SEZONOWOŒÆ ORAZ CYKLICZNOŒÆ SKUPU I CEN ¯YWCA WIEPRZOWEGO W POLSCE W LATACH 1994-2003 SEASONALITY AND PERIODICITY OF PIGS PRICES AND PROCUREMENT ON THE POLISH MARKET IN PERIOD 1994-2003

Wojciech £êczycki

Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

SEZONOWOŒÆ ORAZ CYKLICZNOŒÆ SKUPU I CEN ¯YWCA WIEPRZOWEGO W POLSCE W LATACH 1994-2003 SEASONALITY AND PERIODICITY OF PIGS PRICES AND PROCUREMENT ON THE POLISH MARKET IN PERIOD 1994-2003

S³owa kluczowe: trzoda chlewna, sezonowoœæ, wahania cykliczne, ceny, skup Key words: pigs, seasonality, periodicity, prices, procurement

Synopsis. Przedstawiono wyniki badañ dotycz¹cych sezonowego i cyklicznego kszta³towania siê cen oraz skupu ¿ywca wieprzowego. Porównano wyniki ekonomiczne gospodarstw w zale¿noœci od organizacji produk- cji i okresu sprzeda¿y ¿ywca wieprzowego.

Wstêp

Chów trzody chlewnej jest przedmiotem dzia³alnoœci wiêkszoœci gospodarstw rolnych w Polsce. Produkcja ¿ywca wieprzowego ma du¿e znaczenie gospodarcze i spe³nia dwojakie funk- cje, jest dostarczycielem ¿ywnoœci oraz Ÿród³em utrzymania dla du¿ej liczby rolników i ich rodzin. Wg danych GUS z 2003 r., udzia³ trzody chlewnej w globalnej produkcji zwierzêcej wynosi 33,9% oraz stanowi 35,8% towarowej produkcji zwierzêcej. Udzia³y te s¹ najwy¿sze spoœród wszystkich produktów pochodzenia zwierzêcego.

Celem opracowania jest identyfikacja wahañ sezonowych i cyklicznych na badanym rynku.

Przedstawiono rozk³ad cen i skupu z podzia³em na miesi¹ce, na podstawie symulacji przycho- dów gospodarstwa w zale¿noœci od miesi¹ca sprzeda¿y tuczników. Wyodrêbniono równie¿

wahania cykliczne i przedstawiono ich rozk³ad w badanym okresie.

SezonowoϾ skupu i cen trzody chlewnej w Polsce w latach 1994-2003

Wahania sezonowe s¹ to zmiany wartoœci obserwowanej zmiennej wokó³ tendencji rozwo-

jowej lub przeciêtnego jej poziomu. Powtarzaj¹ siê one w okreœlonym czasie w ci¹gu roku i s¹

wynikiem wahañ stanu pogody lub kalendarza na dzia³alnoœæ gospodarcz¹ [Cieœlak 1997]. Na

rynkach rolnych po wyodrêbnieniu trendu mo¿na zauwa¿yæ, ¿e ceny wahaj¹ siê zale¿nie od

pory roku. Wi¹¿e siê to z ekonomicznymi i fizycznymi w³aœciwoœciami oraz biologicznymi ce-

chami danego dobra. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e sezonowoœæ to tylko jeden z elementów jakie mo¿na

wyodrêbniæ obserwuj¹c dane zjawisko. Oprócz niej wyró¿niæ mo¿na takie elementy, jak cyklicz-

noœæ, wahania przypadkowe oraz tendencjê rozwojow¹. Podobne zjawiska mo¿na zaobserwo-

waæ na rynku ¿ywca wieprzowego.

Na rynku trzody chlewnej wyodrêbniæ mo¿na wy- raŸne wahania cen i wielkoœci skupu w obrêbie roku kalendarzowego, regularnie powtarzaj¹ce siê w bada- nym okresie. Generaln¹ w³asnoœci¹ tych wahañ jest to, ¿e w pierwszej po³owie roku ceny kszta³tuj¹ siê na wyraŸnie ni¿szym poziomie ni¿ w drugim pó³roczu, a ponadto w miesi¹cach od stycznia do czerwca ampli- tuda wahañ jest du¿o ni¿sza ni¿ w okresie od lipca do koñca roku. W okresie badañ tylko w dwóch latach tendencje cenowe kszta³towa³y siê inaczej ni¿ przed- stawiono na rysunku, by³y to lata 1998 i 2002. Wów- czas ceny na pocz¹tku roku by³y wy¿sze ni¿ w ostat- nich miesi¹cach, ale nawet w tych latach mo¿na zauwa¿yæ niewielki wzrost cen w lipcu i sierpniu. War- to równie¿ zwróciæ uwagê na miesi¹ce, w których wy- stêpuj¹ œwiêta Bo¿ego Narodzenia i Wielkiej Nocy.

