irct* C ttitu v s- nttir ^et)ö'ikfnm gst«i‘l)rtltnt(|c; jutr tu t t>es ijim M ö , trfv lltvlu'ljrsm ittvi imtr tio; lurntcijmlidjlUut Ih ttm fM e jw ig e int ©voliljevjiigtljuuif f i n t kn u unt» t»cn tvcftlid)en f i teilen fönU ju'no mnl)fcitti tun* Jlaljve 1 8 5 4 , 1 8 5 5 , 1 8 5 6 nntr
tljcilutcile nttd) 1 8 5 7 .
iMmlimicr |im h e f|= u. flcmerOcfiainmcr.
- f t n t f i t i t ,
f v u d t trcc ti)ptrgrflf!fdjeu f iu f ta lt tres „C zas“ . 1 8 6 1
■
', 3 ' 11; A '. i S
AjS^ ■ ^i’>: :-;
S § l : f Z i |
■•• ■ . • V- A • . 'S . ' .. •: ■• • : . .•!.'• - ' - ■ -i •, -. :■■■-■ i 'H
' '.fZ \
. ł , h
« * ■
;
1 1
., (.‘As F - l i f S ® S S s
i
< S t § t f w s s s s g
(ünHürß- und ^erölhernngßnerhälini|||^ ändern de«
gandeh, &i[ ßerhehramWel nnd i q :nineW kh)kn
^ndnßrie%me%^ im #ro|"%hfr%ojgihum4 $rahan nnd den meßühen $rei|en Halmen» mährend deq ^ahrg ł%54,
), 4856 %nd iW mei|Ą müh iBB7,
SSerfapt eo n ber
M p a f a u e #
f ) a t t b e & i m b ^ e t v e r b e f a m m e r ,
t o l l t S ,
---
M y ß f «I *6
,
J Iru tk b rr ti)pograftfd)cn J lttß a lt ües ^ C m “ .
1861,
, ■■ • r' ■r
6 H 0 3 ł > < ł i -
:St W * .
k. k.
91at|bem bie gefertigte Kammer baö oon it)r oerfaßte SÖerf unter bem Ź tte l: „ D a f e i n j u r © t a t i f t i f b e 8
© r o ß t ; e r ^ o g f l ) u m g P r a t a u u n b b e r w e f t lic f y e n G r e i f e © a l i j i e n s . a u $ b e n S a u r e n 1 8 5 4 / 1 8 5 5 / 1 8 5 6 u n b 1 8 5 7 , j u m S t e i l e a n d ) o u 9 fp ä te = rer S ß e r i c b e " (Sinem fm ^ en 1 1 Sftinifterium oor ^ ur«
;em ooqulegen ftdj beef)rt bat, fo glaubt fie nun gur B e r - öüllftänbtgung ißrer A ufgabe bie gegenwärtige ©cfjrtft, Welche tbeiltoeife ben erläuternben D eft ju jenem SBerfe enthält/ |)od)bemfelben unterbreiten ju muffen:
D i e Urfacpe be0 öerfpäteten @rfi$einen0 berfelben, ift in bem geringen D otationSfonbe ber Kam m er/ m e lie r bie Veröffentlichung gmeier D rucffdm ften im Saufe eine# unb
l*
IV
bereiften 3 al)reg ttid)t geftattet, ferner in ber in ( M ie te n p n t a l erfdim erten äperbeifcljaffung beg gur S lugftattung et=
neg beriet äSerfeg nothm enbigen ftatiftifcßen SJtaterialg )u fucften.
Z ie fe o^ne Berfcßnlben ber K am m er eingetretene Sßer=
fpätnng/ ^atte tnbeffen ihren Bortljeil in bent Umjtanbe:
baß eg ber Kam m er ermöglicht murbet von ben bereitg nacß erfolgter Z rucflegung ber fd^on ermähnten © f a t i f t i - fch en t a f e l n veröffentlichten ©rgebniffen ber Bolfg=
jählung im 3 a h r e 1 8 5 7 in gegenmärtiger ©cßrift @e*
brauch p machen.
M anche 3nbu(lrie^m eige/ mie 0 . baß SDtühlenge' merbe unb big Seinm anbinbuftrie hoben in biefem B erichte befjtwlb u n erö rtert bleiben m uffen: metl ;u r © n fa m m lu ttg ber betreffenben |tati(tiföhen Z a te U / megen ber % ugbehnung beg ^am m erb ejirfeg eine geraum e S e it erforberlicf) gemefen m äre, bie K am m er aber tein bruchftuctmeifeg iD perat oer«
öffentlichen mochte.
3 ß ie bei ber B erfaffu n g ber fcßon bezogenen f t a t i f t ü f ^ e n Z a f e in m ürbe auch ^ bem ben E in g a n g &u oor*
liegenbem SBerfe bilbenben g e r i c h t l i c h e n % ü ä b l i t t e au f bie % bm ittlung beg fehr m ithtigen ^ ru n b e n tla ß u n g g = gefchäfteg e i n f c h l i e ß l i c h b e g 3 u h ^ ^ 1 8 5 8 h % ( ^ fen. # gefchah bieß aug bem # r u n b e / metl belanntlich B eh u fg gehöriger 9luffa|fung beg g o rtg a n g e g eineg ®e=
fdhäftg^meigeg / eine bie ganje Z h ätigfeitgperio be begfelben um faffenbe Sufam m enjteH ung feiner d rg eb n iffe unum gäng«
ließ nöthig ift.
V
© in #)of)e§ t t $ M f i e r i u m tocÖe bafyet bon ber gegenwärtigen te e in a n b e r fe k tm g ber gefertigten Kammer geneigtenft ©infid;t nehmen*
^ r n l n n im D ecem bet 1 8 6 0 ,
P i e i ) n n t i f W - u n i» S e w r b f k f l i m t w ,
.
.
' / '! /T C '- T:' :r X .
■ : '
- i ' » ' ; - , ' ' *
.
r n t m m m t v m u m m .
2)ie äSerßältniffe ber S a ß re 1 8 5 4 bib ] 8 5 7 , traben frdß fü r bcn G rcbit, un b b m bavon abh än g ig en faufm ännifdßen un b inbujirietlen S3erfeßr n u r ju m S a ttle etreab beffer, alb bie ber vergangenen S a ß re gejtattet
3Die bam aiige (S elbarnm tb in biefent $ß eite beb £anbeb, m a r in Solge ber im S a ß re 1 8 4 8 überw ürzten A ufh ebu ng ber gtob otß unb beb ungerechtfertigt lange anbatsernben A ubbleibenb ber Inefür verheißenen G n tfcß äb ig u n g , nießt m inb er in golge m eßrfäßriger M iß ern te, m oburtß bebeutenbe G ap ita lien zum Att=
tau fe von (betreibe au b bem Ä am m erbezirfe gingen, fo groß:
baß m a n fa n n fagen alle @cßidßten ber äkvM Eerttng nießt asv anberb alb von ber .fpanb in bcn SJlunb zu leben gezm ungen m aren.
U nter folcßen U m ftänben m äre bie A u fb rin g u n g beb im S a ß rc 1 8 5 4 fü r ben äbam m erbezirf in bem übertrieben ßoßen
2
S e tra g e o on 8 ,0 0 0 ,0 0 0 © ulben aubgefchriebenen k a t i o n a ta n : (ehenantheilb fd;w ierig ja unm öglich getoefen, w enn nicht bie S ta a ts v e r w a ltu n g gleichzeitig bie S e th e ilig u n g b a ta n w enig : ftenb ben ehem aligen 2)o m in ic a l:@ u t8beftj3e m burd) S lubbezahlung beb zehnfachen U rbarialvorfchuffeb erm öglicht hätte.
% ro^ biefer S o r fe h n tn g m aren aber jene 8 iD M ionen © u l:
ben ber S e v o lfe ru n g beb ółam m erbezirfeS eine unerfchwingliche Saft, unb to n n ten ungeachtet beb bei biefem Stnlajfe an ben % ag gelegten, obw ohl grbßtentheilb zu w eit gelfenben (SiferS ber ab : m iniftrativen O rg a n e , nie in ihrem vollen S e tra g e aufgebracht w erben.
© e h r, fbrberlitf) erw ies jtch fü r ben © elbvetfeht bie h ierau f erfolgte g tü ffig m aä;itn g beb © ru n b e n tla ftu n g b c a p ita lß , woburch in ben f a h r e n 1 8 5 4 big 1 8 5 8 (mit (Sinfchluß bet rüctjtänbigen S tenten) 3 3 ,2 1 7 .1 8 7 © ulben S o n v . SJi^e theilb in S a a ie m , g rö ß te n te ils aber in O b lig atio n en in U m lau f gelan g ten . O iefe (S apitalien bienten entwebcr zur A b tra g u n g ber a u f ben entw er:
theten ß a n b g ü te rn von früher her haftenben © ^ u lb e n , ober zur Q lm eliorirung ber SB irthfchaften, welche beiben Stubwege zur S e : lebung beb (SrebitwefenS, fomie zur ^ e b u n g beb ß an bebcultur nicht w enig beitrugen.
