I. SŁOWNICTWO
MARIA TERESA LIZISOWA
Stan badań nad polską terminologią prawną
U żyw a ją c ok re śle n ia term inologia prawna mam na myśli ustalone przez prawników znaczenie tego wyrażenia Jako ogó
łu terminów s p e c ja lis ty c z n y c h utworzonych przez ustawodawcę i stosowanych w d z ie d z in ie prawa1 . Terminologia ta wyróżnia s ię na t l e języka potocznego, w którym i s t n i e j ę normy pra
wne, konwencjonalnościę znaczeń, spowodowane wprowadzeniem]
częściowych zmian znaczeniowych do słownictwa z a c z e r p n ię te go form alnie z określonego ję z y k a , całk ow itę zmianę znacze
nia słów 1 zwrotów z zachowaniem ich brzm ienia, będż wpro- wadzeniem nowych znaków . Oej źródłem sę akty normatywne, p a dla terminów dawnego prawa także z a p is k i sędowe i d z ie ła pisa rzy prawników, w których z n a la z ły wyraz nieznane skąd - inęd normy prawa zwyczajowego3 . Obejmuje słownictwo s p e c ja l i s t y c z n e z d zie d zin y prawa państwowego oraz sądowego, t j . prywatnego /c y w i l n e g o /, karnego i procesowego .
4
Badania naukowe nad polską term inologią prawną podję
te z o s t a ły programowo w XIX wieku w związku ze studiami nad h i s t o r i ę u stro ju i prawa. Pierwszym badaczem b ył Tadeusz C za c k i, autor wydanej w la ta c h 1 8 0 0 -1 8 01 k s ią ż k i "0 l i t e w s k ic h i p o lsk ich p r a w a c h ..." , dopatrujący s i ę wpływów germańskich w prawodawstwie lite w s k ie i polskim / i w ogóle słow iańskim /3 . W środowisku naukowym innych ośrodków u n i-
w ereyteck lch , głównie w badaniach nad rozwojem prawa p o lsk ie g o 3.w .Ban d tk iego i 3 .M .O s s o liń s k ie g o , wysunięto na pierwszy plan wpływy romańskie6 . Pod naciskiem tych t e o r i i i w zwlęzku z rozwojem językoznawczych badań s la w i
s ty c zn y c h , w środowisku naukowym wileńskim z r o d z iły s i ę zainteresow anie dla pierwiastków narodowych w prawie. Ich zwolennikami b y l i h isto r y k 3oachlm Lelewel 1 prawnik Ignacy O aniłow icz7 . Wysunęli oni temat do rozprawy konkursowejt
"3akl wpływ prawo rzymskie na prawodawstwo p o ls k ie 1 l i t e wskie mleć mogło", a rezultatem b yły dwie nagrodzone prace /Aleksandra Mickiewicza 1 Franciszka Morze/ oraz rozprawa 3 . Lelewela ogłoszona w "T h e a ld zle ” . w ten sposób "spór8
' ' g
Bandtklego z Czackim na właściwe wprowadzili stanowisko" , t j . s k ie r o w a li uwagę własnę 1 innych badaczy ku eksplora
c j i zabytków prawa po lsk ie g o celem szukania w nich elementów rodzimych1 0 .
Polska nauka romantyczna dała poczętek szeroko zakro
jonym badaniom porównawczym prawodawstwa słow iańskiego na podbudowie osiem nastowiecznej f i l o z o f i i 3.G.Herdera o ró żn i
cach ch a rakterologicznych Germanów 1 Słow ian, o zasadn iczo różn ej ich k u ltu r z e , obyczajach i prawach1 1 . Заko z a ło że n ie
p rzy ję ta z o s ta ła możliwość re k o n str u k c ji i n s t y t u c j i prawś ogólnosłow iańsklego i odtworzenie "ducha prawa sło w ia ń sk ie go" w czasach przed historycznych. Próby ta k ie c z y n i ł 3 . B.
Rakowiecki, wydawca i komentator Prawdy R u s k ie j1 2 . 3ego praca dała poczętek badaniom porównawczym prawodawstwa s ł o w iańskiego metodę f l l o l o g l c z n ę . Ekecsrpcja ełownlctwa prawnego ze źródeł prawnych, porównanie terminów, ich a na- l i z a semantyczna 1 etymologiczna miały w yjaśnić pochodzenie i pierwotny charekter i n s t y t u c j i prawnych, które dane nazwy o zn a c za ję . wspólny dla poszczególnych narodów termin prawny świadczy - jak t w ie r d z i li badacze - że oznaczona nim i n s t y tu cja i s t n i a ł a ju ż w c z a s ie wspólnoty s ło w ia ń s k ie j1 3 .
6
Prekursorem w t e j d z ie d z in ie badań b y ł Wacław A le » keender M aciejow sk i, prawnik, profesor Uniwersytetu Warszaw
s k i e g o , reprezentant kierunku ro m a n tyczn o -e ło w la n o fllsk le - g o , ujmujący h is t o r ię u stro ju 1 prawa z szeroko p ojętę
h i s t o r i ę k u ltu ry w kon tek ście ogólnosłowiańskim1 4 . W głównym d z ie le swego ł y d a " H i s t o r i i prawodawstw słow iańskich"
/ 1 8 3 2 - 1 8 3 5 / , przed staw ił i scharakteryzow ał i n s t y t u c j e 1 urzędzenla prawne w P o lsc e w oparciu o s t a t u t y , zwody, s p is y 1 kodeksy prawne, o d e y ła ję c równocześnie do postano
wień prawodawstw c a ł e j Słow iańszczyzny przez porównenle po lsk ie g o słownictwa prawnego z odpowiednim słowiańskim 1 łaciń sk im , wokół d z ie ła W .A.Maciejowskiego to czyła s ię burzliwa dyskusja uczonych, którzy w s p ó łd z ia ła li w jego powstaniu i w p łyn ęli częściowo na o sta teczn y jego k s z t a ł t 1 5 . Krytyczna dyskusja nad dziełem W.A.Maciejowskiego zaowoco
wała w udoskonaleniu wprowadzonej przez eutore metody badań porównawczych w XX w ie k u D zie ło było zbyt wczesne, bo wyprze
dzało badania nad prawodawstwem ojczystym narodów słow iań
s k ic h i szczegółowe stu d ia z d zie d zin y językoznawstwa, h i s t o r i i 1 g e o g r a f ii tych narodów, a więc n ie mogło uka
zywać różn ic w ich u stro ju i prawach1 5 . Nawet drugie wyda
n i e , mimo lic z n y c h poprawek będęcych wynikiem b lis k o dwu
d z i e s t o l e t n i e j pracy u zu p e łn ia ję c e j a u to ra , krytykowane było ze względu na wymuszone, n a c ią g n ię te i rażące n le n a -• tu ra ln o śc ię wywody etym ologiczne w badaniach genetycznych słownictwa17
