SPECJALIZACJA A EFEKTYWNOŒÆ GOSPODARSTW UKIERUNKOWANYCH NA PRODUKCJÊ ¯YWCA

Dariusz Kusz

Uniwersytet Rzeszowski w Rzeszowie

SPECJALIZACJA A EFEKTYWNOŒÆ GOSPODARSTW UKIERUNKOWANYCH NA PRODUKCJÊ ¯YWCA

WIEPRZOWEGO

SPECIALIZATION AND EFFECTIVENESS OF THE FARMS WITH PRINCIPALLY DEAL WITH PORK PRODUCTION

S³owa kluczowe: specjalizacja gospodarstw, efektywnoœæ gospodarowania, ¿ywiec wieprzowy

Key words: specialization of the farms, effectiveness of the farms, pork production

Synopsis. Przedstawiono efektywnoœæ gospodarstw ukierunkowanych na produkcjê ¿ywca wieprzowego w zale¿noœci od stopnia specjalizacji. Z badañ wynika, ¿e pog³êbiaj¹cy siê stopieñ specjalizacji nie przyczyni³ siê istotnie do poprawy efektywnoœci gospodarowania.

Wstêp

Podstawowym celem specjalizacji gospodarstw rolniczych jest zwiêkszenie efektywnoœci gospodarowania przez racjonalne wykorzystanie posiadanych zasobów. Specjalizacja pozwala zwiêkszyæ rozmiary ga³êzi wiod¹cej i umo¿liwia ³atwiejsze opanowanie wiedzy teoretycznej i prak- tycznej w jednym kierunku. U³atwia to profesjonalne prowadzenie produkcji, ogranicza ró¿norod- noœæ parku maszynowego i budynków gospodarczych, a w konsekwencji prowadzi do ograni- czenia kosztów produkcji. Produkcja wiêkszych partii standardowego produktu i wysoka jego jakoœæ mo¿e przyczyniæ siê do uzyskania wy¿szych cen. Zwiêksza to si³ê przebicia na rynku, daje te¿ mo¿liwoœæ integracji z odbiorc¹, co umacnia pozycjê gospodarstwa na rynku. Szczególny efekt specjalizacja daje przez obni¿kê kosztów sta³ych [Okularczyk 2000, Runowski 2000].

Specjalizacja stanowi jedno z posuniêæ organizacyjnych wchodz¹cych w zakres racjonali- zacji gospodarstwa rolniczego. Nie zawsze jednak specjalizacjê mo¿na uznaæ za posuniêcie racjonalizatorskie. Czasem w¹ska specjalizacja mo¿e spowodowaæ zmniejszenie produkcji i pogorszenie wyniku finansowego. Efekty specjalizacji w du¿ej mierze zale¿¹ od rozmiarów jednostki gospodarczej, jej wyposa¿enia w œrodki produkcji, g³ównie trwa³e oraz od warunków w jakich przebiega produkcja [Manteuffel 1979].

Mimo wielu zalet specjalizacji, w obecnych warunkach jej stopieñ, jak i te¿ skala produkcji

w rolnictwie polskim s¹ doœæ niskie. Ogranicza to wprowadzanie zmian technik wytwarzania i

zastosowania nowych technologii. W nastêpstwie tego efektywnoœæ gospodarowania jest

niska [Wiatrak 2001].

G³ównym celem badañ by³o przedstawienie efektywnoœci gospodarstw ukierunkowanych na produkcjê ¿ywca wieprzowego w zale¿noœci od stopnia specjalizacji.

ród³a materia³ów i metodyka badañ

Badaniami objêto 77 gospodarstw rolniczych z terenu województwa podkarpackiego, ukie- runkowanych na produkcjê ¿ywca wieprzowego. Czasokres badañ obejmowa³ lata 1999 i 2000.

ród³ami uzyskania materia³u empirycznego by³y: raport indywidualny gospodarstwa rolnicze- go (gospodarstwa prowadzi³y rachunkowoœæ wed³ug zasad Zunifikowanego Systemu Rachun- kowoœci Gospodarstw Rolniczych) oraz informacje uzyskane od rolników w drodze wywiadów kwestionariuszowych.

