MARIN Ahoy - Toekomstig Maritiem Onderzoek - Afscheid van Prof.dr.ir. J.D. van Manen - Wageningen

MARIN Ahoy

T o e k o m s t i g Maritiem Onderzoek

10 april 1986 D e D o e l e n , R o t t e r d a m A f s c h e i d v a n Prof. d r ir J . D . v a n IVlanen M A R I N , M a r i t i e m R e s e a r c h Instituut N e d e r l a n d

O p 10 april 1 9 8 6 k w a m e n in R o t t e r d a m v e r t e g e n w o o r d i g e r s v a n o v e r h e i d , o n d e r z o e k en o n d e r n e m i n g bijeen o m a f s c h e i d t e n e m e n v a n prof. dr ir J . D . v a n M a n e n als d i r e c t e u r v a n M A R I N . O n d e r d e t i t e l M A R I N A h o y w e r d e e n r e e k s v o o r d r a c h t e n g e i i o u d e n m e t als g e z a -m e n l i j k o n d e r w e r p d e t o e k o -m s t van het -m a r i t i e -m o n d e r z o e k . D a a r b i j w e r d v o o r a l a a n d a c h t b e s t e e d aan d e t o e n e m e n d e rol v a n s y s t e e m -k u n d i g e n o p e r a t i o n e e l d e n -k e n e n v a n w i s -k u n d i g e s i m u l a t i e s en c o m p u t e r m o d e l l e n bij het o n t w e r p e n v a n s c h e p e n , o f f s h o r e c o n -s t r u c t i e -s en h a v e n -s . De o p e n i n g v a n d e b i j e e n k o m s t w e r d v e r r i c h t d o o r d e m i n i s t e r v a n E c o n o m i s c h e Z a k e n , d r s G . M . V . v a n A a r d e n n e . D a a r n a w e r d h e t t h e m a v a n d e b i j e e n k o m s t v a n v e r s c h i l l e n d e z i j d e n b e l i c h t d o o r v e r t e g e n w o o r d i g e r s v a n N e d l l o y d , E n g i n e e r i n g S B M , I H C - H o l l a n d , d e K o n i n k l i j k e M a r i n e en M A R I N zelf. In d e z e b u n d e l is d e z e u n i e k e t o u r d ' h o r i z o n v a n dit v a k g e b i e d w e e r g e g e v e n . Hij v e r s c h i j n t niet alleen ter i n f o r m a t i e v a n i e d e r d i e bij het m a r i t i e m e o n d e r z o e k is b e t r o k k e n , m a a r v o o r a l als e e n h u l d e b l i j k aan p r o f e s s o r V a n M a n e n , d i e g e d u r e n d e t w i n t i g jaar, e e r s t als d i r e c t e u r v a n N S P , later v a n M A R I N , a a n d i t o n d e r z o e k r i c h t i n g h e e f t g e g e v e n .

1 h i l l l i n ) i M u u i

3 V o o r w o o r d 7 O p e n i n g s r e d e

Drs G.M.V. van Aardenne, minister van Economiscfie Zal<en

11 O n t w e r p van liet sclnip, een pleidooi v o o r research J . Groenendijl<,

voorzitter Raad van Bestuur Nedlloyd

16 Staan d e b e s t e stuurlui aan wal? I r T h . Elzinga,

h o o f d Port en Traffic Analysis, Maritieme Operaties Divisie MARIN

30 A f m e e r t e c h n i e k : h e d e n en t o e k o m s t I r G . F . M . Remery,

vice-president Engineering S B M Inc.

41 De t o e k o m s t van het o n d e r z o e k bij M A R I N : geen zee t e h o o g ! Dr ir G van Oortmerssen,

hoofd Research and Development Divisie MARIN

55 Het gebruik van e x p l o i t a t i e m o d e l l e n bij het o n t w e r p e n v a n s c h e p e n ; a c a s e story

Ir J . J . C M . van Dooremalen,

president Raad van Bestuur IHC Holland

61 Een s y s t e e m k u n d i g e b e n a d e r i n g van het v a r e n d materieel der Koninklijke Marine

Ir P.J. Hoogenberk,

plv. hoofd van de afdeling Scheepsbouvi', Directie Materieel Koninklijke Marine

69 O p t i m a l i s e r i n g van d e s c h e e p s v o r m als d i e n s t v e d e n i n g bij M A R I N D r i r P . v a n O o s s a n e n ,

hoofd Design Research Afdeling, Research a n d Development Divisie MARIN

76 A f s c h e i d van prof.dr ir J.D. van M a n e n als a l g e m e e n d i r e c t e u r van M A R I N I r W . H . Brouwer,

voorzitter van het Algemeen B e s t u u r v a n MARIN

Drs G.M.V. van Aardenne, minister van Economiscine Zalmen

D a m e s en heren,

Het doet mij g e n o e g e n een inleiding t e k u n n e n h o u d e n v o o r d e z e s t u d i e d a g , die in het t e k e n staat van t o e k o m s t i g m a r i t i e m o n d e r z o e k . Het Maritiem Research Instituut N e d e r l a n d heeft deze s t u d i e d a g g e o r g a n i s e e r d ter g e l e g e n h e i d van het a f s c h e i d van zijn directeur, p r o f e s s o r Van M a n e n .

B e d o e l i n g van deze d a g is dat enerzijds een aantal ' v r a g e n d e ' partijen zal aangeven w a t hun b e h o e f t e aan o n d e r z o e k in d e t o e k o m s t zal zijn e n dat anderzijds het instituut aan d e b u i t e n w e r e l d k e n b a a r m a a k t w e l k e richting M A R I N inslaat.

T e g e n deze a c h t e r g r o n d wil ik h e d e n o c h t e n d vooral ingaan o p het belang dat d e overheid hecht aan t e c h n o l o g i s c h e v e r n i e u w i n g als onderdeel van het a a n d a c h t s g e b i e d e n b e l e i d en o p de rol die M A R I N kan vervullen in de maritieme o n d e r z o e k w e r e l d .

I n d e a f g e l o p e n vier jaar is d o o r d e o v e r h e i d een s o c i a a l - e c o n o m i s c h beleid g e v o e r d dat in belangrijke m a t e gericht is o p het t e r u g d n n g e n van het financieringstekort van de o v e r h e i d en het v e r s t e r k e n van d e m a r k t -sector. Bij deze laatste beleidslijn is n o g meer d a n in het v e d e d e n d e nadruk g e l e g d o p het versterken van die o n d e r d e l e n v a n d e m a r k t s e c t o r die als kansrijk g e k e n m e r k t k u n n e n w o r d e n .

Een belangrijke rol ken ik t o e aan het m a r k t g e r i c h t e t e c h n o l o g i e b e l e i d , dat via een aantal w e g e n d e v e r n i e u w i n g in de m a r k t s e c t o r t r a c h t t e b e v o r d e r e n .

Maatregelen die dit kabinet heeft g e n o m e n , zijn o n d e r meer g e r i c h t o p een betere a f s t e m m i n g van o n d e r w i j s , o n d e r z o e k en m a r k t s e c t o r en o p een versterking van d e t e c h n o l o g i s c h e infrastructuur. H i e r d o o r w o r d e n de v o o r w a a r d e n g e s c h a p e n w a a r m e e d e m a r k t s e c t o r e e n s t e u n t j e in d e rug krijgt o m d e t e c h n o l o g i s c h e v e r n i e u w i n g energiek ter h a n d t e n e m e n . O p één element van dit beleid wil ik hier w a t nader ingaan en d a t is d e thans l o p e n d e d i s c u s s i e over d e G r o t e T e c h n i s c h - w e t e n s c h a p p e l i j k e Instituten, d e z o g e n a a m d e GTI's.

In d e v e r k e n n e n d e notitie inzake de GTI's, die in d e z o m e r van 1984 is uitgebracht, zijn de hoofdlijnen uitgezet van het beleid dat dit k a b i n e t inmiddels in g a n g heeft gezet t e n aanzien van deze i n s t i t u t e n . U i t g a n g s -p u n t e n daarbij zijn het realiseren van een zelfstandige -positie van d e GTI's t e n o p z i c h t e van d e overheid en vergroting van d e g e b r u i k e r s g e -richtheid. Terzijde wil ik hier o p m e r k e n dat MARIN reeds 8 0 % van zijn o m z e t in d e m a r k t behaalt en dat hiervan circa 5 0 % uit het b u i t e n l a n d a f k o m s t i g is. O m deze zelfstandige positie te bereiken heeft er een bezinning p l a a t s g e v o n d e n o p de financiële en bestuurlijke relaties tussen o v e r h e i d en GTI's. Hierover is een aantal p r i n c i p e - u i t s p r a k e n g e d a a n ; d e u i t w e r k i n g per instituut is n o g niet helemaal r o n d . Ik kan u derhalve helaas n o g geen m e d e d e l i n g e n d o e n over z a k e n als s c h u l d s a -nering.

Behalve o p het meer a l g e m e n e m a r k t g e r i c h t e t e c h n o l o g i e b e l e i d wil ik tevens ingaan o p het a a n d a c h t g e b i e d e n b e l e i d , als hoofdlijn binnen het

huidige i n d u s t r i e b e l e i d , en o p het b e l a n g dat d e o v e r h e i d in dit v e r b a n d h e c h t aan M A R I N .

Allereerst wil ik daarbij a a n d a c h t s c h e n k e n a a n het b e l a n g van M A R I N v o o r d e N e d e r l a n d s e w e r v e n .