(Sin © efthäftbleben anberer # t entwicfelte fiel) im K am m e r:
bejirfe in go lg e ber, w äh ten b ber S a h re 1 8 5 4 bib 1 8 5 6 fta tt:
gehabten (Sreigniffe beb orientatif<hen Jtriegeb. O urct; bie S l o : tabe ber ruffifchen ^ ä f e n näm lich, m ürbe ber a u s w ä rtig e h a u bei SRußlanbb vom SJteere abgew enbet, un b nach bem (Sonti:
n e n te , fom it in burchaub neue S a h n e n gebräng t, ^ ieb u rch gcfchal) e§, baß ein großer % heil bet folchergeftalt über bie con:
tin en taten © ran zen S tu ß tan b b a u b : ober eingeführten S ö a aren a u f bem SBege über K r a k a u ober S z c z a k o w a , tl)eilmeife auch über B ia ła ober T a r n ó w an feinen S e ftim m u n g b o rt gelangte, w ab bem © pebitionbgefd;äfte in allen jenen O rte n ben S p o r n
3 p t r © ntw icflung einer nie geahnten $ i)d tig fe it g a b , welche in : beffen nact) beenbigtem K riege im S a b re 1 8 5 6 ber frü h e m @e:
fchäftblofigteit batb roieber %)laß machen m ußte.
(Sine w eitere go tg e ber g e b a u te n Ä riegbereigniffe, w a r bie w ät)rcnb jener S a h re fiattgehab te S ln b ä u fu n g non S&aippen in
© a lip e n ttnb bie baburd) oerurfachte % §enernng aller (Sonfunt;
tibilien, welche nod) burd) bab V e rb o t ber © etreib eauöfuhr aub S tußlanb nn b fP oten, b a n n burch bie im Ä am m erb ep rfe t)err:
fd)enbc Ä arto ffelfäu le , fowie einen m eh rjährigen W ißw achb beb
© etreibeb oerm ehrt w ürbe.
(Durch btefe N e u e r u n g w ürbe bie 3 u fu t)r (dm m tlidjer @e:
treib eg attu n g en nn b felbft beb ÜJtaib au b U n g a rn notl)W enbig, nn b 3w a r fow ol)l fü r ben ^M afpebarf wie fü r bie ärarifd)en
# i l i t ä r : # a g a p n e .
(Der baburd) tl)ei(weife angeregte © elboerfehr im K a m m e r:
beprfe w a r burd) bie SKuffteüung beb $3anfft(ia(eb biefetbft nn b ben b e g in n beb 0om barbgefd)dfte0 feitenb bebfelben im ÖHonate Svtü 1 8 5 4 atterbingb einigerm aßen gehoben, inbem bie feitber non biefer S tn jtalt getrifteten t8orfd)üffe a u f ® taatbf)af)iere n n b p m a l © ru n b en tlafh m g b o b lig atio n en alljährlich im SDurc^fc^nitte un g efäh r eine halbe M illio n © ulben b etru g en , w ab Ingeftch tb ber wie gejagt fm rp d a n b e obw altenbvn © etb arm n tt) nid)t gering angefchfagen w erben fan n .
(Stw ab belebt w ürbe auch ber © elboerfeljr beb Ä ra la u e r
^ la ^ e b inbbefonbere in Solge ber A u fn ah m e beb © bcom hte:
gefdäfteb feitenb ber g eb au ten S lnftait im SRonate S ä n n e r 1 8 5 6 , w oburd) feither oon berfeiben gegen eine halbe M illio n
© ulben jährlich a u f t)iefrge SBechfel in U m lau f gcfejd w ürb en.
%lb nicht unwefentlich a u f bie S tranbp ortoerh ältniffe ein:
w itfen b etwicb fxc£> bie im SBinter beb S a h re b 1 8 5 6 erfolgte
© rbffnung pueter ©ifenbat)nftrecten im Ä am m e rb ep rle: näm lich ber 91 nfd )tu |b ah n poifd>cn ber Ä aifer: $ e tb in a n b b :9 1 o tb b ah n oon
2*
4
D z ie d z itz au b im i i ©cßleflen bib ju ber Ä ta fa w D b e tfc ß le : jtfcßen © fe n b a ß n bet T r z e b in ia im © ro ß ß erzo g tß u m K r a k a u ; ferner ber öftlicßen © taatö eifen b aß n in ber S t i f t u n g non K r a k a u nacß D ę b ic a .
greiließ gingen burd; bie © Ö ffn u n g ber (entern B aßnjtretfe bie B o rtß eile , weleße K r a k a u alb d d b o n c h e beb n>efteurof>ar=
fbßen © fenb aßn fßß em b un b alb llm la b ep laß aller nacß bem D ften üerfenbeten S ß a arcn bibßer genoß, (m elden B o rtß etlen bie bam alig e g ro ß artig e © ntw icflung beb ßiefigen © pebitionbßanbelö jugefcßrieben merben m u ß ) ö e tlo re n ; allein b a fü r tr a t K r a k a u in u n m ittelb are $ e rb in b u n g m it © a iip e n , b a n n ben meßließen un b füblicßen g)rooin&en beb 9teid;eb, enblicß m it .Söien, mobureß a u f bent ßiefigm %)laße öetfeßtebene neue ^ a n b e lb q u e ö e n erfcßlob;
fen m ü rb e n , bereu w eitere B ett Ü bung unb A ubb cß n u n g jeboeß bet ß u tu n f t au fg efp art bleiben m u ß , unb beßßalb nießt in ben SBeteicß biefer © tß rift gekört.
A lb nießt m inber benfw ürbig unb m irßtig fü r bie S ß o ß ü fa ß rt beb ßanbeb erfeßeint bie im 3 aß re 1 8 5 6 m it bent u rfp rü n g : ließen A n lag b cap itale p r. 4 0 ,0 0 0 .0 0 0 © ulben erfolgte © rü n b u n g ber galijifeßen © a rl- ßu b m ig s = © fenbaßngefeüfcßaft. £>tefige ober w enigftenb bem ^ am m erbe)irk e angeßörenbe G a p ita lien , betßei=
ligten fieß in nießt unbebeutenbem A taße a n ber © rü n b u n g ber=
felben, unb zu m al ber ßiefige ^ a n b e lß a n b a n ber © ubferiptiou ju r A u fb rin g u n g beb (S apitatb.
S ßenn aueß nießt &u läu g n en iß, baß maneße ju m B effetn füßrenbe © cßritte gefeßaßen, fo kann boeß ber % ßatfaeße n itß t W tbetfptocßen w erben: baß fieß im A llgem einen bie B evölkerung beb «Rammetbe&ttkö gegenüber einer bem erkbaren S nbifferen; fei:
tenb ber © ta a tb o e rw a ltu n g b o rg a n e befanb. © elbft feßt wießtige SSeßifel ber ßanbebm o ßlfaßrt, wie bie B a n ffilia k S e iß a n fta lt, b ann bie A nlegung ber öftlicßen © ta a tö e if e n b a ß n , ß a tte bab ßanb lebig:
ließ bem zufälligen ßufam m entreffen bet A egtm m göintereffeu m it
5 ben oom Sanbe gehegten SBünfcben p oerb anfen ; benn bte Söal)rf)eit l;erau§gefagt, ol>ne ba§ 9tnlet;en Dom 3 a l)re 1 8 5 4 un b otme bte gletd^etttge S tru ppenco ncentrirun g n>äl)renb be§
orientalifä)en Ä ttegeS tn © a l t p n , t>ätten w ir öieH ei^t nocp 518 p r © titnbe eines u n b beS an bern S n ftitu tS entbefyrelt m üffen.
SßaS bte fonjłtgen 2ßat>rnel)tnttngen über ben S u fla n b ber SanbeS cultur, bte Gage bet 33eoblferung, ben $ a n b e l un b Ü jtx U metfe a ttc | bie S n b u jlrie tut Ä a m m e rb e p fe anbetrifft, fo erfc^ei=
neu biefetben nebft ben Don ber Ä ra fa ite r ^ a n b e lb m e lt b e p g M ; tl)rer befonberen Slnliegen gehegten SGünfcpen tn ben nati)jM )en:
ben um faffenben E r tiM n auSetnanbergefe^t.
6
.
# 8 ! % rrfc/' dh^fk-G S
c r .'d f H ; : (Tria
■ .■ .
.:% ;:w,i W . # R . ^ n h s d n r n ^
i; r o r .^ ir d ^id ecdC .'
^ " ' " - . % -, " I
= b # :^ vi .'7!; r.'::':. d :':v ' Q:( .
^• ■‘T ffffeon ih ö i ' m ę . ' r # 5 # ;r " \ ' L m cii : ■ ■
- - r m , , m \ ' •
.
■
■
-
u « ! » p i i b e i i .
55er B e jir f ber ^ r a f a u e r .fpanbelB: uttb © em erbefam m er u m faß t fene Sanbjtrede, roelcße $mifcßen bem 3 6 ° 3 7 ' unb bem 4 0 ° 2 8 ' öftlicßer Sänge (bem W e ttb ia n Von F e r r o folgenb);
b a n n jm tftßen bem 4 9 ° 1 0 ' 4 2 " un b bem 5 0 ° 4 7 ' 3 0 " nßrb=
ließet B re ite gelegen ift.
($9 b e trä g t bem nad) feine größte S än g e, vom roeftltcßen
© attn te her © em einben S o ll reßpectibe K a m e s z n ic a im SBabo:
micer G reife, bi9 &um öjtticßen dtanbe bet © em einbe J a s t r z ę b ie c im tü je ^ o m e r G reife gerechnet, faft f ecßB u n b f ü n f z i g geo=
grafifeße W eilen; ßingegen feine größte B re ite , vom füblid;jten f ü n f t e ber © em einbe B r z e g i im © anbecet G reife, b is ju m nörblicßften © a u n te ber © em einbe C h w a lo w ic e im % eß& om et G reife, u n g efaß t v i e r u n b & m a n & i g geografifdße W eiten.