Oakkolwiek początki lekaykografl.czne romantyków były s ła b e , ich znaczenie w nauce p o l s k i e j , a s z c z e g ó ln ie zn a- czenle W .A.M aciejowskiego, o c e n ił wysoko Oswald Balzer .•L 6 P ionierską jego r o lę podkreślała nauka ro syjsk a 19 i bada- cze prawodawstwa Słowiańszczyzny południowej .2 0
Kierunek neoromantyczny - w p o lsk ich badaniach nad h i s t o r ią porównawczą praw słow iańskich reprezentowany przez Oswalda Balzera - nawiązywał pod względem metodologicznym
b ezp o śre d n io do badań romantycznych . Za podstawową metodę w badaniach porównawczych uznawał a n a l i z ę językoznaw czeО л t e r m in o l o g ii prawnej według z a ło ż e ń B . B o g i l i ć a i F .M i k l o - s i ć a . 0 . B a l z e r , podobnie ja k c z e s k i badacz praw s ło w ia ń s k ic h K . K a d le c , b y ł zwolennikiem prowadzenia rów noległych badań z h i s t o r i i porównawczej praw sło w ia ń s k ic h i ję z y k o znawstwa porównawczego. Z a k ła d a , że i s t n i a ł o w spólne prawo p r a s ł o w i a ń s k ie ,ja k wspólny ję z y k i n aró d , a badania gene
ty c z n e maję s ł u ż y ć "w ykryciu c z y s ty c h p r a sło w ia ń sk ic h żywio
łów prawnych" p rzez m onograficzne r e k o n s tr u k c je p o s z c z e gólnych i n s t y t u c j i prawa o g ó ln o s ło w ia ń s k ie g o z równoczesnym ukazywaniem ic h s p e c y f i k i u różnych narodów s ło w ia ń s k ic h - drogę r e t r o g r e s j i , c o f a j ę c s i ę w stecz do dokum entacji ź r ó -
p л
dłow ej . S t a r a ł s i ę dostosow ać z a ło ż e n ia romantyków do wymo
gów nowoczesnej herm eneutyki i wyników prowadzonych równo
l e g l e m onograficznych badań s z c z e g ó ło w y c h . W p oczętkach l a t t r z y d z i e s t y c h problem atykę praw s ło w ia ń s k ic h p o d ję ł S t a n i - sław Kutrzeba 25• Szczególnym j e j propagatorem b y ł J e r z y Pogonowski .26
P o ls k a s z k o ła h i s t o r i i praw s ło w ia ń s k ic h d ała podwa
l i n y d la badań le k s y k o g r a fic z n y c h t e r m in o l o g ii prawnej.
Sta n o w iła d z i e ł o h isto ry kó w i prawników, a l e inspirow ana była przez badania języ ko zn a w cze. Program W .A .M a cie jo w sk ie - go i 0 . B a lz e r a b y ł w ie lo k r o tn ie dyskutowany w ła śn ie ze względu na językoznaw cze p o d e jś c i e do zagadnień h i s t o r i i prawa, p r z e n ie s ie n ie metod stosowanych w językoznaw stw ie do h i s t o r i i , p r z y j ę c i e wyników a n a l iz y lin g w i s t y c z n e j za podstawę w nioskow ania. R e f e r a t y W.Hejnosza na V I I i V I I I Powszechnym Z je ź d z i e H istoryków P o ls k ic h /w 1948 i 1958 r./
u z a sa d n ia ły r e a ln o ś ć te g o programu pow ołujęc s i ę na w nioski Tadeusza L e h r a -S p ła w iń sk ie g o d o ty c z ę c e u s t r o ju sp o łe c z n e g o i k u lt u r y S ło w ia n , w yn ik ajęce z badań językoznawstwa p o r ó - wnawczego . D yskusja nad referatem / g ł o s y Э . Pogonow skiego, 27
□ .B a r d a c h a , A .G r a b s k ie g o , Z .K a cz m a r cz y k a / w 1958 r . z a r y s o wała stanow iska b ro n ią c e te z tr a d y cy jn y ch i próby ic h r e w i-
21
W ramach h isto r y c z n e j szk oły prawoznawstwa porówna
wczego słow iańskiego wyodrębnił s i ę drugi nurt badań ukie
runkowany w yłęcznle na zagadnienia prewa p o lsk ie g o . Twórca
mi tego nurtu b y li Romuald Hubę i Antoni Zygmunt H e lc e l, wydawcy pomników prawnych, in i c ja t o r z y zakrojonej na s z e r o - kę skalę d z ia ła ln o ś c i e d y to rsk ie j sta ro p o lsk ic h tekstów prawnych w Krakowie 1 we Lwowie2 9 . Teksty te s t a ły s ię pod
stawę studiów z p o lsk ie g o prawa publicznego / h i s t o r i i u stro
j u / 1 prawa sądowego3 0 . Badania nad h is t o r ię u stroju Polaki /w których przodoweła tzw. szkoła krakowska z S.Kutrzebę na c z e l e / obejmowały genezę społeczeństwa p o lsk ie g o , pow
s ta n ie i o rg a n iza cję państwa, u s tr ó j aędów, u s tró j skarbowy, prawny stosunek P o lsk i do cesarstwa 1 papiestwa, a także u s tró j społeczny 1 p o lity c zn y Litwy z okresu j e j związku z Koronę. Mniejszym zainteresowaniem badaczy c ie s z y ło s ię prawo sądowe, to te ż r e z u lta ty sę niewspółmierne do wyników badań w za k resie h i s t o r i i u s tr o ju . Szereg monograficznych prac szczegółowych 1 syntetycznych z prawa prywatnego /A .Z . H e lc e l, P .B u rzy ń sk i, P.Oębkowskl, W.Abraham, 0 . Adamus,
K.K oranyi, W.Hejnosz, 3 . Bardach, 3 . Matuszewski, W .Sobociński, K .K o la ń czy k /, karnego /S .K u tr z e b a , M.Handelsaan, З.Макаге- w lc z, 3»R afacz, 3.Taubenschlag, 3 . śliw ow a ki/ 1 procesowego /O .B a l z e r , A.Kraushar, O .R afacz, 3 .K a a iń s k l, T.Wolner, w .Daszkiew icz, K.Małkowski/ umożliwiły opracowanie obszerne
go zarysu 3 .R a fa c z a , łączącego h is t o r ię u stroju 1 h is t o r ię prawa sądowego3 1 , a także powojennego u ję c ia h i s t o r i i pań
stwa 1 prawa P o lsk i pod ogólną redakcją 3.Bardacha3 2 . P o d ję cie studiów monograficznych z p olskiego prawa publicznego 1 sądowego wymagało d a ls z e j e k s c e rp c ji słow ni
ctwa z zabytków prawnych i zapisek sądowych, id e n t y f i k a c ji desygnatów nazw, objaśniania ich znaczeń 1 zakresów znacze
niowych przez ople i n s t y t u c j i i urządzeń prawnych. Z nich wyrosły w ie lk ie programy badań nad słownictwem 1 projekty słowników term in olo gii prawnej, nawiązujące do romantyków.