Vorig jaar heb ik tijdens d e j a a r v e r g a d e r i n g v a n d e C e b o s i n e t o e g e l i c h t d a t d e n a d r u k in het s c h e e p s b o u w b e l e i d meer zal w o r d e n g e l e g d o p activiteiten in het o n d e r z o e k - en o n t w i k k e l i n g s t r a j e c t d a n o p directe k o s t p r i j s v e d a g e n d e s u b s i d i e s . Het herstellen van d e n o r m a l e c o n c u r r e n -t i e v e r h o u d i n g e n in d e s c h e e p s b o u w is s l e c h -t s m o g e l i j k , indien o o k internationaal d e s t e u n v e d e n i n g aan d e s e c t o r w o r d t a f g e b o u w d . T e g e n deze a c h t e r g r o n d heb ik, nu N e d e r l a n d tijdelijk het v o o r z i t t e r s c h a p van d e EG b e k l e e d t , d e s c h e e p s b o u w s t e u n in d e EG R a a d van Industrieministers aan d e o r d e g e s t e l d . Hierin heb ik a a n g e d r o n g e n o p b e ë i n d i -ging van d e huidige p r o d u k t i e s t e u n . Ik b e n ervan o v e r t u i g d dat, indien d e n o r m a l e m a r k t v e r h o u d i n g e n w e e r zijn h e r s t e l d , d e N e d e r l a n d s e s c h e e p s b o u w c o n c u r r e r e n d kan o p e r e r e n t e n o p z i c h t e van a n d e r e landen in W e s t E u r o p a . Een r e c e n t e s t u d i e die het N e d e r l a n d s E c o n o -m i s c h Instituut in o p d r a c h t van d e S t i c h t i n g C o ö r d i n a t i e M a n t i e -m O n d e r z o e k heeft verricht naar d e c o n c u r r e n t i e p o s i t i e van d e N e d e r -landse s c h e e p s b o u w , o n d e r s t e u n t deze s t e l l i n g n a m e . De N e d e r l a n d s e s c h e e p s b o u w heeft zich uit s t r a t e g i s c h e o v e r w e g i n g e n in t o e n e m e n d e m a t e g e c o n c e n t r e e r d o p het b o u w e n v a n t e c h n o l o g i s c h g e a v a n c e e r d e s c h e p e n . Hierbij ligt niet alleen d e n a d r u k o p s c h e e p s t y p e n als b a g g e r -s c h e p e n , -s u p p l y ve-s-sel-s en v i -s -s e r -s -s c h e p e n , m a a r o o k o p -s c h e e p -s t y p e n m e t zeer efficiënte s u b s y s t e m e n . G e d a c h t kan d a n w o r d e n aan s c h e p e n m e t l a g e - t o e r e n v o o r t s t u w e r s of o v e r l a p p e n d e s c h r o e v e n , s c h e p e n m e t o p t i m a l e m a n o e u v r e e r e i g e n s c h a p p e n of o p t i m a l e s c h e e p s v o r m e n . T e n e i n d e o p deze g e b i e d e n zo g o e d m o g e l i j k t e k u n n e n o p e r e r e n is het v o o r d e bedrijfstak zeer belangrijk dat in d e N e d e r l a n d s e kennisinfra-s t r u c t u u r het e l e m e n t rekennisinfra-search m e t kwaliteit e n k w a n t i t e i t a a n w e z i g ikennisinfra-s. In dit a a n d a c h t s g e b i e d e n b e l e i d vervult M A R I N een f u n d a m e n t e l e rol. D a a r o m verstrek ik een b i j d r a g e aan het a c h t e r g r o n d r e s e a r c h p r o -g r a m m a van M A R I N , dat juist b e d o e l d is o m d e k e n n i s voor de m e e r l a n g e - t e r m i j n o n t w i k k e l i n g e n o p t e b o u w e n .

Daarnaast k u n n e n bedrijven d i e een b e r o e p d o e n o p d e o n d e r z o e k -c a p a -c i t e i t v a n M A R I N een o n d e r s t e u n i n g krijgen v a n w e g e d e INSTIR. O o k is o n d e r s t e u n i n g m o g e l i j k via d e S t i c h t i n g C o ö r d i n a t i e M a r i t i e m O n d e r z o e k indien het bij M A R I N uit t e v o e r e n o n d e r z o e k v o o r a f d o o r deze s t i c h t i n g s u b s i d i a b e l is g e a c h t .

Het t w e e d e p u n t d a t ik z o u willen m e m o r e r e n , is d e rol van M A R I N als t r a n s f e r p u n t van kennis.

M A R I N krijgt als internationaal o p e r e r e n d instituut veel o p d r a c h t e n uit het b u i t e n l a n d . Dat het instituut deze o p d r a c h t e n in c o n c u r r e n t i e m e t b u i t e n l a n d s e o n d e r z o e k i n s t e l l i n g e n verkrijgt, is veelal t e d a n k e n aan het h o g e t e c h n i s c h w e t e n s c h a p p e l i j k e k e n n i s n i v e a u dat bij M A R I N a a n w e -zig is. Bij deze t e c h n i s c h g e a v a n c e e r d e r e s e a r c h p r o j e c t e n d o e t het instituut zelf e c h t e r o o k w e e r een h o o p n i e u w e kennis en ervaring o p . Deze kan d a n v e r v o l g e n s w e e r w o r d e n d o o r g e g e v e n aan N e d e r l a n d s e bedrijven die m e t b e p a a l d e v r a g e n bij M A R I N k o m e n a a n k l o p p e n . Een t w e e d e a s p e c t van M A R I N als t r a n s f e r p u n t is d e b r u g f u n c t i e die het instituut vervult t u s s e n het b a s i s o n d e r z o e k , zoals dat bij d e T H ' s en d e universiteiten w o r d t verricht, en het t o e g e p a s t e o n d e r z o e k , dat d o o r of in o p d r a c h t van het bedrijfsleven w o r d t u i t g e v o e r d . Ik a c h t het bij uitstek een f u n c t i e v o o r M A R I N o m e r v o o r t e z o r g e n d a t d e n i e u w t e o n t w i k k e l e n

basiskennis zo snel mogelijk in d e juiste v o r m bij het g e ï n t e r e s s e e r d e bedrijfsleven k o m t . T e g e n deze a c h t e r g r o n d en o o k uit o v e r w e g i n g e n van een zo d o e l m a t i g m o g e l i j k e b e s t e d i n g van o v e r h e i d s m i d d e l e n v i n d ik het d a n o o k van zeer g r o o t belang dat M A R I N in zijn a c h t e r g r o n d -r e s e a -r c h p -r o g -r a m m a o p t i m a a l t -r a c h t s a m e n te w e -r k e n m e t d e T H ' s , universiteiten en andere instituten, zoals T N O en het W a t e r l o o p k u n d i g L a b o r a t o r i u m .

D a m e s en heren,

Het centrale t h e m a van deze s t u d i e d a g is d e t o e n e m e n d e rol van s y s t e e m k u n d i g en operationeel d e n k e n en m a t h e m a t i s c h e simulaties bij het o n t w e r p e n van s c h e p e n , o f f s h o r e c o n s t r u c t i e s e n havens. De o r g a n i s a t o r e n van deze s t u d i e d a g h e b b e n d a a r m e e een t h e m a g e k o z e n dat v o l o p in de belangstelling staat. In dit v e r b a n d z o u ik even stil willen staan bij d e m a r k t o n t w i k k e l i n g e n v o o r M A R I N zelf.

Z o a l s ik reeds o p m e r k t e : d e N e d e r l a n d s e s c h e e p s b o u w zal zich bij v o o r k e u r m o e t e n b e w e g e n o p het m a r k t s e g m e n t van d e g e a v a n c e e r d e s c h e p e n en dit gaat g e p a a r d met een t o e n e m e n d e b e h o e f t e aan o n d e r z o e k - , o n t w i k k e l i n g s - en b e p r o e v i n g s a c t i v i t e i t e n . Dit p a s t o o k bij d e a a n d a c h t s g e b i e d e n f i l o s o f i e .

Echter, uit diverse r a p p o r t e n over d e s c h e e p s n i e u w b o u w w o r d t d e v e r w a c h t i n g u i t g e s p r o k e n dat deze bedrijfstak o o k d e t w e e d e helft v a n d e jaren t a c h t i g n o g geen e c h t e o p l e v i n g m a g v e r w a c h t e n . Daarnaast zal de huidige o n t w i k k e l i n g van d e olieprijs, met alle daaraan v e r b o n d e n g e v o l g e n voor het t o t o n t w i k k e l i n g b r e n g e n van n i e u w e o f f s h o r e locaties, o o k g e v o l g e n k u n n e n h e b b e n v o o r d e activiteiten van M A R I N o p dit o n d e r z o e k g e b i e d .

De resultante van al deze o n t w i k k e l i n g e n zal v o o r M A R I N niet z o n d e r meer positief zijn.

Een ander a s p e c t hierbij is d e c o n c u r r e n t i e met a n d e r e m a r i t i e m e researchinstituten in Europa. De S t i c h t i n g C o ö r d i n a t i e M a r i t i e m O n d e r -zoek is bezig met een inventansatie van d e Europese m a r i t i e m e research-infrastructuur. Uit deze o v e r i g e n s n o g niet a f g e r o n d e s t u d i e k o m e n enige e l e m e n t e n duidelijk naar v o r e n . Ten eerste b e s t a a t er t h a n s in Europa een o v e r c a p a c i t e i t o p het g e b i e d van f y s i e k e m o d e l f a c i l i t e i t e n . Ten t w e e d e c o n c e n t r e r e n d e m e e s t e instituten zich o p d e h y d r o d y n a m i s c h e a s p e c t e n . Ten d e r d e b e s c h i k k e n d e andere instituten o p d e e l t e r r e i -nen over veel m o d e r n e r e faciliteiten d a n M A R I N .

A l s ik nu d e m a r k t o n t w i k k e l i n g e n en d e c o n c u r r e n t i e met a n d e r e Europese maritieme research-instituten bij elkaar v o e g d a n c o n s t a t e e r ik d a t d e u i t g a n g s p o s i t i e waarin M A R I N zich bevindt, moeilijk is. Ik v e r t r o u w erop dat het b e s t u u r en de directie van M A R I N zich b e w u s t zijn van deze u i t g a n g s p o s i t i e bij het opstellen van d e p l a n n e n voor d e t o e k o m s t van dit instituut, waarbij d e m a t h e m a t i s c h e simulatie z o ' n belangrijke rol zal s p e l e n . In dit v e r b a n d wil ik de n a d r u k leggen o p de n o o d z a a k o m te k o m e n tot b e p a a l d e v o r m e n van s a m e n w e r k i n g in het g e b r u i k v a n fysieke modelfaciliteiten.