Do oceny efektywnoœci badanych gospodarstw zosta³y wykorzystane wskaŸniki cz¹stko- we: wydajnoœæ i dochodowoœæ ziemi, wydajnoœæ i dochodowoœæ pracy, rentownoœæ aktywów oraz rentownoœæ kapita³u w³asnego. Produktywnoœæ badanych gospodarstw scharakteryzo- wano za pomoc¹ kategorii produkcji koñcowej brutto i netto. Przy ocenie dochodowoœci pos³u-

¿ono siê dochodem rolniczym netto oraz dochodem z tytu³u zarz¹dzania. Przy obliczaniu do- chodu z tytu³u zarz¹dzania oparto siê na za³o¿eniu, ¿e wszystkie œrodki produkcji i kapita³ stanowi¹ w³asnoœæ rolnika. W zwi¹zku z tym, przy wyliczaniu poszczególnych sk³adników kosztów, a tak¿e rachunku kategorii dochodu pominiêto odsetki od kredytów i czynsze dzier-

¿awne. Niektóre koszty uwzglêdnione w tym rachunku s¹ kosztami alternatywnymi (dotyczy to kosztów ziemi, pracy i kapita³u), zak³adaj¹cymi, ¿e poszczególne czynniki produkcji mog¹ byæ wykorzystane w inny sposób.

W zale¿noœci od udzia³u produkcji ¿ywca wieprzowego w strukturze produkcji koñcowej brutto, wyodrêbniono nastêpuj¹ce grupy gospodarstw: I – ponad 40,0 do 50,0%; II – od 50,1 do 60,0%; III – od 60,1 do 80,0%; IV – powy¿ej 80,0%. Liczba badanych gospodarstw w poszczególnych grupach w 1999 i 2000 roku kszta³towa³a siê nastêpuj¹co: I – 14 i 8, II – 16 i 13, III – 23 i 27, IV – 24 i 29. Do okreœlenia ró¿nic w efektywnoœci miêdzy poszczególnymi grupami gospodarstw wykorzystano jednoczynnikow¹ analizê wariancji. Istotnoœæ ró¿nic sprawdzano testem Duncana.

Poziom czynników produkcji w badanych gospodarstwach

Mo¿liwoœci produkcyjno-ekonomiczne gospodarstw, jak i te¿ ich efektywnoœæ w du¿ej mie- rze zale¿¹ od wyposa¿enia gospodarstw w czynniki produkcji. Podstawowym czynnikiem pro- dukcji gospodarstwa rolniczego jest ziemia, któr¹ charakteryzuje miêdzy innymi wielkoœæ i struktura u¿ytków rolnych. Jak na warunki Podkarpacia, badane gospodarstwa, cechowa³y siê stosunkowo du¿ym obszarem u¿ytków rolnych (tab. 1). W strukturze u¿ytków rolnych domi- nowa³y grunty orne, co odpowiada przyjêtemu kierunkowi produkcji. Gospodarstwa powiêk- sza³y swoj¹ powierzchniê przez dzier¿awê u¿ytków rolnych. Udzia³ u¿ytków rolnych dzier¿a- wionych kszta³towa³ siê na poziomie oko³o 30% (tab. 1).

Oprócz ziemi istotn¹ funkcjê w rolnictwie odgrywa czynnik pracy, który w procesie produk- cyjnym spe³nia aktywn¹ rolê, umo¿liwia wykorzystanie pozosta³ych czynników. W tabeli 1 przedstawiono wybrane informacje o zasobach si³y roboczej. W obydwu latach przeciêtna liczba osób pe³nosprawnych wynosi³a od 2,04 do 2,70, zaœ liczba osób pe³nozatrudnionych od 1,53 do 2,19. Badane gospodarstwa charakteryzowa³y siê znacznymi zasobami pracy w przeli- czeniu na 100 ha UR.