SDie © räng en beb Ä am m erbejirfeB fallen genau m it benen beb .tr a f a u e r 9tegierungBgebiete§ p fa n tm e n un b finb im B efo n : bem folgenbe*. gegen SSßeften bet % rof)ßauer Jbam m erbejirf unb baB fßniglicß preußifeße © cßlejlen; gegen k o rb e n baB ruffifdße
10
-ftönigretcb $ o le n , im SSefonbern bie © ou bernem en tä R a d o m tm b L u b lin ; gegen £>ften ber Sem berger Ä am m evbe^irf; fcpefslief) gegen © ü b en ber Äafcfyauer unb T re ; b u rger Ä am m e tb e jirf.
Ü b rig en s beftefyt baS Ä ra fa u e r E egierungS gebiet u n b m it ifyrn ;n g le i^ ber biebfettige jtüm m erbe& irf au § bem © ro ^ e r* o g = tl)um e (p g te id ) G reife) K r a k a u , u n b ben fed?S ju m Ä ro n la n b c
© ali^ien gehörigen G reifen W a d o w ic e , B o c h n ia , S a n d e c , T a r n ó w , J a s ł o unb R z e s z ó w , jufam m en a u § fi e b e n freibbeljbrs b li^ e n T e rrito rie n m it acfyt un b fed)Ü9 (6 8 ) P o litik e n , reSpec;
tibe fteucrdm tlicben SSejirfen.
E n ifla c fe n m a ; e n th ä lt biefer Ä am m e rb ejirf la u t jüngfter S a ta f t r a l ; © erm effung 4 0 0 6 2 3 2 bfterreidnfcf>e D W eilen ober 4 ,0 0 6 .2 3 5 nieberbftcrreicfńfdje □ 3 o d ) 5 8 7 D K lafter, w o ru m ter m it % ü d # t a u f bie © u ltu rb g a ttu n g begriffen fm b:
E d e r . . . . 1 ,8 7 8 .5 5 4 O 3o(% 394 n °
SBiefen 3 1 2 .7 8 3 ,, n 1 0 0 7 „
© A rten 2 5 .0 9 0 „ f f 1 7 4 „
^ u tw e ib e n 4 5 3 .5 4 8 ,, f f 1 0 4 1 „
^ocfjroalb 9 0 9 .0 4 1 „ f f 1 1 1 3 „
9lieberm alb . . 9 1 .7 7 9 „ f f 3 4 0 „ Trifcf>ader . 1 0 6 .2 2 6 ,, f f 1 9 4 „ E d e r m it D b ftb ä u m e n . 3 9 „ f f 3 1 1 „ Sßiefen m it £>oljnui$en . 3 .7 2 7 „ f f 1 2 6 4 „
^ u tm e ib e n m it ^ o ^ n u ß e n 2 3 .0 8 8 „ f f 1 3 5 6 „
iB au area 1 6 .7 4 1 „ f f 1 2 2 6 „
ttn p ro b u cü o e f5ldcf>en 1 8 6 ,6 1 4 „ f f 1 6 7 „ B ufam m en m. o. 4 , 0 0 6 , 2 3 5 , , f f 5 8 7 „ 3 m SSert)ältniffe )u m © efam m tbeftanbe beb $läd;enm affeS ber einzelnen Greife b ereg n et, ergibt ftd) bereu effectiber © onberbe;
ftanb a n ben nerfdfiebenen © u ltu rS g attu n g en in fPercenten ber
£)berf(äd)e w ie fo lg t:
11
W e tf e t *):
im T a r n o w e r Greife (circa) 5 6 % i / J a s l o e r ,, 77 5 3 „
77 B o c h n ie r ,, 77 5 3 „
7 7 K r a k a u e r „ 77 4 9 „
77 B z e s z o w e r „ 7 7 4 6 „
77 S a n d e c e r „ 77 4 2 ,,
77 W a d o w ic e r „ 77 3 2 „
S B S i e f e t i * * ) :
im B o c h n ie r Greife (circa) w % n B z e s z o w e r „ 77 1 0 „
77 K r a k a u e r „ 77 9 „
", J a s l o e r „ 77 8 „
77 T a r n o w e r , , 77 8 „
77 S a n d e c e r „ 7 7 7 - „ 7 7 W a d o w ic e r „ 77 5 ,,
f n t i t u r i b e t t * * * ) ;
im S a n d e c e r Greife (circa) 1 5 %
77 W a d o w ic e r „ 77 1 4 „
77 J a s l o e r „ 77 1 0 „
77 K r a k a u e r „ 7 7 1 0 „
7 7 B o c h n ie r „ 7 7 9 „
77 T a r n o w e r „ 7 7 9 „
77 B z e s z o w e r „ 77 8 „
*) audj bie $rifd)dcfer itttb bie 3Iecfer m it O b fM itm e n g e jd ljt murbett,
**) 9Jtit (äinredjnung ber © arten ur b ber Sötefen m it .fto(jttu&em
***) <Sam m t ben ^ u troeib en m it ^ot&nu&em
2
-4
12
tm
•t
n
pp
p p
p p
p p
tm
pp
pp pp pp pp pp
# * < # = w # * W t u h t t W a l h i R z e s z o w e r Greife (c irc a ) 2 8 % S a n d e c e r „ „
W a d o w ic e r K r a k a u e r B o c h n ie r J a s l o e r T a r n o w e r
2 8 27 2 4 22 21 19
R z e s z o w e r Greife (circa) S a n d e c e r
B o c h n ie r K r a k a u e r T a r n o w e r W a d o w ic e r J a s l o e r
P P P P P P P P
5 % 5 „ 4 ,, 4 „ 4 //
4 pp
3 „ *)
© einer Sobenbefc()affen^eit nad) ^erfaßt bab © ebiet be§
Ä am m erbcjirfeB in b r e t bon SBeftcn nac(> £)ften parallel [aufcnbe © rbgütel, bereu dim atifebe un b Monomtfdpe @igentl;üm=
licfdciten enge m it ber D tatu r un b Sage be0 33oben8 o erfnupft (tub.
3)er nbrblicbfte © ü rte l, m eld en m ir bie 9tegion I . nennen, ift gröfitentf)eifö eben unb m irb o on © üb en l;er bu rd; eine oont
' ) 3 m @an<$en m ißt ber Rzeszower &rei9 80*0576 öfter. □ Sßetlen;
Sandecer Wadowicer Tarnower Jasloer Bochnier Krakauer
6 9 3 0 0 8 67*0997 6 6 6 6 5 3 54*5751 41*5910 21 3337 2 )er .drafcuter Äammerbejirf überbauet m. o. 400*6232
P P P P P P P P
13 (S in trittbßun fte ber 3Betd;feI au b £)ejterreic|tfc|> = © R ieften naci?
© a l i p n bet K a n ió w im SBeften, bib gum © tabtdfen P r z e w o r s k im D jten g e b a u te Sinie abgegränU - © ein B o b en befteßt aub IlK uoiu m , un b p > a r au b © a n b un b iD am m erbe; p m 3 $ e il auct) aub Slioorerbe. B lo ß a u f bem linfen Sßeicßfelufer fom m en in m itten nic&i unbeträd;tlicßer B erge, w o ru n ter bie 1 5 0 0 ' be:
tragettbe -fpöße non O s tr ę ż n ic a ber bebcutenbfte ift, m ineralien?
fa ltig e Ä alffteinflöije in p m lic ß e r S lubbeßnung nor.
(Sin cßarafteriftifcßeb S kerfm al ber B o b en g cftaltu n g biefer Siegion ftnb bie glugfanbfläcßen, wetcße ftd; an nieten ©fetten, befonberö aber im S ig eb p w er Greife mehrere 93tetlen w eit er:
ftreden, non S a ß t p S a ß r a n U m fan g p n e ln n e n , u n b fü r bie (S uttur in ber Siegel oerloten ftnb.
3 )er ^»aufttfluß biefeb SanbftriĄtb fowie beb ^ a m m e rb e :
&irfeb ü b erh au p t ijt bie 2Beid;fel, weld;e a u f ißrem biebfeitigen 52 S teilen betragenben Saufe © a lijie n oom bteußifcßett © dttejien, bem t)ierl)erget)brigen © r o ß ß e rp g tlp m e Jb rafau un b bem ruffifd;en Ä bnigreid)e 5$)ölen fd;eibet. JDiefelbe n im m t am Hufen Ufer (im
© r o ß ß e rp g tlp m e Jfra fa u ) bie fduffbare fcbmarje P r z e m s z a ; am rechten Ufer (in © a l i p n ) bie flößbaren fUüße S o ła , S k a w a , R a b a ; p b e m bie ftßiffbaren S lü ß e: D u n a je c m it bem P o p r a d , W is ło k a , unb S a n m it bem W is ło k auf.