Nu d e m o g e l i j k h e d e n van m a t h e m a t i s c h e simulatie s t e e d s groter w o r d e n , zullen de fysieke m o d e l p r o e v e n n o g slechts in een b e p e r k t aantal gevallen v e r n c h t w o r d e n . Ik denk daarbij aan het uittesten van het m a t h e m a t i s c h e m o d e i en het b e p r o e v e n van het definitieve o n t w e r p van een s c h i p , o f f s h o r e - c o n s t r u c t i e of haven en d a n met n a m e o n d e r e x t r e m e o m s t a n d i g h e d e n . Z e k e r o p w a t langere termijn zal dit leiden t o t e e n v e r m i n d e r d g e b r u i k van d e f y s i e k e m o d e l l e n met alle d a a r a a n

v e r b o n d e n g e v o l g e n voor d e e x p l o i t a t i e r e s u l t a t e n v a n d e z e faciliteiten. Daarbij dient d a n n o g b e d a c h t te w o r d e n dat in dergelijke faciliteiten d e n o d i g e investeringen verricht m o e t e n w o r d e n o m het a d v i e s w e r k van M A R I N o p v o l d o e n d e h o o g niveau t e h a n d h a v e n . Gezien de relatief h o g e k o s t e n , d i e h i e r m e e g e m o e i d zijn, a c h t ik het v a n g r o o t belang dat M A R I N nagaat o p w e l k e g e b i e d e n van fysiek m o d e l o n d e r z o e k een s a m e n w e r k i n g m e t a n d e r e instituten in N e d e r l a n d en eventueel elders in E u r o p a m o g e l i j k is.

D a m e s en heren.

Ik wil nu t o t een a f r o n d i n g k o m e n . In het v o o r g a a n d e h e b ik u in het kort g e s c h e t s t w e l k b e l a n g d e o v e r h e i d h e c h t aan t e c h n o l o g i s c h e v e r n i e u -w i n g , -w e l k beleid d a a r o p inspeelt en -w e l k e rol M A R I N daarin kan vervullen.

Centraal in het huidige beleid staat dat b e d r i j v e n en instellingen bij d e v e r d e r e o n t w i k k e l i n g m o e t e n uitgaan v a n hun eigen s t e r k e p u n t e n en d a t zij niet m o e t e n s c h r o m e n v o o r v o r m e n van s a m e n w e r k i n g . Alleen h i e r d o o r zal het mogelijk zijn o m kansrijke o n t w i k k e l i n g e n i n d e r d a a d g o e d in g a n g te z e t t e n , h e t g e e n van l e v e n s b e l a n g is, niet alleen v o o r d e m a r i t i e m e s e c t o r maar o o k v o o r d e N e d e r l a n d s e e c o n o m i e als g e h e e l .

Daar d e z e s t u d i e d a g g e o r g a n i s e e r d is ter g e l e g e n h e i d van het a f s c h e i d van p r o f e s s o r Van M a n e n , wil ik zeker niet nalaten tot h e m enige w o o r d e n t e r i c h t e n .

G e a c h t e Professor Van M a n e n ,

U heeft d e a f g e l o p e n t w e e d e c e n n i a leiding g e g e v e n aan M A R I N . In deze p e r i o d e heeft u een aantal o n t w i k k e l i n g e n in g a n g gezet die o o k v o o r d e t o e k o m s t v a n M A R I N van g r o o t belang zijn. Ik wil hier s l e c h t s drie zaken n o e m e n , d e ' W e s t European C o n f e r e n c e o n M a r i n e T e c h n o l o g y ' , d e ' W e s t E u r o p e a n G r a d u a t e E d u c a t i o n in M a r i n e T e c h n o l o g y ' en het ENR. De eerste t w e e g e n o e m d e zijn vooral g e n c h t o p het v e r s t e r k e n van d e s a m e n w e r k i n g t u s s e n allen in W e s t - E u r o p a die zich b e z i g h o u d e n m e t d e m a n t i e m e t e c h n o l o g i e . Het ENR is als g e m e e n s c h a p p e l i j k r e k e n c e n t r u m van het E n e r g i e o n d e r z o e k C e n t r u m N e d e r l a n d , M A R I N en het W a t e r -l o o p k u n d i g L a b o r a t o r i u m een be-langrijke r a n d v o o r w a a r d e o m t e k u n n e n k o m e n t o t g o e d e m a t h e m a t i s c h e s i m u l a t i e s .

M e t deze initiatieven heeft u f u n d a m e n t e n g e l e g d w a a r o p u w o p v o l g e r , d e heer O o s t e r v e l d , kan v o o r t b o u w e n en w a a r v o o r d e m a r i t i e m e w e r e l d u d a n k v e r s c h u l d i g d is.

D a m e s en heren.

Ik d a n k u v o o r u w a a n d a c h t en w e n s u allen n o g een interessante s t u d i e d a g .

een pleidooi voor research

J . Groenendijk,

voorzitter Raad van Bestuur Nedlloyd

D e z e b i j d r a g e is b e d o e l d o m d u i d e l i j k t e m a k e n d a t naar i n z i c h t v a n d e rederij d e r e s e a r c h z i c h in d e a f g e l o p e n d e c e n n i a t e veel h e e f t g e c o n -c e n t r e e r d o p het h y d r o d y n a m i s -c h g e d r a g van het s -c h i p . De r e s e a r -c h zal z i c h o p e e n veel b r e d e r t e r r e i n m o e t e n m a n i f e s t e r e n o m t o t e e n w e r k e l i j k o p t i m a a l g e b r u i k v a n het s c h i p t e k o m e n , z o d a t alle o p e r a t i o -nele a s p e c t e n erbij b e t r o k k e n w o r d e n .

Het t e c h n i s c h e o n t w e r p v a n het s c h i p (dit g e l d t e v e n z o v o o r o n t w e r p e n van o f f s h o r e i n s t a l l a t i e s en h a v e n s ) z o u niet l a n g e r alleen g e b a -s e e r d m o e t e n zijn o p g e d r a g -s e i g e n -s c h a p p e n o p z e e , v e i l i g h e i d e n e c o n o m i s c h v a r e n , m a a r het z o u o o k d i e n e n t e p a s s e n in e e n g e ï n t e g r e e r d o p e r a t i o n e e l m o d e l . Elk o n t w e r p z o u , b i n n e n zijn e i g e n s p e c i -f i e k e e i g e n s c h a p p e n , o n d e r d e e l uit m o e t e n m a k e n v a n e n in h a r m o n i e m o e t e n zijn m e t alle p a s s i e v e en v o o r a l a c t i e v e o p e r a t i o n e l e g e b e u r t e -n i s s e -n . W e m o e t e -n d u s -niet allee-n o p t i m a l i s e r e -n t e -n b e h o e v e v a -n het v o o r t s t u w i n g s g e d r a g . O m t o t o p t i m a l i s e r i n g t e k o m e n z o u e e n s y s t e m a t i s c h e o p z e t ( s y s t e e m d e n k e n ) v a n alle o p e r a t i o n e l e g e b e u r t e -n i s s e -n g e w e -n s t z i j -n . H o o g s t w a a r s c h i j n l i j k kan d a t het b e s t b i n n e n e e n a f g e b a k e n d g e b i e d (een b e p a a l d s p e c i a l i s m e v a n v e r v o e r ) p l a a t s v i n d e n . O m t o t s y s t e m a -tiek t e k o m e n z u l l e n , m e t b e h u l p v a n i n f o r m a t i c a en h e t v e r z a m e l e n e n b u n d e l e n v a n g e g e v e n s o v e r d e o p e r a t i o n e l e a s p e c t e n , b e p a a l d e m o d e l l e n o n t w i k k e l d m o e t e n w o r d e n . Z o d r a m o d e l l e n v a n s y s t e m e n g e k o z e n zijn, m o e t e n er m a t h e m a t i s c h e s i m u l a t i e b e r e k e n i n g e n m e t d e c o m p u t e r m o g e l i j k zijn. Het is d a n n o o d z a k e l i j k e e n a a n t a l h a r d e p a r a m e t e r s v a s t t e s t e l l e n , d i e v e r v o l g e n s g e v a r i e e r d k u n n e n w o r d e n o m t o t een o p t i m a a l g e s t r u c t u r e e r d g e h e e l t e k o m e n . Uit d e z e m o d e l -len k o m e n p a r a m e t e r s , d i e bij b e n a d e r i n g d e ideale d i m e n s i e s e n v o o r w a a r d e n a a n g e v e n v a n z o w e l h a v e n s als s c h e p e n (of o f f s h o r e g e b i e d en b o o r u n i t ) . A a n d e h a n d h i e r v a n k u n n e n d e d e e l o n d e r w e r -p e n n a d e r u i t g e w e r k t w o r d e n .

Systeemkundig en operationeel denken

De reder of o p e r a t o r m o e t e e r s t het m a r k t s e g m e n t k i e z e n w a a r m e e hij z i c h b e z i g wil h o u d e n . O p b a s i s van m a r k t a n a l y s e s o v e r d e v e r v o e r s s t r o m e n en a a n d e h a n d van d e g e w e n s t e a f v a a r t f r e q u e n t i e , b o u w p r i j -z e n , o p e r a t i o n e l e k o s t e n , e t c , -zal d e r e d e r in -zijn e c o n o m i s c h m o d e l a l l e r e e r s t d e o p t i m a l e s c h e e p s c a p a c i t e i t e n s n e l h e i d v a n h e t s c h i p m o e t e n b e p a l e n . V o o r het t e c h n i s c h e o n t w e r p e c h t e r m o e t e n w e d e n k e n a a n a p a r t e o p e r a t i o n e l e m o d e l l e n v o o r c o n t a i n e r s c h e p e n , p r o d u k t e n t a n k e r s en h e a v y l i f t e r s . In d e o f f s h o r e - w e r e l d k u n n e n w e d e n k e n a a n m o d e l l e n v o o r b o o r u n i t s , s c h e p e n , j a c k u p s o f s e m i s u b -m e r s i b l e s e n v o o r p r o d u k t i e p l a t f o r -m s e n - s c h e p e n . I n t e g r a t i e v a n e c o n o m i s c h e en t e c h n i s c h e m o d e l l e n b e h o o r t t o t d e m o g e l i j k h e d e n , m a a r in het o n d e r s t a a n d e b e p e r k e n w e o n s t o t het t e c h n i s c h e o n t -w e r p m o d e l . 11

B a s i s a n a l y s e v a n e e n m o d e l

A l s v o o r b e e l d k i e z e n w e e e n c o n t a i n e r s c h i p . H e t z e l f d e m o d e l kan o p g e z e t w o r d e n v o o r d e a n d e r e a a n g e g e v e n t y p e n .

