BIBLIOTEKA
Instytutu B ałtyckiego
w Bydgoszczy Cena 1,— z ł
Najważniejsze miejscowości Śląska, Pomorza Zachodniego
i Prus Wschodnich
W yd a w n ictzuo
O ddz. P ro p a g a n d y G ł. Z a rz ą d u P o l. W ych. W. P.
N a k ła d e m
W o je w ó d z k ie g o U rz ę d u I n f o r m a c ji i P ro p a g a n d y w P o z n a n iu
N it pożycza się 4o domu
( & ® \
i « 8 I8 U C '!« |
\% _ ^¡fy
S ło w n ic z e k o b e jm u je n a jw a ż n ie js z e m ie js c o w o ś c i Ś lą s k a , P o m o rz a Z a c h o d n ie g o i P ru s W schód*
n ic h . D z ię k i b o h a te rs k ie j w a lce A r m i i C z e rw o n e j i W o js k a P o ls k ie g o z ie m ie te p o w ró c ą do M a c ie rz y . C y fr y , dotyczą ce lu d n o ś c i p o ls k ie j, o p a rte
są n a d a n y c h z p rz e d r. 1939.
P od p rz e w o d e m K r a jo w e j R a d y N a ro d o w e j i R zą du T ym czasow eg o
w b ije m y s łu p y graniczne W O D R Z E i N IS IE
Tłoczono w Drukarni W ydaw niczej w Poznaniu.
d w m AO,
Ś L Ą S K
Brzeg (B rie g ) — 41 km . o d W ro c ła w ia , nad O d rą , 30 tys.
m ieszkańców . F a b ry k i sukna i p łó tn a . Siedziba ksią
żąt z rodu Piastów do 1675 r. W p o b liż e Brzegu d o chodzą z w a rte s k u p ie n ia p o lskie . Z a c h o w a ł się zam ek ks ią ż ą t p ia s to w s k ic h .
Bytom (B e u th e n ) — 19 km . od K a to w ic , 101 tys. m ie szkańców . C e n tru m gó rnicze i p rz e m y s ło w e (k o p a ln ie węgla, żelaza i c y n k u ). Stolica książąt piastowskich od X I I I w. W m ieście 40% P olakó w . W p o w ie c ie 70%
P o la kó w .
G liw ice ( G le iw itz ) — 27 km . o d K a to w ic , 111 tys. m ie szkańców . K o p a ln ie węgla. H u ty żelazne i szklane.
P rz e m y s ł che m iczn y. W m ieście 25% P olakó w . W p o w iecie 80% P olakó w .
G łogów (G lo g a u ) — n a d średnią O d rą , 28 tys. m iesz
kańców . N a li n ii k o le jo w e j W ro c ła w — Szczecin. Z a k ła d y k a rto g ra fic z n e . S tary gród polski, p a m ię tn y d w u k ro tn ą , b o h a te rs k ą o b ron ą p rz e d N ie m c a m i w r.
1008 i 1109 (d z ie c i g ło g o w skie ). W p ie rw s z e j p o ło w ie w . X V I p o d zarządem k ró la po lskie g o Z y g m u n ta Starego. W 1655 r. w czasie „ P O T O P U “ c h ro n i się tu k r ó l Jan K a z im ie rz .
G óra św. A n n y — w zn ie sie n ie nad O d rą (385 m ). K o pa ln ie k a m ie n ia b u d u lco w e g o (b a z a lty , w a pie ń).
M iejsce zaciętych w alk polsko-niemieckich w czasie 3-go powstania górnośląskiego 1921 r.
Koźle (K o s e l) -— nad O d rą , 8000 m ieszkańców . W a ż n y p o r t w o d n y . F a b ry k i ce lu lo zy. C e n tru m n a ju ro d z a j
n ie js z e j części Śląska G órnego. O d X I I I w. siedziba książąt z rodu Piastów. W m ieście i o k o lic y 80°/o P olakó w .
Lignica (L ie g n itz ) — 65 km . o d W ro c ła w ia , 77 tys. m iesz
kań ców . F a b ry k i m aszyn, p łó tn a , sukna, c u k ro w n ie . S to lic a k s ią ż ą t p ia s to w s k ic h do r. 1675. W 1241 r.