U nter ben Sßrobucten, wetdße biefer Siegion befonbetb eigen:
tlp m licß ftn b , oerbienen oon © etreibe ber S ß etjen , unb oon B ä u m e n bie l i e f e t g e n a n n t p w erben, B eaduenbw ettf) ift t>in=
ficftlid) ber öfonom ifeßen B e rß ä ltn iß e beb Ä a m m e rb e p fe b ber U m fta n b : baß n u r in biefer Siegion bie oerebelte © c ß a fp d d m it (Stfolg betrieben werben fa n n .
litt bie Siegion I. teßnt fid; im © üb en ber m ittlere © ü rtel ober bte Siegion I I . 5)icfelbe w irb oon ber Siegton I. burcb bie fcßon befugte K a n io w - P r z e w o r s k e r © d p b e tin ie abgegrün&t, unb enbigt im © üben an ber oon ben D uellen beb B ialaflüßdtenb
14
(bei B y s tr a ) an ber fct)lejtfci)en © rä n je im Sßeften, big p m S t a b i l e n D u l d a im £>ften g eb a u ten S in ic , wofelbft fte burd) bie geräum igen .ffeffeltbäler non S a y b u s c h , J o r d a n ó w , S a n d e c unb D ę b o w ie c abgefti)toßen w irb . S i e je S a n b fd p ft roirb ißrer ganzen S änge nacß, non äßejlen gegen D jte n non einem walbv- getr, p la tt abgefuppten © ebirge b u rtiep g en , welches in ber ©e=
genb ber S t a b t B ia ła a n ber fd)tvftfd)en © r ä n p beginnenb, unb über fäm m tlid)e non © üb en fonunenben %lüße in ber S tif tu n g be§ 4 9 ° 5 0 ' n. 33. quer tnnüberfe^cnb, alb g o rtfe p m g ber fdjlc- fifd;en S e rg e ben Söabom icer Ä reib b u r c p p h t , unb w eiter oft:
w ärtb m it ber nürbtid;en © rä n je bet Greife S a n d e c un b J a s ł o ü b e rh a u p t p fa m m e n trifft. SDiefer © e b irg b p g ßeißt fe nad) ber
© egenb, all w o er no rfo m m t nerfcpiebentlid): nämlict) entweber M a g u r k a , K o c ie r z ober C h e łm , K a m ie n ik , S e rm a n e k , L e w e k u . f. w ., p m e ift jeboc^ b a b H e i n e S i e b f i b g e b i r g e , p m U nterftriebe non b e m g r o ß e n S i e b f i b g e b i r g e , non welchem un ten bie Siebe fein w irb .
S i e grüßte © rß ü ß u n g beb Keinen S iebfibgebirgeb bilbet bie SBergfuppe S tr z e b e l no n 3 0 8 7 ' «fpoße, welche fiep jwifcßen ber S k a w a unb bem R a b aflu ß e abfeitb vom .jp a u p tp g e erhebt, un b eigentlich bie S ln fn ü p fu n g beb in Siebe ftepenben © ebirgeb an bie füblid) p ß e n b c n g r o ß e n S i e b f i b e n bilbet.
3 m Sereidße ber Siegion I I . befteßt ber S o b e n aub Setten, bem ber © anbftein unb bißw eilen ber Ä aliftein, &ut @ r un bla ge bient. 331ob in ben S b ä le rn un b a u f fanftern Slbßängen w irb ber Setten non feicßten Sam m erbefcßicßten überbecft.
S o u bem bemelbeten f l e i n e n 3 3 i e b f i b g e b i r g e biegen nad) Siorben unb © üb en einige © ebirgbäfte ab, non benen bie SWtfcßen bem S k a w a - un b R a b a flu ß e no rboftw d rtb gegen P o d g ó r z e norfpringenbe 1 2 0 0 ' ßoße Söielic^facr 33ergreiße, ferner ber erw äßnte 33ergrü(fen S tr z e b e l a n ber obern R a b a , alb Sin*
fn ü p fu n g an bie D e i n e n unb g r o ß e n 3 3 i e b f i b e n ; fcßließlich
15 bie gegen © üboften vorfpringenben L e w o cz b c rg e ( 1 7 7 0 ') an t U nten Ufer ber W is ło k a , u n b bte 2 0 0 0 ' bot)en lio z ro g i ober K r c tó w k iberge, am re g te n W isło k = U fer bte nennenerocrtbeften ftnb.
U n m ittelb ar a m Slbßange ber f l e i n e n S i e b ! t b e n quel
len mehrere S t ä b e n ttervor, meltße febod; mebcr p ß b a r nod;
fcßiffbar ftnb u n b nad) fu rje n t Saufe entroebcr in bie äöeicßfet ober in einen tl;rer 9tebenflüße einm ünben. D ie bebeutcnbjten b a ru n te r ftnb a m t t ö r b l i c ß e n © e b i r g b ; 2 T b I ) a n g e : bie W ie p r z ó w k a (N ebenfluß ber S k a w a ) , bie S k a w in a , W ilg a , U s z w ic a (9tebenflüße ber £öeid;fel), bie P a le s z n ic a (N ebenfluß bed D u n a je c ), bie P o p k a (Sieben flnß ber W is ło k a ) ., un b bie M le c z k a (Siebenfluß beb W is ło k ) ; ferner a m f u b t i ^ e n § lb -
& a n g e bie Ł o s o s in a (N ebenfluß beb D u n a je c ) unb bie B r z o z ó w k a *) (N ebenfluß beb W is ło k ) .
© in eigenttwmlicßeb g k o b u e t biefer Stegion ift ber gladfb;
non S ä u m e n bie S a n n ę ; non teUitrifdßen © rjeugniffen bie S l a p t a . 3 n bfonom ifcßer S e jie t;u n g jeic^net fte ftd) burdß bie üerebelte 9ftinb»ie^ud)t vor ben an bern © rbgüteln v o r te ilh a f t aub.
Sin ber SJHttagbfeite ber fo eben gefcfńlberten Slegion I I . liegt fübtid; von ber äüßerften S tb m a rlu n g ber Jbeffeltßdler von S a y lo u s c h , J o r d a n ó w , S a n cle c ttnb D ę b o w ie c bie Stegion I I I ., meld;e von bem © ebirge ber g r o ß e n S i e b ü b e n bei=
läufig in ber S t i f t u n g beb 4 9 ° 3 0 ' tt. S . von Söeften gegen
£)ften burcßjogcn m irb. S o n biefem © ebirge, roeld;eb im 2Ba=
boroicer Greife m it ber % bgrdn& ung © a lijie n b gegen U n g a rn p fa m m e n fä tlt, tenft im © anbecer Greife bie polttifdfe © rdn;=
linie nad; © ü b en ab, w o ra u f babfetbe bei S ro m o w c e über ben S lu ß D u n a je c nacf> U n g a rn ßinüberfeßt, ben benachbarten $ t;e il beb S ip fer unb ©cßarofcßer © om itatb u n te r ber S e n e n n u n g K r ę p a k
*) Gm tfpringt im Sentberger Ä am m erbejirfe,
16
unb M a g ó r a b u rd p e ß t, ttnb ßdj im © ü b en oon M u s z y n a über ben P o p r a d ß u ß nad) © a l p e n ju rü d m e n b e t, um oon b a an biB p t t t B eginne beB Sem berger dtam m m erbeßrfeB aberm al# bie
© räp fcß eib e biefe# ßanbeB gegen U n g a rn p bitben. 3tt>ifd;en bem befugten © eb trg B p g e ber g r o ß e n B i e B f i b e n , weld;e ü b rig e n # , mte au# bem (gefügten ßero orgept, n u r tßeilmeife p
© a lp e n gehören, unb bem füblicß non ißnen aufjteigenben 5Ilpen=
gebtrge ber fogenannten © e n tr a l^ a r p a tß e n , liegt bie ilieu m arfter
©bene.
S ie großen BieBfiben entfenben nad) © a l p e n al# S ln fn ü p ; fung a n bie Keinen BieBfiben mehrere © eitenäße, non meldfen bie 3 6 9 6 ' pope M o g iln ica . B e rg g ru p p e (fübweßlicp non L im a n o w a ) ber bebeutenbftc iß. 51m S üße ber großen B ieB üben entpringen übrigen# mehrere flößbare glitße, w o ru n ter bie S o ła , S k a w a , R a b a , W is ło k a (fdm m tlid) dlebenßüße ber S e td )fe l), bie erfte ©telle einnepm en. diebßbei iß nod; ber W is ło k , m ein er ebenfo w ie fein fp au ptßuft S a n , au# bem Lem berger K am m er:
bejirfe pierperfom m t, bemerken#wertß. 3 n ben © e n tra k ^ a rp a tp e n entfp rin g t ber D u n a je c , w e ite r u n ß reittg bet »afferreid)ße g lu ß ber Ä am m erbeßrfeB iß , unb ben fa u m ntinb er w aßerreicpen die;
benßuß P o p r a d a u fn im m t, beffen Q uellen aber a u f ungariftpem
©ebiete liegen.
S ie pbepfte © piße i m g r o ß e n B i e B f i b g e b i r g e bitbet bie B a b ia g ó r a (S c tb e rb e rg ), weltpe fiep 5 4 4 8 S te u e r ffuß über ba# 9 ö o ea u be# 91briatißpcu W eere# erpebt. g ü r ben pß(p=
ßen fP u nft ber © e n tra k Ä a rp a tp e n 1) in gegen gilt a u f g a lp fc ß e r
© eite bie © piße W a x m u n d z k i W i e r c l i , welche 6 9 3 0 S te u e r g u ß über bem 5lbriatifd;en SeereB fpiegct liegt.