Istotn¹ rolê w produkcji rolniczej spe³nia kapita³, wyznaczaj¹c niejako ramy, w jakich byæ

mo¿e byæ ona prowadzona oraz decyduje o jej wynikach, organizacji, a tym samym o docho-

dach producentów rolnych [Maciejewski 2000]. W badanych gospodarstwach wartoœæ akty-

wów by³a znacznie zró¿nicowana (tab. 2). Najni¿szym poziomem aktywów charakteryzowa³y siê gospodarstwa z grupy I, zaœ najwy¿szym gospodarstwa o najwiêkszym udziale produkcji ¿yw- ca wieprzowego w strukturze produkcji koñcowej brutto.

Wa¿ne s¹ nie tylko zasoby posiadanego maj¹tku, ale tak¿e jego struktura rzeczowa. W badanych gospodarstwach w strukturze aktywów wyraŸnie przewa¿a³ maj¹tek trwa³y (tab. 2).

h c a w t s r a d o p s o g h c y n a d a b w y c a r p y d a

³ k a n i y b o s a z z a r o i m e i z y b o s a Z . 1 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Grupygospodarstworó¿nym

ij c a z il a j c e p s u i n p o t s

I II III IV

9 9 9 1 k o r ]

a h [ R U a i n h c z r e i w o

PrtukturaUR[%:]

S–gruntyorne e n o l e i z i k t y

¿ u e

³ a w rt

–sadyiplantacjewieloletnie

–dzia³u¿ytkówrolnychdzier¿awionych[%] Uiczbaosóbpe³nozartudnionychw gospodarstwie Liczbaosóbpe³nosprawnychwgospodarstwie Liczbaosóbpe³nozartudnionychna100haUR Liczbaosóbpe³nosprawnychna100haUR L

5 7 , 4 1

1 3 , 0 99,69

–,29 9 21,56

6 3 , 2,44 3 10,19 2

9 4 , 7 1

4 1 , 1 98,81

6 0 , 0,76 8 22,07

4 6 , 2,42 6 11,45 2

1 9 , 3 1

1 3 , 3 96,54

4 1 , 0,93 3 31,85

6 3 , 29,72 17,51 2

7 4 , 6 1

2 9 , 9 810,08

–,09 3 32,17

5 4 , 2,06 0 21,30 2 0

0 0 2 k o r ]

a h [ R U a i n h c z r e i w o

PrtukturaUR[%:]

S–gruntyorne e n o l e i z i k t y

¿ u e

³ a w rt

–sadyiplantacjewieloletnie

–dzia³u¿ytkówrolnychdzier¿awionych[%] Uiczbaosóbpe³nozartudnionychw gospodarstwie Liczbaosóbpe³nosprawnychwgospodarstwie Liczbaosóbpe³nozartudnionychna100haUR Liczbaosóbpe³nosprawnychna100haUR L

7 8 , 0 1

0 6 , 9 810,12

8 2 , 0,44 9 21,53

4 0 , 2,84 4 11,36 2

8 9 , 0 2

5 8 , 9 80,15 1–

8 0 , 7 31,93

0 7 , 2,74 4 10,38 2

5 8 , 4 1

9 3 , 2 97,54

–,36 9 21,79

9 2 , 25,78 10,58 2

1 9 , 6 1

2 0 , 2 97,92

6 0 , 02,11 32,19 3 5 , 2,40 1 225,11 .

e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r



h c a w t s r a d o p s o g h c y n a d a b w w ó w y t k a a r u t k u r t s z a r o æ

œ o t r a W . 2 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W G r u p y g o s p o d a r s t w o r ó ¿ n y m s t o p n i u s p e c j a il z a c ij