Wiêksze zapotrzebowanie na miêso i wyroby wêdli- niarskie przedk³ada siê na wzrost cen ¿ywca tylko w okresie wielkanocnym (kwiecieñ). Cena ¿ywca jest tu nieznacznie wy¿sza ni¿ w miesi¹cach poprzedzaj¹cym i nastêpuj¹cym. Podobnych zale¿noœci nie obserwuje siê w okresie Bo¿ego Narodzenia, niemniej jednak nie mo¿na wykluczyæ, ¿e zwiêkszony popyt w tym okresie przyczynia siê do wyhamowania spadku cen. Œwiad- czyæ o tym mo¿e fakt, ¿e pomimo wiêkszych iloœci skupowanego miêsa ni¿ w miesi¹cach styczniu i lu- tym, cena kszta³tuje siê na wy¿szym poziomie.

Sezonowe wahania mo¿na równie¿ zaobserwowaæ w skupie ¿ywca. Przebieg ich jest odmienny, wynika- j¹cy z prawa popytu i poda¿y. Pierwsze pó³rocze cha- rakteryzuje siê wy¿szym poziomem skupu, co powo- duje, ¿e ceny s¹ ni¿sze. W miesi¹cach letnich iloœæ skupowanego ¿ywca zmniejsza siê, a zjawisko to okre-

œlane jest potocznie „do³kiem œwiñskim”. Wywo³uje to wzrost cen skupu, które swój maksymalny poziom osi¹gaj¹ we wrzeœniu, tj. miesi¹cu, w którym skup jest najni¿szy w roku. Ostatni kwarta³, to spadek cen wywo³any zwiêkszeniem siê iloœci miêsa oferowane- go do sprzeda¿y.

Znajomoœæ tendencji cenowych w ci¹gu roku jest dla producentów niezbêdna, poniewa¿ pozwala or- ganizowaæ produkcjê w taki sposób, aby zbyt wypa- da³ w momencie najwy¿szych cen. Potwierdzaj¹ to nastêpuj¹ce rozwa¿ania dotycz¹ce przychodów ze sprzeda¿y. Za³o¿ono, ¿e sprzeda¿:

– odbywa siê ka¿dego miesi¹ca po 100 sztuk (razem 1200),

– odbywa siê dwa razy w roku w odstêpach pó³rocznych po 600 sztuk (razem 1200),

– masa tuczników w momencie sprzeda¿y wynosi 115 kg,

– cena 1 kg ¿ywca w momencie sprzeda¿y jest równa œrednim miesiêcznym cenom z lat 1994-2003.

Rysunek 1. Œrednia, minimalna oraz maksymalna cena skupu [z³/kg]

¿ywca wieprzowego w Polsce w la- tach 1994-2003

ród³o: opracowanie w³asne na podsta- wie „Rynek miêsa”.















VW\F]H OXW\ PDU]HF NZLHFLH PDM F]HUZLHF OLSLHF VLHUSLH ZU]HVLH SDG]LHUQLN OLVWRSDG JUXG]LH

]áNJ

QDMQL V]DFHQD]ODW

UHGQLDFHQD]ODW

QDMZ\ V]DFHQD]ODW

Rysunek 2. Œredni, najni¿szy oraz najwy¿szy poziom skupu ¿ywca wieprzowego w Polsce w latach 1994-2003

ród³o: opracowanie w³asne na podsta- wie „Rynek miêsa”.