S e r B o b cn ber Siegion H I . beftept in ben B ieB üben au#
© a n b ß ein , tu ben © en tral s<ftarpatßen pingegen au# JM fß e in , beibem al m it einer Ueberbecfung oon S eiten; obfepon oftm al#
ber Sei# offen ju S a g e liegt. S n ben S p ä te m , ju m a l in ber
17 9 łe u m a rtte r od) ebene erfc|erat bev obenaufüegenbc Sette» m it
» ident © anbjteinfiefef; bie un b b a m it einer geringe» B eig ab e
» o n £D am m ;obet T o rferbe u n term en g t. S kevtw ürbig ftnb bie u m terta p a tifc ß c n T o rfm o o re, Bory g e n a n n t, »on benen feboeß bei größte itß e ü p m 9 tr» aer © om itate U ngatnB gehört.
% n abfonberüd;en %)robucten, ß a t biefe tftegton bloß ben S d tte n b a u n t a u fp w e ife tt. 3 n öfonom ifd)et B e g ieß u n g , ift % jebod) bie gemeine S d p f p c ß t un b © e n n w irtß fo b a ft, außerbem baB fPferdfen beB BießeB über ben © otnm er; fcßlteßlid) bie epo!^
b e b a d p ttg unb S B albftreubüngung auBfcßließlicß eigentbüm tid;.
flu B obiger © a tjte ß u n g bürfte p entnehm en fein, baß ber
©omplejc beB Ä ra ta u e r Ä a m m e rb e p te B auBfcßließltd) p m Söaffer;
gebietße ber SBeidßfet p ß l e ; un b baß w ie e rm a lp t »om linten Ufer t)er ber P r z e m s z a f lttß ; ferner »om rechten U fer ßer bie S ü ß e . S o ła , S k a w a , B a b a , D u n a je c , W is ł o k a unb S a n ber SBeicßfel p e ile n . £)iefe S ü ß e bitben fed;B natürü eße B ob enfeg ; m ente, auB betten baB weftlicße (S a tire n beliebt. ^ > ie p w aren nocß bie btet % errainbeßanbtßei(e p red)nett, »o n betten einer a u f bem Unten SBeicßfelufet (© ro ß ß e rp g tß u m Ä ra ta u ) gelegen ift, W äßrenb p e t a u f bem redeten S a n u fe r (B ew irt U la n ó w , überbieß $ ß eile ber Bewirte B o z w a d ó w unb L e ż a j s k ) liegen.
© olcßergeftalt befiel)t ber Ä ra ta u e r Ä a m m e rb e p t to ß o g ra ; bßifd) g enom m en, fam m t unb fonberg attB neun S ierraittab ; feßnitten, unb p a r t
A . auB bem © r o ß ß e r p g tlp m Ä r a ta u (am linten 2öeid;fel:
ufer); b an n
B . auB bem , p tfc ß e n ber un gatifcßen © ta n je einer; unb ber SöeicßfeKinie anbererfeitB gelegenen © egm ente B ia ła (» on bet fdflefifcßen © ra n je biB p m S olafiuße); beßgleicßen a u s ben © eg;
m enten
3
18
C . A n d r y c h a n -Ś le m ie ń (von ber S o ła bib gu t S k a w a );
D . K a lw a r y a - W ie lic z k a (oon ber S k a w a bib gur E a b a ) ; E . 11 o c h n ia -N e u m a r k t (von ber R a b a lub gum D u n a je c , r e s p e c tiv e bib gur un garifdjen © ränge);
F. Tarnów-Grorlice (von bem Dunajec bib gur Wisłoka);
D . R z e s z ó w - K r o s n o (von ber W i s ł o k a bib gum S a n ).
I I . J a s t r z ę b ie c (B egtrf L e ż a j s k an t rechten S anitfer);
J . U la n ó w (ber U tano m er itnb ti)cilmeife bet śftogw abower 23egirf, a m re g te n S a n u jer).
©b erü b rig t noc# gu bem erfen: ba# bie (Segm ente E ., F . un b Gr. bie aubgebe#nteften ftnb, u n b (ct?ter vier $ünft#eile ber gefam m ten Bobenflacbe beb äbam metbegirfeb um faffen.
3 n S e g u g a u f beb 33erl)ältni# jener T e rta in a b fd jn ittte gu beit clim attfdfen L eg io n en beb ßanbeb ntu# erm äh n t werben:
ba# m it S lubnahm e ber 5tbfct;nitte A ., H . un b J ., welcpe in ber Stegion I. gelegen ftttb, bie anbern S e g m en te fiep fäm m tlic#
burt# alte btet climatifcpen L eg io n en p inb urd ; erftreden, w oburep ber fape 9lbftanb beb © tim a b , w either gwifepen ben obetn unb u n te rn © egenben eineb feben ber leßgenannten 0anbebt#eile ob;
w altet, erflärticp ift.
B efug ter % bftanb ift fe#r bebeutenb, benn w äpren b bie 9te=
gion I . ein vetgleicpbmeife gelinbeb unb trodeneb © lim a t)at, tnbem bafelbft eine m ittlere S a p te b te m p e ra tu r von + 7 ° R . vorperrfept, weifet bab © lim a ber S iegten I I . eine T e m p e ra tu r;
pijpe von n u r -f- 6 ° R . m it bebeutenbem atm ofppärifcpen 9Iieber=
ftblage u n b häufigen © ew ittern unb S tü r m e n a u f: ja biefe nichtige T e m p e ra tu r feprum pft a m ©nbe in ben T p ä le rn ber Siegion I I I . gu + 5 ° R . bei gleichzeitigem aubgiebigem St#nee»
un b dtcbelfall gufam m en.
-=-G$>63<$3-»----
§ $ £ t > 0 i ä n * i t i t g
nnb
W i e b f t o i t f r .
3Me <5intoot)uer biefeb & tim m erb qirfe§ ßn b ber bei SBeitem iiberwiegenben 9 R e ß rp ß l nad) © la u e n , un b gehören bem p o h nifeßen © bfacbftam m e a n . (Rebß ben (Polen, g ib t eb in ben föb=
öft(id;en © ebirgen an d ; (R u tß en en ; aKeitt iß r (B erßättniß p ber SRaffe ber b b in i^ e n (B eobtferung ßettt ftc^, roie w eiter un ten natßgew iefcn w erben w irb , alb itnbebeutenb ßeraub.
© o n ß gibt eb im ßanbe angeßebette (Deutfcße, H eb räer u n b S tgeuner, w el^ e ißeüb gerßreut, tßeilb grubbenw eife in m itte n ber bolnifcßen ober rutßenifcßen (BcoMEerung (eben.
Heber bie ÜRuancintng btefer »erßßiebencn (B ölferßäm m e, in=
fow eit foRße m it ben, oben regionem un b fegmentenweife bar=
geßedten clim atifcßen u n b oconom tfd;en (B erßältniffen in irgenb einer S S ecßfelbepßung ßeßt, w äre fotgenbeb p bew erten.
SDie (Region I . e n th ä lt fa ß aubfcßtießlicß © n w o ß n e r f(ein=
bolnifcßen U rßam m eb. (Stoß im äußerßen D ß e n biefer (Region, fom m en in ben S errainfegm enten H . un b J . einzelne rutßenißße
© ta m m g ru b b e n m it (Polen u n term en g t oor.
22
S it biefer l e g i o n w o h n t bte OERebrsahl ber u n te r ber bfter:
reichifchen R e g ieru n g in<3 S an b gezogenen beutfcben G oloniften, fowie bte 9JJel)rjat)t bei H eb räer, © a h in gegen fonunen hier S igeuneranftcblun gen fetten » e r.
© ie (Region ü . w irb gleid;faü8 non M etn p o len bew ohnt, welche jebod) alb bem oben erw ähn ten U rftam m e nicht met)r audfchließlich augehßrenb betrachtet w erben tonn en, w eit fte &um Scheite m it 9 tad ;to m m en nieberlänbifcher, ober- u n b nieber=]ad)fU
# e r , üb rigen» fcfitefifcfier u n b bohmifcher SEnftebler u n term en g t SU fein fd;einen.
© iefe Stnjicbler fotten u n te r ber oolnifchat R eg ieru n g im dreizehnten u n b vierzehnten S a t)rt)u n b e rtc , tl>eit§ j u r U rb a r:
m ad rn n g oon (H ebungen, tt>eit8 aud) su n t S e trieb e oerbefferter S iet)su d )t, svtbem be§ © alsbergbaueh n n b ber Seinweberei, enblid) Sum S et)ufe ber A n leg u n g oon © tä b te n u n b SOlarftgemeinben inb S an b gerufen un b m it Sreibeitobriefen oerfeben w orben fein. @egen=
w ä rtig jittb in n e rh alb ber (Region I I . bie fleinpolnifchen U reinw ohner m it ben ohnehin in ber 9Rinber&ahl oorfinbtid) gewefenen (R a^=
tom m en ber fo eben genannten Slnftebler bcrgeftalt in eine com pacte 901 affe sufautm engefchm olsen: baß m a n ben Unterfcßieb faft nicht m ehr herau b fen n t. 3 m Stilgemeinen jeboch bann be=
m erft w erb en : baß w ührenb bie (Polen bie © t)äter ber großem Stüffe allein inne h a b e n ; bie abfeite oon jenen $ 1)dient geiege:
n en © egenben in ber Stegei oon ben m it ben ß o ln if^ e n U reim w o h n ern oerm ifdjten (R addom m en atteldnbifdter Slnftebler bew ohnt fein bürften. S to ß bie im © errainfegm ente B . u n te r ber polnifchen (Regierung angeftebelten © achfen (in ber U m gebung oon B ia ła n n b su W ila m o w ic e ) , haben ihre e ig en tü m lich e © p rad ;e be=
w al>rt.