I II I II I V

9 9 9 1 k o r ]³

z [ a w y t k

A rt u k t u r a a k t y w ó w [ % ] S – m a j ¹ t e k rt w a ³ y

y w o t o r b o k e t

¹ j a m

–

9 2 , 4 4 4   7 8 1

1 8 , 9 7 0 , 1 9 2

9 6 , 6 2 4   9 6 2

9 3 , 2 8 1 7 , 6 1

7 9 , 2 4 6 0 0 2

1 7 , 2 8 7 , 3 0 1

3 3 , 5 7 5 9 3 3

3 4 , 0 8 9 , 5 6 1 0

0 0 2 k o r ]³

z [ a w y t k

A rt u k t u r a a k t y w ó w [ % ] S – m a j ¹ t e k rt w a ³ y

y w o t o r b o k e t

¹ j a m

–

8 8 , 8 1 2 0 3 1

4 7 , 2 8 7 , 2 6 1

2 9 , 3 9 5   6 8 2

0 3 , 6 7 3 , 7 0 2

7 3 , 8 4 5   9 5 2

3 6 , 1 8 8 , 3 7 1

3 9 , 4 9 0   7 2 3

5 3 , 8 7 1 , 6 6 2 .

e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r



Taka struktura aktywów oznacza wysoki stopieñ unieruchomienia maj¹tku trwa³ego, czyli prze- wagê „nieprodukcyjnych” œrodków trwa³ych nad wp³ywaj¹cymi w sposób bezpoœredni na produkcjê œrodkami obrotowymi. Mo¿e to prowadziæ do wzrostu kosztów sta³ych. Chocia¿ w jednostkach wytwórczych, wysoki udzia³ maj¹tku trwa³ego œwiadczyæ mo¿e o wysokim pozio- mie mechanizacji i automatyzacji.

Wp³yw stopnia specjalizacji na efektywnoœæ gospodarstw

Jednym z wa¿nych elementów dotycz¹cych oceny sprawnoœci funkcjonowania gospo- darstw rolniczych jest badanie efektywnoœci u¿ytych zasobów. Specjalizacja gospodarstwa rolniczego mo¿e przyczyniaæ siê do poprawy efektywnoœci gospodarowania. W 1999 i 2000 roku nie stwierdzono statystycznie istotnych ró¿nic w wydajnoœci i dochodowoœci ziemi miê- dzy poszczególnymi grupami gospodarstw (tab. 3).

W gospodarstwach ukierunkowanych na produkcjê ¿ywca wieprzowego, gdzie ziemia od- grywa mniejsz¹ rolê, istotniejsza z punktu ekonomicznego jest dochodowoœæ pracy. W³aœnie od dochodowoœci pracy w rolnictwie w du¿ym stopniu zale¿y ekonomiczna wydolnoœæ gospo- darstw rolniczych. Rodzina rolnika bêdzie zadowolona z prowadzenia gospodarstwa pod wa- runkiem, ¿e dochodowoœæ pracy w rolnictwie bêdzie zbli¿ona do dochodowoœci pracy w in- nych dzia³ach gospodarki narodowej [Snarski 2000]. W niniejszych badaniach rozwa¿ano zarówno ekonomiczn¹, jak i spo³eczn¹ wydajnoœæ pracy. Jak podaje Ziêtara [2000] ze spo³eczn¹ wydaj- noœci¹ pracy mamy do czynienia wówczas, gdy wielkoœæ lub wartoœæ produkcji odniesiona jest do zasobów pracy. Natomiast ekonomiczn¹ wydajnoœci¹ pracy pos³ugujemy siê wówczas, gdy wielkoœæ lub wartoœæ produkcji odniesiona jest do faktycznych nak³adów pracy. Nak³ady pracy to faktycznie zaanga¿owana praca w procesie produkcji, zaœ zasoby pracy to czynnik pracy bêd¹cy w dyspozycji. Zasoby pracy przedstawiono jako liczbê osób pe³nosprawnych, a nak³a- dy pracy jako liczbê osób pe³nozatrudnionych. Badania w³asne wykaza³y, ¿e wzrost stopnia specjalizacji nie przyczyni³ siê do znacz¹cej poprawy wydajnoœci i dochodowoœci pracy (tab.