Polacy pow strzym ali tu i zmusili do odw rotu hordy T atarów . Z a c h o w a ł się zam ek k s ią ż ą t p ia s to w s k ic h . Nisa (N e isse) — nad N is ą kła d z k ą , d o p ły w e m O d ry ,
35 tys. m ieszkańców . P rze m ysł żelazny. G ró d zało
żony przez Bolesława Krzywoustego.
Opole (O p p e ln ) — nad O d rą , 45 tys. m ieszkańców . W ę z e ł dró g lą d o w y c h (K ra k ó w — C zechy, W ro c ła w — K r a k ó w ). F a b ry k i cem entu i m aszyn. P ra s ta ry g ró d p le m ie n ia p o ls k ie g o O po lan . O d X I I I w. s to lic a p ia s to w skiego k s ię s tw a opolskieg o. W m ieście ok. 80°/o lu d ności s ta n o w ią P olacy. W X I X w. ważne centrum odradzającej się polskości. Zachow ał się zamek z czasów Piastów.
Racibórz (R a tib o r) — nad O d rą , 52 tys. m ieszkańców . P o rt na O drze. W ę z e ł dró g k o le jo w y c h . P rze m ysł żelazn y i che m iczn y, z a k ła d y e le k try c z n e . W p ro - j t k cie s k rz y ż o w a n ie k a n a łó w , łączących W is łę , D u n a j i O d rę . Stary gród plem ienia polskiego Opolan.
D a w n a s to lic a ks ią ż ą t p ia s to w s k ic h . W m ieście i o k o lic y ok. 80% P olakó w . Z achow ał się zam ek z czasów p ia s to w s k ic h .
Strzelce (S tre h litz ) — 6000 m ieszkańców . C e m en to w nie, cegielnie, w a p ie n n ik i. W p o w ie c ie 82% P olakó w . Świdnica (S c h w e id n itz ) ■— 34 tys. m ieszkańców . F a b ry k i
m aszyn, na rzę d zi ro ln ic z y c h , ra d io a p a ra tó w . U stóp legendarnej góry Soboty (c e n tru m re lig ijn e g o k u ltu p le m ie n ia po lskie g o Ślązan). S iedziba ks ią ż ą t p ia s to w s k ic h . B O L K O Ś W ID N I C K I (p o i. X I V w .) s tw o r z y ł znaczną potęgę i n ajdłu żej u trzym ał swą nie
podległość w walce z Niem cam i.
W ałb rzyc h (W a ld e n b u rg ) — u stóp S U D E T Ó W , 45 tys.
m ieszkańców . C e n tru m w ęglow ego okrę gu prze d- sudeckiego na Śląsku D o ln y m . F a b ry k a p o rcelany.
W ro cław (B reslau ) — nad O d rą , 625 tys. m ieszkańców . W ę z e ł dró g w o d n y c h (O d ra , O ław a, W id a w a ) i lą d o w y c h (P oznań— W ie d e ń , W arszaw a— Praga, Szcze
c in — K ra k ó w , W arszaw a— L ip s k ). O d średniow iecza, c e n tru m h a n d lu m ię d z y Polską i Z acho de m . P rze
m y s ł w łó k ie n n ic z y , fa b ry k i m aszyn, w agonów , b ro w a ry . O dw ieczny gród plemienia polskiego Ślązan.
D o P o ls k i na le ży o d n a jd a w n ie js z y c h czasów. W r.
1000 C h r o b ry zakład a b is k u p s tw o , zależne o d a rc y b is k u p a gn ieźnieńskiego. W w o jn a c h C h rob re go i K rz y w o u s te g o z N ie m c a m i gra w ie lk ą ro lę . W r. 1109 na „Psiem Polu“ pod W rocław iem K rz y wousty odniósł wspaniałe zwycięstwo nad Niem cami.
O d r. 1138— 1335 r. sie dzib a k s ią ż ą t z ro d u P iastów . N a js ła w n ie js i z n ic h H E N R Y K B R O D A T Y , H E N R Y K P O B O Ż N Y i H E N R Y K P R O B U S (w . X I I I ) dążą do z je d n o cze n ia d z ie ln ic P o ls k i w je d n o p a ń
stw o. W o k o lic a c h m ia sta do X I X w. w iększość lu d n o ś c i b y ła polska. K a te d ra i szereg k o ś c io łó w z czasów H E N R Y K A B R O D A T E G O i P O B O Ż N E G O .
