1
Dr hab. Bogumił Szmulik, prof. UKSW Sulejówek 10 marca 2020 r.
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Recenzja rozprawy doktorskiej Pana Magistra Ryszarda Piziora: „Wpływ Rady Europy na realizację polityki w odniesieniu do wsi i rolnictwa w państwach członkowskich”, (maszynopis), s. 220.
Dla oceny pracy doktorskiej szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na dobór właściwego tematu i jego sformułowanie, znaczenie zawartej w nim treści i doniosłość oraz sposób realizacji celów rozprawy. Otóż temat rozprawy doktorskiej Pana magistra Ryszarda Piziora dotyczący wpływu Rady Europy na realizację polityki w odniesieniu do wsi i rolnictwa w państwach członkowskich został trafnie dobrany i sformułowany. Nie jest to temat oderwany od współczesnej rzeczywistości ustrojowej, politycznej i prawnej.
Pomimo, że Autor nie wskazuje wyraźnie celu badawczego w pracy, wydaje się, iż chce on dać odpowiedź na pytanie: w jakim stopniu oraz przy użyciu jakich mechanizmów Rada Europy wpływa na realizację polityki w odniesieniu do wsi i rolnictwa w państwach członkowskich.
Konsekwencją właściwego określenia celu rozprawy są sformułowane następujące hipotezy badacze:
Po pierwsze, choć oddziaływanie Rady Europy nie jest tak znaczące w obszarze rolnictwa i polityki wiejskiej jak Unii Europejskiej, to jednak RE, skupiając 47 państw, ma charakter paneuropejski, a w konsekwencji jej dokumenty dotyczące wsi mają znaczenie dla kształtowania się polityki wiejskiej państw członkowskich w znacznie szerszej skali niż to ma
2
miejsce w przypadku UE. Należy jednak uwzględnić specyfikę zainteresowania Rady Europy, koncentrującej się na sprawach demokracji, praworządności i ochrony praw człowieka.
Specyfika ta rzutuje na inicjatywy podejmowane przez Radę Europy również w odniesieniu do wsi i rolnictwa.
Po drugie, zaangażowanie Rady Europy w rozwiązywanie problemów rozwoju rolnictwa europejskiego nie jest wprawdzie tak intensywne, jak to ma miejsce w przypadku problemów rozwoju demokracji, praworządności i ochrony praw człowieka, które mają znaczenie priorytetowe, tym niemniej widać, że i w obszarze rolnictwa i obszarów wiejskich RE próbuje reagować na wyzwania rozwoju europejskiego. Nacisk kładzie przy tym na wartości, które powinny cechować politykę wiejską. Należy do nich m.in. zrównoważony rozwój i ochrona gospodarstwa chłopskiego. Charakterystycznym wyznacznikiem jest też przywiązywanie wagi do partycypacji społecznej i politycznej rolników, a także ochrona praw kobiet wiejskich.
Po trzecie, standardy tworzone w systemie aksjologicznym Rady Europy dotyczące wsi i rolnictwa odgrywają istotną rolę praktyczną, w szczególności w zakresie inspirowania ustawodawstwa w państwach członkowskich. Mają one także kluczowe znaczenie dla postrzegania wartości, którymi państwa członkowskie powinny kierować się w trakcie tworzenia i realizacji polityk w odniesieniu do wsi i rolnictwa.
Po czwarte, pomimo szczególnego znaczenia w systemie oddziaływania Rady Europy instrumentów o charakterze umownym (prawnie wiążące), to jednak cechą Rady Europy jest również szerokie sięgnięcie po instrumenty o charakterze tzw. „miękkiego prawa”
(uchwałodawcze). Nie negując różnic w charakterze prawnym tych dokumentów należy przyjąć, że całokształt dorobku Rady Europy w zakresie polityki w odniesieniu do wsi i rolnictwa powinien być uwzględniony przez państwa członkowskie. Liczyć się bowiem powinno to, czy propozycje i inicjatywy Rady Europy mogą wnieść pożyteczny wkład do rozwoju wsi i rolnictwa w paneuropejskiej skali.
