Partje polityczne i związki zawodowe w Polsce wobec wyborów do Sejmu i Senatu w 1935 r.

r - 15

W ^{■ V M}

ALICJA BEŁCIKOWSKA

P I B T J E I I I I I ZWIĄZKI a i l M I E II P I L S t E

W01EC WYIDIOWII SEJMU ISEIITI II D li f.

„ A W A N G A R D A "

TO W . M IĘ D Z Y N A R O D O W E G O H A N D L U K S IĄ Ż K Ą P O L S K Ą W A R S Z A W A , P R Z E S K O K 4.

S T R O N N IC T W A I Z W IĄ Z K I P O L IT Y C Z N E , O R G AN IZAC JE ID E O W E , Z A W O D O W E I S PO ŁE C Z N E PR O S Z O N E SĄ O N A D S Y Ł A N IE S W Y C H W Y D A W N IC T W , N A Z A S A D Z IE W Z A J E M N E J W Y M IA N Y , PO D A D ­ R ESEM : A L IC J A B E Ł C IK O W S K A , W A R S Z A W A , A L E J E U J A Z D O W ­

SK IE 37, m. 22. (T E L . 9-56-95).

T R E Ś Ć : Przedm owa.

R o z d z i a ł I. O rdynacja w yb orcza do Sejmu i Senatu. — 1. N ow a Konstytucja Rzeczypospolitej Polsk iej. 2. P orów n an ie dawnych i obecnych Ustaw o O rdynacji w yborczej do Sejmu i Senatu.

3. Rozporządzenie Prezydenta R zeczypospolitej o w yborach do Sejmu. Kalendarz w yb orczy do Sejmu. Rozporządzenie P re z y ­ denta Rzeczypospolitej o w yborach do Senatu. Kalendarz w y ­ borczy do Senatu. W y k a z ok ręgó w w yborczych do Sejmu R. P.

W y k a z ok ręgów w yborczych do Sejmu Śląskiego.

R o z d z i a ł II. R ząd i B lok B ezpartyjny o n ow ej ordyn acji w ybór czej do Sejmu i Senatu.

R o z d z i a ł III. Partje polityczne w obec w yborów . R o z d z i a ł IV. Z w iązki zaw odow e w obec w yborów .

„T y lk o ten w art nazwy człowieka, k tó ­ ry ma pewne przekonanie i p o tra fi je, bez względu na skutki, wyznawać czynem

J O Z E F P IŁ S U D S K I

PRZEDM OW A

Stoimy w obliczu wyborów do Sejmu i Senatu.

W ybory obecne mniej, niż wszystkie poprzednie, pod­

niecają umysły nietylko najszerszych mas społecznych, ale również zawodowych działaczy politycznych.

Rozgrywka o mandaty nie będzie się toczyć, jak to> do­

tychczas miało miejsce, pomiędzy poszczególnemi partja- mi politycznemi, a sam fakt, że wybory są przeprowa­

dzane na zupełnie nowych zasadach, które znalazły swój wyraz w nowej ordynacji wyborczej, — podzielił odrazu społeczeństwa na dwa wyraźne obozy: zwolenników i przeciwników nowej ordynacji.

Celem tej książeczki jest nietylko zapoznanie szerokie^

go ogółu z samerm Ustawami o ordynacji wyborczej i wykazanie różnic pomiędzy poprzedniemi, a obecnemi Ustawami, — ale i ujawnienie poglądu organizacyj poli­

tycznych i zawodowych, a w szczególności ś w i a t a p r a c y , na nową ordynację, oraz stosunku tych orga­

nizacyj do samej akcji wyborczej.

Przy opracowaniu niniejszem kierowaliśmy się bez­

względnym objektywizmem, mając na względzie ściśle i n f o r m a c y j n y charakter wydawnictwa.

Zestawienie zwolenników i przeciwników nowej ordy­

nacji ułatwi nam zorjentowanie się w ich sile liczebnej i przyczyni się niewątpliwie do wyjaśnienia wielu zjawisk politycznych, dla szerokiego ogółu niezrozumiałych.

A. B.

Warszawa, w sierpniu 1935 roku.

R O Z D Z I A Ł I

ORDYNACJA W YBORCZA DO SEJMU I SENATU.

1. N ow a Konstytucja Rzeczypospolitej Polsk iej. 2. P orów n an ie d a w ­ nych i obecnych Ustaw o ord yn acji w yb orczej do Sejmu i Senatu.

3. Rozporządzenie Prezydenta R zeczypospolitej o w yborach do Sejmu.

Kalendarz w yb orczy do Sejmu. Rozporządzenie P rezydenta R zeczypos­

politej o w yborach do Senatu. K alendarz w yb orczy do Senatu. W y k a z okręgów w yborczych do Sejmu R. P. W y k a z okręgów w yborczych do

Sejmu Śląskiego.

R O Z D Z I A Ł I

ORDYNACJA W YBORCZA DO SEJMU I SENATU.

1. N O W A KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ.

W dniu 24 kwietnia 1935 r. została ogłoszona nowa Kon­

stytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeden iz twórców nowej Ustawy Konstytucyjnej i za­

razem referent generalny Komisji Konstytucyjnej Sejmu R. P., wicemarszałek Stanisław Car, tak uzasadnił c e l r e f o r m y k o n s t y t u c y j n e j :

„wzmocnienie władzy wykonawczej przez przy­

wrócenie i ugruntowanie autorytetu Głowy Państwa i Rządu, a co za tem idzie i powagi samego Państwa;

ukrócenie szkodliwego w s w y cli skutkach sejmo- władztwa;

usunięcie od wpływania na bieg życia publiczne­

go nieodpowiedzialnej, a zaborczej w swych ambit­

nych dążeniach oligarchji sejmowej;

zabezpieczenie rzeczywistej równowagi pomiędzy naczelnemi organami Państwa przez wytworzenie, w osobie Prezydenta Rzplitej, jako Głowy Państwa, czynnika nadrzędnego, któryby, w razie konflik­

tów politycznych, mógł odegrać rolę najwyższego

arbitra i rozjemcy;

stuszowanie przerostów systemu parlamentarne­

go, zwłaszcza w dziedzinie prawa parlamentu do obalania rządów bez dostatecznie uzasadnionego po­

wodu rzeczowego;

zapewnienie obywatelom udziału w życiu publicz- nem Państwa za pośrednictwem swych reprezentan­

tów w ciałach ustawodawczych i organach samorzą­

du terytorjalnego i gospodarczego;

do utrzymania szerokiej podstawy demokratycz­

nej przy określaniu stosunku obywatela do Państwa, z uwzględnieniem wszakże wysiłku i zasług obywa­

tela na rzecz dobra powszechnego.11 *)

Na szczególną uwagę zasługuje artykuł 7 Konstytucji, który głosi:

„ (1 ) W artością w ysiłku i zasług obyw atela na rzecz dobra powszechnego m ierzone będą jeg o uprawnienia do w pływ ania na sprawy publiczne.