VW\F]H OXW\ PDU]HF NZLHFLH PDM F]HUZLHF OLSLHF VLHUSLH ZU]HVLH SDG]LHUQLN OLVWRSDG JUXG]LH

W\VWRQ

QLDMQL V]\VNXSZODWDFK

UHGQLVNXSZODWDFK

QDMZ\ V]\VNXSZODWDFK

Przedstawione obliczenia obrazuj¹ op³acalnoœæ sprzeda¿y tuczników w poszczególnych miesi¹cach roku i wskazuj¹ na potrzebê uwzglêdniania w decyzjach gospodarczych faktu wy- stêpowania na rynku wieprzowiny wahañ sezonowych. Dziêki znajomoœci kszta³towania siê cen rolnik mo¿e w taki sposób zaplanowaæ produkcjê, zw³aszcza w cyklu otwartym, aby osi¹- gn¹æ maksymalne przychody. Z przeprowadzonych obliczeñ wynika, ¿e najwy¿sze przychody roczne, wynosz¹ce przy podanych za³o¿eniach 474 720 z³, osi¹gnie gospodarstwo sprzedaj¹ce tuczniki dwa razy do roku, w miesi¹cach marcu i wrzeœniu. Minimalne przychody uzyska³by rolnik, gdyby sprzedawa³ tuczniki w czerwcu i grudniu. Ich wysokoœæ w tym przypadku wynio- s³aby 451 950 z³. W wariancie sprzeda¿y comiesiêcznej przychody równa³yby siê 362 530 z³.

Znajomoœæ sezonowych wahañ cen jest wa¿nym elementem kszta³tuj¹cym op³acalnoœæ produkcji. Ró¿nica miêdzy maksymalnym i minimalnym poziomem przychodów wynosi 22 770 z³. i stanowi ok. 5%. W przypadku sprzeda¿y comiesiêcznej ró¿nica nie jest tak znaczna i wynosi 12 190 z³. Maj¹c do dyspozycji okreœlone warunki ekonomiczne, techniczne i technologiczne, gospodarstwo mo¿e wybraæ okreœlony typ produkcji. Jeœli sprzeda¿ co pó³ roku uznana zosta- nie za korzystniejsz¹, to przy organizacji produkcji i zbytu powinno siê braæ pod uwagê wystê- powanie na rynku ¿ywca wieprzowego sezonowych wahañ poda¿y i cen oraz tak zaplanowaæ sprzeda¿, aby uzyskaæ mo¿liwie najlepszy wynik finansowy.

u t y b z h c a s e r k o h c y n

¿ ó r y z r p w ó k i n z c u t y

¿ a d e z r p s e z w ó d o h c y z r p a j c a l u m y S . 2 a l e b a T

c

¹ i s e i

M Œrednia y n e c/³kg] z [

]³ z [ y

¿ a d e z r p s e z y d o h c y z r P o

csi¹c e i

m dwarazywroku

wzniu c y t si ilpcu

m y t u l wsierpniu

i wmarcu u i n

œ e z r w

i wkwietniu r e i z d

Ÿ a p

i -

u k i n

u j a m wtopadzie s il

i wczerwcu u i n d u r g i ñ

e z c y t Suty Larzec Mwiecieñ Kaj Mzerwiec Cipiec Lierpieñ SWrzesieñ

k i n r e i z d

Ÿ a Pistopad Lrudzieñ G

8 1 , 3,15 3,22 3,27 3,19 3,20 3,44 3,62 3,66 3,53 33,41 5 3 , 3

0 7 5 6 36225 37030 37605 36685 36800 39560 31630 42090 40595 49215 38525 3

2 4 , 9 1 2 –

––

–– 6 3 , 7 3 2 –

––

––

–,35 7 1 2 –

––

–– 8 7 , 9 4 2 –

––

–

–– 8 1 , 2 2 2 –

––

–– 4 5 , 2 5 2 –

––

––

–,63 5 2 2 –

––

–– 7 5 , 3 4 2 –

–

––

–– 1 1 , 0 2 2 –

––

–– 9 2 , 5 3 2 –

––

––

–,80 0 2 2 –

––

–– 5 1 , 1 3 2 y

d o h c y z r

Pzesprzeda¿y 462 0 3

5 456,780 467,13 474,72 469,20 455,40 451,95 .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



i c e z r p ( u k o r h c a c

¹ i s e i m h c y n l ó g e z c z s o p w a c w y

¿ u p u k s n e c i i c

œ o k l e i w a k i m a n y D . 1 a l e b a

Ttnezlat1994-2003,styczeñ=100%) ê

c

¹ i s e i

M I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

u p u k s n e c a k i m a n y

Dynamikawielkoœciskupu

D 100

0 0

1 99

0 0 1 102

2 1 1 103

1 0 1 101

8 0 1 101

8 9 108

4 9 114

1 9 115

2 9 111

3 0 1 107

2 0 1 106

4 0 1 .

