ENTERPRICES IN 1994-2003

Justyna Franc-D¹browska

Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

EWOLUCJA KONCEPCJI FINANSOWANIA

PRZEDSIÊBIORSTW ROLNICZYCH W LATACH 1994-2003 EVOLUTION OF FINANCING CONCEPT WITHIN AGRICULTURAL

ENTERPRICES IN 1994-2003

S³owa kluczowe: kapita³ w³asny, struktura kapita³ów,, rentownoœæ kapita³ów w³asnych Key words: capital on equity, structure of capital, return on equity

Synopsis. Zaprezentowano strukturê finansowania dzia³alnoœci i tendencje zmian wœród przedsiêbiorstw rolniczych bior¹cych udzia³ w „Rankingu 300” w latach 1994-2003.

Wstêp

W latach 1999-2003 analizowano strukturê finansowania dzia³alnoœci wœród przedsiêbiorstw bior¹cych udzia³ w „Rankingu 300”, a skutkiem badañ by³o stwierdzenie, i¿ bardziej efektywnie gospodarowali dzier¿awcy, podejmuj¹c wiêksze ryzyko finansowe (finansuj¹c dzia³alnoœæ w znacznym stopniu – powy¿ej 50% wartoœci maj¹tku – œrodkami obcymi). Celem artyku³u jest prezentacja Ÿróde³ finansowania dzia³alnoœci i tendencji zmian w przedsiêbiorstwach rolni- czych uczestnicz¹cych w „Rankingu 300” na przestrzeni 10 lat (1994-2003) oraz weryfikacja wyników wczeœniejszych badañ [Franc 2003].

Charakterystyka badanej zbiorowoœci

Badan¹ grupê przedsiêbiorstw stanowi³y jednostki, które dobrowolnie wziê³y udzia³ w „Ran- kingu 300” w latach 1994-2003 (próba obejmuje równie¿ przedsiêbiorstwa, które nie zajê³y

¿adnego miejsca w „Rankingu 300”). Dane charakteryzuj¹ce badan¹ grupê przedsiêbiorstw zaprezentowano w tabeli 1. Liczba podmiotów by³a zmienna o malej¹cej tendencji i w 2003 roku wynosi³a ju¿ tylko 188 podmiotów (w 1996 r. by³o ich 430). Przedsiêbiorstwa cechowa³a œrednio w grupie stabilna powierzchnia u¿ytków rolnych (1205 ha UR). Znaczne zmiany dotyczy³y jedynie gospodarstw administrowanych, które zmniejszy³y obszar gospodarowania. Na prze- strzeni badanego okresu, we wszystkich grupach przedsiêbiorstw, zmniejszy³o siê o po³owê zatrudnienie na 100 ha UR. Najni¿szy poziom zatrudnienia cechowa³ dzier¿awy osób fizycznych (2,12 os./100 ha UR w 2003 r.), a najwy¿szy gospodarstwa administrowane. W przypadku gospodarstw administrowanych uwagê zwraca wysoki poziom zatrudnienia w 2001 r. (22,8 os./

100 ha UR), który by³ skutkiem znacznego zmniejszenia powierzchni gospodarowania bez jed-

noczesnej redukcji zatrudnienia.

Finansowanie dzia³alnoœci przedsiêbiorstw rolniczych i ich efekty ekonomiczne

Decyzja kierownictwa przedsiêbiorstw o sposobie finansowania dzia³alnoœci mo¿e zawa¿yæ na dalszym funkcjonowaniu podmiotu. Powszechnie uznaje siê, i¿ najkorzystniejsze z punktu widzenia bezpieczeñstwa finansowego podmiotu jest maksymalizowanie udzia³u œrodków w³a- snych w strukturze kapita³ów. Zasadê tê stosowa³y przez wszystkie lata gospodarstwa admini- strowane i jednoosobowe spó³ki agencji. Charakterystycznym dla badanej grupy by³ stosun- kowo niewielki udzia³ kapita³ów w³asnych wœród dzier¿awców w latach 1994-2001. Jednak lata 2002-2003 wskazuj¹ na rosn¹ce znaczenie œrodków w³asnych równie¿ wœród dzier¿awców. Po- cz¹tek lat 90-tych by³ okresem wykupu maj¹tku oko³odzier¿awnego i inwestycji w tych podmio- tach. Kierownictwo musia³o wspomagaæ dzia³alnoœæ œrodkami obcymi. W analizowanym okre- sie struktura zad³u¿enia nie ulega³a znacz¹cym zmianom. Wœród zobowi¹zañ d³ugoterminowych pocz¹tkowo dominowa³o zad³u¿enie z tytu³u wykupu maj¹tku oko³odzier¿awnego, natomiast od 1997 r. zaobserwowano rosn¹cy udzia³ kredytów d³ugoterminowych. £¹czne zad³u¿enie d³ugoterminowe oscylowa³o w granicach 10%. WyraŸna by³a równie¿ awersja gospodarstw administrowanych do ryzyka finansowego, nieod³¹cznie zwi¹zanego z kredytem.