(2) Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodow ość nie m ogą być p ow odem ograniczenia tych uprawnień.1*

Sprawom S e j m u i S e n a t u poświęcone są roz­

działy IV i Y Konstytucji, — (R. IV (art. 31-45) — Sejm, R. V. (art. 46-48) - Senat).

Art. 31 mówi o zadaniach Sejmu.

Art. 32 w cz. 1 głosi, że „Sejm składa się z posłów, w y­

branych w głosowaniu powszechnem, tajnem, równem i bezpośredniem“ . — Zniesiona więc została zasada pro­

porcjonalności (stosunkowości) wyborów.

Przesunięto również granicę wieku wyborców o 3 la­

ta. Art. 33 cz. 1 głosi, że „prawo wybierania ma każdy oby­

1) „N o w a K onstytucja Rzeczypospolitej P o ls k ie j1', w yd ał i wstępem opatrzył Stanisław Car, Referent Generalny K om isji Konstytucyjnej Sejmu R zeczypospolitej Polskiej, 1935. Księgarnia Powszechna, Plac Napoleona 1.

watel bez różnicy płci, który przed dniem zarządzenia wy­

borów ukończył lat 24, oraz korzysta w pełni z praw cy­

wilnych i obywatelskich," — podczas gdy Konstytucja z dnia 17 marca 1921 roku prawo wybierania przyznawała obywatelom, którzy w dniu ogłoszenia wyborów ukoń­

czyli 21 lat, — (Rozdział II, art. 12).

Przesunięto. również o lat 5 granicę wieku obywateli, mających prawo wybieralności, — (z 25 na 30 lat), — (art. 33 cz.. 2).

Tenże art. 33 (cz. 3) głosi:

„O rdyn a cja w yborcza do Sejmu ustali podział Państw a na okręgi wyborcze, określi liczbę posłów, u n orm u je postępowanie w yborcze2), tudzież oznaczy kategorję osób, pozbaw ionych p ra­

w a wybierania i w ybieralności z braku dostatecznych p rzym io­

tów’ m oralnych lub um ysłow ych."

Dalsze artykuły tego rozdziału (art. 34-45) — poświę­

cone są procedurze działania Sejmu, prawom i obowiąz­

kom posłów oraz odpowiedzialności posłów za działal­

ność, nie związaną z uczestnictwem w pracach Sejmu.

Z kolei zapoznamy się z Roizdziałem Y nowej Konsty­

tucji, który toi rozdział poświęcony jest Senatowi.

Art. 46 określa obowiązki Senatu, jako drugiej Izby U stawodawcze j .

Art. 47 (cz. 1) głosi, że „Senat składa się z senatorów, powołanych w 1/3 przez Prezydenta Rzeczypospolitej, a w 2/3 w drodze wyborów.**—Dotychczas Senat składał się wyłącznie z członków, wybranych przez poszczególne województwa, — (Rozdział II art. 36 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 roku).

Tenże art. 47 nowej Konstytucji w swej części 3 głosi:

„O rdyn a cja w yborcza do Senatu określi liczbę senatorów oraz sposób ich powoływania, tudzież oznaczy kategorje osób, k tó ­ ry m służyć będzie prawo wybierania i w y b ie ra ln o ś ci."3).

2) i 3) podkreślenia nasze.

Z tych zestawień widzimy, że nowa Konstytucja zawie­

ra już w swej treści zapowiedź doniosłych zmian w Usta­

wach wyborczych.

Zmiany te znalazły swój wyraz w Ustawach z dnia 8 lipca 1935 roku o ordynacji wyborczej do Sejmu i do Se­

natu, które też poniżej rozpatrujemy.

2. U S T A W Y O ORDYNACJI WYBORCZEJ DO SEJMU I SENATU

Dawne ordynacje wyborcze uchwalone były jeszcze przez Sejm Ustawodawczy, w dniu 28 lipca 1922 roku. No­

we Ustawy ogłoszone zostały w dniu 8 lipca r. b. 1935, — (Dz. U. R. P. Nr. 47, poz. 319). Obie więc Ustawy dzieli okres trzynastoletni.

Przed ostatecznem uchwaleniem tych Ustaw, referent ordynacyj wyborczych w Sejmie, poseł Bohdan Podoski, złożył następujące oświadczenie, określające stanowisko wnioskodawców:

„W iele mów i wiele argumentów wygłoszono przeciw nowym Ustawom wyborczym. Ani najkunsztowniej zbu­

dowane mowy, ani najzręczniej dobrane argumenty, nie zatrą jednak prostej, bo oczywistej dla każdego prawdy.

Przez świat idą wielkie przemiany i przeobrażenia.

Zasadniczą tendencją tych przemian i przeobrażeń jest wzmocnienie czynnika rządzącego w Państwie, jest ze­

spolenie i skonsolidowanie społeczeństwa w pracy twór­

czej nad budową podstaw potęgi Państwa. Byłoby błę­

dem nie do darowania, gdybyśmy tej tendencji nie dali wyrazu i w naszem ustawodawstwie.

I dlatego nowa Konstytucja i dlatego nowe ustawy w y­

borcze realizują tendencję ustrojową czasów, k t ó r e i d ą . Ale czynią to według mego głębokiego przekona­

nia doskonalej, niż gdzieindziej. Bo z należytym umiarem,

bo z należytą troską o równowagę pomiędzy czynnikiem

rządzącym, a czynnikiem społecznym, b o z należytem po­

szanowaniem podstawowej cechy psychologicznej Naro­

du Polskiego* który rozkochany jest w wolności i więza­

mi doktryn, zbudowanych choćby przez najlepiej zorga­

nizowane partje, związać się nie da.