Początek stanow iły bowiem słow niczki pomników h is to r y c z n o - prawnych 1 indeksy rzeczowe w większych d zie ła ch o charakte rze syntetycznym, opracowywane sukcesywnie od czasów O.Lele wela i W.A.Maciejowskiego.
Założenia badań leksykograficznych p o ls k ie j termino
l o g i i prawnej opracował Oswald B a lze r. Program ten m ie śc ił s i ę w ogólnych założeniach badań nad h is t o r ię porównawczę praw słow iańskich i nawięzywał do badań nad słownictwem prawnym Słowian południowych. O .B alzer zak ład ał opracowanie dwóch słowników, obejmujęcych o d d zie ln ie term inologię współ czeenę i term inologię dawnego prawa p o lsk ie g o . Słownik h i
sto ry c zn y , poza je g o przydatnoócię die nauki prawe, miał słu ży ć za podstawę r e k t y f ik a c j i współczesnej te r m in o lo g ii, co w ówczesnych warunkach było rzaczę n ie sły ch a n ie ważnę.
Uczony sformułował zasady opracowania term in olo gii prawnej w oparciu o pomniki prawa p olskiego i źródła nieprawne jako pomocnicze. Proponował uwzględnienie przy hasłach polskich odpowiednich terminów ła c iń s k ic h , a przy wyrazach obcego pochodzenie odpowiedników niem ieckich, lite w s k ic h , ruskich, l t p . Przy o p is ie t r e ś c i i zakresów znaczeniowych wyrazów z a le c a ł uwzględnienie czasu i miejsce ich występowania, rozgraniczenia ś c i ś l e odmiennych znaczeń tego samego wyrazu podanie charakterystycznych zwrotów, uwzględnienia sy n o n i- miki i podanie kontekstu w p osta ci cytatów /przynajm niej w niezwykłych i wyjątkowych u ż y c ie c h /3 3 .
Nowoczesny • jak wynika z założeń - program 0 . Balzera nie z o s t a ł zrealizow any. Powracano do niego je szc ze k ilk a k r o tn ie , le c z bez powodzenia34 . Skępym dorobkiem sę n i e l i czne Studia wyrazowe językoznawców35 i f i l o l o g i c z n e obja
śnienia terminów prawnych, które zawdzięczamy historykom prawa .36
Słownikowe opracowanie term in olo gii prawnej j e s t przy godne i n iepełn e. Obejmuje hasła prawne w słownikach f i l o logicznych i encyklopedycznych poświęconych innym zagadnie
niom lub o charaktereze ogólnym. Najlepszym, jak dotęd.
10
pełnym słownikiem f i l o l o g i c z n y m , uwzględniajęcym termino
l o g i ę prawnę h ie t o r y c z n ę , j e s t słow nik S . B .L in d e g o 3 7 , w mniejszym z a k r e s ie ta kże słow nik języka p o ls k ie g o pod r ed . W .Doroszewskiego . Bogaty zasób słownictwa prawnego z nowoczesnym opracowaniem leksyk o gra ficzn y m c y t u ję słownik s t a r o p o l s k i 39 i p o lsz c z y z n y XVI wieku4 0 , a l e sę to je s z c z e c i ę g l e n ie p e łn e e d y c je . Natom iast s ło w n ik i p is a r z y /D .C h . Paska z X V II wieku4* i A .M ick iew icza z XIX wieku42 maję o gran iczo n y i nietypowy z a k re s źródłowy - te r m in o lo g ia prawne j e s t bowiem ekscerpowana z t e k s t u l i t e r a c k i e g o .
Wśród słowników obejm ujęcych w y łęczn ie te r m in o lo g ię prawno- urzędowę wymienić n a le ży nieduży słow niczek formuł i term i
nów prawnych używanych w sędach i urzędach m ie jsk ic h
lu b e l s k i c h wraz z wyrazami i se n ten cjam i z lu b e ls k ic h k s ię g w ó jtow sko-ław n iczych i r a d z ie c k ic h z l a t 1 5 6 5 -1 7 9 6 4 3 . Na uwagę z a s łu g u je także słow n iczek B .Ś l ą s k i e g o , z e s ta w ia ję c y te r m in o lo g ię prawnę w spółczesnę i daw n iejszę . P o ls k ie słow nictw o p ra w n o -h isto ryczn e obejmuje słow nik N .H o rb scze- w sk iego 45 . Z p r a k ty c z n e j potrzeby znajom ości te r m in o lo g ii prawnej powstawały sło w n ik i przekładowe z d z ie d z in y prawa.
N a js ta r s z y p o l s k o - ł a c i ń s k i słow n iczek wyrazów prawa magde
b u rsk ieg o z XV wieku b y ł następstwem wprowadzenia te g o prawa w sędow nictw ie polskim . Z rozkwitem ż y c ia prawnego w K s ię s tw ie Warszawskim i K r ó le stw ie Kongresowym ł ę c z y ł s i ę p r o je k t opracowania "d ykcjonarza a lfa b e ty c z n e g o terminów tech n iczn y ch prawnictwa p o l s k i e g o , n ie ty lk o w z a k r e s ie s p r a w ie d liw o ś c i, l e c z i w ad m in istracyjn ym , skarbowym i wojskowym używanych, z porównaniem znaczen ia ic h w prawni- ctw ie ruskim i innych ościen n ych n a r o d ó w ..." 4 7 . A sy m ila cja obcych elementów prawnych /f r a n c u s k i c h , p r u s k ic h , a u s t r i a c k ic h i r o s y j s k i c h / s p r z y ja ła bowiem powstaniu o b f i t e j t e r m in o l o g ii , u l e g a j ę c e j licznym p rze k szta łc e n io m 4 8 . S k r o - mnę nam iastkę le k s y k o g r a fic z n ę n ie zrealizow anego p r o je k tu b ył z e s z y t próbny porównawczego słow nika p o ls k o -r o s y js k i e g o
opracowany przez S . В . Lindego oraz s ło w n ik i przekładowe ł a c i ń s k o - p o ł s k i e 50 i n ie m i e c k o - p o l s k i e 5 1 . Wśród słowników encyklopedycznych wymienić n a le ży " K s ię g ę a lf a b e ty c z n ą
dawnego prawa prywatnego p o l s k ie g o " P,Dobkowskiego . Z e b r a ł w n i e j a u to r o k . 280 h a s e ł - terminów dawnego prawa prywa
tn e g o . k tó r e b y ły przedmiotem a n a l iz y naukowej w dwutomowym d z i e l e "Prawo prywatne p o l s k i e " i w " Z a r y s ie prawa prywa