I po piąte, racjonalna polityka europejska w odniesieniu do wsi i rolnictwa wymaga współdziałania wszystkich organizacji europejskich, aktywnych w tej dziedzinie, a zwłaszcza Rady Europy i Unii Europejskiej.
Jednak trafność wyboru tematu, prawidłowe zakreślenie obszaru badawczego i celów rozprawy jeszcze nie gwarantują ostatecznego sukcesu. Ten bowiem zależy w ogromnym stopniu od bazy źródłowej, jaką Autor wykorzystuje w toku prowadzonych studiów i badań.
Należy stwierdzić, że literatura ta została zgromadzona w rozmiarze jak sądzę imponującym.
Została ona podzielona na: opracowania zwarte (120 pozycji), studia i artykuły naukowe
3
(388 pozycji), akty normatywne (24 pozycje), dokumenty (66 pozycji), netografię (44 pozycje) oraz strony internetowe (4 pozycje). Należy podkreślić bardzo poważny udział wśród zgromadzonych przez Autora materiałów pozycji anglojęzycznych. Tak więc z literatury przedmiotu Autor rozprawy doktorskiej wykorzystał ogółem sześćset czterdzieści sześć pozycje. Należy stwierdzić, że została ona dobrana prawidłowo do tematu rozprawy doktorskiej. Duże wrażenie robią także przypisy, które w wielu przypadkach – mam wątpliwości czy właściwie (zwłaszcza we wstępie) - przybierają kształt „przypisów gigantów”.
Założonemu celowi pracy towarzyszyły także adekwatne metody badawcze. Jako podstawową metodę badawczą Pan Magister Pizior wykorzystał metodę prawno – dogmatyczną, służąca analizie aktów prawnych (umów międzynarodowych, konwencji), a zwłaszcza – jak podkreśla - Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, Europejskiej Karty Samorządu Regionalnego oraz Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, jak i dokumentów Komitetu Ministrów, Zgromadzenia Parlamentarnego oraz Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych. Została wykorzystana również metoda historyczna, służąca ukazaniu genezy Rady Europy, zwłaszcza rozwoju w jej systemie aksjologicznym standardów dotyczących wsi i rolnictwa. W oparciu o tę metodę ukazany został także rozwój Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Ważne znaczenie odegrała też metoda analizy systemowej, w oparciu o którą ukazana została polityka Rady Europy wobec wsi i rolnictwa w szerszym kontekście systemu instytucjonalnego Rady Europy, uwzględniającym także inne elementy jej systemu aksjologicznego. Metoda ta umożliwiła także ukazanie specyfiki inicjatyw Rady Europy na tle całokształtu polityki wobec wsi i rolnictwa w procesie integracji europejskiej, gdzie szczególne znaczenie ma Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej. I ostatnia wykorzystana metoda, to metoda analizy politologicznej, w oparciu o którą ukazany został mechanizm transponowania standardów międzynarodowych Rady Europy, dotyczących wsi i rolnictwa, do mechanizmów ustrojowo-politycznych państw członkowskich.
Konstrukcja pracy jest prawidłowa i podporządkowana wymogom płynącym ze sformułowania tematu, jak i celom, jakie stawia sobie Pan Ryszard Pizior. Monografia składa się z wykazu skrótów, wstępu, czterech rozdziałów, wniosków końcowych i zakończenia.
Rozdział pierwszy dotyczy ogólnej charakterystyki Rady Europy. Chodziło m.in. o przedstawienie genezy RE, warunków członkostwa państw w RE, struktury wewnętrznej oraz sposobu jej funkcjonowania, systemu aksjologicznego, a także mechanizmów oddziaływania RE na prawo i politykę państw członkowskich. W tym rozdziale zaprezentowane zostały procedury - akcesyjna i monitoringowa oraz aktywność Komitetu Ministrów, aktywność
4
Zgromadzenia Parlamentarnego, aktywność Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy, aktywność Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, aktywność Komisarza Praw Człowieka, aktywność Europejskiej Komisji „Demokracja przez Prawo” (Komicji Weneckiej).