N o g m a a l s w o r d t b e n a d r u k t , d a t d o o r m i d d e l v a n het b e o o g d e m o d e l d e t e b e s p r e k e n s y s t e m e n m e e r t o t h u n r e c h t z o u d e n m o e t e n k o m e n bij d e u i t e i n d e l i j k e v a s t s t e l l i n g van het t e c h n i s c h e o n t w e r p en d e k e u z e v a n d e h o o f d a f m e t i n g e n .

Varen van het schip

Bij het v a r e n v a n het s c h i p k a n e e n s p l i t s i n g g e m a a k t w o r d e n in v a a r e i g e n s c h a p p e n / s c h e e p s p e r f o r m a n c e ( s c h e e p s e i g e n ) e n e r z i j d s , en o p e r a t i e a a n b o o r d , b e d r i j f s v o e r i n g en n a v i g a t i e a n d e r z i j d s . De v a a r e i g e n s c h a p p e n w o r d e n b e p a a l d d o o r : - a f m e t i n g e n , L / B - v e r h o u d i n g ; - r o m p v o r m en w e e r s t a n d bij v l a k w a t e r en in z e e g a n g ; - s t a b i l i t e i t bij v e r s c h i l l e n d e l a d i n g c o n d i t i e s ; - v e r m o g e n ( a f m e t i n g e n m o t o r ( e n ) en s c h r o e f ) ; - s t a b i l i s a t o r e n i.v.m. l a d i n g (claims) e n / o f l e e f b a a r h e i d ; - r o e r - e n s t u u n n n c h t i n g , w a a r b i j het r o e r e v e n e e n s g e b r u i k t kan w o r d e n o m r o l l e n t e g e n t e g a a n . Deze g r o e p f a c t o r e n is t h a n s t e n a d r u k k e l i j k a l l e s b e p a l e n d v o o r het t e c h n i s c h e o n t w e r p v a n het s c h i p en d e k e u z e v a n d e h o o f d a f m e t i n -g e n . V o o r het b e d r i j f a a n b o o r d zijn v a n b e l a n g : - n a u t i s c h e u i t r u s t i n g ; - a u t o m a t i s e r i n g e n b e d i e n i n g s p o s i t i e s ; - p e r s o n e e l s b e z e t t i n g ; - c o m m u n i c a t i e s y s t e m e n ( S a t c o m , T o r , V H F ) ; - o n d e r h o u d s g e v o e l i g h e i d ; - e n e r g i e h u i s h o u d i n g v o o r v o o r t s t u w i n g , e l e k t r i c i t e i t en w a r m t e . Bij d e z e g r o e p f a c t o r e n zal s u b o p t i m a l i s a t i e b i n n e n het m o d e l m o e t e n p l a a t s v i n d e n . H i e r o p w o r d t later t e r u g g e k o m e n . Laden en lossen Het l i g g e n a a n w a l e n het l a d e n en l o s s e n m o e t e n zo g e b e u r e n d a t o n n o d i g v e r l i e s v o o r k o m e n w o r d t . Hierbij s p e l e n d e l i g p l a a t s - en k r a a n f a c i l i t e i t e n , d e a f v o e r en t o e v o e r v a n l a d i n g en d e a f m e t i n g e n v a n het s c h i p e e n r o l . V o o r t s is d e u i t r u s t i n g van het s c h i p v a n b e t e k e n i s : - l u i k e n ( o p e n s c h i p ? ) ; a a n t a l , g r o o t t e e n g e w i c h t ; - b e r e i k b a a r h e i d c o n t a i n e r s , s t u w a g e h i n d e r n i s s e n ; - l o g i c a v a n d e i n d e l i n g v a n het s c h i p ; - k e u z e v a n het 2 0 7 4 0 ' - a r r a n g e m e n t ; - h e e l i n g - en b a l l a s t s y s t e e m ; - l o g i s t i e k e l a a d - e n l o s p l a n n i n g m e t c o m p u t e r s y s t e m e n w a a r b i j a u t o m a t i s c h r e k e n i n g w o r d t g e h o u d e n m e t b u i g m o m e n t en s t a b i l i -t e i -t ; - v o o r - en n a d e l e n v a n c o n a i r en i n t e g r a t e d r e e f e r s . Manoeuvreren H e t s c h i p m o e t g e m a k k e l i j k d e h a v e n b i n n e n k u n n e n v a r e n z o n d e r h u l p (géén s l e e p b o t e n , g é é n p i l o t s ) . H i e r m e e h e e f t m e n o o k r e k e n i n g t e h o u d e n bij het m a k e n v a n e e n m o d e r n e , ' g e s t a n d a a r d i s e e r d e ' l a y - o u t v a n v e r s c h i l l e n d e t y p e n h a v e n s . Bij n a t u u r l i j k e h a v e n s is d a t

s o m s m o e i l i j k , m a a r m e e r c o n s e q u e n t e s y s t e m a t i e k bij d e a a n l e g van h a v e n s , na r e s e a r c h , z o u v a n g r o t e i n v l o e d k u n n e n zijn o p d e o p e r a t i e . T e c h n i s c h k a n g e d a c h t w o r d e n aan het v e r m o g e n v a n b o e g - e n h e k s c h r o e v e n , s p e c i a l e r o e r e n , m o o r i n g e q u i p m e n t en n a v i g a t i e m i d -d e l e n ( n i e u w e r a -d a r s , u i t g e r u s t m e t -d o c k i n g - f a c i l i t e i t e n ) . Bij h a v e n s m o e t r e k e n i n g g e h o u d e n w o r d e n m e t d e d i e p g a n g , d e b e r e i k b a a r h e i d en d e s t r o o m . M a a r o o k het m o d e l van d e h a v e n s p e e l t een r o l , a l s m e d e d e l i g g i n g v a n d e s c h e p e n in d e h a v e n t e n o p z i c h t e v a n elkaar. Vaargebieden W a a r s c h i j n l i j k is alleen b e p a l e n d d a t s c h e p e n o n d e r alle o m s t a n d i g h e -d e n w a a r t e r w e r e l -d m o e t e n k u n n e n k o m e n . M e t a n -d e r e w o o r -d e n : w i n d e n g o l v e n m o g e n v o o r g e e n enkel s c h i p e e n b e l e m m e r i n g of e e n b e p e r k i n g z i j n , n o c h m o g e n l a d i n g en s c h i p in g e v a a r k o m e n . D e n k b i j v o o r b e e l d a a n v r i j b o o r d h o o g t e en g o l f h o o g t e . M o g e l i j k zijn er u i t z o n d e r i n g e n v o o r het h o g e n o o r d e n ( i j s g a n g , g r o t e v e r t r a g i n g e n ) en g e b i e d e n m e t b e p e r k t e d i e p g a n g .

Veiligheid, Intemationale regelstelling

De h u i d i g e v o o r s c h r i f t e n l e g g e n n o g a l w a t b e p e r k i n g e n o p a a n d e s c h e e p s o n t w e r p e n . Die v o o r s c h r i f t e n d i e n e n in het m o d e l m e e g e n o -m e n t e w o r d e n , -m a a r a a n d e a n d e r e k a n t z o u er o o k t e r u g k o p p e l i n g p l a a t s m o e t e n v i n d e n naar d e o n t w e r p e r s v a n v o o r s c h r i f t e n ( o v e r h e i d , k l a s s i f i c a t i e , i n s t e l l i n g e n ) . A a n d e h a n d v a n r e s e a r c h en m o d e r n e o n t w i k k e l i n g e n z o u h e t m o g e l i j k m o e t e n zijn o m o o k d e z e v o o r s c h r i f t e n sneller t e k u n n e n w i j z i g e n of t e laten v e r v a l l e n . Samenvatting basismodel M e t e e n d e r g e l i j k m o d e l k u n n e n alle o p e r a t i o n e l e a s p e c t e n g e ï n v e n t a -riseerd w o r d e n en k u n n e n d e v e r s c h i l l e n d e p a r a m e t e r s b e p a a l d w o r d e n d i e a a n d e o p e r a t i o n e l e a s p e c t e n v e r b o n d e n z i j n . In z o ' n g e v a l zal uit e e n r e k e n m o d e l m o e t e n w o r d e n b e p a a l d w e l k e p a r a m e t e r v o o r r a n g g e n i e t . Z o a l s o m s c h r e v e n zullen d e v e r s c h i l l e n d e m o d e l l e n m e t h u n e i g e n s y s t e m e n en o p e r a t i o n e l e a s p e c t e n o p v e r s c h i l l e n d e s c h e e p s t y p e n en o f f s h o r e u n i t s t o e g e p a s t m o e t e n w o r d e n . V a n z e l f -s p r e k e n d i-s dit alleen m o g e l i j k indien b e r e k e n i n g e n , o n t w i k k e l i n g e n en s e l e c t i e s m e t b e h u l p v a n d e c o m p u t e r p l a a t s v i n d e n .

R e s e a r c h m o g e l i j k h e d e n

In een g r o o t a a n t a l d e e l g e b i e d e n kan r e s e a r c h t o e g e p a s t w o r d e n als d a a r b i j m a a r niet e e n k e n n i g t e w e r k w o r d t g e g a a n en het b a s i s m o d e l niet uit het o o g v e r l o r e n w o r d t . Niet alleen z e e g a n g of s t e r k t e m a g als k e u z e b e p a l e n d c r i t e r i u m g e h a n t e e r d w o r d e n .

H i e r o n d e r v o l g t e e n a a n t a l a a n d a c h t s p u n t e n v o o r d e r e s e a r c h b i n n e n het k a d e r v a n d i t m o d e l . Daarbij zal b l i j k e n d a t d e e l e m e n t e n d i e in het m o d e l zijn a a n g e g e v e n , t e r u g k o m e n .