tn e g o " /p o d r ę c z n ik u d la s tu d e n tó w /. " K s ię g a " ma c h a r a k te r popularnonaukowy. Naukowe encyklopedyczne u j ę c i e h i s t o r y c z n e j t e r m in o l o g ii prawnej /d o roku 1 2 0 0 / zawiera "Słow nik s t a r o ż y t n o ś c i s ło w ia ń s k ic h " .53
Oęzykoznawcze opracowanie t e r m in o lo g ii prannej j e s t wyjątkowo sk ą p e . M .T.M ichałew ska opracowała te r m in o lo g ię a d m in istra cy jn o -p ra w n ę k s ią g cechowych i m ie js k ic h miasta Wożnik5 4 . Na uwagę z a s łu g u ją te ż dwie prace A leksandra Zajdy na temat nazw s t a r o p o l s k i c h urzędników i nazw s t a r o p o ls k ic h powinności fe u d a ln y c h 5 5 . Autor poszerza zak res ma
t e r i a ł u ekscerpowanego ze słowników s t a r o p o l s k i e g o i
sz e sn a sto w ie czn e g o o źró d ła n ie w ykorzystane w tych sło w n i
ka ch , omawiając - głów nie pod względem słowotwórczym - ww, nazwy s t a r o p o l s k i e do roku 1 6 0 0 . Z e s ta w ie n ie dużego zasobu słow nictw a i je g o a n a liz a m o rfo lo g iczn a p o zw o liła autorow i u ś c i ś l i ć z n a c zen ie n ie k tó r y c h terminów. Stw ierd za on, że n ie k t ó r e z nazw n ie są terminsmi sensu s t r i c t o , l e c z n ależą do słow nictw a o gó ln ego jako p o to c z n e , c z ę s t o re g io n a ln e ekwiwalenty terminów prawnych. A le praca n ie zakłada wyró
żn ie n ia t e r m in o lo g ii prawnej na t l e słow nictw a ogóln ego ani zróżnicow ania r e g io n a ln e g o sło w n ic tw a . Ma c h a r a k te r synchro
n ic z n y . Uwzględnia synonimikę nazw bez ch ro n o lo g iczn y ch zmian semantycznych i bez wyraźnego o k r e ś le n ia zakresów znaczeniowych w o b ręb ie synonimów. Obejmuje słow nictw o p o ls k ie rodzime i zap o życzo n e.
Badania językowe nad współczesnym prawem polskim do
ty c zą n ie t y l e te k s t u prawnego, co je g o i n t e r p r e t a c j i p r a -
49
12
w n ic z e j. C ię ż a r badań przesuwa s i ę więc z języka prawnego na ję z y k praw niczy, a zatem i z te r m in o lo g ii prawnej na słow nictw o praw nicze5 6 . A le to ju ż inne z a g a d n ie n ie , n ie n a le ż ę c e do tematu5 7 .
P R Z Y P I S Y
1 P o r. T .G i z b e r t - S t u d n i c k i , Oęzyk prawny a języ k e t n i c zn y , w: W ieloznaczność le k s y k a ln a w i n t e r p r e t a c j i prawni
c z e j , Kraków 1 9 7 8 , s . 1 5 6 -1 5 9 ; p o r. ta k ż e : B.W róblew ski, Oęzyk prawny i praw niczy, Kraków 1 9 4 8 , s . 5 4 ; te n ż e , Oęzyk prawa. S tu d ia Prawno-Ekonomiczne, 1 9 7 7 , s . 2 0 0 ; S.Wronkow
s k a , A n a liz a p o ję c ia prawa podmiotowego, Poznań 1 97 3 ; Z.
Z ie m b iń s k i, Le lan gage de d r o i t e t le langage j u r i d i q u e , Les c r i t l r e s de le u r d iscern em e n t. A r ch iv e s de P h ilo s o p h ie du O r o i t , t . X IX , 1 9 7 4 , s . 2 7 .
2P o r. B .W róblew ski, Oęzyk prawny i p r a w n i c z y ..., s .1 2 0 i n . , te n ż e . Wykładnia prawa a te r m in o lo g ia praw nicza,
"Państwo i Prawo", 1 95 6 , z . 5 - 6 .
30 t r e ś c i d z i e ł prawniczych z o b . : Dawni p o ls c y p isa rz e - prawnicy, s e r i a wychodząca od 1956 r . / 1 . Z .Z d r ó jk o w s k i, Teodor O strow ski 1 7 5 0 -1 8 0 2 , Warszawa 1 9 5 6 , 2 . L . P a u l i , Oan N ixdorf 1 6 2 5 -1 6 9 7 , Warszawa 1 9 5 7 , 3 . K.Bukowska, Tomasz D rezn er, p o ls k i romanista X V II w. i je g o zn aczen ie d la nauki prawa w P o ls c e 1 5 6 0 -1 6 1 6 , Warszawa 1 9 6 0 / oraz R.Hube, 0 dawnych p isa rza ch prawa karnego w P o l s c e , Warszawa 1830.
4 System atyke prawa z a le ż y od p r z y ję ty c h k r y te r ió w . P o r. Mała en cy klo p ed ia prawa PWN, Warszawa 1 9 8 0 , s . 726.
Powyższa system atyka uwzględnia tr a d y c je prawoznawstwa, zob.
0 . Bardach, H is t o r ia państwa i prawa P o l s k i , t . l , wyd. 2 poprawione, Warszawa 1 9 6 4 , s . 5 - 8 .
5T .C z a c k i , 0 lit e w s k ic h i p o ls k ic h prawach, o ich duchu, ź r z ó d ła c h , związku i o rzeczach zawartych w pierwszem S t a t u c i e d la Litw y 1529 Roku wydanem, t . I - I I , Warszawa 1800 - 1 80 1 .
6 O.W. B a n d tk ie , De s t u d io i u r i s p o l o n i c i , Wrocław 1806, oraz V i n d ic ia e i u r i s romani I u s t i n i a n e e i . . . , Wrocław 1808;
Э .М .O s s o l i ń s k i , 0 prawie rzymskim w P o l s c e , Wiadomości H is t o - r y c z n o -K r y ty c z n e , t . I I , Kraków 1 8 1 9 , 8 . 3 2 5 -3 7 1 .
Рог» 3 . L e le w e l, Przygody w poszukiw aniach rzeczy narodowych p o l s k i c h , w* D z i e ł a , pod r e d . M .H .S e r e j s k i e ę o , t . I , M a t e r ia ły a u t o b i o g r a f i c z n e , o p r . H.W ięckowska, Warszawa 1 9 5 7 , s . 6 4.
00 . L e le w e l, Prawo rzym skie jakim sposobem w P o ls c e w sprawach krym inalnych u ży te b y ł o , Themis P o ls k a , t . I , 1 8 2 8 , s . 9 7 - 1 3 9 ; p o r. t a k ż e : 0 s t a n i e nauki prawa w naszym k r a ju , i b . , t . Z , 1 8 2 8 , s . 1 - 3 0 ; 0 s t a n i e nauki prawa w naszych c z a s a c h , i b » , t . I I I , 1 8 2 8 , s . 1 - 1 7 .
oZ o b . 0 . L e le w e l, P r z y g o d y . . . , s . 7 2 .