Podobnie na stabilnym poziomie pozostawa³o œrednio w grupie zad³u¿enie krótkotermino- we (ok. 20%). Zmianom ulega³a sytuacja w poszczególnych grupach gospodarowania. Rosn¹- cy udzia³ zobowi¹zañ krótkoterminowych cechowa³ gospodarstwa administrowane, a malej¹cy wszystkie grupy dzier¿aw. Bior¹c pod uwagê stopieñ zad³u¿enia kredytami krótkoterminowymi widaæ, i¿ w przypadku jednoosobowych spó³ek agencji i gospodarstw administrowanych by³y to inne zobowi¹zania krótkoterminowe (które stanowi³y w ostatnich latach oko³o po³owy za-

i c

œ o w o r o i b z j e n a d a b a k y t s y r e t k a r a h C . 1 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Danezalata

4 9 9

1 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 y

b ó r p æ

œ o n b e z c i

Lilczbaprzesiêb].

[A F O DP DSP DSA

Jowierzchniau¿ytków Polnych[ha]

rA F O DP DSP DSA

Jrtudnieniena100 a

ZaUR[os/.100ha] hA

F O DP DSP DSA J

0 0 287

22 16 53 4

9 4 2 1145 1012 1256 1856 4 8 9 1

1 6 , 8,38 83,71 7 6 , 5,24 51,41 1

5 8 324 1 8 3 56 1 184

6 4 2 11231

3 6 842 3 1799

4 7 8 1

6 8 , 6,48 6,77 3,84 4,95 4,33 9

0 3 426 112 2 72 2 198

7 6 2 1305 1636 1 0 3 1894

8 9 8 1

4 5 , 6,38 6,79 4,07 5,64 4,56 8

0 7 302 112 6 54 96 0 1

9 9 2 1256 1611 6 4 3 1821

0 2 8 1

1 6 , 6,42 6,48 4,69 4,64 4,35 8

0 2 365

5 12 58 80 0 1

5 8 2 1308 1430 1 4 1 1951

2 7 7 1

0 2 , 6,80 5,15 3,87 3,20 4,20 8

7 9 249

4 28 67 79 7

3 7 0 1907

4 5 436 970 874 6 1

7 6 , 5,84 6,85 2,77 2,73 37,91

3 5 221

2 28 59 73 7

6 8 0 1564

9 5 490 795 867 8 1

6 2 , 5,18 0 12,39

7 , 2,51 3 76,79

5 0 2 9

7 26 36 77 5

2 4 1 1279

0 2 588 813 937 0 2

1 8 , 4,81 2 22,0

5 6 , 2 83,98

5 8 , 5

3 0 2 5

0 38 49 651 6 2 2 1301

3 1 605 966 2 1074 2

3 4 , 43,91 12,08 0 9 , 3,99 2,83 5

8 8 1 2

4 24 55 63 4

4 7 1 1698

4 4 446 2 1886

7 4 9 1

9 4 , 4,60 0 12,12

0 3 , 34,19

6 8 , 5 a w a

¿ r e i z d

– P S D , e

³ a t s o z o p y w a

¿ r e i z d

– P D ,j e n z c y z if y b o s o a w a

¿ r e i z d

– F O D , e i n a w o rt s i n i m d a

–

Apó³ekpracowników,JSA–jednoosobowespó³kiagencj.i sród³o:obilczeniaw³asnenapodstawie„Rankingu300.”

icœoworoibzjenadabwenzcimonokeytkefeiicœonla³aizdeinawosnaniF.2alebaT eineinlógezczsyWatalazenaD 4991599169917991899199910002100220023002 ]%[me³ógohcawysapwhcynsa³wwó³atipak³aizdU A