Stanowisko nasze podyktowane jest nie przemijającym interesem grupowym, ale wypływa z najgłębiej pojętej p o l s k i e j r a c j i s t a n u.“ 4)

W uzasadnieniu Ustaw wyborczych, wnioskodawcy za­

znaczyli, że trwają w dążeniu do „oparcia Izby poselskiej na zasadzie reprezentacji ogółu obywateli bez pośrednic­

twa partyj politycznych", oraz „do bliższego związania Sejmu ze społeczeństwem przez zastąpienie systemu gło­

sowania na listy, systemem głosowania na osoby, a tem samem dania obywatelom wyboru posłów z pośród osób, znanych im z działalności publicznej."

Z kolei przeprowadzimy porównanie dawnych i obec­

nych Ustaw o ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu.

ORDYNACJA W YB O R C ZA DO SEJMU.

Rozdział I nowej ordynacji wyborczej mówi o składzie Sejmu.

Art. 1 określa liczbę posłów sejmowych na 208, podczas gdy dotychczas Sejm liczył 444 posłów, — (372 z list okrę­

gowych i 72 z list państwowych). Liczba posłów została zmniejszona o przeszło 53%.

Rozdział I I omawia prawo wybierania. Jak to już wspomnieliśmy, wyborcy do Sejmu muszą liczyć oonaj- mniej 24 lata, a zatem granica wieku wyborców do Sej­

mu została przesunięta o 3 lata, z 21 lat na 24.

Rozdział I I I określa prawo wybieralności, t. j. prawo kandydowania na posłów. Tutaj, w porównaniu z dawną

4) „O rdyn a cje w yborcze do Sejmu i Senatu", wstępem i objaśnienia­

m i o p a trzy li Stanisław Car i Bohdan Podoski, 1935. Księgarnia P o w ­ szechna, W arszaw a, Plac Napoleona 1.

ordynacją wyborczą, granica wieku posłów przesunięta została o lat 5, a mianowicie z 25 lat na 30.

Rozdział IV ustala podział Państwa na 104 okręgi w y­

borcze (art. 6), — zamiast dotychczasowych 64 okręgów.

(Z liczby 208 posłów, — na Warszawę i pięć województw centralnych przypada 88 posłów, na cztery województwa południowe — 55 posłów, na trzy województwa zachod­

nie 33 posłów, wreszcie na cztery województwa wschod­

nie — 32 posłów; przeciętnie 1 poseł przypada na 152.000 — 173.000 mieszkańców. Na każdy okrąg wybor­

czy przypadają 2 mandaty poselskie, — (art. 7).

Rozdział V omawia zarządzenie wyborów. Nowa ordy­

nacja skraca bardzo znacznie okres czasu pomiędzy dniem zarządzenia wyborów, a dniem głosowania; — art. 9 gło­

si, że „głosowanie ma się odbyć w niedzielę, nie wcześniej niż 54 i nie później, niż 60 dnia po zarządzeniu wybo­

rów." (Poprzednio okres ten trwał 90 dni).

Rozdział V I mówi o spisach wyborców.

Rozdział V II „Generalny Komisarz W yborczy i Komi- sje W yborcze" określa obowiązki Generalnego Komisa­

rza Wyborczego, okręgowych Komisarzy wyborczych i ich zastępców, oraz okręgowych i obwodowych komisyj wyborczych.

Rozdział V III mówi o sposobie ustalenia spisu wybor­

ców w obwodzie głosowania.

Największe zmiany przynosi Rozdział IX, który określa s p o s ó b u s t a l e n i a l i s t y k a n d y d a t ó w n a p o s ł ó w .

Dawna ordynacja wyborcza nie ograniczała możności wystawiania kandydatur poselskich, z tem małem zastrze­

żeniem, że „zgłoszenie winno być podpisane łącznie lub

na oddzielnych deklaracjach najmniej przez 50 wybor­

ców, zamieszkałych w okręgu wyborczym", — (art. 45 R. V III Ordynacji W yborczej z dnia 28 lipca 1922 roku).

Nowa ordynacja wyborczia nie uwzględnia prawa spo­

łeczeństwa do‘ b e z p o ś r e d n i e g o wystawiania kan­

dydatur poselskich. Art. 31 R. IX głosi, że „listę kandy­

datów na posłów ustala w każdym okręgu wyborczym zgromadzenie okręgowe." Artykuły 32, 33 i 34 określają, kto wchodzi w skład takiego zgromadzenia okręgowego.

Artykuły te, ze względu na ich zasadnicze znaczenie dla samej akcji wyborczej, przytaczamy tutaj w pełnem brzmieniu: *

„ A rt. 32. (1) Zgrom adzenie okręgow e składa się:

a) z okręgow ego kom isarza w yborczego, jako przew odniczącego;

b) z delegatów samorządu terytorjalnego, wybranych:

przez rady p ow ia tow e — po jednym delegacie na 20.000 m iesz­

kańców danego powiatu;

przez rady gminne —- po dw óch delegatów na gminę, liczącą p o w y że j 6.000 m ieszkańców, a p o jednym delegacie w p o zo ­ stałych gminach;

przez rady m iejskie — po jednym delegacie na 4.000 m iesz­

kańców miasta, w ydzielonego z pow iatow ego związku sam orzą­

dow ego, a na 6.000 m ieszkańców w pozostałych miastach;

c) z delegatów samorządu gospodarczego i organizacyj zaw od o­

wych, wybranych:

przez Izbę R oln iczą — po jednym delegacie na dwóch dele­

gatów rad pow iatow ych, wchodzących w skład danego zgrom a­

dzenia okręgow ego;

przez Izbę Przem ysłow o-H an d low ą — po jednym delegacie na 500 w yb orców do Izby, zam ieszkałych na obszarze okręgu;

przez Izbę Rzem ieślniczą — po jednym delegacie na 500 w y ­ b orców do Izby, zam ieszkałych na obszarze okręgu;

przez organizacje zaw odow e pracow ników fizycznych — po jednym delegacie na dwóch delegatów rad m iejskich oraz rad gm innych w gminach, utw orzonych z osad przem ysłow ych;

przez organizacje zaw od ow e pracow ników um ysłow ych — p o jedn ym delegacie na dw óch delegatów pracow ników fizy cz­

nych.