1 0 I n s p i r a c j a o k a za ła s i ę bardzo owocna n ie t y l k o w spół
c z e ś n i e , p o r . n p . : 3 . L e le w e l, H is to r y c z n y r o z b ió r prawodaw
stwa ; p o ls k ie g o cyw ilnego i krym inalnego do czasów j a g i e l l o ń s k ic h / ! / p r z e z . . . Rocznik Tow. K r ó l . Warsz. P r z y i a c i ó ł Nauk t . 1 9 , 1 8 2 7 , s . 3 0 2 -3 3 3 /w y d . n a s t . P o lsk a wieków ś r e d n i c h , t . I I I / ; K ry ty czn y r o z b ió r sta tu tó w w i ś l i c k i c h p r z e z . . . , i b . , t . 2 0 , 1 8 2 8 , s . 1 9 2 -3 6 5 /w y d , n a s t . P olska wieków ś r e d n i c h , t . I I I / ; Poczętkowe prawodawstwo p o ls k ie cyw iln e i krym inalne do czasów j a g i e l l o ń s k i c h , o b j a ś n i ł . . . we dwu pismach I . H is to r y c z n y r o z b ió r prawodawstwa p o l s k i e go cyw iln ego i krym inalnego do czasów j a g i e l l o ń s k i c h , z przydaniem Dyplomatów. I I . K ry ty czn y r o z b ió r s t a t u t u w i ś l i c k i e g o , z ta b lic a m i d la o b ja ś n ie n ia sk ład u te g o s t a t u t u . Warszawa 1 8 2 8 . P o r. r e c . I .D a n i łow icza poprzedzoną wstępem L ele w ela o O an iło w iczu oraz przypisam i polemicznymi Lelew e
l a , "D zien n ik W a rszaw sk i", t . 1 8 , 1 8 2 , s . 1 6 0 -2 4 0 ; 3.W.
B a n d tk ie , H is to r y a prawa p o l s k i e g o , napisana przed r . 1 8 3 0 , Warszawa 1 8 5 0 ; Rozprawy o prawie i s a d o w n ic tw ie ,i o urzędach w dawnej P o l s c e , Warszawa 1 8 5 8 . Zaważyła ta k że na kierunku badań nad h i s t o r i ę prawa w p r z y s z ł o ś c i , p o r . 3 . Adamus,
L elew el ja k o h i s t o r y k prawa, "Czasopism o Praw n o-H istoryczn e*
t . X IV , 1 9 6 2 , z . 1 .
11 Por. 3 . Bardach, H isto ria praw słow iańskich. Przedmiot i metody badawcze. "K w a rta ln ik H is t o r y c z n y " , R .7 0 , 1 9 6 3 , z . 2 , s . 2 5 5 .
12
3 .B .R a k o w i e c k i, Prawda Ruska c z y l i prawa W ie lk ie g o X i ę c i a 3arosław a Władymirowicza tu d z ie ż t r a k t a t y Olga i I g o ra WW.| XX. K ijo w sk ich z Cesarzam i G reckim i у M ścisław a Dawi- dowicza X . Sm oleń sk iego z Rygę za w a r te , Których T e k s t a , obok z P olskiem tłom aczeniem , poprzedza rys h is to r y c z n y Zwyczaiów, Obyczaiów, R e l i g y i , Praw i 3ęzyka dawnych S ło w ia ń sk ich i S ło w ia ń sk o -R u sk ich Narodow, t . I - I I , Warszawa 1 8 2 0 . Autor t w i e r d z i ł , że p r a s ło w ia ń s k i z b ió r praw "Mógł być iak o K sięga Praw r e l i g i j n o - c y w i l n y c h w c a ł e j S ło w ia ń s z c z y ż n ie iednym i
14
powszechnym Kodexem. Prawda Ruska może bydź / ! / l e g o sz c z o tk a m i, któ ry ch nierów nie w ięcey w S t a t u c ie Litewskim p o z o s t a ł o " , z o b , s . 242 / p o r , s . 1 3 0 -1 3 2 , 2 4 3 -2 4 4 , 250 i i n , / ,
13P o r . □ .B a r d a c h , H is t o r ia p r a w . . . , e . 2 5 9 .
14 W.A.Maciejowski był przedstawicielem szkoły h isto ry czn e j w prawoznawetwie, z a ło ż o n e j w|Niemczech przez K .F . Eichhorna i K .F . S a v ig n y *eg o , zo b . 0 . Bardach, Wacław A le ksander M aciejow ski i Je g o w s p ó łc z e ś n i, Wrocław-Warszawa- Kraków-Gdańsk, 1 9 7 1 , s . 5 .
15I b . , s . 9 1 - 9 6 .
1 6Por. ocena I.O aniłow icza, i b . , s . 117-121.
17P o r . S .Z b o r o w sk i, 0 H i s t o r i i prawodawstw słow iań sk ic h W .A .M acieJo w sk iego, "D ziennik L i t e r a c k i " , Lwów 1 86 7 , nr 3 7 - 4 8 , s . 7 65 .
18Zob. 0 . B alzer, H istoria porównawcza praw słowiań
s k i c h . Główne k ie r u n k i rozwoju nauki i j e j i s t o t n e z a d a n ia . S tu d ia nad H i s t o r i ę Prawa P o ls k ie g o , t . I , Lwów 1 9 0 0 , z . 5 , s . 1 5 -2 1 ; p o r. ta kże pozytywną, ocenę uczonych p ó ź n ie js z y c h : W .H ejnosz, Uwagi o p o tr z e b ie badań porównawczych w d z ie d z i n ie h i s t o r i i praw s ło w ia ń s k ic h , Pam iętnik V I I Powszechnego Zjazdu Historyków P o ls k ic h we W r o c ł a w i u ..., t . I , Warszawa 1949; i te n ż e , W spraw ie badań porównawczych nad h i s t o r i ę praw sło w ia ń sk ich / V I I I Powszechny Z ja zd Historyków P o l s k i c h / H is t o r ia Państwa i Prawa, t . V I I , Warszawa 1 9 5 9 , s . 7 6 -8 2 ;
□.Pogon ow sk i, W .A.M aciejow ski a h i s t o r i a porównawcza prawo
dawstw s ło w ia ń s k ic h , w: K sięga referatów I I Międzynarodo
wego Z ja zdu S l a v i s t ô w , s e k c ja I I I , Warszawa 1 9 3 4 , s . 6 2 -6 5 ;
□ .B a r d a c h , H is t o r ia praw s ło w ia ń s k ic h , Przedmiot i metody badawcze, "K w artalnik H is to r y c z n y " , R . LXX, 1 9 6 3 , nr 2 , s . 256 i n . ; te n ż e . Nauka h i s t o r i i państwa i prawa w K r ó le stw ie Polskim doby S zk o ły G łów nej, R o c zn ik i Uniw ersytetu Warszaw
sk ie g o , R. V , 1 9 6 4 , z . 2 , s . 1 0 4 -1 4 5 , w s z c z e g ó ln o ś c i rodź.