4). Stwierdzono tylko statystycznie istotne ró¿nice w produktywnoœci pracy wyra¿onej przy pomocy produkcji koñcowej brutto w 1999 roku. Wartoœæ produkcji koñcowej brutto przypada- j¹cej na jedn¹ jednostkê pe³nosprawn¹ gospodarstw o najwy¿szym stopniu specjalizacji istot- nie statystycznie ró¿ni³a siê od wartoœci w pozosta³ych grupach (tab. 4). Uwagê zwraca fakt, ¿e ekonomiczna wydajnoœæ pracy badanych gospodarstw by³a wy¿sza o oko³o 25-26% od spo-

h c a w t s r a d o p s o g h c y n a d a b w i m e i z æ

œ o w o d o h c o d i æ

œ o n j a d y W . 3 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W G r u p y g o s p o d a r s t w o r ó ¿ n y m s t o p n i u s p e c j a il z a c ij

I II I II I V

9 9 9 1 k o r ]

R U a h /³ z [ o tt u r b a w o c ñ o k a j c k u d o r

P r o d u k c j a k o ñ c o w a n e tt o [ z /³ h a U R ] P o c h ó d r o l n i c z y n e tt o [ z /³ h a U R ] D o c h ó d z t y t u ³ u z a r z ¹ d z a n i a [ z /³ h a U R ] D

5 9 , 8 3 6 3 1 4 6 , 3 5 3 6 4 0 , 4 6 9 2 , 1 6 4 2

–

7 8 , 4 3 4 3 0 9 8 , 8 7 3 0 1 0 , 4 7 1 0 3 4 , 5 0 3

–

3 8 , 5 4 2 3 6 9 4 , 2 9 2 6 5 8 , 6 4 5 0 , 2 8 5 3

–

2 1 , 9 4 3 2 1 5 1 8 0 , 0 7

2 1 , 5 3 5 1 7 6 2 , 5 2 3

– 0

0 0 2 k o r ]

R U a h /³ z [ o tt u r b a w o c ñ o k a j c k u d o r

P r o d u k c j a k o ñ c o w a n e tt o [ z /³ h a U R ] P o c h ó d r o l n i c z y n e tt o [ z /³ h a U R ] D o c h ó d z t y t u ³ u z a r z ¹ d z a n i a [ z /³ h a U R ] D

9 0 , 7 9 5 2 2 4 7 3 , 5 1

7 6 , 1 1 4 3 0 , 4 8 9 2

–

7 3 , 8 4 4 4 7 6 4 , 6 8 3 4 1 2 , 6 8 1 3 7 1 , 8 0 2

–

3 4 , 4 9 0 4 6 3 4 , 2 6 3 5 3 9 , 8 4 1 7 5 9 , 3 8 2

–

6 0 , 1 6 4 4 1 5 4 4 0 , 4 8

9 4 , 5 1 7 1 3 6 8 , 5 3 4

– .

e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r



³ecznej wydajnoœci (mierzone produkcj¹ koñcow¹ netto). Ró¿nice s¹ konsekwencj¹ niepe³nego wykorzystania istniej¹cych zasobów pracy. Jak wynika z badañ, zasoby pracy najlepiej by³y wykorzystywane w gospodarstwach o najwy¿szym stopniu specjalizacji.