(2) P rz y ustalaniu liczby delegatów do zgrom adzenia okręgow ego każde rozpoczęte 20.000, 6.000, 4.000, 500 bądź 2 liczy się za pełne.

(3) W okręgach w yborczych, liczących ponad 75.000 ludności m iej­

skiej, w skład zgrom adzenia okręgow ego wchodzą nadto:

a) delegaci samorządu zaw odow ego, w ybrani:

przez Izbę Lekarską — po trzech na okrąg, przez Izbę Adw okacką — po dw óch na okrąg, przez Izbę N otarjalną — po jednym na okrąg;

b) delegaci zrzeszeń technicznych — po trzech na okrąg;

c) delegatki organizacyj kobiecych — p o pięć na okrąg;

w okręgach zaś, na k tórych obszarze znajduje się szkoła akademicka, d) delegaci szkół akadem ickich — po trzech delegatów na szkołę

w ielow yd ziałow ą i po jednym delegacie na szkołę jednow y- działową.

Art. 33. (1) W skład zgrom adzenia ok ręgow ego wchodzą pozatem delegaci, zgłoszeni po jednym przez conajm niej 500 w yborców , zam ie­

szkałych w okręgu wyborczym .

(2) Zgłoszenie składa się na piśm ie na ręce przew odniczącego zg ro ­ m adzenia okręgow ego nie p óźn iej niż 20 dnia po zarządzeniu w y b o ­ rów.

(3) Podpisujący zgłoszenie podadzą obok im ienia i nazwiska sw ój wiek, zaw ód i adres.

(4) Podpisy na zgłoszeniu m ają być poświadczone przez notarjusza.

(5) W y b o rca m oże podpisać tylko jedno zgłoszenie pod rygorem nie­

w ażności podpisanych przezeń zgłoszeń.

(6) Zgłoszenie zaw ierać będzie oświadczenie podpisujących, że nie zło żyli podpisu pod innem zgłoszeniem i że znane są im skutki nie­

zgodnego z prawdą oświadczenia.

(7) K to składa niezgodne z praw dą oświadczenie o niezłożeniu pod­

pisu pod innem zgłoszeniem, podlega karze, jak za fałszyw e zeznanie.

Art. 3 i. Delegatem do zgrom adzenia okręgow ego m oże być tylko w yb orca do Sejmu, zam ieszkały w okręgu w yb orczym co najm niej rok przed zarządzeniem w y b o ró w do Sejmu."

Artykuły 35, 36, 37 i 38 określają sposób wyborów do Zgromadzenia Okręgowego; wybory do Zgromadzenia Okręgowego zarządza wojewoda, a nadzór nad wybora­

mi do Zgromadzenia Okręgowego sprawuje przewodni­

czący Okręgowej Komisji W yborczej. Artykuły 39 — 49

określają sposób zbierania się i obradowania Zgromadze­

nia Okręgowego, oraz sposób zgłaszania i ustalania kan­

dydatów na posłów.

W porównaniu z przepisami dawnej ordynacji wybor­

czej, — obecnie ustalanie listy kandydatów na posłów po­

łączone jest z niezmiernie skomplikowaną procedurą.

W ydaje się rzeczą wątpliwą, czy wobec tej nader formali- stycznej procedury interesy ś w i a t a p r a c y będą mogły być w należyty sposób chronione. Ponadto prze­

waga w Zgromadzeniu Okręgowem przedstawicieli admi­

nistracji, samorządów, Izb Przemysłowo-Handlowych, Izb Rolniczych i Izb Rzemieślniczych oraz organizacyj, zwią­

zanych w sposób istotny z rządzącą dziś w Polsce ideolo- gją polityczną, może uniemożliwić przedstawicielom od­

miennych światopoglądów uzyskanie przedstawicielstwa w Zgromadzeniach Okręgowych. Samo bowiem dostanie się w skład Zgromadzenia Okręgowego bezpośrednio z ramienia wyborców, wymaga zgłoszenia każdego delega­

ta przez conajmniej 500 wyborców, zamieszkałych w da­

nym okręgu wyborczym, przyczem „podpisy na zgłosze­

niu mają być poświadczone przez notarjusza," — (art. 33 cz. 1 i 4).

Ponieważ zgłoszenie takie (t. j. delegata do Zgromadze­

nia Okręgowego), z owemi 500 notarjalnie potwierdzone­

mu podpisami, może wpłynąć na ręce przewodniczącego Zgromadzenia Okręgowego nie później, niż 20-go dnia po zarządzeniu wyborów, — (art. 33 cz. 2), — przeto tech­

nicznie staje się prawie niemożliwem dokonanie takiego zgłoszenia. A wszakże posiadanie swego delegata w Zgro­

madzeniu Okręgowem jest dopiero wstępnym krokiem do zgłoszenia przez tegoż delegata kandydatury na posła.

Kandydat zgłoszony na posła musi uzyskać conajmniej

14 głosujących w Zgromadzeniu Okręgowem, aby zostać

wpisanym na listę.

Rozdział X (art. 50 - 51) — mówi o sposobie zatwier­

dzania listy kandydatów na posłów.

Rozdział X I (art. 52 - 53) — określa sposób publicznego ogłoszenia wyborów.

Rozdział X II (art. 54 - 66) — m ówi o głosowaniu.

Rozdział X III (art. 67 - 70) — omawia sposób ustalenia wyniku głosowania w obwodzie.

Rozdział X IV (art. 71 - 75) — poświęcony jest ustale­

niu wyniku głosowania w okręgu wyborczym i przyzna­

niu mandatów kandydatom na posłów.

Rozdział XV (art. 76) — mówi o ogłoszeniu wyniku wy­

borów.

Rozdział X V I (art. 77) — o listach wierzytelnych.

Roizdział X V II (art. 78 - 83) — o sprawdzeniu ważności wyborów.