FOD PD PSD ASJ ]%[me³ógohcawysapwhcywonimretogu³dñaz¹iwoboz³aizdU A

FOD PD PSD ASJ ]%[me³ógohcawysapwhcywonimretogu³dwótyderk³aizdumyt

W A

FOD PD PSD ASJ ]%[me³ógohcawysapwhcywonimretoktórkñaz¹iwoboz³aizdU A

FOD PD PSD ASJ ]%[me³ógohcawysapwhcywonimretoktórkwótyderk³aizdumyt

W A

FOD PD PSD ASJ ]³z.syt[wówytkaæœotra

W A

FOD PD PSD ASJ

41,65 52,97 53,3 39,61 99,21 59,87 14,2 56,1 00,0 86,3 36,1 92,3

. . . 30,41 12,8 08,66 48,45 40,85 67,9

. . . 9

693 2234 0641 6932 929 0777

49,77 10,19 52,74 02,13 16,73 49,08 63,6 98,0 90,12 78,42 34,23 96,3 35,1 64,0 25,2 79,2 83,3 90,2 87,31 69,6 89,72 94,73 72,82 87,31 37,4 70,2 46,5 87,31 96,9 79,4 4564 9746 1051 2172 4311 9438

70,17 24,78 07,83 71,83 07,43 98,67 65,7 38,1 89,61 28,61 65,82 25,4 56,2 83,0 00,6 42,4 06,8 68,2 06,91 98,8 95,93 25,34 65,43 00,71 65,9 23,3 28,02 79,52 44,7

. 3275 6257 8622 7505 0871 5229

91,96 04,68 72,91 18,52 54,33 91,57 72,8 38,1 31,01 97,42 65,82 95,5 08,4 74,0 66,5 33,21 87,31 64,4 98,02 97,01 38,26 01,74 53,63 05,71 81,9 35,4 33,63 77,61 97,81 40,8 5806 8127 5692 5564 6381 1789

96,66 00,48 78,23 14,33 24,53 89,37 10,8 25,1 11,91 05,42 2,12 21,42 35,4 80,1 40,31 87,9 27,11 80,3 90,32 21,31 81,74 80,04 06,14 70,91 97,7 53,4 84,22 51,7 06,41 64,7 9616 3847 5412 1104 3972 41001

74,26 49,98 40,34 18,61 28,82 64,27 95,01 03,1 27,53 72,13 63,92 89,3 99,3 27,0 21,21 08,8 37,9 64,2 91,42 18,9 65,91 47,15 67,93 17,91 05,8 73,3 77,7 07,11 27,91 01,7 0605 7647 0092 1113 9592 7646

91,06 20,85 26,52 87,32 12,43 47,47 95,11 28,1 95,73 51,93 95,62 46,3 81,5 01,0 87,9 84,31 28,11 07,2 63,22 86,7 72,63 83,53 84,73 81,81 15,8 73,1 98,12 21,21 81,81 71,6 3795 6627 4621 1882 4892 11721

78,16 36,17 35,63 64,53 55,33 41,57 18,21 51,61 37,93 60,92 80,13 03,3 79,4 00,0 96,7 68,21 22,11 30,2 19,22 30,21 37,32 61,33 67,43 53,81 63,22 05,11 74,32 43,23 31,43 48,71 0426 4925 8641 6743 2623 76341

28,26 07,38 70,84 70,94 56,73 55,67 28,21 00,0 94,62 74,22 67,72 66,3 27,7 00,0 34,61 87,31 76,11 54,3 46,22 53,51 54,52 52,72 68,33 34,71 52,01 65,4 99,31 62,9 13,51 81,9 9537 6554 9791 5967 8823 09951

44,46 85,28 83,36 00,55 86,54 29,57 14,21 28,0 62,02 61,81 07,32 51,5 30,8 00,0 34,21 93,11 39,01 89,4 42,12 97,51 53,61 38,52 93,92 51,61 83,01 90,6 65,21 95,31 44,21 07,7 3897 7606 1141 8668 8063 19471

2ilebat.dc eineinlógezczsyWatalazenaD 4991599169917991899199910002100220023002 ]%y¿adezrpsæœonwotne R A