W gospodarstwach tej grupy ró¿nice miêdzy wydajnoœci¹ ekonomiczn¹ i spo³eczn¹ wyno- si³y oko³o 13-15 % w 1999 roku i 16-17% w 2000 roku. Dla rolnika, poza ocen¹ efektywnoœci ziemi i pracy, wa¿na jest te¿ rentownoœæ posiadanego maj¹tku. Rentownoœæ aktywów pozwala orzekaæ o wykorzystaniu zaanga¿owanego w dzia³alnoœæ rolnicz¹ kapita³u. Z kolei rentownoœæ

h c a w t s r a d o p s o g h c y n a d a b w y c a r p æ

œ o w o d o h c o d i æ

œ o n j a d y W . 4 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W G r u p y g o s p o d a r s t w o r ó ¿ n y m s t o p n i u s p e c j a il z a c ij

I II I II I V

9 9 9 1 k o r .t

a z o n

³ e p /³ z o tt u r b a w o c ñ o k a j c k u d o r

P r o d u k c j a k o ñ c o w a n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t P o c h ó d r o l n i c z y n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t D o c h ó d z t y t u ³ u z a r z ¹ d z a n i a z /³ p e ³ n o z a .t D r o d u k c j a k o ñ c o w a b r u tt o z /³ p e ³ n o z a .t P r o d u k c j a k o ñ c o w a n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t P o c h ó d r o l n i c z y n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t D o c h ó d z t y t u ³ u z a r z ¹ d z a n i a z /³ p e ³ n o z a .t D

4 9 , 4 5 3 5 3 2 7 5 9 0 , 6 1

9 1 , 8 9 5 5 7 3 9 1 , 0 5 1

– 2 4 9 2 9 , 5 5

^a

6 0 , 0 7 3 9 1 4 2 9 1 , 9 0

1 0 , 3 4 2 1 1

–

6 7 , 2 3 2 7 2 4 4 9 5 , 4 6 2 8 5 1 1 , 1 3 6 9 , 9 4 2 8 1

– 2 1 5 2 2 , 0 5

^a

6 9 , 3 4 2 9 1 7 0 2 2 , 8 4

3 3 , 2 2 9 3 1

–

5 7 , 8 7 0 7 2 2 0 3 1 , 3 7 2 6 5 6 5 , 0 7 3 9 , 9 3 8 7 1

– 2 1 0 9 1 , 3 2

^a

7 9 , 2 5 7 6 1 4 7 4 0 , 3 6

9 5 , 0 2 6 4 1

–

0 4 , 4 2 1 1 5 9 1 8 2 , 9 5 2 9 8 8 9 , 3 4 3 2 , 0 9 4 9 1

– 4 6 1 0 6 , 2 9

^b

7 2 , 7 7 2 5 2 8 8 7 0 , 6 9

9 9 , 6 0 8 5 1

– 0

0 0 2 k o r .t

a z o n

³ e p /³ z o tt u r b a w o c ñ o k a j c k u d o r

P r o d u k c j a k o ñ c o w a n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t P o c h ó d r o l n i c z y n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t D o c h ó d z t y t u ³ u z a r z ¹ d z a n i a z /³ p e ³ n o z a .t D r o d u k c j a k o ñ c o w a b r u tt o z /³ p e ³ n o z a .t P r o d u k c j a k o ñ c o w a n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t P o c h ó d r o l n i c z y n e tt o z /³ p e ³ n o z a .t D o c h ó d z t y t u ³ u z a r z ¹ d z a n i a z /³ p e ³ n o z a .t D