Rozdział X V III (art. 84 - 85) — zawiera „Przepisy, do­

tyczące funkcjonarjuszów publicznych i wojska."

Rozdział X IX (art. 86 - 88) — mówi o wygaśnięciu i utracie mandatu.

Rozdział XX (art. 89) — o środkach przymusowych.

Rozdział X X I (art. 90 - 92) — o kosztach wyborów, wreszcie —

Rozdział X X II i ostatni (art. 93 - 97) — zawiera „Prze­

pisy przejściowe i końcowe", przyczem art. 93 określa sposób wybierania delegatów samorządu terytorjalnego w m. st. Warszawie z powodu nieistnienia w Warszawie Rady Miejskiej z wyboru; zaś artykuły 94 - 97 dotyczą wyborów na obszarze województwa śląskiego.

ORDYNACJA W YBO RC ZA DO SENATU.

Z kolei przejdziemy do rozpatrzenia Ordynacji wybor­

czej do Senatu, która została oparta na zupełnie odmien­

nych zasadach, niż ordynacja wyborcza do Sejmu. Nowa

ordynacja różni się też całkowicie od dawnej ordynacji

wyborczej do Senatu, z dnia 28 lipca*1922 roku.

Dwie są z a s a d n i c z e r ó ż n i c e pomiędzy daw­

ną a obecną ordynacją: pierwsza dotyczy składu Senatu, druga zaś — prawa wybierania.

Ustawa z dnia 8 lipca 1935 roku o ordynacji wybor­

czej do Senatu (Dz. U. R. P. Nr. 47, poz. 320) w pierwszym rozdziale określa skład Senatu.

Art. 1 głosi, że Senat składa się z 96 senatorów; Prezy­

dent Rzeczypospolitej powołuje 32 senatorów, wyborcy wybierają 64 senatorów, podczas kiedy dotychczas Senat składał się ze 111 senatorów z wyboru, z których 93 przy­

padało na listy okręgowe, zaś 18 na listy państwowe.

Wprowadzenie do Senatu tak dużej ilości senatorów z nominacji, zmienia oblicze Senatu, jako Izby z wyboru i niewątpliwie nie pozostanie bez wpływu na prace tej Izby.

Niezależnie od tej zmiany, nowa ordynacja wyborcza do Senatu już w 1 artykule (cz. 3) zapowiada, w sposób zresząt ogólnikowy, przyznanie prawa wybierania do Se­

natu tylko „z tytułu zasługi, wykształcenia lub zaufania.11 Rozdział II — „Praw o wybierania i wybieralności" — przytaczamy w pełnem brzmieniu ze względu na zasad­

nicze znaczenie tego rozdziału.

R o z d z i a ł II.

Praw o w ybierania i wybieralności.

A rt. 2. (1) P raw o wybierania do Senatu m ają:

1) z tytułu zasługi osobistej: obywatele, odznaczeni Orderem Orła Białego, orderem Virtuti M ilitari, K rzyżem lub M edalem N iep o d ­ ległości, Krzyżem W alecznych, orderem Odrodzenia Polski lub K rzyżem Zasługi;

2) z tytułu wykształcenia:

a) obywatele, którzy ukończyli szkołę wyższą, lub zaw odow ą stopnia licealnego, liceum pedagogiczne albo szkołę p odcho­

rążych,

b) obywatele, którzy ukończyli jedną ze szkół rów norzędnych z określonem i w Ustępie poprzedzającym , albo posiadają sto­

pień oficerski;

3) z tytułu zaufania obyw ateli:

a) obywatele, piastujący stanowiska z w yboru w sam orządzie terytorjalnym , a m ianow icie: członkow ie rad (sejm ików ) w o ­ jew ódzkich, pow iatow ych, gm innych i m iejskich tudzież człon kow ie zarządów miejskich,

b) obywatele, piastujący stanowiska w e władzach samorządu gospodarczego oraz w zarządach organizacyj gospodarczych i zaw odow ych, a m ianow icie:

radcow ie izb rolniczych, przem ysłow o-handlow ych i rze­

m ieślniczych,

przew odniczący zarządów cechów oraz odd ziałów tych zrzeszeń przem ysłow ych i rzem ieślniczych zw ią zków gospo­

darczych, które objęte są prawem przem ysłowem ,

przew odniczący zarządów k ółek rolniczych, zrzeszonych w Zw iązku Izb i O rganizacyj Rolniczych, wreszcie

przew odniczący zarządów odd ziałów (kół) tych p ra co w ­ niczych organizacyj zaw odow ych, które liczą co najm niej 1.000 członków, płacących składki,

c) przew odniczący zarządów k ół m iejscow ych (oddziałów , o rg a ­ nizacyj m iejscow ych) stowarzyszeń w yższej użyteczności, d) członkow ie zarząd ów w yższych szczebli organizacyjnych

tych zrzeszeń, które określone są w lit. b) i c).

(2) P ra w o w ybierania do Senatu z tytułu przew odnictw a lub ucze­

stnictwa w zarządzie zrzeszenia, określonego w ustępie poprzedzającym , służy tylk o wówczas, gdy zrzeszenie to, bądź odpow iednia jego jednost­

ka organizacyjna, działa co najm niej trzy lata przed zarządzeniem w y ­ b orów do Senatu.

Art. 3. P ra w o wybierania do Senatu nie służy obywatelom , którzy przed dniem zarządzenia w y b o ró w do Izb Ustaw odawczych nie ukoń­

czyli lat 30, a także obywatelom , niem ającym praw a w ybierania do Sejmu.

A rt. i . (1) P ra w o w ybieralności do Senatu służy każdemu ob yw a­

telow i, m ającemu p raw o w ybierania do Sejmu, k tóry przed dniem za­

rządzenia w y b o ró w do Izb Ustaw odawczych ukończył lat 40.

(2) K andydow ać m ożna tylk o w jednem w o jew ód zk iem kolegjum w yborczem ."