Laden en lossen

In zijn a l g e m e e n h e i d zal het l a d e n en l o s s e n veel sneller m o e t e n k u n n e n p l a a t s v i n d e n . Het zal d u s n o o d z a k e l i j k zijn d a t d e s c h e e p s o p -t i m a l i s a -t i e p r o c e s s e n e n d e w a l o p -t i m a l i s a -t i e (i.v.m. ' s h i f -t e n ' e n d e l o g i s t i e k v a n d e l a a d - en l o s p r o b l e m e n ) b e t e r o p e l k a a r a f g e s t e m d z i j n . Dit v r a a g t o m v e r d e r o n d e r z o e k o p v e r s c h i l l e n d e g e b i e d e n z o a l s d e

o n t w i k k e l i n g v a n l o s k r a n e n . D a a r b i j k o m e n p r o b l e m e n aan d e o r d e als d e l o s s n e l h e i d , d e t w e e d i m e n s i o n a l e p o s i t i o n e r i n g en d e e e n v o u d v a n b e d i e n i n g . O o k k a n w o r d e n g e d a c h t a a n d e t o e p a s s i n g v a n g e ï n t e -g r e e r d e l a a d - en l o s s y s t e m e n t u s s e n s c h i p , k r a a n of trailer; v o o r - en n a d e l e n v a n 2 0 ' c t r s , 4 0 ' c t r s en g r o o t - v o l u m e c o n t a i n e r s ( 4 0 ' - 9 ' 6 " ) 4 0 ' c t r s v r a g e n veel m i n d e r b e h a n d e l i n g . G r o o t t e , g e w i c h t e n a a n t a l luiken b e p a l e n het s h i f t e n v a n c o n t a i n e r s ; d a a r n a a s t d i e n t d e v e r d e r e o n t w i k k e l i n g v a n d e o p e n - s c h e e p s v o r m ( z o n d e r luiken) a a n d a c h t t e k r i j g e n . A n d e r e o n d e r w e r p e n v a n o n d e r z o e k zijn d e g e l e i d i n g e n v a n d e c o n t a i n e r s v o o r l a d e n e n l o s s e n , d e l o g i s t i e k , d e o p t i m a l i s e r i n g o m d e o n e v e n r e d i g g e s t e g e n l a d i n g b e h a n d e l i n g s - k o s t e n t e v e r l a g e n . V o o r het v a r e n v a n het s c h i p is het s t r e v e n naar d e v o r m m e t d e m i n s t e w e e r s t a n d e s s e n t i e e l . T o t d e z e p r o b l e m a t i e k b e h o r e n het g e d r a g in z e e g a n g , d e s t a b i l i t e i t en d e m a n o e u v r e e r e i g e n s c h a p p e n . Dit v r a a g t o m w a t m e e r u i t l e g . Z o a l s g e z e g d l o o p t er e e n b e p a a l d e lijn d o o r het b a s i s m o d e l . Uit d e v e r s c h i l l e n d e o n d e r d e l e n d i e n e n d i e p a r a m e t e r s b e p a l e n d t e zijn d i e d a a r v o o r o p t i m a l i s a t i e z o r g d r a g e n , z o a l s l a a d - en l o s g e d r a g , h a v e n g e d r a g e n i n t e r n a t i o n a l e r e g e l g e v i n g . Deze p a r a m e t e r s m o e t e n g e b r u i k t w o r d e n o m het b e s t e z e e g e d r a g t e b e p a l e n , z o w e l o p e r a t i o n e e l als m e t e e n e c o n o m i s c h e b e d r i j f s v o e -r i n g . In d e b e -r e k e n i n g e n k u n n e n d e p a -r a m e t e -r s v o o -r z i c h t i g g e v a -r i e e -r d w o r d e n o m w e d e r o m o p t i m a l i s a t i e t e z o e k e n . V e r d e r m o e t a a n d a c h t w o r d e n b e s t e e d a a n k l e i n e r e m o t o r e n e n a l t e r n a t i e v e v o o r t s t u w i n g s -m o g e l i j k h e d e n . M o t o r e n zijn z w a a r e n n e -m e n veel r u i -m t e in. Zij zijn niet b e p a a l d o n d e r h o u d s v r i e n d e l i j k en v e r o o r z a k e n g e l u i d en t r i l l i n -g e n . M e n z o u k u n n e n d e n k e n a a n het o n t w i k k e l e n v a n -g a s t u r b i n e / e l e k t r i s c h e a a n d r i j v i n g in e e n t o t a a l e n e r g i e - a r r a n g e m e n t . M o t o r e n m o e t e n o v e r e e n b r e d e r e r a n g e v a n het v e r m o g e n e v e n e f f i c i ë n t b l i j v e n . Het b e s c h i k b a r e m o t o r k o p p e l m o e t m i n d e r a f h a n k e l i j k w o r d e n v a n het t o e r e n t a l . O o k z o u g e d a c h t k u n n e n w o r d e n a a n e e n s t e r k e r e o n t w i k k e l i n g v a n a l t e r n a t i e v e b r a n d s t o f f e n en m o g e l i j k e a l t e r n a t i e v e v o r m e n v a n b r a n d s t o f b e h a n d e l i n g . Z w a r e s t o o k o l i e v o r m t d o o r zijn h o g e v e r v u i -l i n g s g r a a d , s o o r t e -l i j k g e w i c h t e n v i s c o s i t e i t een g r o o t p r o b -l e e m . Het s c h i p m o e t l i c h t e r g e b o u w d w o r d e n m e t veel m i n d e r n o r m a a l s t a a l , m e e r h o o g w a a r d i g staal of k u n s t s t o f f e n en a l u m i n i u m . M i s s c h i e n z o u m e n e e n ' w e g w e r p s c h i p ' m o e t e n o n t w e r p e n m e t e e n l e v e n s d u u r v a n 8 t o t 10 jaar. D e z e g e d a c h t e is o p g e k o m e n t e g e n d e a c h t e r g r o n d v a n d e s n e l l e e c o n o m i s c h e v e r o u d e r i n g , d i e w e s t e e d s w e e r t e g e n k o m e n . O o k k a n o n d e r a n d e r e het k o s t b a r e c o n s e r v e r e n a c h t e r w e g e g e l a t e n w o r d e n , m e t u i t z o n d e r i n g v a n het c o n s e r v e r e n v a n het o n d e r w a t e r s c h i p . M o g e l i j k d i e n t e e n lans g e b r o k e n t e w o r d e n o m d e t o e p a s s i n g v a n k u n s t s t o f f e n s t e r k t e b e v o r d e r e n v o o r b i j v o o r b e e l d d e k k e n , a c c o m -m o d a t i e s , r e l i n g e n , s t a b i l i s a t o r e n , s c h r o e v e n en r o e r e n . V e r b e t e r i n g v a n d e e i g e n s c h a p p e n v a n d e s c h r o e f z o u k u n n e n w o r d e n b e r e i k t d o o r e e n s y s t e m a t i s c h e a a n p a k v a n v e r b e t e r i n g e n d o o r t o e p a s s i n g v a n s t r a a l b u i z e n , g r i m w i e l e n , d u c t s , s e m i - d u c t s , a d d i t i o n e l e t r u s t v i n s en o v e r l a p p e n d e d u b b e l s c h r o e v e n . N a u t i s c h m o e t e n w e g e h e e l a u t o m a t i s c h , c o m p u t e r g e s t u u r d , e c o n o m i s c h k u n n e n v a r e n m e t i n b e g r i p v a n d e r e g e l i n g v a n het m o t o r -v e r m o g e n . In d e r u i m t e v a a r t en in d e l u c h t v a a r t , m a a r o o k o p d e w e g (in a u t o ' s ) , k o m e n s t e e d s m e e r c o m p u t e r s d i e g e g e v e n s v e r z a m e l e n en d e m e e s t e c o n o m i s c h e s n e l h e i d u i t r e k e n e n . W e d e n k e n v o o r het s c h i p hierbij a a n w i n d s n e l h e i d , g o l f h o o g t e , s t r o o m e n d e r g e l i j k e .

V e r d e r g a a n d e a u t o m a t i s e r i n g bij l i e t m a n o e u v r e r e n is n o d i g o m v o o r t s t u w i n g s - , b o e g - en hel<scliroeven en roer g e ï n t e g r e e r d t e laten w e r k e n bij a a n k o m s t en v e r t r e k . V o o r het n a v i g e r e n kan g e d a c h t w o r d e n a a n d e o n t w i k k e l i n g v a n e e n e l e k t r o n i s c h e k a a r t , g e k o p p e l d a a n s t u u r a u t o m a a t e n k o e r s z e t t i n g . V e i l i g h e i d en i n t e r n a t i o n a l e r e g e l i n g eisen een s y s t e m a t i s c h o n d e r -z o e k naar w e t g e v i n g en r e g e l s t e l l i n g m e t als o o g m e r k , m e t b e h u l p v a n r e s e a r c h , d e k n e l p u n t e n t e v e r m i j d e n . V e r d e r kan t e n a a n z i e n v a n d e v e i l i g h e i d g e d a c h t w o r d e n aan d e o n t w i k k e l i n g v a n een m a t h e m a t i s c h m o d e l v o o r v e r s c h i l l e n d e t y p e n s c h e p e n bij l e k s t a b i l i t e i t s b e r e k e n i n -g e n , w a a r b i j o o k d e k a n s b e r e k e n i n -g w o r d t b e t r o k k e n (de k a n s , d a t een b e p a a l d c o m p a r t i m e n t g e r a a k t w o r d t ; e e n b o e g l o o p t m e e r r i s i c o d a n een a c h t e r s c h i p ) . O o k het g e b r u i k van e i n d i g e e l e m e n t e n b e r e k e ning o m t o t g e w i c h t s b e s p a r i n g t e k o m e n bij g e l i j k b l i j v e n d e w a t e r v e r -p l a a t s i n g en d u s g r o t e r e d e a d w e i g h t , zal b i j d r a g e n a a n e e n v e i l i g e c o n s t r u c t i e . V o o r d e v e i l i g h e i d is het t e n s l o t t e van b e l a n g d e e r g o n o -mie t e b e s t u d e r e n v a n a p p a r a t u u r en u i t r u s t i n g bij e e n s t e r k e r e d u c t i e van d e b e m a n n i n g , z o n d e r de v e i l i g h e i d in het g e d i n g t e b r e n g e n . In dit v e r b a n d m o e t er n o g o p w o r d e n g e w e z e n d a t a u t o m a t i s e r i n g niet alleen d i e n t o m d e b e m a n n i n g te r e d u c e r e n , m a a r b o v e n a l o m k w a l i t e i t en v e i l i g h e i d v a n s y s t e m e n te w a a r b o r g e n . T r a i n i n g e n o p l e i d i n g k u n n e n n o g w o r d e n u i t g e b r e i d m e t s i m u l a t o r e n o p vele t e r r e i n e n . Slotopmerking In dit v e r h a a l is g e t r a c h t e e n m o d e l ( b a s i s m o d e l ) t e s c h e t s e n o m s y s t e m a t i s c h a a n t e g e v e n langs w e l k e lijnen een g e o p t i m a l i s e e r d e s t r u c t u u r o n t w i k k e l d kan w o r d e n . D u i d e l i j k is, dat o p e s s e n t i ë l e p u n t e n d e r e s e a r c h d e t o e p a s s i n g s r e s e a r c h in het b i j z o n d e r -o n m i s b a a r zal b l i j v e n .

s t a a n de beste stuurlui aan wal?