FOD PD PSD ASJ ]%[hcynsa³wwó³atipakæœonwotne

R A

FOD PD PSD ASJ

25,5 18,4 88,31 68,1 22,9 97,2 38,5 56,2 34,248 68,02 74,801 10,6

35,6 14,5 13,01 90,4 80,01 09,6 77,6 56,2 75,44 89,52 21,64 77,6

90,6 00,7 91,3 15,4 83,8 08,5 43,7 35,4 65,41 96,61 28,33 60,6

96,1 67,1 77,0 64,1 69,1 77,1 90,2 81,1 40,8 89,8 06,7 97,1

11,2– 35,1– 54,0 30,4– 06,2– 86,1– 16,2– 31,1– 84,1 67,31– 05,8– 47,1–

95,2– 32,0 87,0– 47,8– 39,0– 41,2– 13,3– 71,0 60,2– 72,45– 14,3– 41,2–

46,3 70,3 14,5 72,3 68,4 42,3 63,5 04,3 22,32 53,61 76,71 73,3

12,4 28,0 97,6 51,6 48,4 44,3 80,6 60,1 05,91 66,12 50,81 03,3

63,4 26,2– 95,21 98,7 40,4 76,1 48,5 79,1– 20,72 29,41 26,21 35,1

34,5 08,1– 46,21 26,6 15,6 63,3 65,6 13,2– 43,12 07,9 86,71 66,2 .”003ugniknaR„eiwatsdopanensa³wainezcilbo:o³dór

d³u¿enia krótkoterminowego) i mog¹ œwiad- czyæ o wzrastaj¹cym udziale zad³u¿enia wo- bec kontrahentów rynkowych i trudnoœciach p³atniczych.

Tezê tê mo¿e potwierdzaæ ujemna rentow- noœæ sprzeda¿y i kapita³ów w³asnych gospo- darstw administrowanych w latach 2002-2003.

Jednak œrednio dla ca³ej badanej populacji po- ziom rentownoœci sprzeda¿y od 2000 r. syste- matycznie wzrasta³, a szczególnie by³ wysoki we wszystkich grupach dzier¿aw. Podobnie wysokie wskaŸniki rentownoœci kapita³ów w³asnych œwiadcz¹ o kreacji kapita³ów w³a- snych wœród dzier¿awców (poza latami 1998- 1999) i znacznie odbiegaj¹ od wyników jed- noosobowych spó³ek agencji i gospodarstw administrowanych. Czêœciowo by³o to skut- kiem mniejszego udzia³u kapita³ów w³asnych (chocia¿ w ostatnich latach ich udzia³ wzra- sta³), a czêœciowo lepszych efektów ocenia- nych poziomem wyniku finansowego.

Podsumowanie

Efekty ekonomiczne wœród badanych podmiotów oraz struktura finansowania dzia-

³alnoœci na przestrzeni dziesiêciu lat (1994- 2003) potwierdzaj¹ wyniki wczeœniejszych badañ. Uzyskiwane przez dzier¿awców wy¿sze wskaŸniki rentownoœci œwiadcz¹ o korzyst- niejszej relacji efektów do nak³adów ni¿ wœród gospodarstw administrowanych i jednooso- bowych spó³ek agencji. Szczególnie wyraŸ- nie sytuacjê tê obrazuj¹ wysokie wskaŸniki rentownoœci sprzeda¿y.

Potwierdzi³a siê równie¿ teza (bêd¹ca przedmiotem wczeœniejszych badañ), i¿ dzier-

¿awcy gospodaruj¹cy na w³asny rachunek, podejmuj¹ wiêksze ryzyko finansowe (wiêk- szy udzia³ kredytu w finansowaniu dzia³alno-

œci) i uzyskuj¹ lepsze efekty.

Literatura

Franc J. 2003: Struktura kapita³u a procesy rozwo- jowe przedsiêbiorstw rolniczych. Wydawnictwa SGGW, Warszawa.

„Ranking 300” – baza danych wyjœciowych za lata 1994-2003.

Summary

In the study, shaping of the structure of capitals in agricultural enterprises in the years 1994-2003 and their financial situation hale Bern discussed. The group of agricultural enterprises with various legal forms, participating in “Ranking 300” has been presented..

Adres do korespondencji dr Justyna Franc-D¹browska Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa tel. (0 22) 593 42 14 e-mail: franc@alpha.sggw.waw.pl