Czynne prawo wyborcze do Senatu zostało zatem przy­

znane tylko tym obywatelom, którzy mogą się wykazać

dyplomami z ukończenia wyższych uczelni, względnie

szkół zawodowych stopnia licealnego, liceum pedagogicz­

nego* albo szkół podchorążych, oraz tym, którzy odzna­

czeni zostali przez Państwo za pracę niepodległościową, za waleczność w boju, za zasługi w pracy powojennej dla dobra Rzeczypospolitej, — wreszcie tym, którzy piastują stanowiska z tytułu zaufania obywateli. W ten sposób liczba wyborców do Senatu została wielokrotnie zmniej­

szona, w porównaniu z ilością wyborców przy poprzed­

nich wyborach.

Jeżeli zważyć, że miernikiem zasługi osobistej mają być wysokie odznaczenia, — a miernikiem wykształcenia — dyplomy, — to okaże się, że najszersze masy obywateli, — a przedewszystkiem lud wiejski, — niemal zupełnie pozba­

wiony jest prawa wybierania do Senatu; to samo można powiedzieć o masach robotniczych. Rzeczpospolita Polska jest krajem rolniczym, lud wiejski stanowi do 80%

wszystkich obywateli, a zatem na 32.000.000 ludności jest do 25.000.000 włościan.

W roku 1930 mieliśmy 15,8 m iljonów wyborców do Sej­

mu, w roku bieżącym byłoby ich, według dotychczasowej ordynacji wyborczej, ok. 18 miljonów, (zważywszy natu­

ralny przyrost ludności w przeciągu lat pięciu)—po odjęciu zaś rocznika 21—24 lat, pozbawionych teraz prawa głoso­

wania, mielibyśmy ok. 16 m iljonów wyborców. W yb or­

ców do Senatu mieliśmy przed pięciu laty 11 miljonów, obecnie według dawnej ordynacji byłoby ich blisko 13 miljonów, — (zważywszy naturalny przyrost ludności w przeciągu lat pięciu). Tymczasem okazuje się, że nowa ordynacja wyborcza do Senatu uprawnia do oddania gło­

sów tylko paręset tysięcy obywateli. Ilość tę trudno okre­

ślić dokładnie, nie mając statystyki, wykazującej, ile zo­

stało wydanych poszczególnych kategoryj odznaczeń i ilu osobom, — (tembardziej, że jedna i ta sama osoba po­

siada często kilka odznaczeń, a nawet — kilka stopni jed­

nego i tego samego odznaczenia). Nie mamy również sta­

tystyki osób, posiadających dyplomy z ukończenia uczel­

ni, wymienionych w rozporządzeniu wykonawczem do ordynacji wyborczej do Senatu. Tak samo nie znamy ilości osób, które piastują różne stanowiska z tytułu zau­

fania obywateli. Jednak na podstawie przypuszczalnych obliczeń można dcjść do wniosku, że liczba wyborców do Senatu nie przekroczy 500.000 osób.

W ten sposób najszersze masy społeczne, — przede- wszystkiem włościan, „szarych ludzi“ , którzy nie zdołali wyróżnić się w życiu publicznem i zasłużyć bądź na za­

szczytne odznaczenia, bądź na stanowiska społeczne—bę­

dą zupełnie odsunięte od uczestnictwa w wyborach do Se­

natu.

Jeżeli zaś chodzi o pracownicze organizacje zawodowe, to prawo wybierania przysługuje tylko przewodniczącym zarządów oddziałów (k ół) tych pracowniczych organiza­

cyj zawodowych, które liczą conajmniej 1.000 członków, płacących składki i istnieją conajmniej 3 lata.

Branie pod uwagę wyłącznie członków, płacących skład­

ki, — jest w swem założeniu wysoce niekorzystnem dla mas pracowniczych. Kryzys gospodarczy sprawił, że w pracowniczych związkach zawodowych znaczna część członków (bezrobotnych) nie opłaca składek członkow­

skich, — podczas gdy w organizacjach pracodawców nie­

ma prawie członków, zalegających z opłacaniem składek członkowskich.

Rozdział I I I (art. 5) — mówi o zarządzeniu wyborów.

Rozdział IV (art. 6 - 7 ) — o wojewódzkich kolegjach wyborczych i zebraniach obwodowych.

Rozdział V (art. 8 - 12) — o obwodach wyborczych i spisach wyborców.

Rozdział V I (art. 13) — o publicznych ogłoszeniach.

Rozdział V II (art. 14 - 22) — o wyborze delegatów do wojewódzkich kolegjów wyborczych.

Rozdział V III (art. 23 - 39) — o powołaniu senatorów w wojewódzkich kolegjach wyborczych.

Rozdział IX (art. 40 - 41)—o powołaniu senatorów przez Prezydenta Rzeczypospolitej.

Rozdział X (art. 42 - 44) — zawiera „Przepisy, dotyczą­

ce funkcjonarjuszów publicznych i wojska oraz posłów na Sejm.“

Rozdział X I (art. 45 - 46) — mówi o wygaśnięciu i utra­

cie mandatu.

Rozdział X II (art. 47) — o kosztach wyborów, wreszcie Rozdział X III i ostatni w art. 48 - 52 — zawiera „P rze­

pisy przejściowe i końcowe.**

3. ZARZĄDZENIE PREZYD ENTA RZECZYPOSPOLITEJ O W Y ­ BORACH DO SEJMU. KALEND AR Z W YBO RCZY DO SEJMU.

ZARZĄDZENIE PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ O W Y B O ­ RACH DO SENATU. K ALENDARZ W YBO RCZY DO SENATU.

W YK AZ OKRĘGÓW WYBORCZYCH DO SEJMU RZ. P.

W YK AZ OKRĘGÓW WYBORCZYCH DO SEJMU ŚLĄSKIEGO.

Zarządzenie Prezydenta R zeczypospolitej z dnia 15 lipca 1935 r. o wy borach do Sejm u.

Na podstawie art. 9 ust. (1) ordyn acji w yb orczej do Sejmu (Dy. U.

R. P. z 1935 r. Nr. 47, poz. 319) zarządzam w y b ory do Sejm u i w yzn a­

czam dzień głosowania na 8 września 1935 r.

Czynności wyborcze m ają być dokonane w terminach, oznaczonych w kalendarzu wyborczym , załączonym do zarządzenia niniejszego.

