobu gromadzenia danych. Typowe były kontrowersje wokół analizy danych rybackich z całego świata podsumowanych w serii artykułów przez Borisa Worma i współpracowników. Na Bałtyku obiektem manipulacji były informacje o tzw. „chudym dorszu” i przyczynach jego kondycji oraz kolejne doniesienia o rzekomo niszczących ekosystem gatunkach inwazyjnych. Najwięcej nieporozumień pojawiło się wokół obaw o masowe wymieranie gatunków. Jak wykazały wyniki wielkiego 10- letniego programu Cenzus of Marine Life, dziś znamy około 40% gatunków fauny morskiej i to dziś opisuje się co roku najwięcej nowo odkrytych gatunków w historii poznania morza (Costello i inni 2013). Udokumentowane wytępienia przez człowieka gatunków morskich to zaledwie 21 przypadków (Dulvyi inni 2003) w ostatnich 300 latach. Pojawiające się w mediach informacje o masowym wymieraniu zostały wyrwane z kontekstu – ponieważ oryginalne dane dotyczyły tzw. ekonomicznego wymierania, lokalnego wytępienia, czy też funkcjonalnego wytępienia – a nie faktycznego zniknięcia z gatunku z powierzchni Ziemi. Problemy i zagrożenia środowiska morskiego są prawdziwe i wymagają zarówno dalszych badań jak i konkretnych działań, nie pomożemy jednak środowisku przez sztuczne alarmowanie opinii publicznej, która ma i tak coraz mniejsze zaufanie do naukowców. Innym aspektem niewłaściwego rozumienia danych naukowych jest podejmowanie przez administrację błędnych lub niepotrzebnych decyzji, albo zaniechanie działań tam gdzie są potrzebne.
Literatura
Appeltans E. et al. 2012, How many species are in the sea. Current Biol. 22(23):2189-202.
Borja, Á. and Elliott, M. 2013, Marine monitoring during an economic crisis: the cure is worse than the disease. Marine Pollution Bulletin 68: 1–3.
Costello M.J., May R.M., Stork MN.E. 2013, Can We Name Earth's Species Before They Go Extinct? Science 25 January 2013: 339 (6118), 413–416.
Douglas J. McCauley D.J., Pinsky M.L., Palumbi S.R., Estes J.A., Joyce F.H., Warner R.R.
2015, Marine defaunation: Animal loss in the global ocean. Science 347, 6219 Duarte, C. M., Fulweiler, R. W., Lovelock, C. E., Martinetto, P., Saunders, M. I., Pandolfi, J.
M., Gelcich, S. & Nixon, S. W. 2015,. Reconsidering Ocean calamities.
BioScience, 65.2:130–129.
Dulvy, N. K., Sadovy, Y. and Reynolds, J. D. 2003, Extinction vulnerability in marine populations. Fish and Fisheries, 4: 25–64.
Jackson J.B. et al. 2001, Historical over fishing and recent collapse of coastal ecosystems.
Science 293, 629–637.
Worm B. et al. 2006 Impacts of biodiversity loss on ocean ecosystem services. Science 314 , 787–790.