I V : Romantyczny panslawizm - W .A.M aciejow ski / s . 1 1 9 - 1 2 4 /.
19Z o b . F .T a r a n o w s k ij, N ie p r ie c h o d ia s z c z a ja c ie n n o st*
naucznogo truda M aciejew skogo. Przewodnik H is to r y c z n o - Prawny, R. I I I / z a 1 9 3 2 /, Lwów 1 9 3 3 , s . 1 -1 5 .
2^Zob. S.B obczew , Wacław Macejewski za s t a r o t o b o łg a - rsko prawo, “Przewodnik Historyczno-Prawny", R. I I I / z a 1 9 3 2 /, Lwów 1 9 3 3 , s . 6 7 -7 1 .
O s t a t n i e ćw ierćw iecze XIX w. c e c h u je w nauce p o l s k i e j za n ik z a in te reso w a ń problematykę prasłow iańsk , badania porównawczo-prewne r o z w ija ję s i ę n ato m ia st w Cze
chach / H . O i r e c z e k / , i w R o s j i / S .M .S z p i l e w s k i , W . I . S e r g i e j e w i c z / , kontynuowane n a s tę p n ie w pozytywizm ie p rzez sło w ia n o fiłó w
M .W ładimirskiego-Budanowa i F .I .L e o n t o w i c z a , zob. 0 . Bardach, H i s t o r i a p r a w , . , , s . 2 6 1 , Kierunek neoromantyczny reprezen
t o w a l i : I Czech K .K a d le c , P o la cy O .B a lz e r i S ,K u t r z e b a , R o sja n in F .T a r a n o w s k ij, i b . , s . 2 6 3 .
o pB a l t a z e r B o g i s i ć / 1 8 3 4 - 1 9 0 8 / b y ł prawnikiem ju g o sło w ia ń sk im , m inistrem s p r a w ie d liw o ś c i C zarn o gó ry , w la t a c h 1 8 6 9 -1 8 7 0 p r o f . uniw. w O d e s s ie ; badacz prawa zwyczajowego pd. S ło w ia n .
23Fran M ik lo s ić / 1 8 1 3 - 1 8 9 1 / b y ł językoznawcę słoweń
sk im , j twórcę gram atyki porównawczej języków s ło w ia ń s k ic h ; w l a t a c h 1 8 4 9 -1 8 8 6 p r o f .u n iw . w W iedniu, od 1873 c z ł . AU.
2 ЛProgram badań sform ułow ał O .B a lz e r w: H i s t o r i i porów
nawczej p r a w ... i w w ykładzie otw ierajęcym I I I Z ja zd H i s t o ryków P o ls k ic h w Krakow ie.
2 5S.K utrzeba, Duch prasłow iańskiego prawa w prawach narodów s ło w ia ń s k ic h . "P r z e g lę d w sp ó łc ze sn y " 1 9 3 2 , nr 1 0 ; t e n ż e , Wspólne podstawy h i s t o r i i praw s ło w ia ń s k ic h , I Z ja zd Prawników Państw S ło w ia ń sk ic h w B r a ty s ła w ie , s e k c ja V I I .
26 □.Pogonowski, W.A.Maciejowski a h isto r ia porówna
wcza prawodawstw s ło w ia ń s k ic h , w: K się g a refera tó w I I Między
narodowego Z ja zd u S la w istó w , s e k c ja I I I , Warszawa 1934;
te n ż e , Oswald B a lz e r a kated ra praw sło w ia ń sk ic h w Pradze / o d b i t k a t " C z e s k o - p o l s k y sb o rn ik vêdeckych p r ą c i " 1 Д 9 5 5 / ,
27 Por. T.L eh r-Spław iń ski, Dęzyk p o ls k i, pochodzenie, p o w sta n ie , r o z w ó j. Warszawa 194 7 ; te n ż e , O pochodzeniu i p r a o jc z y ż n ie S ło w ia n , Poznań 1 9 4 6 .
28 Por. 0 . Bardach, H isto ria p r a w ..., s . 270.
2QR.H ube, Roty p r z y s ię g krakowskich z końca wieku X IV . Warszawa 187 5 ; te n ż e , Sęd y, ic h praktyka i s to s u n k i prawne
sp o łeczeń stw a w P o ls c e ku schyłkow i XIV w ieku, Warszawa 1886; te n ż e , Ustawodewstwo Kazim ierza W ie lk ie g o , Wsrszawa 1 881; te n ż e . Z b ió r ro t p r z y s ię g sędowych pozn ań skich,
k o ś c i a ń s k i c h , k a l i s k i c h , s i e r a d z k i c h , p io trk o w sk ich i d o b rzy - s z y c k ic h z końca XIV i pierwszych l a t wieku XV, Warszawa
21
16
1888; A . Z . H e l c e l , wybór z a p is e k z k s ię g k r a k o w s k ic h ...
D odatek. W ycięgi z dawnej k s i ę g i sędów ziem skich krakow
s k i c h . . . j od r . 1451 do 1 4 6 2 . Kraków 186 7 ; Starodawne
Prawa P o ls k ie g o P o m n i k i .,, Wyd. I - I I Antoni Zygmunt H e lz e l, I I I i nn. Komisja H isto ry c zn a Akademii U m ie ję tn o ś c i, Warsza
wa 1 8 5 6 , Kraków 1870 i n n .; Archiwum K om isji P ra w n icze j.
C o lle c ta n e a ex A rch ivo C o l l e g i i l u r i d i c i , Kraków 1895 i nn.
Wydawnictwo K o m isji P raw niczej Akad. U m ie ję tn o ś c i; Archiwum K om isji H is t o r y c z n e j. C o lle c ta n e a ex A rch ivo C o l l e g i i
H i s t o r i c i , Kraków 1878 i nn. Wydawnictwa Kom. H i s t . Akad.
U m ie ję tn o ś c i; Akta G rodzkie i Z iem sk ie z Czasów Rzeczy
p o s p o l i t e j P o l s k i e j z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, Lwów 1868 i nn; i in n e .
300ceny badań nad h i s t o r i ę prawa p o ls k ie g o dokonał A.