0 0 , 6 4 8 8 1 7 8 8 8 , 6 7 1 3 1 5 2 , 1 7 6 7 , 7 9 5 0 2

– 1 4 6 2 2 , 2 1 5 0 , 7 4 8 3 1 2 5 7 1 , 2 4

8 8 , 9 8 5 5 1

–

3 3 , 1 4 0 8 5 2 4 3 3 , 9 0 4 4 9 5 0 , 4 9 1 1 1 6 5 4 , 3 0

– 4 3 0 8 0 , 6 7 3 7 , 1 4 9 1 3 2 1 1 9 , 8 1 1 7 8 7 9 , 8 0

–

5 7 , 0 0 1 4 3 9 5 4 5 , 9 6 2 2 0 8 2 , 2 5 1 7 9 1 2 , 8 1 1

– 2 6 1 4 3 , 5 5 4 5 , 5 3 4 2 2 9 0 5 8 , 7 1

0 5 , 8 7 6 4 1

–

6 2 , 1 1 2 6 6 3 2 4 4 , 7 7 3 2 0 8 7 , 8 0 1 8 6 6 3 , 5 9 1

– 5 6 6 6 1 , 6 8 7 4 , 4 5 6 8 2 0 6 7 9 , 2 6 1 5 4 8 2 , 9 0 1

–

b ,

a

– œ r e d n i e o z n a c z o n e r ó ¿ n y m i l ti e r a m i r ó ¿ n i ¹ s i ê i s t o t n i e p r z y p £ 0 , 0 5 .

e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r



h c a w t s r a d o p s o g h c y n a d a b w o g e n s a

³ w u

³ a ti p a k i w ó w y t k a æ

œ o n w o t n e R . 5 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W G r u p y g o s p o d a r s t w o r ó ¿ n y m s t o p n i u ij

c a z il a j c e p s

I II I II I V

9 9 9 1 k o r ]

% [ a w y t k a / o tt e n y z c i n l o r d ó h c o

D o c h ó d z t y .t z a r z ¹ d z a n i a / a k t y w a [ % ] D o c h ó d r o l n i c z y n e tt o / k a p ti a ³ w ³ a s n y [ % ] D o c h ó d z t y .t z a r z ¹ d z a n i a / k a p ti a ³ w ³ a s n y [ % ] D

6 8 , 5 5 , 8 8 1

– 8 , 7 9 6 6 , 0 2

–

1 9 , 4 7 , 8 6 1

– 4 , 4 9 8 6 , 8 2

–

0 2 , 5 2 , 0 8 2

– 6 , 9 1 1 9 , 6 2

–

6 4 , 6 3 , 6 6 1

– 8 , 0 7 9 8 , 7 1

– 0

0 0 2 k o r ]

% [ a w y t k a / o tt e n y z c i n l o r d ó h c o

D o c h ó d z t y .t z a r z ¹ d z a n i a / a k t y w a [ % ] D o c h ó d r o l n i c z y n e tt o / k a p ti a ³ w ³ a s n y [ % ] D o c h ó d z t y .t z a r z ¹ d z a n i a / k a p ti a ³ w ³ a s n y [ % ] D

2 0 , 4 6 , 9 2 2

– 5 , 2 3 9 7 , 1 4

–

^a

0 1 , 7 4 , 9 1 1

– 8 , 0 7 5 7 , 7 1

–

^b

1 7 , 8 4 , 8 7 1

– 1 0 , 5 1 1 1 , 7 1

–

^b

0 2 , 8 6 , 3 7 1

– 9 , 6 0 0 7 , 9 1

–

^b

b ,

a

– œ r e d n i e o z n a c z o n e r ó ¿ n y m i l ti e r a m i r ó ¿ n i ¹ s i ê i s t o t n i e p r z y p £ 0 , 0 5 .

e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r



kapita³u w³asnego okreœla stopê zwrotu z kapita³u zaanga¿owanego w gospodarstwie rolnym przez jego w³aœciciela.

W badaniach w³asnych nie stwierdzono statystycznie istotnych ró¿nic w poziomie rentow- noœci aktywów i kapita³u w³asnego pomiêdzy grupami gospodarstw. Wyj¹tkiem jest dochód z tytu³u zarz¹dzania przypadaj¹cy na kapita³ w³asny, który w 2000 roku w gospodarstwach o naj- mniejszym stopniu specjalizacji wyraŸnie ró¿ni³ siê od pozosta³ych grup gospodarstw (tab. 5).