Zab rze (H in d e n b u rg ) — 130 tys. m ieszkańców . K o p a ln ie węgla, h u ty żelazne.
Pomorze zachodnie i pogranicze
B ytów ( B iito w ) — 9000 m ieszkańców . D o P o ls k i należy do 1657 r. W o k o lic y lic z n e w sie kaszubskie.
Człuchów (S chlochau) — 15 k m o d C h o jn ic , 6 tys. m iesz
kań ców . D o Polski należy do r. 1772. W o k o lic y liczne osiedla po lskie .
D rezdenko (D rie s e n ) — nad N o te c ią , 7 tys. m ieszkańców . Żegluga rzeczna i ha nd el drzew em . Stary piastowski gród, zna ny z w a lk p o ls k o -b ra n d e n b u rs k ic h ( X I V w .) i p o ls k o -k rz y ż a c k ic h ( X V w .).
Jastrowie (J a s tró w ) — 6 tys. m ieszkańców . P rze m yśl p łó c ie n n y . H a n d e l k o ń m i. D o Polski należy do 1772 r.
M ie js c e w a lk I A r m ii W P .
Kam ień (C a m m in ) — 80 k m . o d Szczecina, 8 tys. m ie szkańców . O d le w n ia żelaza, cem e ntow nie , b ro w a ry . Siedziba biskupstwa, założonego przez księcia pol-
•skiego K azim ierza Szczecińskiego 1186 r.
Kołobrzeg (K o lb e rg ) — 34 tys. m ieszkańców , le ż y u ujś c ia P ro ś n ic y do B a łty k u . P o rt m o rs k i. W r. 1000 Bolesław C h ro b ry założył tu biskupstwo zależne od a rcy- b is k u p s tw a gnieźnieńskiego. W r. 1108 odzyskany przez Bolesława Krzywoustego.
Lębork (L a u e n b u rg ) — 80 k m od G dańska, 18 tys.
m ieszkańców . D o P o ls k i na le ży do 1657 r. W o k o lic y lic z n e w io s k i kaszubskie.
M ięd zyrzec (M e s e ritz ) — nad O b rą , 8 tys. m ieszkańców . F a b ry k i na rzę d zi ro ln ic z y c h . D o roku 1793 należy do Polski. W o k o lic y lic z n e w io s k i p o lskie .
P iła (S chn eidem u hl) — nad G łd ą , 43 tys. m ieszkańców . P rz e m y s ł lo tn ic z y , ga rba rnie , fa b r y k i sukna. D o 1793 r. na le ży do P olski. M ie js c e u ro d z e n ia w ie lk ie g o d e m o k ra ty po lskie g o S tan isła w a S T A S Z Y C A . Skwierzyna (S c h w e rin ) — nad W a rtą , 7 tys. m ieszkańców .
F a b ry k i m aszyn. C e m en to w nie. D o 1772 r. należy do Polski. W o k o lic y lic z n e w io s k i po lskie .
Szczecin (S te ttin ) — u u jś c ia O d ry , 271 tys. m ieszkańców . Jeden z n a jw ię k s z y c h p o rtó w na B a łty k u . S tocznie o k rę to w e . F a b ry k i m aszyn, c h e m ik a lii, p a piernie, ce
m e n to w n ie , c u k ro w n ie , tk a ln ie . W o k o lic y p rz e m y s ł z b ro je n io w y . Z a Chrobrego i Krzywoustego p rz y łączony do Polski. D o X V I I w. stolica książąt szcze
cińskich z pomorskiego rodu W arcisława.
Świebodzin (S chw iebus) — 15 km . od Z b ą szyn ia , 9 tys.
m ieszkańców . N a l i n ii Poznań— B e rlin . P rze m yśl m e ta lu rg ic z n y i p łó c ie n n y . K o p a ln ie w ęgla b ru n a t
nego. W czasach piastowskich stolica ziem i świebo- dzińskiej, należącej do W ielkopolski.
W alcz (D e u ts c h K ro n e ) — 9 tys. m ieszkańców . F a b ry k i na rzęd zi ro ln ic z y c h , ta rta k i. D o Polski należał do
1772 r. M iejsce w alk I A rm ii W P w lu ty m 1945 r.