"

a s ê i m k e n y R

"

e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



Cyklicznoœæ poda¿y i cen w latach 1994-2003

Obok wahañ sezonowych wyodrêbniæ mo¿na wahania cykliczne. Cykle œwiñskie zaliczane do cykli towarowych (specjalnych) wystêpuj¹ niezale¿nie od stanu ca³ej gospodarki i w Polsce obserwowane by³y ju¿ przed II wojn¹ œwiatow¹. W okresie miêdzywo- jennym zagadnieniem tym zajmowali siê m.in. Stefan Schmidt i Stefan Mandecki, a rezultaty ich badañ zo- sta³y zawarte w pracy „Produkcja trzody w œwietle badañ koniunkturalnych” [1933].

W badanym okresie wyodrêbniæ mo¿na dwa pe³- ne i wzrostow¹ fazê wielkoœci pog³owia trzeciego cy- klu koniunkturalnego. W tym miejscu nale¿y doko- naæ porównania liczebnoœci pog³owia i liczby ubijanych sztuk. O ile w 1994 r. wielkoœci te by³y przy- bli¿one, to w 2003 r. liczba ubojów o 36%

przekracza³a liczebnoœæ pog³owia. Ozna- cza to, ¿e w 1994 r. z jednej sztuki pog³o- wia uzyskiwano 1,02 sztuk przeznaczo- nych do uboju, natomiast w 2004 r.

statystyczna sztuka pog³owia „wydawa-

³a” ju¿ 1,36 tucznika. Liczby te obrazuj¹ tendencjê panuj¹c¹ na rynku trzody chlewnej, a wiêc nastêpuje wzrost szyb- koœci tuczu i skrócenie d³ugoœci cyklu produkcyjnego. Przyspieszenie wzrostu i koniecznoœæ synchronizacji polskiego systemu statystyki rolniczej ze standar- dami Unii Europejskiej zadecydowa³y o zmianach kategorii wiekowych na wago- we przy spisach prowadzonych przez GUS. Do 1998 r. funkcjonowa³y grupy definiowane wed³ug wieku, jednak po- stêp technologiczny jaki mia³ miejsce sprawi³, ¿e utraci³y one swoj¹ aktualnoœæ i zasz³a potrzeba zast¹pienia ich grupa- mi definiowanymi na podstawie masy zwierzêcia.

Rysunek 3 przedstawia zale¿noœci za- chodz¹ce miêdzy wielkoœci¹ pog³owia a iloœci¹ ubijanych zwierz¹t. O postêpie tech- nologicznym produkcji œwiadczy fakt, i¿

pomimo zmniejszaj¹cej siê liczebnoœci po- g³owia liczba ubojów znajduje siê w tren- dzie wzrostowym. To powoduje, ¿e anali- za zjawisk koniunkturalnych na rynku trzody chlewnej okreœlana jako „cykl œwiñ-

j e n w e l h c y d o z r t e i w o

³ g o P . 3 a l e b a

T Polscekoñcu IIkwarta³uiroczny wbójwmlnszt

u a t a

L Pog³owie n l m [ztuk] s

y d o z r t j ó b U

n l m [tuk]* z

s %pog³o- a i w 4

9 9 1995 1996 1997 1998 1999 12000 1 0 0 2002 2003 2

5 , 9 10,4 28,0 118,1 2 , 9 18,5 117,1 1 , 7 18,7 18,6 1

9 , 9 12,7 23,6 21,8 23,2 24,4 22,9 22,0 23,0 25,3 2

2 0 1111

1 3 120 121 132 134 128 123 136 1 a c p il u c ñ o k w .r 8 9 9 1 d o

*ród³o:opracowaniew³asnenapodsta-

ie„Rynekmiêsa.”

w

Rysunek 3. Pog³owie trzody chlewnej w Pol- sce w koñcu II kwarta³u i roczny ubój w milio- nach sztuk

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie „Rynek miêsa”.

















         

OLF]EDXERMyZZODWDFK

SRJáRZLHWU]RG\FKOHZQHMZODWDFK

SRJáRZLHWU]RG\FKOHZQHMZODWDFKWUHQGOLQLRZ\

SRJáRZLHWU]RG\FKOHZQHMZODWDFKWUHQGOLQLRZ\

Rysunek 4. WskaŸniki wahañ cyklicznych cen i skupu ¿ywca wieprzowego wokó³ trendu

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie „Rynek miêsa”.

