Prezydent R zeczypospolitej: I. M o ś cick i Prezes Rady M inistrów : W . Sławek Minister Spraw W ew nętrznych:

M arjan Zyndram -K ościałkow ski Minister Sprawiedliwości: Czesław M ichałow ski

Załącznik do zarządzenia Prezydenta R zeczypospolitej z dnia 15 lipca 1935 r. (poz. 327)..

K A L E N D A R Z W Y R O R C Z Y .

T e rm in dokonania czynności w yborczej. Czynność wyborcza.

D o 16 lipca 1935 r. Prezydent Rzeczypospolitej pow ołu je Generalne­

go Kom isarza W y b orczego i jego zastępcę (art. 13 ordyn acji w y b orczej).

D o 25 lipca. Minister Spraw W ew n ętrznych p ow ołu je okręgow ych kom isarzy w yborczych (art. 22).

Generalny Kom isarz W y b o rczy pow ołu je przew odniczących o k ręgo­

w ych kom isyj w yborczych oraz ich zastępców (art. 14 i 18).

W y d zia ły w o jew ód zk ie (w W arszaw ie: Kom isarz Rządu i prezydent miasta) p ow ołu ją człon ków okręgow ych kom isyj w yborczych oraz ich zastępców (art. 14 i 18).

D o 1 sierpnia. Przew odniczący okręgow ych kom isyj w yborczych p o ­ w ołu ją przew odniczących obw od ow ych kom isyj w yborczych oraz ich zastępców (art. 15 i 18).

D o 4 sierpnia. W ład ze adm inistracji ogóln ej i przełożeni gmin p o ­ w ołują członków obw odow ych kom isyj w yb orczych oraz ich zastęp­

ców (art. 15 i 18).

Ukończenie sporządzania spisów w y b orcó w do Sejmu przez p rzeło­

żonych gmin (art. 11).

Ukończenie w y b o ró w do zgrom adzeń okręgow ych (art. 35).

Zgłaszanie delegatów do zgrom adzeń okręgow ych przez w yb orców (art. 33).

D o 5 sierpnia. P rzełożen i gmin przesyłają spisy w y b orcó w p rzew od ­ niczącym ob w od ow ych i okręgow ych kom isyj w yborczych (art. 23).

Przew odniczący organów, dokonyw ujących w yboru delegatów do zgrom adzeń okręgowych, przesyłają odpisy pro tok ó łó w z w yboru de­

legatów przew odniczącym okręgow ych kom isyj w yborczych i o k ręgo­

wym kom isarzom w yb orczym (art. 37).

W ła d ze adm inistracji ogóln ej ogłaszają o podziale powiatu na ob­

wody głosowania (art. 52).

Przew odniczący obw od ow ych kom isyj w yborczych podają do w ia d o­

mości publicznej godziny urzędowania obw odow ych kom isyj w y b o r­

czych tudzież term in i m iejsce w yłożenia spisu w y b orcó w i wnoszenia reklam acyj (art. 52).

7 sierpnia. Przew odniczący ob w od ow ych kom isyj w yborczych w y ­

kładają do publicznego przeglądu spisy w y b orcó w do Sejmu (art. 24).

D o 9 sierpnia. Przew odniczący ok ręgow ych kom isyj w yb orczych uniew ażniają w y b ór delegata do zgrom adzenia okręgow ego, jeżeli w y ­ bór ten został dokonany niezgodnie z prawem, i zarządzają w yb ory uzupełniające (art. 38).

U sierpnia. Ostatni dzień w y łożen ia do publicznego przeglądu spi­

sów w y b orcó w (art. 24).

Zgrom adzenia okręgow e zbierają się w celu ustalenia listy kandyda­

tów na posłów (art. 39).

19 sierpnia. Przew odniczący obw odow ych kom isyj w yborczych przesyłają zażalenia i nieuwzględnione sprzeciwy przew odniczącym ok ręgow ych k om isyj w yborczych (art. 28).

Do 19 sierpnia. Kandydaci na posłów przesyłają do kom isji okręgo­

w e j oświadczenie o zgodzie na kandydow anie (art. 49).

20 sierpnia. O kręgowe kom isje w yborcze przystępują do zatw ier­

dzania list kandydatów na posłów (art. 50).

D o 23 sierpnia. Zastępcy kandydatów, wpisani przez okręgow ą k o­

m isję w yb orczą na listę kandydatów na posłów , przesyłają do kom isji okręgow ej oświadczenie o zgodzie na kandydow anie (art. 51).

D o 24 sierpnia. Przew od n iczący okręgow ych kom isyj w yborczych po rozpoznaniu zażaleń i sprzeciw ów nakazują ob w od ow ym kom isjom w yborczym wciągnięcie lub skreślenie ze spisu osoby, wnoszącej zaża­

lenie lub sprzeciw (art. 29).

D o 26 sierpnia. O bw odow e kom isje w yb orcze w p row ad zają do spi­

su w y b orcó w zm iany, nakazane przez przew odniczących okręgow ych kom isyj w yborczych (art. 30).

Do 29 sierpnia. Przew odniczący okręgow ych k om isyj w yb orczych ogłaszają listę kandydatów na p osłów ze wskazaniem dnia i godzin głosow ania (art. 53).

7 września. Przew odniczący ob w od ow ych kom isyj w yborczych w y ­ kładają do publicznego przeglądu ostatecznie ustalonye spis w y b o r­

ców (art. 30).

8 września. Głosowanie do Sejmu (art. 9 i 54).

11 września. Okręgow e kom isje w yb orcze przystępują do ustalenia wyniku głosowania w okręgu i przyznania m andatów kandydatom na p osłów (art. 71).

20 września. Generalny K om isarz W y b o rczy ogłasza w gazecie rzą ­ dow ej w y n ik w y b o ró w do Sejmu (art. 76).

D o 23 września. Generalny K om isarz W y b o rczy przesyła każdemu wybranem u posłow i list w ierzyteln y (art. 77).

D o 27 września. W noszenie do Sądu N ajw yższego protestów p rze­

ciw ko w yb orom (art. 78).

Zarządzenie Prezydenta R zeczypospolitej z dnia 15 lipca 1935 r.

o w yborach do Senatu.