Podsumowanie

Stwierdzono, ¿e pog³êbiaj¹cy siê stopieñ specjalizacji nie przyczyni³ siê istotnie do popra- wy efektywnoœci gospodarowania. Formu³owanie wniosku, ¿e wysoki stopieñ specjalizacji nie przynosi wiêkszych korzyœci mo¿e byæ nieuzasadnionym. Czêœæ badanych gospodarstw mimo wysokiego stopnia specjalizacji charakteryzowa³o siê doœæ nisk¹ skal¹ produkcji. Mo¿e to rzutowaæ na wyniki ekonomiczne, bowiem ma³a skala produkcji ¿ywca wieprzowego nie pozwa- la na uzyskanie korzyœci wynikaj¹cych z tak zwanej ekonomiki skali. Ze wzglêdu na ma³e rozmia- ry produkcji tuczników gospodarstwa te nie spe³niaj¹ warunku du¿ej skali produkcji, co mo¿e byæ przyczyn¹ braku efektu pog³êbiaj¹cej siê specjalizacji. Przyczyn braku wyraŸnego wp³ywu stopnia specjalizacji na efektywnoœæ produkcji badanych gospodarstw mo¿na te¿ upatrywaæ w warunkach trudnego rynku, gdzie lepiej radz¹ sobie gospodarstwa o mieszanej, wielostronnej strukturze produkcji rolniczej, ³¹cz¹ce ró¿ne ga³êzie produkcji w rozmaitych kompozycjach.

Literatura

Maciejewski K. (2000): Zmiany w czynnikach wytwórczych jako Ÿród³o rozwoju rodzinnych gospodarstw rolnych. Rocz. Nauk. SERiA, t.2, z. 5, 167-171.

Manteuffel R. (1979): Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL, Warszawa.

Okularczyk S. (2000): Organizacyjne i ekonomiczne przygotowanie producentów trzody do integracji z UE. Trzoda Chlewna, nr 4, 12-15.

Runowski H. (2000): Tendencje zmian w relacjach kosztów czynników produkcji w rolnictwie i ich konse- kwencje dla organizacji gospodarstw. [W:] Praca zb. pod red. prof. dr hab. Wiatraka A.P. nt. Kierunki i mo¿liwoœci zmian w organizacji gospodarstw i przedsiêbiorstw rolniczych w procesie modernizacji obsza- rów wiejskich w Polsce. Wyd. SGGW, Warszawa, 51-72.

Snarski S. J. (2000): Ekonomiczna efektywnoœæ czynników produkcji gospodarstw rolniczych prowadz¹- cych produkcjê w zró¿nicowanych warunkach przyrodniczych, i jej znaczenia dla zrównowa¿onego roz- woju gospodarki ¿ywnoœciowej. Zesz. Nauk. SGGW, seria Ekon. i Org. Gosp. ¯yw., nr 41, 83-92.

Wiatrak A. P. (2001): Kierunki i uwarunkowania zmian organizacji gospodarstw rolniczych (wybrane aspekty). Rocz. Nauk. SERiA, t. III, z. 5, 15-19.

Ziêtara W. (2000): Ekonomiczna i spo³eczna wydajnoœæ pracy w rolnictwie i w ró¿nych typach gospodarstw rolniczych. Zesz. Nauk. SGGW, seria Ekon. i Org. Gosp. ¯yw., nr 41, 19-34.

Summary

Researchwas based on 77 farms with 111 principally deal with porkproduction. Was shown effectiveness of farms depend on degree of specialization. Based on researches was prepared proposal that the deeper degree of specialization do not influenced on improvement of effectiveness in farming.

Ades do korespondencji

dr in¿. Dariusz Kusz

Katedra Technologii Produkcji Zwierzêcej Uniwersytetu Rzeszowskiego

ul. Æwikliñskiej 2

35-601 Rzeszów

tel. (0 17) 872 16 69

e-mail: dkusz@univ.rzeszow.pl