W rozdziale drugim zostały przedstawione problemy wsi i rolnictwa w systemie aksjologicznym Rady Europy. Szczegółowa analiza koncentruje się na następujących elementach: polityce wobec wsi i rolnictwa w systemie aksjologicznym RE, kierunkach oddziaływania RE na politykę wiejską państw członkowskich, tj.: zrównoważony rozwój rolnictwa, promowanie upraw ekologicznych, promowanie gospodarstwa rolnego o charakterze rodzinnym w miejsce „fabryk farmerskich”, ograniczanie produkcji rolnej do rozmiarów popytu na żywność, wspieranie ekonomicznego zużycia energii w produkcji rolnej, zapewnienie korzystnych warunków długoterminowego inwestowania w rolnictwie z korzyścią dla przyszłych generacji, promowanie polityki rolnej uwzględniającej specyfikę regionalną, wsparcie dla kobiet wiejskich, wsparcie dla organizacji zawodowych rolników jako partnerów rządu w kwestii kreowania i wdrażania polityki rolnej. Rozważania te poprzedzone zostały ukazaniem problematyki wsi i rolnictwa w szerszej perspektywie integracji europejskiej, uwzględniającej zwłaszcza Wspólną Politykę Rolną Unii Europejskiej.
Z kolei w rozdziale trzecim zostały zaprezentowane instrumenty Rady Europy o charakterze umów międzynarodowych i ich wpływ na politykę w odniesieniu do wsi i rolnictwa w państwach członkowskich. Przedmiotem niniejszego rozdziału była zarówno ogólna charakterystyka instrumentów, jak również analiza instrumentów RE, tj.: Europejska Karta Samorządu Lokalnego, Europejska Karta Samorządu Regionalnego, Europejska Konwencja Krajobrazowa
I w ostatnim, rozdziale czwartym zostały przedstawione instrumenty RE o charakterze tzw. miękkiego prawa i ich wpływ na politykę w odniesieniu do wsi i rolnictwa w państwach członkowskich. Podjęta została ogólna charakterystyka tych instrumentów, a także instrumentów czołowych organów RE, tj.: Komitet Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne czy Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych.
Reasumując, jako jeden z pierwszorzędnych walorów rozprawy Pana Ryszarda Piziora należy wskazać solidność prezentacji, ukazywanie zjawisk, procesów i instytucji europejskich w ich złożoności, przy zobiektywizowanym podejściu Autora. Korzystając obficie z bogatej literatury przedmiotu, stosunkowo rzadko zaznacza on swój własny pogląd odnośnie do cudzych wypowiedzi i stanowisk, łatwiej mu natomiast dokonywać oceny zjawisk, tj.
5
procesów i wydarzeń historycznych, bądź unormowań prawnych. W znakomitej większości ustalenia Autora są rzetelne, dobrze uzasadnione, oparte na optymalnej bazie bibliograficznej i merytorycznie bezbłędne, niekiedy jednak, co oczywiste, dotycząc kontrowersyjnych zagadnień, zachęcają do dyskusji, bądź polemiki. To również walor rozprawy: nie budzi obojętności, ale nierzadko zainteresowanie i potrzebę dialogu.
Należy podkreślić również, że rozprawa napisana została z dużą kulturą słowa, językiem precyzyjnym i komunikatywnym, z wyraźnym dążeniem do jasności prezentacji.
Autor unikał w swojej pracy używania zwrotów obcojęzycznych bez uzasadnienia i podania czytelnikowi ich znaczenia. Tym niemniej z języka rozprawy widać erudycję i oczytanie jej Autora. Rozprawę czyta się dobrze, co ułatwia bez wątpienia podkreślony już na wstępie właściwy podział materii między poszczególne jednostki redakcyjne.