S3on fonjtigen beutfehen, u n te r ber ßfterreichifthen (Regierung hierher berufenen G oloniften, fom m en in ber (Region I I . mehrere im D u n a j e cth ate bei S a n d e c angelegte ofälsifdte Slnfieblungen oor.
23 3 m öftlicßen Dßeile biefcr Stegion gibt eB am rechten Ufer beb W M ok ßuffeB a u cf) ntlßem fcbe (Sim voßner, welcße ent:
w ebet m it %Mcn u n te rm e n g t, ober gruppenw eife beifam m en w oßneit. D ie größte © ru p p e biefer S lrt befiubet ficß in ber in : m itten ber S t a a t eben Strzyżów, Frysztak un b K r o s n o im BaBloer Greife gelegenen gebirgigen © egenb u n b beßeßt a u s aeßt D rtfcßaften.
SBetterS ijt üb er bie 23evölferungB verßältniffe ber Stegion II . nocß p bew erten: baß bie 3aß l bet H eb räer eine v e rß ältn iß : m äßig geringere a ls in ber Stegion I . iß ; w ohingegen einzelne B igeuneranßebtungen (in m itte n polnifcßet D ö r f e r ) hier bereits vorfom m en.
D ie Stegion I I I . w irb in ben D errainfegm enten B ., C ., D . unb E . (tßeilweife a u cp F .) oon fletnpolnifcßen © o ra le n , in ben S eg m en ten F . un b G . hingegen von rutßenifcßen © o tn ia fe n bew oßnt. 33eibe feß einen Sltifeßvölter p fein, p fam m en g efeg t auS vovpgSw eife flavifcßen, tßeilweife aber aueß rom anifeßen ©lernen:
te n , w o p bei ben polnißßen © o rale n noeß eine unbeträcßtlicße
^Beimengung germ anifeßen SSluteB ß in p fo m m e n bürfte. © egen:
w a ttig ftnb n u r w enig S p u r e n ber urfprüngließen Bufagelem ente ß e ra u B p ß u b e n : inbem berm al bie © o rale n auBfcßließlicß bie fleinpolnifcße; hingegen bie © o tn ia fe n bie fleinrufßfcße ÜOtunbart reben. K olonien m it S lnßebletn beutfeßer B unge tom m en in n e r:
ßalb ber Stegion I I I . g a r nießt vor. D ie B a ß l ber H eb räer iß unbebeutenb; baßingegen erfeßeint bie S ln p ß l bet ß ig e u n e r bei Söeitem größer alb in ben beiben Stegionen I . un b I I . p f a n n m engenom m en, w a s bitrcß bie S täße bcB, einen großen D ßeil btefeB SSolfeB bei fieß gaßtieß aufneßm enben U n g a rn s erftäititß iß.
© rw äßnun gB w ertß iß nocß ber U m ßanb: baß bie B a ß l ber H eb räe r in gleichem © rab e, w ie bieß bereits bei ber D arß eltm tg ber brei Stegionen naeßgewiefen w orben iß, je itacß ben verfeßie:
betten D errainfegm enten ab : ober p n im m t , nnb p > a r bergeßalt:
24
baji oftw drt‘3 fortfct>reltcnb eine progtefjtbe 3 t m a |m e , hingegen in ber S tif tu n g m eftm drtb ebenfo eine $lt>nal)me btefeb S M ieb toafusunelnnen ift. ® at)er fo n tm t eb: baji unbefcßabct beb bei ben einzelnen L eg io n en bargejieltten SSei^dftnifj'eb, bie H eb räer in ben «Segmenten F . unb G-. am ^«M reiätftcn oertreten jtnb.
S a ß t m a n bie SSeoMferung u n b ben SSießftanb bloß m it
® e p g a u f bie m ittelji ber S d ß tu n g o om S a ß re 1 8 5 7 nacß:
gemiefenen ß iffern in e Stuge, fo jtetten jtti> bie 23ert)dltniffe ber=
feiben im SSergteibße m it ben ©rgebniffen ber S ä ß tu n g beb S a ß re b 1 8 4 7 , n atü rlich in ber SSertt)eitung a u f je e i n e öftermctufcße S m ab ratm eiie fotgenberm affen b a r :
A .
j f r c i ö
Sejtanb (Sntfatteu fomit
COs
SS s
SS
83
i m S a t i r e
1847 1857
1857
meßr toeni:ger
a u f eine D u a b t a t * m e ile im B e f o n t e r e n
S e e t n
Krakau 140.722 139.112 — 1.610 6.520
Bochnia 248^38 214.600 — 34RS8 5.159
Wadowice 373.061 279.007 — 94.054 4.158
Tarnów 269.907 253.118 — 16.789 3.796
Jasło 283.182 204.030 — 79.152 3.738
Rzeszów 307.872 286.836 — 21.036 3 583
Sandec 264.472 207.918 — 56.554 3.000
ßufammcn 1,888.154 1,584.621 303.533 — Sm Al l g e me i n e n . 3.955
B .
3
I b e t f P f e r f c eSßejianb @e> entfallen fom it
i m 3 a % % c
Ä r e t § 1 8 5 7 A n m e r f u n g
1 8 4 7 1 8 5 7
m c ^ r w eniger a u f eine □
SJtcile im SSefonbcren
© t ö ćf e
B o c h n ia 2 5 .3 8 1 2 4 .0 6 9 1 .3 1 2 5 7 8
T a r n ó w 2 0 .8 0 0 8 7 .6 6 3 1 6 .8 6 8 — 5 6 5
R z e s z ó w 4 1 .4 7 1 4 3 .7 8 9 2 .8 1 8 — 5 4 6
K r a k a u J a s ł o W a d o w ic e ,
2 0 .5 6 4 1 8 .9 1 3
1 1 .4 4 3 2 6 .0 4 4 20.212
5 .4 8 0 1 .2 9 9
— 4 7 7
8 0 1
g i l i bag @ro|!)crjOflt()um Ä r a f a u , rocltiicg crlł im S a b i e 1 846 ben f. f. ( S t a a te n ein v eileitt w a rb , lie
gen bejügtid) boś $ iet)ftanbcä au8 bem S a b i e 1847 feine E a t o n uor.
8and.ec 1 7 .4 9 2 1 6 .2 8 8 — 1 .2 5 4 2 3 4
S u fam m en . 1 4 4 .6 2 1 1 7 9 .4 5 8 2 5 .9 6 0 2 .5 6 6 ---
3 n t A l l g e m e i n e # . 2 3 .8 9 4 - — 4 4 7
iBejtanb # entfallen fomtt
i m S a ) t e
\ R r e i § 1 8 5 7 E n m e r f u n g
1 8 4 7 1857
me^r weniger
auf eine □ Weile im Sefciiberen
@ t ü d e
Tarnów 6 6 .8 9 1 1 6 5 .6 4 3 9 8 .7 5 2 5 .4 8 5
Jasło 7 9 .5 5 9 1 4 2 .5 6 4 6 3 .0 0 5 — 2 .6 1 2
Wadowice 1 0 8 .7 2 6 1 5 5 .5 2 7 5 1 .8 0 1 — 2 .3 1 8
Bochnia 6 6 .4 8 9 8 9 .7 0 2 2 3 .2 1 3 — 2 .1 5 6
Sandec 9 3 .7 5 8 1 4 1 .4 7 2 4 7 .7 1 4 — 2 .0 4 1
Rzeszów 1 0 1 .9 6 8 1 5 3 .3 7 0 5 1 .4 0 2 — 1 .9 1 5
Krakau — 3 9 .1 5 9 — — 1 .1 8 5 Süi bae ©ro^crjofitfeum Ärafau,
rcclcbeS er|t im Sabre 1846 ben f. f. Staat n tinocrieibt roarb, lie=
gen bc^üqlicfy beb Sßiebft anbeb aub Sufammen • 5 1 2 .8 9 1 8 8 7 .4 3 7 3 3 5 .8 8 7 —
S m E 1 1 g e m e t n e n . 2 .2 1 5
bem 3<ti)re 1847 feine (Daten oor.
# . 3 o $ t
h e t@ d? n
f e*S e fta n b @0 entfalten fornit
i m S a ^ r e
Ä r e t § 1 8 5 7 31 n m c r f u n g
1 8 4 7 1 8 5 7
ntel;r auf eine □
w eniger SKcile im
©cfonberen
© t & d e
S a n d e c 5 5 .6 9 0 6 5 .4 3 8 9 .7 4 8 --- 9 4 4
W a d o w ic e 4 5 .2 9 5 2 3 .7 8 3 — 2 1 .5 1 2 3 5 4
T a r n ó w 4 9 .8 8 4 1 9 .6 0 9 2 3 .4 6 9
— 3 0 2 7 5 2 9 4
R z e s z ó w 7 2 .3 1 5 4 8 .8 4 9 2 9 3
B o c h n ia 2 6 .3 7 7 1 2 .0 2 9 — 1 4 .3 4 8 2 8 9
J a s ł o 4 4 .5 6 7 1 1 .5 0 4 — 3 3 .0 6 3 210
K r a k a u --- 4 .2 1 4 --- — 1 9 7 8tir ba? @to66erjofli& ;m Ärafait,
tocic&eS ctft im 3a;r( 1846 fcen f . t ©(anten einoerfeibt roarb, lie=
qen bepqiid) beS 83iei)ftdnbc6 aub
S ufam m ett . 2 9 4 .1 2 8 1 6 0 .0 4 6 9 .7 4 8 1 4 8 .0 4 7 —
S m 3 t l t g e m e i n e n . — 1 3 8 .2 9 9 3 9 9 bem 3af>re 1847 feine SDatcn Bor.
to
28
im Safyre 1 8 5 7 .