V e t u la n i, D z i e je h i s t o r i i prawa w P o l s c e , Kraków 1 94 8 . L i t e ratu ra j e s t bardzo o b szern a , z e s t a w i ł j ę a u to r w p r z y p isa ch . W iększość prac drukowana była w Rozprawach Akademii Umie
j ę t n o ś c i / w i ę k s z e / , w Kw artalniku Historycznym / d r o b n i e j s z e / . Od 1900 r . możliwość druku zapewniało Towarzystwo Naukowe we Lwowie. 0 . B a lz e r redagował **Studia nad H is t o r ię Prawa P o l s k i e g o " , P.Dębkowski Pam iętnik H istoryczno-Praw ny /Od 1925 r / o raz "Przewodnik H istoryczn o-Praw n y" /o d 1930 r./
D z ię k i O .B a lze row i Lwów b y ł przez w ie le l a t centrum badań młodych historyków prawa, podczas gdy Akademia U m iejętn o ści drukowała prace w p e łn i d o j r z a ł e . Po w ojnie Z.W ojciechow ski /u c z e ń 0 . B a l z e r a / wznowił "S tu d ia nad H is t o r ię Prawa P o ls k i e go" i uruchomił w Poznaniu "Czasopismo P raw n o -H isto ryczn e" .
313 .R a f a c z , Dawne p o ls k ie prawo eędowe w z a r y s i e , Warszawa 1 93 6 .
32Wyszło dotęd c z te r y tomy /zaplanowano d z i e ł o p i ę c i o - tomowe/: 0 . Bardach, H is t o r ia państwa i prawa P o l s k i , t . I do. połowy XV w ieku, wyd. 2 , Warszawa 1 9 6 4 , /w yd. 1 , 1 9 5 7 / ; 2 . Kaczmarczyk, B .L e ś n o d o r s k i, H is t o r ia państwa i prawa P o l
s k i , t . I I od połowy XV wieku do r . 1 7 9 5 . Pod r e d .3 . Barda
c h a , wyd. 3 , Warszawa 1968 /w yd. 1 , 195(7/; H is t o r ia państwa i prawa P o l s k i , t . I I I od rozbiorów do u w ła szczen ia . Pod r e d . 3 . Bardacha i M .S e n k o w sk ie j-G lu c k . N a p is a li W.M.B a r t e l , W.ćwik, S .G r o d z i s k i , A .K orobow icz, K .O rzechow ski, S .S a lm o - now icz, M .Senkow ska-Gluck, W .S o b o c iń sk i, K . Soj k a - Z i e l i ń s k a , Z .S t a n k i e w i c z , D .W ę s ic k i, Warszawa 1 981; K.G rzyb ow ski,
H is t o r ia państwa i prawa P o l s k i , t . IV od uw łaszczenia do odrodzenia państwa. U z u p e łn ili i p rzy go to w ali do druku;
3 . Bardach, S .G r o d z i s k i , M .SenkowSka-Gluck. Warszawa 1982.
Na p o sied zen iu nsukowym Komitetu Nauk Prawnych /War
szawa, 2 . V I . 1 9 5 9 / dokonano oceny dwóch pierwszych tomów d z i e ł a , przyjm ujęc je z aprobatę w z a k r e s ie c z ę ś c i dotyczę-?
cych h i s t o r i i u s t r o j u . K.Koranyi o c e n ił k r y ty c z n ie u ję c ie
h i 6 t o r i i prawa sędowego, s t w ie r d z a ję c k a te g o r y c z n ie « że na sy n te z ę j e s t je s z c z e za w c z e ś n ie , p o r. D yskusja nad p o d rę c zn ik ie m : H i s t o r i i państwa i prawa P o l s k i , "Czasopism o P r a w n o -H is to r y c z n e ", t . X i X I / 1 9 5 8 , 1 9 5 9 / ,
33Z o b . 0 . B a l z e r , 0 p o t r z e b i e słow nika prawa p o l s k i e g o , P r z e g lę d Sędowy i A d m in istr a c y jn y X I I , 1 8 7 7 , s . 6 3 2 -6 3 3 : W spraw ie słow nika wyrazów prawa p o l s k i e g o . R e f e r a t na I Z ja z d Prawników i Ekonomistów P o ls k ic h w Krakowie / 9 w rześnia 1887 r . / , "G azeta Sędowa W arszawska", 1 8 8 7 . Też w “S tu d ia c h nad prawem p o ls k im " , Kraków 1 8 8 9 , s . 1 - 1 5 ; 0 słow niku w yre- zów prawa p o l s k i e g o , “ P r z e g lę d L i t e r a c k i " / d o d . do " K r a j u " / , 1 8 8 7 /8 V I I , nr 5 2 .
34 Por. D .Pogonowski, 0 słow iańskich słownikach prawno- - h i s t o r y c z n y c h , Sprawozd. z p o s . Kom.Oddz. PAN, Kraków, L i p .
Grudz. 1 9 6 3 ; W ,S o b o c iń s k i, P race nad h isto ryczn ym słow nikiem c z e s k i e j t e r m in o l o g ii prawnej /Н i S P / a p o lsk a le k s y k o g r a f i a prawna, "Czasopism o P r a w n o -H is to r y c z n e " , t . X I , z . 1 , s . 1 6 7 -1 8 1 .
35 Por. n p .: W .Taszycki, S tp o l, wwieźnica, DP XIV, 1929 s . 1 2 - 1 6 ; Ookoła d y s k u s ji na temat *w w ieźn icy . DP X IV , 1929 s . 1 2 3 - 4 ; W .D o ro szew sk i, Parę słow otw órczych uwag z powodu
«w w ieźn icy . DP XIV 1 9 2 9 , s . 1 2 0 - 2 ; K .N i t s c h , * Węźnica i fo rm a cje pokrewne, DP X X V II, 1 9 4 7 , s . 1 0 1 - 4 ; S. Bęk' i K.
N i t s c h , * Węźnica i fo rm a cje pokrewne, DP X X V I I I , 1 9 4 8 , s . 1 4 - 2 0 ; W .ta s z y c k i i R .G r ó d e c k i, Przyczynek do d z ie jó w d z i e s i ę c i n y in qonitwam. DP X V I I , 1 9 3 2 , s . 5 0 - 5 ; D .N a le p a ,
G o ś c itw a . Przyczynek do le k s y k o q r a f i i s t a r o p o l s k i e l , DP L IV , l 9 t 4 , s . 2 4 1 -2 4 6 .