         

ZVND QLNF\NOLF]Q\FKZDKD FHQ ZVND QLNF\NOLF]Q\FKZDKD VNXSX

ski” powinna byæ prowadzona w oparciu nie o stan pog³owia, ale liczbê ubojów lub wielkoœæ produkcji miêsa, które s¹ pochodn¹ zarówno liczebnoœci pog³owia, jak i postêpu technologicznego wyra¿aj¹cego siê krótszym czasem osi¹gania dojrza³oœci rzeŸnej.

W badanym okresie wyst¹pi³y dwa pe³ne cykle produkcyjne trzody oraz, pocz¹wszy od 2001 roku ma miejsce wzrostowa faza poda¿y kolejnego cyklu i towarzysz¹cy temu spadek cen.

Zarówno ceny, jak i wielkoœæ skupu znajduj¹ siê w trendzie rosn¹cym, co oznacza, ¿e w ka¿dym nastêpnym cyklu punktom zwrotnym towarzysz¹ wy¿sze wartoœci badanych kategorii. Nale¿y te¿ zwróciæ uwagê na amplitudy wahañ, które w przypadku cen s¹ du¿o wy¿sze ni¿ w przypadku wielkoœci skupu. WskaŸnik cyklicznoœci iloœci skupowanego miêsa kszta³tuje siê w granicach od 0,87 do 1,13, a w przypadku cen od 0,81 do 1,21. Dzieje siê tak ze wzglêdu na nisk¹ elastycz- noœæ cenow¹ w krótkim okresie, powoduj¹c¹, ¿e zmiany cen towarzysz¹ce zmianom poda¿y s¹ proporcjonalnie wiêksze.

Cykle w badanym okresie ró¿ni¹ siê od siebie budow¹ morfologiczn¹. Pierwszy z nich charak- teryzuje siê mniejszym wp³ywem czynnika cyklicznoœci ni¿ kolejne, zatem wp³yw tego elementu na rynek nabiera coraz wiêkszego znaczenia, pomimo polityki interwencyjnej maj¹cej ³agodziæ te wahania. Zjawisko to nale¿y obserwowaæ w przysz³oœci ze wzglêdu na zmianê otoczenia gospo- darczego. Przyst¹pienie do Unii Europejskiej i zniesienie barier celnych mo¿e siê przyczyniæ do wzrostu wymiany handlowej, a co za tym idzie ³agodzenia cyklu koniunkturalnego.

Podsumowanie

Przeprowadzone badania potwierdzaj¹ istnienie zjawiska sezonowoœci i cyklicznoœci na rynku trzody chlewnej. Obliczone miesiêczne wskaŸniki sezonowoœci wskazuj¹ na du¿¹ rozpiêtoœæ cen i wielkoœci skupu w poszczególnych miesi¹cach roku. Wywo³uje to koniecznoœæ organizacji produkcji w taki sposób, aby zbyt przypada³ w miesi¹cach, w których ceny ¿ywca s¹ najwy¿sze.

Zjawisko cyklicznoœci ma równie¿ du¿e znaczenie gospodarcze i w znacznym stopniu wp³y- wa na poziom badanych kategorii, jednak z uwagi na ró¿ne morfologie poszczególnych cykli nie da siê wyodrêbniæ wspólnych cech, na podstawie których mo¿liwa by³aby optymalizacja produkcji w d³ugim okresie.

Literatura

Cieœlak M. (Red.) 1997: Prognozowanie gospodarcze. PWN, Warszawa.

Raporty rynkowe – rynek miêsa 1994-2004: IERiG¯. ARR, Warszawa.

Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej. 2004: GUS, Warszawa.

Schmidt S., Mandecki S. 1933: Produkcja trzody w œwietle badañ koniunkturalnych. Towarzystwo Ekono- miczne, Kraków.

Stañko S. 1999: Prognozowanie w rolnictwie. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.

Summary

Studies confirm, that there are meaning seasonality and periodicity on the pig market. Seasonal ranges are large in every month. It allow to organize production, that incomes are the biggest. Periodicity has a big influence for prices and supply of pigs also.

Adres do korespondencji mgr in¿. Wojciech £êczycki Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Miêdzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGGW ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa e-mail: leczycki@alpha.sggw.waw.pl