I r T h . Elzinga,

h o o f d Port and Traffic Analysis, Maritieme Operaties Divisie MARIN

Bij het o n t w e r p e n v a n h a v e n s e n v a a r w e g e n s p e l e n s c h e p e n en h u n g e t r a n s p o r t e e r d e g o e d e r e n e e n b e l a n g r i j k e r o l . H a v e n a u t o r i t e i t e n e n r e d e r s z u l l e n e r n a a r b l i j v e n s t r e v e n d e e f f i c i ë n t i e e n v e i l i g h e i d in d e v e r w e r k i n g v a n v e r k e e r s - e n g o e d e r e n s t r o m e n t e v e r h o g e n o m zo h u n c o n c u r r e n t i e p o s i t i e t e h a n d h a v e n . A a n p a s s i n g e n in d e h a v e n -i n f r a s t r u c t u u r e n -i n v e s t e r -i n g e n -in g e a u t o m a t -i s e e r d e s y s t e m e n zullen d a a r v o o r n o d i g zijn. Z u l k e i n g r e p e n zijn e e n c o m p l e x e en k o s t b a r e z a a k e n e e n s y s t e m a t i s c h e a a n p a k is n o d i g o m t o t g o e d e o n t w e r p e n t e k o m e n . V o o r het o p t i m a l i s e r e n v a n o n t w e r p e n v o o r s c h e p e n , h a v e n s en v a a r w e g e n is er d a n o o k e e n g r o t e b e h o e f t e a a n o n d e r z o e k . Dit o n d e r z o e k v i n d t v a a k a a n d e w a l p l a a t s en d e v r a a g rijst of d e b e s t e s t u u r l u i w e l a a n d e w a l s t a a n . O m d e z e v r a a g - t e b e a n t w o o r d e n k o m e n d e v o l g e n d e o n d e r w e r p e n in dit artikel a a n d e o r d e : - d e rol v a n M A R I N in het o n t w e r p p r o c e s v o o r h a v e n s , v a a r w e g e n e n b i j b e h o r e n d e s c h e e p s e i g e n s c h a p p e n ; - het s y s t e e m a a n p a k v a n M A R I N ; - d e v i s i e v a n M A R I N o p d e t o e k o m s t i g e o n t w i k k e l i n g e n o p het g e b i e d v a n o n d e r z o e k e n t r a i n i n g ; - v o o r b e e l d e n d i e d e z e o n t w i k k e l i n g e n i l l u s t r e r e n e n d i e d e l a a t s t e tijd n o g a l in d e b e l a n g s t e l l i n g s t a a n .

Rol MARIN in ontwerpproces

Bij het o n t w e r p e n v a n h a v e n s , v a a r w e g e n e n d e d a a r b i j v a n b e l a n g z i j n d e s c h e e p s e i g e n s c h a p p e n s p e l e n v e l e a s p e c t e n een r o l . Dit a r t i k e l b e p e r k t z i c h t o t o n d e r w e r p e n d i e e e n o n d e r d e e l v a n d e d i e n s t v e r l e n i n g v a n het M A R I N z i j n , n a m e l i j k d e v e r w e r v i n g v a n inzicht o v e r d e v a a r e i g e n s c h a p p e n v a n het s c h i p , het o p e r a t i o n e l e s c h i p en het s c h e e p v a a r t v e r k e e r e n e r z i j d s en d e t r a i n i n g van p e r s o n e e l in relatie t o t d e z e o n d e r w e r p e n a n d e r z i j d s .

Bij d e v a a r e i g e n s c h a p p e n v a n s c h e p e n g a a t het o m het b e p a l e n v a n d e i n h e r e n t e m a n o e u v r e e r e i g e n s c h a p p e n z o a l s d r a a i c i r k e l d i a m e t e r , k o e r s s t a b i l i t e i t en s t o p w e g . Deze e i g e n s c h a p p e n l i g g e n v a s t z o d r a e e n s c h i p g e b o u w d is e n zijn d a a r n a m o e i l i j k t e v e r a n d e r e n . Het b e p a l e n v a n d e z e e i g e n s c h a p p e n g e b e u r t veelal d o o r m i d d e l v a n het u i t v o e r e n v a n s t a n d a a r d m a n o e u v r e e r p r o e v e n m e t s c h a a l m o d e l -len. Bij h e t o p e r a t i o n e l e s c h i p k a n er o n d e r s c h e i d g e m a a k t w o r d e n t u s s e n het s c h i p zelf e n het s c h i p in relatie t o t h a v e n s e n v a a r w e g e n . Bij het s c h i p zelf g a a t het o m v r a g e n a l s :

- W e l k e n a v i g a t i e - i n s t r u m e n t e n zijn er a a n b o o r d n o d i g ? - W e l k e e i s e n m o e t e n er a a n d e n a u t i s c h e a p p a r a t u u r g e s t e l d

w o r d e n m e t b e t r e k k i n g t o t d e b e d i e n i n g e r v a n ( n a u t i s c h e e r g o n o -mie)?

- W e l k e g e v o l g e n heeft b e m a n n i n g s r a t i o n a l i s a t i e o p d e t a k e n a a n b o o r d , is e e n r e d u c t i e v e r a n t w o o r d en o n d e r w e l k e c o n d i t i e s ? Bij d e i n t e r a c t i e s c h i p - h a v e n g a a t het o m :

- d e d i m e n s i o n e r i n g van h a v e n s en v a a r w e g e n , h o r i z o n t a a l z o w e l als v e r t i c a a l ;

- d e b e p a l i n g v a n d e d o w n t i m e van een h a v e n , d . w . z . het b e p a l e n van d e c o n d i t i e s w a a r o n d e r d e o p e r a t i e s in e e n h a v e n g e s t a a k t m o e t e n w o r d e n , g e z i e n het t o e l a t i n g s b e l e i d ;

d e b e p a l i n g v a n n a v i g a t i e m i d d e l e n als b o e i e n , l i c h t e n l i j n e n , e l e k t r o -n i s c h e p l a a t s b e p a l i -n g s s y s t e m e -n e-n d e r g e l i j k e .

Bij s c h e e p v a a r t v e r k e e r k o m e n o n d e r w e r p e n aan d e o r d e als d e b e p a l i n g v a n v a a r r o u t e s , d e v a s t s t e l l i n g van v e r k e e r s s c h e i d i n g s s t e l -sels en d e v e r k e e r s b e g e l e i d i n g in w e l k e v o r m d a n o o k . Deze a s p e c t e n zijn m e t n a m e v a n b e l a n g in g e b i e d e n m e t e e n h o g e v e r k e e r s i n t e n s i t e i t . N a a s t o n d e r z o e k s p e e l t t r a i n i n g van p e r s o n e e l v o o r d e z e o n d e r w e r p e n een b e l a n g r i j k e rol in d e d i e n s t v e r l e n i n g v a n M A R I N . De s i m u l a t o -ren w o r d e n g e b r u i k t v o o r het t r a i n e n van m e t n a m e e r v a r e n m e n s e n z o a l s g e z a g v o e r d e r s , s t u u r l i e d e n en l o o d s e n .

Z o a l s b e k e n d t r a i n e n d e N e d e r l a n d s e r i j k s l o o d s e n j a a r l i j k s bij M A R I N ( H u s s e m et al, 1981).

O o k d e v e r k e e r s d i e n s t s i m u l a t o r , d i e v e r d e r o p in dit a r t i k e l aan d e o r d e k o m t , zal m e t n a m e v o o r t r a i n i n g w o r d e n g e b r u i k t . Hier zal z o w e l ervaren als m i n d e r e r v a r e n p e r s o n e e l g e t r a i n d w o r d e n .

S y s t e e m in p r o b l e e m

Bij het o p l o s s e n v a n p r o b l e m e n o p het g e b i e d v a n n a u t i s c h en v e r k e e r s k u n d i g o n d e r z o e k m a a k t M A R I N g e b r u i k v a n het p r o b l e e m -o p l -o s s i n g s p r -o c e s (Van d e B e e k , 1986). U i t g a a n d e van e e n b e s t a a n d e en g e w e n s t e s i t u a t i e v o l g t d e p r o b l e e m -i d e n t -i f -i c a t -i e m e t d a a r b -i j d e v a s t s t e l l -i n g v a n d e -i n f o r m a t -i e b e h o e f t e . B-ij d e i n f o r m a t i e v e r w e r v i n g w o r d t v a n v e r s c h i l l e n d e b r o n n e n g e b r u i k g e m a a k t . De v e r z a m e l d e i n f o r m a t i e r e s u l t e e r t s a m e n m e t d e g e s t e l d e r a n d v o o r w a a r d e n in e e n o p l o s s i n g v o o r het p r o b l e e m w a a r m e e u i t e i n d e l i j k d e g e w e n s t e s i t u a t i e b e r e i k t w o r d t (afb. 1). B E S T A A N D E P R O B L E E M I D E N T I F I K A T I E R A N D V O O R - P R O B L E E M O P L O S S I N G G E W E N S T E 1. Het p r o b l e e m o p l o s s i n g s p r o c e s voor o n d e r z o e k S I T U A T I E S I T U A T I E

Het zal niet v e r w o n d e r l i j k zijn dat d e s c h e p e n c e n t r a a l s t a a n bij M A R I N en in het g e v a l v a n het o n t w e r p e n v a n h a v e n s en v a a r w e g e n , s c h e p e n

2. B e s t u r i n g s p a r a d i g m a v o o r het b e s t u d e r e n van het m e n s m a c h i n e -s y -s t e e m

d i e b e s t u u r d w o r d e n d o o r m e n s e n . D a a r o m h e b b e n w e t e mal<en m e t het z o g e n a a m d e m e n s - m a c h i n e - s y s t e e m .