W o llin — 5 tys. m ieszkańców . S iedziba b is k u p s tw a , za
łożonego prze z B olesław a K rz y w o u s te g o .
Z ło tó w (F ia tó w ) — 6 tys. m ieszkańców . D o 1772 r. należy do Polski. M iejsce w alk I A rm ii W P .
P R U S Y W S C H O D N I E
Braniewo (B rau nsb erg) — 15 tys. m ieszkańców . Dawna stolica polskiej W a rm ii. T u d z ia ła ł w ie lk i p a trio ta p o ls k i S ta n is ła w H O Z J U S Z , b is k u p w a rm iń s k i w X V I w. R e z y d e n c ja sław nego pisarza Ignacego K R A S IC K IE G O (2. po i. X V I I I w .). D o P o ls k i na le ży od 1466 do 1772 r. (d o pierw szego ro z b io ru P o ls k i). Z a cho w a ło się L ic e u m założone przez H O Z J U S Z A . Elbląg (E lb in g ) — riad B a łty k ie m , 72 tys. m ieszkańców .
P o rt m o rs k i. S tocznia dla b u d o w y to rp e d o w c ó w . F a b ry k i lo k o m o ty w i m aszyn. Z naczne c e n tru m h a nd lu. W p o b liż u E lb lą ga z g in ą ł Św. W O J C IE C H , a p o s to ł p rz y s ła n y prze z k ró la B olesław a C h rob re go . D o 1772 należy do Polski.
From bork (F ra u e n b u rg ) — nad zalew em w iś la n y m , 3 tys.
m ieszkańców . M a ły p o rt. T u ta j pracował i zm arł w ie lk i astronom polski M ik o ła j Kopernik. N a le ż y
Gdańsk (D a n z ig ) —• N a jw ię k s zy i najstarszy port pois; ' v u jścia W is ły , 263 tys. m ieszkańców . S tocznia o k rę tow a , p rz e m y s ł żelazny, c u k ro w n ie , go rze ln ie ( w ó d k i gdańskie). E le w a to ry i spichrze zbożow e. C e n tru m h a n d lu zbożem i drzew em . O d M ie szka 1 do 1308 r.
i od 1466 do 1793 r. na le ży do P olski. W 1308 r. rzeź lu d n o ś c i p o ls k ie j, do kon an a prze z K rz y ż a k ó w . O d 1918— 1939 W o ln e M ia s to , w k tó r y m P olska m ia ła zag w a ra n to w a n y c h szereg pra w . W c e n tru m m ia sta bogate z a k y tk i z czasów należenia G dańska do P olski.
G runw ald — miejsce znakomitego zwycięstwa Polski i zjednoczonych Słowian nad K rzyżakam i 15. V I I . 1410 r.
K w id zy ń (M a rie n w e rd e r) — nad N ogatem , 16 tys. m ie szkańców . F a b ry k i m aszyn, o c tu i m ydła. D o ’ ki na le ży do 1772. Pam iętny z m anifestacyj narodowych w okresie plebiscytu 1920 r. W o k o lic y liczn e i z w a rte osied la po lskie .
M alborg (M a rie n b u rg ) — n a d N o g a te m , 51 km . o d G d a ń ska, 25 tys. m ieszkańców . H a n d e l k o ń m i, drzew em i zbożem . Od 1457 do 1772 siedziba kasztelanów i starostów polskich, s to lic a w o je w ó d z tw a m a ib o r- skiego. W o k o lic y liczne i z w a rte osiedla po lskie . O lsztyn (A lle n s te in ) — 43 tys. m ieszkańców . W czasie
p le b is c y tu w 1920 r. ośrodek narodowego ruchu pol
skiego na W a rm ii. W o k o lic y 60% P olakó w . O s tró d (O s te ro d e ) — 16 tys. m ieszkańców . H a n d e l zb o
żem i drzew em . W o k o lic y z w a rte osiedla M a z u ró w p o ls k ic h .
S zczytno (O rte ls b u rg ) — 12 tys. m ieszkańców . F a b ry k i m aszyn. SkuDia n a ro d o w y n o ls k i ruch w śró d M azu
ró w . W ( _______
k ii--- - ---.__ i__ ,_ _ _ _ _ _ _ _ _ _
T rzciana — Koniecpo