36P o r . n p . : 0 . B a l z e r , Narzaz w sy te m ie danin k s i ę ż ę - cych p ie rw o tn e j P o l s k i , Lwów 1 ^2 8 ; D. Adamus", 2 badań nad d z ierże n ie m w polskim prawie średniow iecznym , “ Pam iętnik H is to r y c z n o -P r a w n y ", 1 9 3 3 , 5; P .D ęb k o w sk i, Z a ło g a w prawie polskim średniow iecznym , Lwów 1 90 5 ; L i t k u p , Studium z prawa p o l s k i e g o , Lwów 1 9 0 6 ; Wierna ręka c z y l i p o k ła d . Studium z prawa p o l s k i e g o , Lwów 1 9 0 9 , S . E s t r e i c h e r , F reim arkt i frymark
"Czasopism o Prawno-Ekonomiczne" XXV, 1 9 2 9 ; k .k o r a n y i , P raw ie- d ln ik - C o n s e i l l i e r - Anw eiser /W a r n e r /. Przyczynek do d z i e jów procesu w śr e d n io w ie c z u , "Czasopism o P ra w n o -H isto ry czn e"
X I , z . 2 , s . 1 8 5 -1 9 0 ; D .B a rd a ch , P r a w le d ln ik w dawnym polskim prawie sędowym, "Czasopism o P r a w n o -H isto r y c z n e ", X X I, z . 2 , 1 9 6 9 . Badania h isto ry czn o -p ra w n e r e k o n s tr u u ję zarówno sens terminów /ew e n tu a ln ych ic h synonimów i b l i s k o - z n a c z n ik ó w /, odpowiedników ł a c i ń s k i c h , jak i d z i e j e odpowia- d a ję c y c h im i n s t y t u c j i na podstaw ie dok u m en tacji źródłow ej i na t l e porównawczym sło w iań sk im .
18
^ S . В .L in d e , Słownik języka p o l s k i e g o , t . I - V I , War
szawa 1 8 0 7 -1 8 1 4 .
38Słownik języka p o l s k ie g o . Pod r e d . W.Doroszewskiego t . I - X I , Warszawa 1 9 5 8 -1 9 6 9 .
39Słownik sta r o p o lsk i. Red. nacz. S.Urbańczyk, t . I , Warszawa 1 9 5 3 - .
40Słownik p o lszczy zn y XVI w ieku. I n s t y t u t Badań l i t e rack ich PAN, t . I , Wrocław 1966 - ,
Słownik języka dana Chryzostoma P a sk a , Wrocław 1 9 6 5 -1 9 7 3 .
Słownik języ k a Adama M ic k ie w icz a , Wrocław 1962-1982
43O .R ia b i n in , M a te r ia ły do l u b e ls k i e g o słownika a k to wego, L u b lin 1 93 4 .
44 лB . Ś l ą s k i , M a te r ia ły do p o ls k ie g o słownika prawni
c z e g o , Kępno 1931.
45 N.O.Horbaczew skij, Slowar' drewniago aktowago ja z y - ka Siew iero-zapadnago Kraja i Carstwa P o l 's k a g o , Wilno 1874
46Słow niczek ł a c i ń s k o - p o l s k i wyrazów prawa magdebur
s k ie g o z wieku XV. Przedruk homograficzny z kodeksu Kórni
c k ie g o o b j a ś n i ł Zygmunt C e lic h o w s k i, Poznań 1875.
47P o r. IV. S o b o c iń s k i, Prace nad historycznym słow n i
kiem c z e s k i e j te r m in o lo g ii prawnej /Н i S P / . . . , s . 77.
/Według A r c h .C z a r t , w Krakowie rkps 5259, s . 108 i 1 1 5 , p r o je k ty M.Lewickiego/; ta sama i n s t r u k c ja w s p u ś c iż n ie ręko piśm iennej R.Hubego i B i b l . O a g i e l l . r p i s 5014, papiery Э .К . S za n ia w sk ie g o , z datę 12 I I 1816.
48P o r. W .S o b o c iń sk i, 0 h i s t o r i i sędownictwa w P o lsce magnackiej X V I I I wieku. "Czasopismo P ra w n o -H isto ry c zn e ",
t . X I I I , 1 9 6 1 , z . 1 , s . 1 3 9 -1 6 8 .
48M a te r ia ły dla s r a w n itie ln o g o russkogo slo w a ra , s o c z . S .B .L i n d e , Bukwy K wypusk I , Warszawa 1 84 5 , por. W.
S o b o c iń s k i, Prace nad historycznym s ł o w n i k i e m ..., s . 178.
50T.D ydyński, Słownik ła ciń sk o -p o lsk i do źródeł pra
wa rzy m sk ie g o , Warszawa 1 88 3 ,
51 3 .Moser, 3 .Wyrobisz, Terminologia prawno-polityczna w języ k u niemieckim i p o ls k im , Kraków 1 86 1 ; Słownik n i e m ie c k o -p o ls k i wyrazów prawniczych i a d m in is tr a c y jn y c h , Kraków 1 86 2 .
52 P.Dębkowski, Księga alfabetyczna dawnego prawa pry
watnego p o l s k i e g o . "Pam iętnik H is to r y c z n o -P r a w n y " , t , X I , z , 2 , Lwów 1 9 3 2 ,
53 Słownik staro żytn o ści słow iań skich. Encyklopedyczny z a r y s k u ltu r y Słow ian od czasów n a jd a w n ie jsz y c h do sch y łk u wieku X I I . Opr. w Z a k ła d z ie Słowianoznawstwa PAN pod red . W .Kow alenki, G.Labudy i T .L e h r a -S p ła w iń s k ie g o /o d t . I l l s G . Labudy i Z . S t i b e r a / , Wrocław 1961 nn.
54M.Michalewska, Term inologia administracyjno-prawna w X V II-w ie c z n y c h k s i ę g a c h : cechowej i m i e j s k i e j m iasta Wożnik. "K w artaln ik O p o ls k i" R. X V I, 1 9 7 0 , z . 3 , s . 6 8 - 8 3 .
55A .Z a jd a , Nazwy urzędników staro p o lskich /d o r .1 6 0 0 /.
Z e s z y ty Naukowe U3 CCXXXV II, Prace Dęzykoznawcze, z e s z . nr 3 1, Kraków 1 9 7 0 ; te n ż e , Nazwy s t a r o p o l s k i c h pow inności fe u dalnych danin i o p ła t / d o 1600 r o k u /. Z e s z y ty Naukowe U3 CCCCLXXXXVII , Prace Oęzykoznawcze, z e s z . nr 6 0 , Kraków 1 97 9 .
56 P o r . T . G i z b e r t - S t u d n i c k i , W ielo zn aczn o ść le k s y k a ln a, w i n t e r p r e t a c j i p r a w n ic z e j, Kraków 1 97 8 ; p o r. podana tam l i t e r a t u r a .
57Spośród innych prac d o ty częcy ch te r m in o lo g ii prawnej wymienić je s z c z e można: A .K o w a lsk a , T e rm in o lo g ia prawnicza w X V II-w ie c z n y c h k s ię g a c h sędowych Tarnowskich G ór, "Zara
n ie S l ę s k i e " , t . 2 7 , 1 9 6 4 , s . 9 2 -1 0 0 ; З.М аtu s z e w s k i, Geneza w sp ó łc z e sn e j t e r m in o lo g ii praw nej. Sprawozdanie P o zn ań sk ie
go Towarzystwa P r z y j a c i ó ł Nauk, t . 2 / 6 4 / , 1961 /w y d. 1 9 6 3 /, s . 2 8 8 -2 9 0 .