V o o r liet b e s c h r i j v e n v a n e e n dergelijl< s y s t e e m l<;an gebruil< gemaal<t w o r d e n v a n het s c h e m a in a f b e e l d i n g 2. Dit z o g e n a a m d e ' b e s t u r i n g s p a r a d i g m a ' is b e k e n d uit d e A l g e m e n e S y s t e e m t h e o r i e . De e l e m e n t e n ' m e n s ' en ' m a c h i n e ' v o r m e n s a m e n het ' s c h i p ' , d a t in e e n z e k e r e ' o m g e v i n g ' v a a r t . T u s s e n d e v e r s c h i l l e n d e e l e m e n t e n ( m e n s , m a c h i n e en o m g e v i n g ) b e s t a a n r e l a t i e s , d i e d o o r pijlen a a n g e -g e v e n zijn. " M A C H I N E " - J Het d o e l v a n o n d e r z o e k , z o a l s d a t u i t g e v o e r d w o r d t bij IVIARIN, is i n z i c h t e n i n f o r m a t i e t e v e r w e r v e n in d e p r o c e s s e n d i e bij een d e r g e l i j k m e n s - m a c h i n e - s y s t e e m e e n rol s p e l e n . Dit i n z i c h t k a n v e r k r e g e n w o r d e n d o o r f u n d a m e n t e e l en t o e g e p a s t o n d e r z o e k . N u w o r d t bij o n d e r z o e k veel g e b r u i k g e m a a k t v a n s i m u l a t i e m o d e l l e n . De f u n c t i e v a n s i m u l a t i e m o d e l l e n is in a f b e e l d i n g 3 a a n g e g e v e n . Het p r o b l e e m in p r o t o t y p e (eigenlijk het p r o b l e e m in het m e n s -m a c h i n e - s y s t e e -m ) w o r d t d a a r b i j a f g e b e e l d in e e n s i -m u l a t i e -m o d e l ( r e p r e s e n t a t i e ) . In het s i m u l a t i e m o d e l w o r d t het p r o b l e e m o p g e l o s t ( o p l o s s i n g ) en v e r v o l g e n s v e r t a a l d n a a r h e t p r o t o t y p e in d e w e r k e l i j k -h e i d ( i n t e r p r e t a t i e ) . S I M U L A T I E M O D E L A F B E E L D I N G P R O T O T Y P E P R O B L E E M O P L O S S I N G S I M U L A T I E M O D E L O P L O S S I N G I N T E R P R E T A T I E P R O T O T Y P E O P L O S S I N G

Het w e r k e n m e t s i m u l a t i e m o d e l l e n w a s het w e r k t e r r e i n v a n d e heer Van M a n e n . Hij h e e f t er zelf veel m e e g e w e r k t en d a a r n a a s t h a d V a n M a n e n er veel plezier in o m het w e r k e n m e t m o d e l l e n en alles w a t d a a r m e e s a m e n h a n g t uit t e l e g g e n .

De e n e s c h a a l w e t na d e a n d e r e w e r d d o o r h e m t o e g e l i c h t . O n l a n g s n o g o p een s y m p o s i u m in A m s t e r d a m w e r d het g e h o o r d e g e o m e t r i -s c h e g e l i j k v o r m i g h e i d u i t g e l e g d .

Ik wil u e e n s e e n a n d e r e g e l i j k v o r m i g h e i d laten zien naar a a n l e i d i n g v a n d e p r e s e n t a t i e v a n G r o e n e n d i j k ( G r o e n e n d i j k , 1 9 8 6 ) . W a n n e e r w e h e t z e l f d e w o o r d g e l i j k v o r m i g h e i d t o e p a s s e n o p zijn ' w e g w e r p s c h i p ' , krijgen w e het m o d e l te zien z o a l s v e r m e l d in a f b e e l d i n g 4 ( w e g w e r p -m o d e l ) .

V o o r o n d e r z o e k bij m e n s m a c h i n e s y s t e m e n vallen d e r g e l i j k e m o d e l -len u i t e r a a r d d i r e c t d o o r d e m a n d . B e h a l v e het w e g w e r p m o d e l v a n het s c h i p h e b b e n w e d a n o o k een m o d e l n o d i g van een w e g w e r p g e z a g -v o e r d e r !

Dit v o o r b e e l d illustreert d a t er bij het t o e p a s s e n van s i m u l a t i e m o d e l l e n v o l d o e n d e a a n d a c h t a a n het w e e r g e v e n van d e p r o b l e e m s i t u a t i e in het s i m u l a t i e m o d e l b e s t e e d m o e t w o r d e n , z o d a t d e r e l e v a n t e i n f o r m a -tie v e r k r e g e n w o r d t .

Bij het m o d e l l e r e n v a n m e n s - m a c h i n e - s y s t e m e n k a n het a c c e n t e n e r z i j d s o p d e m e n s en a n d e r z i j d s o p d e m a c h i n e l i g g e n , w a t r e s u l t e e r t in e e n m o d e l l e r i n g s s c h e m a z o a l s v e r m e l d in a f b e e l d i n g 5 o p p a g i n a 2 0 . H o r i z o n t a a l is d e m e n s g e m o d e l l e e r d , w a t r e s u l t e e r t in e e n b e s t u r i n g d o o r p r o e f p e r s o n e n of e e n n u m e r i e k e b e s t u r i n g . V e r t i c a a l is d e m a c h i n e g e m o d e l l e e r d , w a t r e s u l t e e r t in een f y s i s c h s c h a a l m o d e l of e e n n u m e r i e k m o d e l . Dit levert d e v o l g e n d e c a t e g o r i e ë n s i m u l a t i e m o d e l l e n o p : C a t e g o r i e 1 ( l i n k s o n d e r ) S c h a a l m o d e l v a n e e n s c h i p m e t een m e n s e l i j k e b e s t u u r d e r a a n b o o r d of o p d e w a l . Een t y p e s i m u l a t i e m o d e l d a t v r o e g e r veel g e b r u i k t w e r d o m h e t s c h e e p s g e d r a g t e v o o r s p e l l e n . T e g e n w o o r d i g w o r d t d i t w e i n i g m e e r g e d a a n , v o o r a l o m d a t m e n o p e e n i n g e k r o m p e n t i j d s c h a a l m o e t b e s t u r e n , h e t g e e n o n b e t r o u w b a r e r e s u l t a t e n o p l e v e r t . C a t e g o r i e 2 ( r e c h t s o n d e r ) F y s i s c h e s c h a a l m o d e l l e n , b e s t u u r d d o o r een a u t o p i l o o t . 19

" M A C H I N E " N U M E R I E K S I M U L A T O R E N S C H A A L M O D E L L E N S C H A A L M O D E L L E N F Y S I S C H S C H A A L M O D E L M E T M E T B E S T U U R D E R S T U U R A U T O M A A T

5. Vier categorieën van s i m u l a t i e m o d e l

-len voor het m e n s - m a c h i n e - s y s t e e m P R O E F P E R S O N E N N U M E R I E K " M E N S " De s c h e e p s k a r a k t e r i s t i e k e n e n d e f y s i s c h e v e r s t o r i n g e n zijn in d e z e s i m u l a t i e m o d e l l e n g o e d w e e r g e g e v e n . V o o r d e b e p a l i n g v a n v e r t i c a l e s c h e e p s b e w e g i n g e n (en d a a r m e e d e v e r t i c a l e v a a r w e g d i m e n s i e s ) w o r d e n d e z e m o d e l l e n v a a k g e b r u i k t . ( D a l l i n g a et a l , 1 9 8 6 ) . V o o r d e b e p a l i n g van h o r i z o n t a l e s c h e e p s b e w e g i n g e n in v a a r w e g e n e n h a v e n s zijn d e z e m o d e l l e n m i n d e r g e s c h i k t d o o r het o n t b r e k e n v a n d e m e n s e l i j k e b e s t u r i n g . In d e r g e l i j k e s i t u a t i e s h e e f t d e b e s t u r i n g e e n d i r e c t e en b e l a n g r i j k e i n v l o e d o p het s c h e e p s g e d r a g en m o e t d a a r -d o o r g o e -d in e e n m o -d e l w e e r g e g e v e n w o r -d e n . C a t e g o r i e 3 ( l i n k s b o v e n ) S c h e e p s m a n o e u v r e e r s i m u l a t o r e n . Deze zijn t e o n d e r s c h e i d e n in d e d e e l t a a k s i m u l a t o r e n , m i c r o s i m u l a -t o r e n en f u l l - m i s s i o n - s i m u l a -t o r e n . Een s i m u l a -t o r b e s -t a a -t ui-t e e n m a t h e m a t i s c h m o d e l v o o r d e b e s c h r i j v i n g v a n h e t m a n o e u v r e e r g e -d r a g v a n e e n s c h i p , een m o c k - u p v a n e e n s c h e e p s b r u g en e e n h e i -d w a a r m e e d e v i s u e l e p r e s e n t a t i e v a n d e v a a r o m g e v i n g w e e r g e g e v e n kan w o r d e n . C a t e g o r i e 4 ( r e c h t s b o v e n ) M a t h e m a t i s c h e of n u m e r i e k e s i m u l a t i e m o d e l l e n .

Z o w e l d e f y s i s c h e v e r s t o r i n g e n als d e b e s t u r i n g zijn hierin n u m e r i e k w e e r g e g e v e n . De b e s t u r i n g k a n een a u t o p i l o o t zijn of e e n m o d e l v a n het m e n s e l i j k b e s t u r i n g s g e d r a g .

V o o r elk uit t e v o e r e n o n d e r z o e k zal e e n k e u z e uit d e z e m o d e l l e n g e m a a k t m o e t e n w o r d e n . D e z e k e u z e w o r d t b e ï n v l o e d d o o r f a c t o r e n als d e f a s e v a n het o n t w e r p (initieel, d e t a i l ) , d e k w a l i t e i t v a n d e w e e r g a v e v a n d e b e s t u r i n g s - en f y s i s c h e p r o c e s s e n , d e k o s t e n v a n o n d e r z o e k en d e b e n o d i g d e t i j d s d u u r .