Podkreślić należy także dość dobry pozom edytorski zaprezentowanej do oceny rozprawy doktorskiej, dbałość o solidne dopracowanie tekstu jest widoczna. Bez wątpienia niniejsza praca doktorska posiada dużą wartość poznawczą i praktyczną z uwagi na podjętą problematykę oraz konkretne wnioski końcowe
Niewdzięcznym obowiązkiem recenzenta jest stwierdzić, że w recenzowanej rozprawie doktorskiej są jego zdaniem, bo musiały się zdarzyć, pewne momenty słabsze, czy też gorzej uzasadnione, albo prowokujące do dyskusji. Tak więc można mieć wątpliwości:
Po pierwsze, czy problematyka wsi i rolnictwa nie wykracza przypadkiem poza statutowe zadania Rady Europy, która jest organizacją skoncentrowaną przede wszystkim na rozwoju demokracji, w tym ochrony praw człowieka? Polityka rolna nie jest z tymi zadaniami (celami ) Rady Europy integralnie związana, wobec czego może pojawić się wątpliwość o właściwość Rady Europy w tym względzie oraz o to, czy Rada Europy nie dokonuje poszerzenia swoich zadań statutowych, obejmując swoim zainteresowaniem coraz więcej obszarów.
Po drugie, czy Rada Europy, gromadząca w sumie 47 państw, w tym także państwa pozaeuropejskie może w ogóle wytworzyć efektywne narzędzia kształtowania polityki rolnej w państwach o odmiennych kulturach, systemach prawnych, ustrojach politycznych i – co ważne z punktu widzenia rolnictwa – warunkach geograficznych? Czy w tak dużej strukturze jest w ogóle możliwe i pożądane wypracowanie narzędzi wspólnej polityki rolnej?
Po trzecie, wątpliwości budzi hipoteza 5 mówiąca o konieczności współdziałania różnych organizacji międzynarodowych, w tym zwłaszcza Rady Europy i Unii Europejskiej w zakresie kształtowania jednolitej polityki rolnej. Czy takie współdziałanie jest w ogóle możliwe, zwłaszcza, że członkami Rady Europy są państwa nienależące do UE i – co
6
ważniejsze – będące dla UE konkurentem rolnym? Rodzi się też istotne i aktualne pytanie o mechanizmy akcesji UE do RE i o to, czy w razie potencjalnej takiej akcesji, standardami staną się standardy UE czy RE?
I po czwarte, pewne czy rzeczywiście można mówić o aksjologii rolnictwa w systemie Rady Europy? Czy nie lepiej, i adekwatniej do rzeczywistości mówić o teleologii (celach) Rady Europy w kontekście mechanizmów odnoszących się do wsi i polityki rolnej. Wydaje się, że aksjologią Rady Europy jest demokracja i ochrona praw człowieka, natomiast polityka rolna już taką aksjologią nie jest. Jest ona natomiast jednym z obszarów działania Rady Europy., Jeśli już posługiwać się określeniem aksjologii to wydaje się, że można je odnieść do ekologii jako właśnie wartości, którą ma osiągnąć odpowiednio projektowana i realizowana polityka rolna.
Na koniec pragnę podkreślić, iż przedłożona rozprawa doktorska Pana Ryszarda Piziora zasługuje na w pełni pozytywną ocenę. Odpowiada ona wymogom stawianym pracom doktorskim, gdyż Autor dowiódł znajomości regulacji prawnych, orzecznictwa i literatury przedmiotu. Zna on również bardzo dobrze doktrynę. Niektóre z kwestii omawianych w rozprawie widzę w sposób mniej lub bardziej polemiczny, ale w niczym nie umniejsza to pozytywnej oceny całości rozprawy i faktu, że Autor pomyślnie wywiązał się ze swojego zadania badawczego. Pan Pizior zrealizował pomyślnie cel pracy uzasadniając w jakim stopniu oraz przy użyciu jakich mechanizmów Rada Europy wpływa na realizację polityki w odniesieniu do wsi i rolnictwa w państwach członkowskich.
Reasumując swoją ocenę, uważam, że przedstawiona mi do oceny rozprawa doktorska Pana Mgra Ryszarda Piziora spełnia warunki ustawowe. Z pełnym przekonaniem wnoszę zatem, o dopuszczenie Pana Magistra do dalszych stadiów przewodu doktorskiego.
Bogumił Szmulik