S t x e i 8 SBeftanb
($6 entfallen fomit a u f eine
□ SD? eile im
SBefonbcrcn 9tnm erfnn g
( S t ü d e
Sandec 5 .8 9 8 8 5
Wadowice 1 .4 8 1 22
Jasło 5 4 4 9
Bochnia 1 9 3 4
Tarnów 1 8 1 2
Krakau 4 7 2
Rzeszów 66 1
3ufam m en 8 .4 1 0 ---
S m O Tgem einen 20
F . & t y t » e i n e
im Safyre 1 8 5 7 .
ß r e l B SBefhmb
(So entfallen fom it a u f eine
□ W e ile im
S c f o n b c r e n S lnm erfung ( S t ü d e
Bochnia 4 2 .7 3 9 1 .0 2 7
Tarnów 5 4 .8 0 9 8 2 2
Wadowice 4 7 .9 8 2 7 1 5
Jasło 3 3 .5 8 2 6 1 5
Krakau 1 2 .6 8 4 5 9 4
Rzeszów 4 4 .2 8 9 5 5 3
Sandec 3 7 .1 7 3 5 3 6
B ufam m ett 2 7 3 .2 5 8 --- S m Slttgemeinen 6 8 2
29
(Ü -, f e n f t t . q r »
im S afw e 1 8 5 7 .
Ä r e i 8
S e fta n b ber
Q lnm etfung
SUiauIt^icre unb
SO? aulefel @fel
Bochnia 17 3 4
Jasło 4 5 56
Krakau 10 39
Rzeszów 51 6 8
Sandec 20 28
Tarnów 4 5 54
Wadowice 18 6 2
S u fam m en 2 0 6 3 41
% u0 obiger S ufam m enfteliung gel)t t)eroor*. bafi ber <%anv m erbejir! im Sat>re 1 8 5 7 , n>o bie leiste aSolfjdl>Iung fta ttfa n b , 1 ,5 8 4 .6 2 1 @ inw ol)ner, fom it u m 3 0 3 .5 3 3 w eniger alb im Safyre 1 8 4 7 (in m einem bie 3ctl)l ber (Sinw olfuer 1 ,8 8 8 .1 5 4 betrug ) jät)lte.
® ie ttvfacbe biefer ftarfen Slbnal)m e murmelt eine§tl)eilb in ber %^fubei)ibemie beb S a b re b 1 8 4 7 , b a n n in ber, w abren b ber S a tire 1 8 4 8 , 1 8 4 9 u n b 1 8 5 3 w ieberf elften ben © w te ta fr a n f : fyeit; anberntl)eilb aber in ben ftarfen 5ftefrutenaitbl)ebungcn ber S a ifte 1 8 4 8 u n b 1 8 4 9 ; ferner in bem feit bem S a lite 1 8 4 6 anbauem ben # i# r a tl) e n ber Ä aa rto ffe ty fla n je , fomie in ben oielen feit bem S a b re 1 8 4 5 D orfom m enben SBolfenbrücben un b H ag elw ettern , welche balb in ber einen, balb in ber anbern
© egenb nieberfallenb, ben S a n b m a n n ber atternotfymenbigften 9 M )ru n g beraubten.
30
@6 ift überbieß nicßt ju o e tm itn b e rn : baß bte SBeoölferung beb Ä am m erbejirfeb in bem g eb a u ten © ecenntunt, w o bte 9In=
fo tb en tn g en a n S te u e r n , ßufcßlägen, 9ied;tbgebül)ren, © ru n b : tafteu s S lm o rtifa tio n e n , © o n cu rren jb eitrftg en , K o m m u n altaften , (S tn q u a rtiru n g b = un b SSorfpannbßrdftajionen u . f. tu. bebeutenb oerm eßrt unb oeroie!fad;t w orben ftnb, tßatfäcßlicß ab ttaß m . 2)a ftd; näßm licß bte, w äßrenb biefer ^ e rto b e obroattenben N a ß ru n g S : unb 3B oßm m qbberßältniffc, w egen ber, ben K o n trib u en ten a u f:
gebürbeten Saften im 3Sergleicße m it früher feßr oerfcßlim m ert ß a tten , fo w ürbe felbftoerftänbltcß ßteburd) bab Slubfom m en einer F am ilie itb erß au p t erftßw ert, be^ießungbweife bab epeiratßen unb bte b a ra u b refuttirenbe SSerm eßrung ber SSeoblferung oerßinbert.
SSab bie ß a ß l ber a u f einer (bjterreitßiftßen) D u a b ra tm e ile w ot)nenben (E tnw oßner an b elan g t, fo jteßt biefelbe burcßfcßnittlidf m it 3 .9 5 5 S eelen feft.
U n ter ben m it 1 ,5 3 4 .1 5 7 natißgewiefenen (Etnßeimifcßen befanben fuß, la u t ben (Stgebniffen ber äSoifb^äßlim g oom S a ß re 1 8 5 7 , un b im © tu n b e ber eigenen (E rm ittlun gen ber K a m m e r:
$ ) o l e n ... 1 ,3 3 4 .2 0 0 S eelen N utßenen
£Deutfcße H eb räer B igeuner
6 4 .2 7 8 2 4 .7 2 0 1 0 8 .1 5 4 2 .6 0 0 S o n jtig e N a tio n a litä te n .
S u fam m en w . o.
.(piep bie Wtemben m it
2 0 5 1 ,5 3 4 .1 5 7 5 0 .4 6 4 (Ergibt eine % otalfum m e oon 1 ,5 8 4 .6 2 1
31 ä ö a b ben 3 M )fta n b a n b elan g t'; fo ergab bie S ä ß lu n g im 3 a ß re 1 8 5 7 :
3 m SSergleifße m it ber 3 ä l)lu n g oom 3 a l)re 1 8 4 7 , w o (obgüglid) beb Ä ra fa u e r Ibm feb)
9 > f e r b e ...1 4 4 .6 2 1 © tücfe
£ o rn o ie h . . . . 5 1 2 .3 9 1 „
® W e ... 2 9 4 .1 2 8 „ o o q u ftn b en w aren ; ergab bie S u ß lu n g oom S a ß re 1 8 5 7 um
2 3 .3 9 4 © tü cf fPferbe un b
3 3 5 .8 8 7 „ |)o rn o ie l) t n e | r , bal)ingegen u m
1 3 8 .2 9 9 „ © cßafe w e n i g e r ; wobei j u bemerken fb m m t: baß bei ber im 3 a ß r e 1 8 4 7 oorgenom m enen 3 ä f)tu n g , a u f bie Stegen, S chw eine un b fonftigen .fpaubtßiere nicht reflectirt w ü rb e , bal)er bezüglich ber SUtenge biefer S piere fein S3ergleicf>
angeßeüt w erben fa n n .
3)te S ttnafm te ber S u ß l ber ^3ferbe unb inbbefonbere beb -fpoinoießeb in bem angebeuteten £)ecenm um e rflä rt fich ba=
ra u b , baß
lte n b in ber 3 « ß lu n g oom S a ß re 1 8 4 7 ber Ä ra fa u e r Ä reib nicßt inbegriffen w a r ;
2tenb baß im S a ß rc 1 8 4 8 bie bäuerliche D tobotßßitßt a u f:
gehoben w a rb , w oburcß einebtlfeilb bie (S u tbinßaber ju m Stuf;
fteöen oiel größerer ü trb e itb ; un b 9tußoießbeßdnbe o e ra n la ß t w ü rb e n ; anberntßeilb aber bie ehem aligen U n te r ta n e n 9)tuße
%)ferbe .
|)o rn o ief)
©cßafe . Siegen .
© tw e in e
8 8 7 .4 3 7 1 6 0 .0 4 6 8 ,4 1 0 2 7 3 .2 5 8
1 7 9 .4 5 8 © tücfe
# a u ( tß ie r e un b SDtaulefel ß fe l .
2 0 6 „ 3 4 1 „
32
gew an n en , fid? auf jene (Srwerbb^weige (wie fto h n fu ß ro t, V iel);
m ajtm tg u. b. g .) p »erlegen, welche bie H a ltu n g einer grbßern 3aß l »on |)ferb en bejiehungbw eife ^ o rn o ie ß no tß w cnbig ntacßen.
(Die V erm m berung ber ß a ß l ber ® cßafe befcßränft ftcß a u f bie »erebetten ©cßafe. SDiefelbcn w ürb en bttrd) bie in ber %)eriobe v o n 1 8 4 9 bib 18 5 3 rafcß a u f einanber folgenben naffen S a ß re fo au b g em erjt: baß gegenw ärtig in ber Stegion ü . welcße ein
»orßerrfcßettb feudfteö (Sltrna ß a tz fafi g a r feine »erebelten ©(ßaf=
beerben m eßr »orfom m en ttnb bie noeß © rtjütenben im (Singet)eit begriffen ftnb. (Die »crebelte © c ß a fp c ß t beßeßt bem nad) eigentlich n u r noeß in ber Stegion I. (w egen bab b a rin »orßenßcßenben m ilbern un b troefeuern © lim ab), h a t aber aub ben oben ange=
gebenen U rfad)en bafetbft ebenfalls» abgenom m en.