To>ekomsïi£j<s oiiïvwikke!ingen

Dit b r e n g t o n s bij d e v i s i e v a n M A R I N o p d e t o e k o m s t i g e o n t w i k k e l i n -g e n o p het -g e b i e d v a n o n d e r z o e k e n t r a i n i n -g m e t b e t r e k k i n -g t o t het o n t w e r p e n v a n s c h e p e n , h a v e n s e n v a a r w e g e n . D e z e o n t w i k k e l i n g e n z i j n :

Toename van de numerieke simulatiemodellen

O m d e k w a l i t e i t v a n d e z e m o d e l l e n t e w a a r b o r g e n z u l l e n d e z e e c h t e r g e v o e d m o e t e n w o r d e n d o o r s y s t e m a t i s c h o n d e r z o e k naar d e f y s i s c h e en b e s t u r i n g s p r o c e s s e n v a n h e t m e n s - m a c h i n e - s y s t e e m . 2 0

Toename van de rol van simulatoren in onderzoek en training Dit b e t r e f t z o w e l d e e l t a a k - als g e ï n t e g r e e r d e s i m u l a t o r e n . Dit is het g e v o l g v a n d e v o o r t s c h r i j d e n d e a u t o m a t i s e r i n g en b e m a n n i n g s r a t i o -nalisatie w a a r b i j d e v e i l i g h e i d v o o r o p m o e t blijven s t a a n .

Uitbreiding van tiet onderzoek naar de totale vervoersketen O m het t r a n s p o r t v a n g o e d e r e n en als a f g e l e i d e d a a r v a n het o p e r a t i o -nele g e b r u i k v a n s c h e p e n te o p t i m a l i s e r e n , is het n o d i g d e t o t a l e v e r v o e r s k e t e n t e b e h e e r s e n . Het o p e r a t i o n e l e m o d e l v a n G r o e n e n d i j k is h i e r v a n e e n v o o r b e e l d ( G r o e n e n d i j k , 1 9 8 6 ) .

In t o e k o m s t i g o n d e r z o e k zal het d a n o o k n o o d z a k e l i j k zijn d e z e v e r v o e r s k e t e n als g e h e e l t e b e s t u d e r e n . D e z e u i t b r e i d i n g w o r d t n u m o g e l i j k d a n k zij d e s t e r k e c o m p u t e r s van t e g e n w o o r d i g . Hot t o p i c s De g e n o e m d e t r e n d s w o r d e n in d e z e p a r a g r a a f g e ï l l u s t r e e r d m e t d e v o l g e n d e r e c e n t e o n t w i k k e l i n g e n bij M A R I N : - n u m e r i e k e s i m u l a t i e m o d e l l e n v o o r het m e n s - s c h i p - s y s t e e m ; - m a n o e u v r e e r s i m u l a t o r e n ; - v e r k e e r s d i e n s t s i m u l a t o r .

Numerieke simulatiemodellen voor mens-sctiip-systeem Deze m o d e l l e n k u n n e n g e b r u i k t w o r d e n v o o r het o n d e r z o e k e n v a n p r o b l e m e n g e r e l a t e e r d aan het o p e r a t i o n e l e s c h i p .

6. Een model van een geladen zesbaks-duweenheid v e r b o n d e n aan de hydrauli-sche oscillator in de Binnenvaarttank van MARIN

Bij d e z e s i m u l a t i e m o d e l l e n k u n n e n t w e e s u b m o d e l l e n o n d e r s c h e i d e n w o r d e n , n a m e l i j k het m a t h e m a t i s c h e m o d e l v o o r het m a n o e u v r e e r g e -d r a g v a n het s c h i p en het m a t h e m a t i s c h e m o -d e l v a n -d e m e n s e l i j k e b e s t u r i n g .

M a t h e m a t i s c h e m o d e l l e n v a n s c h e p e n w o r d e n v a a k b e p a a l d d o o r f y s i s c h e m o d e l p r o e v e n . Een b e k e n d e m e t h o d e o m d e c o ë f f i c i ë n t e n v a n d e m a n o e u v r e e r m o d e l l e n t e b e p a l e n is d e z o g e n o e m d e P M M t e c h n i e k ( P l a n a r M o t i o n -M e c h a n i s m ) , w a a r b i j v a n e e n h y d r a u l i s c h e o s c i l l a t o r g e b r u i k g e m a a k t w o r d t . In a f b e e l d i n g 6 is e e n v o o r b e e l d v a n e e n p r o e f o p s t e l l i n g in d e B i n n e n v a a r t t a n k van M A R I N g e g e v e n . Een m o d e l v a n e e n g e l a d e n z e s b a k s d u w s t e l is v e r b o n d e n a a n d e h y d r a u l i s c h e o s c i l l a t o r , d i e o n l a n g s bij M A R I N o p e r a t i o n e e l w e r d . M e t dit m o d e l w o r d e n allerlei s t a t i s c h e e n d y n a m i s c h e p r o e v e n u i t g e v o e r d en d a a r w o r d e n d a n u i t e i n d e l i j k d e m a t h e m a t i s c h e m a n o e u v r e e r m o d e l l e n uit a f g e l e i d . V o o r d i v e r s e t y p e n b i n n e n v a a r t s c h e p e n zijn r e c e n t e l i j k z u l k e m o d e l l e n b e p a a l d d o o r M A R I N in o p d r a c h t v a n d e D i e n s t V e r k e e r s k u n d e v a n d e R i j k s w a t e r s t a a t .

7. Een binnenvaartschip v a r e n d in een kanaai onder invloed van een sterke d w a r s w i n d (Foto Provinciale Waterstaat Friesland)

8. Een m o d e l van een L N G - t a n k e r in een windtunnel (Foto T N O - I B B C ) B e s t u u r d e s c h e p e n , d . w . z . m e n s m a c h i n e s y s t e m e n , w o r d e n b e ï n v l o e d d o o r allerlei v e r s t o r i n g e n . In a f b e e l d i n g 7 is e e n leeg b i n n e n -v a a r t s c h i p w e e r g e g e -v e n , -v a r e n d in e e n s t e r k e d w a r s w i n d o p e e n -v a n d e Friese k a n a l e n . Het is g e b l e k e n d a t v o o r a l w i n d v l a g e n e e n b e l a n g -rijk e f f e c t h e b b e n o p het m a n o e u v r e r e n m e t s c h e p e n . W i n d e f f e c t e n k u n n e n b e p a a l d w o r d e n d o o r w i n d t u n n e l p r o e v e n . Een p r o e f o p s t e l l i n g v a n e e n L N G t a n k e r in d e w i n d t u n n e l van het T N O -I B B C is g e p r e s e n t e e r d in a f b e e l d i n g 8. O o k a n d e r e e f f e c t e n z u l l e n in s i m u l a t i e m o d e l l e n v a n m e n s m a c h i n e s y s t e m e n w e e r g e g e v e n m o e t e n w o r d e n als ze r e l e v a n t zijn. V o o r b e e l -d e n v a n z u l k e v e r s t o r i n g e n zijn s t r o o m , g o l v e n , o n -d i e p - w a t e r e f f e c t e n e n slib (Sellmeijer et al, 1 9 8 3 ) .

9. Situatieschets voor de berekening T o t nu t o e w e r d v o o r h a v e n - e n v a a r v i / e g o n d e r z o e k veelal g e b r u i k met het aangepaste besturingsmodel g e m a a k t v a n s t u u r a u t o m a t e n e n d a n in d e v o r m v a n a u t o m a t i s c h e

b a a n v o l g e r s . Een n a d e e l v a n d e z e a u t o m a t e n is dat het g e d r a g v a n d e m e n s e l i j k e b e s t u u r d e r hierin v o l l e d i g o n t b r e e k t , w a a r d o o r ze b e p e r k t t o e p a s b a a r zijn.

In het k a d e r van het T o e g e p a s t O n d e r z o e k W a t e r s t a a t (TOW) is IVIARIN in s a m e n w e r k i n g m e t het W a t e r l o o p k u n d i g L a b o r a t o r i u m e n T N O - I W E C O b e z i g m e t d e o n t w i k k e l i n g van e e n m o d e l v a n het m e n s - s c h i p - s y s t e e m , w a a r i n v o o r a l a a n d a c h t b e s t e e d w o r d t a a n het m o d e l l e r e n v a n het b e s t u r i n g s g e d r a g . O m d e t a a k v a n d e b e s t u r i n g uit t e k u n n e n v o e r e n , b e v a t d i t m o d e l d e v o l g e n d e f u n c t i e s : - w a a r n e m i n g v a n d e i n s t r u m e n t e n a a n b o o r d en v a n d e v i s u e l e i n f o r m a t i e v a n d e b u i t e n w e r e l d ; - v e r w e r k i n g van d e i n f o r m a t i e w a t r e s u l t e e r t in e e n s c h a t t i n g v a n d e t o e s t a n d v a n het s y s t e e m ( p o s i t i e , s n e l h e i d , e.d.);

- g e n e r e r e n van s t u u r r e s p o n s i e s (roer, t o e r e n , e.d.).

Nu is er in a n d e r e v a k g e b i e d e n al g e ë x p e r i m e n t e e r d m e t e e n b e s t u r i n g s m o d e l v o o r het m e n s m a c h i n e s y s t e e m . Dit h e e f t t o t e e n c o n c r e t e m o d e l o n t w i k k e l i n g g e l e i d in b i j v o o r b e e l d d e l u c h t v a a r t ( W e w e rinke, 1983). Dit m o d e l nu is d o o r M A R I N a a n g e p a s t v o o r d e s c h e e p -vaart. M e t dit a a n g e p a s t e b e s t u r i n g s m o d e l is het v o l g e n d e v e r k e n n e n d o n d e r z o e k u i t g e v o e r d o m t e o n d e r z o e k e n of het in T O W b r u i k b a a r is. V o o r e e n leeg v i e r b a k s d u w s t e l , v a r e n d in e e n lang en r e c h t k a n a a l m e t een b r e e d t e v a n 2 0 0 m is e e n b e r e k e n i n g u i t g e v o e r d . De v a a r s n e l h e i d b e d r o e g 15 k m / u en het v i e r b a k s d u w s t e l v o e r in e e n s c h u i n v a n a c h t e r i n k o m e n d e w i n d v a n 6 B f t , d i e v a r i e e r d e in d e t i j d (afb. 9). De o p d r a c h t w a s zo g o e d m o g e l i j k a a n b a k b o o r d s w a l t e b l i j v e n o v e r e e n a f s t a n d van 2 V 2 k m . Er kon alleen met het roer g e s t u u r d w o r d e n . V o o r navigatie w a r e n het k o m p a s en d e k o e r s h o e k s n e l h e i d s m e t e r beschikbaar. V o o r de visuele informatie van buiten w e r d van d e s c h e v e kiellijn (over d e 'bolder') gebruik g e m a a k t o m informatie over de a f s t a n d