SBeniger ungünftig äußerten ftd) bie fo lg e n ber erw ähn ten S a ß re bezüglich ber V erg fd )afp cß t, welcße in n erh alb ber Stegion i n . m it SSorltebe betrieben w irb. S a eb iß felbß tl) eil weife (im
© anbccer Äreifc) eine V erm eh ru n g ber b o rt gehüteten gemeinen
@<hafe (u m 9 .7 4 8 © tücf m e t ) r ) , eingetreten: w ab fiel) bttreß ben »o rßin erw ähnten (Sinfluß ber S tobo taufbebnng rücfßcßtlicß ber ehem aligen U nterthan en gleichfalls eeflärt.
Stucß fa n n nießt geläugnet w erben, baß bie feit bem S a ß re 1 8 4 5 eingefüßrten SJtäßigfeitbüereine nießt oßne (Sinfluß a u f bie V erm eh ru n g ber V teß = un b fonfügen V eftänbe ber V a u e rn ge=
wefen ftnb. 2)iefelben ftnb näm ltcß gegenw ärtig häufig in ben
© ta u b gefeßt, ben frfißer a u f © ß iritu o fen oergeubeten P fe n n ig p erßparen. S titn aber b rin g t eb bie Vefdßaffenßeit tßrer SB irtß;
f (haften m it ftcß: baß fte bie (Srfßarntffe »orerft bem S tnfaufe oon Slrbeitb = un b Siußtßieren p p w e n b e n lieben, inbem ber C an b m an n feinem V erufe naeß jene (S aßitaliftru ng fü r bie S im gentcffenfle erachtet, welcße ißm p n t V e p g e ber, gur H ebu ng feiner Sßirtßfdßaft unentbehrlichen S tatu tre n te a n (D ünger, Slrbeitb;
fra ft, SJtitcßbrobucten, M etbttngbßoff tt. f. w . verßilft.
3lu§ ben Gśrgebniffen ber im Satyrę 1 8 5 7 tm rgenom m enen Satylung ift überbiety p entnehm en: baty b a p r n a l a u f einer (öfierreictyifctyen) D u a b ra im e ile b ur-ctyf ć t yni t t Hć t y p finben m a re n :
fPferbe . , ' . , . 4 4 7 ©tücf
-fpornbiety
©ctyafc Stegen
©etyweine
2 .2 1 5
8 9 9 20 6 8 2
iv Śfi
- ł ;
Cu l t «
-
, ' f ' ' -
2)te S o n b e ru n g ber jlam m erbegirfbsS Irea nad? S e rra in fe g ; menten l;a t ben Swecf: bie ab[onbet(id;en teHurtfd;en itnb cltma=
tifcben S u ftä n b e , weld;e jid; a u f jene © lieberung ftüjten, bur=
guftetleu.
© o ftnb bie S eg m en te A . D . E . F . Gf. I I . J . (inbbefom bcre ber £ l;e il berfclben, welcher in. bie 3?egion ü . fallt), burd?
bie b a rin m eilenw eit geftrecften S a n b w ftfte n ; bie Slbfdw itte B . ttnb C . fmtgegen burd? bie in i§rem B e r e ite (e b e n fa B binnen ber Stegion I.) gel;anbl;abte £eid?w irtl;fcbaft bem erfenbtoertt).
3 )a bie m ilbernben SBejtminbe w eiter gegen D jte n f?in me=
niger w eben, fa melmet;r burd; troefene £)jtw inb e erfefd werben;
fo b a ftrt ftd; b a ra ttf ber ab fo lu te Unterfd?ieb im K lim a ber ein*
gelnen S eg m en te, fclbjt u n te r gang g le ite n S t t u a t io n8:% erbdlt=
niffett; gum al fid; m it bem $ortfcf>reiten gegen £>ften im S o m m e r ein w abrnebm babreb S te ig e n unb im S ß in ter ein bem erfbareb S iu = fen ber % em f?eratur ^eraußfteHt. U n ter fo lg en U m ftänben ift eb nic!?t gu w unbern , w enn bie K igentbum liefdeiten ber ö o b e n la g e
38
unb beb © im a ’b a u f bie © e jta ltu n g ber wirtfyfd/afttidßen SSerM lt- niffe beb am nterbejirfeb großen (Sinftuß üben. Sßäfsrenb näm tid) bte Siegton I . ftct> m it E u b n at)m e ber üben Slugfanbftäcßen größ:
tenttyeitb eineb ftu d ü b a re n B ob enb e rfre u t, welcher ben B e : w o lp e rn biefeb ßanbßricßb ben E cferbau l)inreid)enb lohnet;
o e ra n la ß t ber rninber ergiebige B o b en ber Stegion I I . bte B e : b ö tferung berfetben p m fbeitroeifen E n b a u e bon Btacbb j u greis fen, u m fict) babureß eine © rw erbb ; un b StaßrungbqueG e p fiebern, welche iß m ber w eniger günfttg geftettte 9t derb a u tücßt in ooGern S9taße g ew äh rt. (Sin notß größerer Untcrfdßieb, w ab bie SG aßrungboerßättniffe a n b e lan g t, ift in ber Stegion I I I . ro aß r:
p n e ß m e n . 2) er E lf erb a u bitbet bafetbft fü r bie (Sinm oßnet n u r eine S tebeneim taßm öqueüe, un b w irb m eßr aub Stotfyw enbigM t ber © elbjigem innung non B utter fü r bab p überw internbe 93teb, atb etw aiger S ten ta b ititä t tnitber betrieben. (Seine © teüe n im m t oietm eßr ber B etrieb ber gemeinen B ie t): un b © c ß afp c b t, b an n ber SB albtotrtßfcßaft ein. %ro& foteßer E u b ß itfe finbet bie B e : oötferung biefer Stegton nie iß t E u ö fo m m en in ber bpeimatt), un b oerw eitt baßer w dßrenb eineb großen Sbßeitb beb S a ß re b arb e it: un b naßtungfueßettb in ben S tacßbarlanbern U n g a rn unb W e n . U nter fo lg en U m ftänben ift eb n a tü rtie ß : baß biefent Sanbftricß bie Stegion H . un b m itu n te r uueß ber angr&n&cnbe
^ a fd ß a u e r ^ a m m erb e ^ irf einen % ßeit iß rer ^ ö rn e ro o rrd tß e fenben m üffen. £Der ßtebttreß in ber Stegion II . entfießenbe E ubfaG w irb um fonteßr, atb biefetbe a n b etreib e gerabe feinen Ueberftuß, w enn:
gteitß au (ß feinen E ta n g e t ß a t, bureß g u fu ß te n a u b ber a n G ereatien re ife re n S tegion I . aubgegtießen. 2)iefe ßeßtere ndmtieß a b u n b irt a n b e tre ib e , u n b ift faft im m er im © ta n b e , biefen U eberftuß, w ettßer geitweife bureß B u fu ß reu au b bem gem berger
^am m erb e^ irfe noeß oerm eßrt w irb , naeß bem eben erw ähnten G ebirge, fowie naeß P re u ß e n u n b M e n , b a n n naeß bem &roß=
p atter ^am m erbegirfe a u b p fü ß re n .
89 2)ie oben gefcbilbctten tetfurifdfen u n b c(im atifd)en SSor=
b m m n iffe, ftnb bie $unäd;ft »eranlaffenben Itrfadjen beb B o rw a ls tenb bet einen ober an b ern © u ltu rb g a ttu n g in ben b e trie b e n e n Sanbebgegenben. © oldfergeftalt ^>at nämlici) bet £ a rn o w e r öbteib bie meiften Siedet ( 5 6 % ) , w eil er größtentlfeilb in bet non bet S ta tu t begünftigten Siegion I. gelegen ift; w d ^ ten b anbererfeitb bet © anbecer unb SBabow icer ßretB in t B erftdltniffe j u anbeten
© egenben beb ßanbeb bie meiflen ^ u tm e ib e n aufw eifen fönnen:
w ab flcf) au b il)tet oetgleicßbwetfe größten Slubbelm ung in bet Siegion I I I . erflärt.
Slußet ben gelegentlich genannten, bie clim atifcßen Siegionen beb Sanbeb fenn^eitimenben © tjeugniffen b rin g t bet Ä aw n te tb e jirf nadtfteßeube nennenöw crtße ^ a n b e lb b to b u lte l)ero ot:
a ) a u b b e m Z l ) ie r t e i l e : §)fetbe, etw ab S M ) un b
© cßw eine, B u tte r, etw ab ÖM ) = un b © cftafldfe, etw ab SBolie,
@ d)W einbborften, (Siet, lebenbe $ ifd )0 d tram m etbo ögel, .fpdute unb Ilaib felfe;
Tb) a u b b e m i p f l a n j e n t e i d ; e : B a u : B r e n n : unb SBerfl)olj, Oietreibe, SJiefyl un b © tü ije , D e l; un b dtleefaat, Ü ßeet,
^ o l^ w a a re n , g la d tb , © artengew ddtfe, «£>eu, ^ottafdße, Z e i p m : tin ö l, l a b e r n ;
c) a u b b e m S J U n e r a l r e i c ß e : S M l)l: un b B au itein e, Jb a lt, © b # , © cßw efel, © fe in fa lj, © ifen, @ teinfol)ten, S llau n,
© alm ei, ß in f, feuerfejten % ßou, 5öiarm or, W in etalw d ffet, S ia n b ta .