N a podstawie art. 5 ust. (1) ord yn acji w yb orczej do Senatu (Dz. U.

R. P. z 1935 r. Nr. 47, poz. 320), zarządzam w y b o ry do Senatu.

Czynności w yb orcze m ają być dokonane w terminach, oznaczonych w kalendarzu wyborczym , załączonym do zarządzenia niniejszego.

Prezydent R zeczypospolitej: I. M o ś cick i Prezes Rady M inistrów : W. Sławek Minister Spraw W ew n ętrznych :

M a rja n Zynd ram -K ościałkow ski Minister Spraw iedliw ości: Czesław M ichałow ski

Załącznik do zarządzenia Prezydenta R zeczypospolitej z dnia 15 lipca 1935 r. (p o z. 328).

K A L E N D A R Z W Y R O R C Z Y .

T e rm in dokonania czynności w yborczej. Czynność wyborcza.

D o 30 lipca 1935 r. Generalny Kom isarz W y b o rczy pow ołu je prze­

wodniczących w ojew ód zkich k o leg jó w w yborczych oraz ich zastępców (art. 6 ordyn acji w y b o rczej).

D o 2 sierpnia. Przew odniczący ok ręgow ych kom isyj w yborczych do Sejmu p ow ołu ją przew odniczących zebrań eb w od ow ych oraz ich za­

stępców (art. 6).

D o 5 sierpnia. W ład ze adm inistracji ogóln ej przesyłają spisy w y ­ b orców do Senatu przew odniczącym zebrań obw odow ych i przew od n i­

czącemu okręgow ej kom isji w yb orczej do Sejmu (art. l l ) .

W ład ze adm inistracji ogóln ej ogłaszają o podziale pow iatu na o b w o ­ dy w yborcze (art. 13).

Przew odniczący zebrań obw odow ych p od ają do w iadom ości p u blicz­

nej godziny swego urzędowania tudzież termin i m iejsce w yłożen ia spi­

su w yb orcó w i wnoszenia reklam acyj (art. 13).

7 sierpnia. Przew odn iczący zebrań obw odow ych w ykładają do pu­

blicznego przeglądu spisy w y b o rcó w do Senatu (art. 12).

l i sierpnia. Ostatni dzień w yłożen ia do publicznego przeglądu spi­

su w y b orcó w (art. 12).

19 sierpnia. P rzew odn iczący zebrań obw odow ych przesyłają zażale­

nia i nieuw zględnione sprzeciw y przew odniczącym okręgow ych k om i­

syj w yb orczych do Sejmu (art. 12).

D o 22 sierpnia. Przew odniczący okręgow ych kom isyj w yborczych do Sejmu po rozpoznaniu zażaleń i sprzeciw ów nakazują p rzew odn i­

czącym zebrań obw odow ych wciągnięcie lub skreślenie ze spisu osoby, wnoszącej zażalenie lub sprzeciw (art. 12).

D o 2 t sierpnia. P rzew odniczący zebrań obw odow ych w prow adzają do spisu w y b orcó w zmiany, nakazane przez przew odniczących okręgo­

w ych kom isyj w yborczych do Sejmu (art. 12).

25 sierpnia. Zebrania obw odow e w yb ierają delegata do w o jew ó d z­

kich k olegjów w yborczych (art. 5 i 14).

1 września. Zebrania obw odow e w yb ierają ponownie delegata w przypadku unieważnienia poprzedniego w yboru przez przew odniczące­

go ok ręgow ej k om isji w yb orczej do Sejmu (art. 22).

15 września. W o jew ó d zk ie k olegja w yborcze p ow ołu ją senatorów oraz ich zastępców (art. 5, 23 i 31).

20 września. Generalny K om isarz W y b o rc zy ogłasza w gazecie rzą­

dow ej w yn ik w y b o ró w do Senatu (art. 34).

D o 23 września. Generalny K om isarz W y b o rc zy przesyła listy w ie­

rzytelne senatorom, p ow ołanym w w ojew ódzk ich kolegjach w yborczych (art. 35).

D o 27 września. Prezydent R zeczypospolitej pow ołu je senatorów i przesyła akt pow ołania Generalnemu K om isarzow i W yborczem u (art.

5 i 40).

W n oszenie do Sądu N ajw yższego protestów przeciw ko w yborom w

•wojewódzkich kolegjach w yborczych (art. 36).

D o 30 września. Generalny Kom isarz W y b o rc zy w yd aje listy w ie rzy ­ telne senatorom, pow ołanym przez Prezydenta Rzeczypospolitej

(art. 40).

Przew odniczący k o leg jó w przesyłają Sądow i N ajw yższem u protesty w raz z aktam i zaskarżonych czynności, Riuru zaś Senatu — odpisy protestów (art. 37).

W YK A Z OKRĘGÓW WYRORCZYCH.

N r. okręgu, siedziba okręgu i pow iaty (K o m is a rja ty P o lic ji Państw ow ej).

1. M. st. W A R S Z A W A — m. W arszaw a, Kom . P. P.: I, II, X II, X X V I.

2. M. st. W A R S Z A W A — m. W arszaw a, Kom . P. P .: III, IV, V.

3. M. st. W A R S Z A W A , — m. W arszaw a, Kom . P . P.: V I, V II, X IX , X X II.

4. M. st. W A R S Z A W A , — m. W arszaw a, Kom . P. P .: V III, X I, X V I, X X III.

5. M. st. W A R S Z A W A , — m. W arszaw a, Kom . P. P.: IX , X, X III, XX, X X I.

6. M. st. W A R S Z A W A , — prasko-warszawski m iejski.

7. M. st. W A R S Z A W A , — pow. warszawski.

8. m. P U Ł T U S K , — pow. pułtuski, radzym iński, m ińsko-m azow.

9. m. M Ł A W A , — pow .: m ławski, ciechanowski, przasnyski, m a­

kowski.

10. m. SIE R PC , — pow .: sierpecki, rypiński, lipnowski.

11. m. W Ł O C Ł A W E K , — pow. w łocławski, nieszawski, kutnowski.

12. m. P Ł O C K , — pow .: płocki, płoński, gostyniński.

13. m. ŁO W IC Z , — pow .: łow icki, sochaczewski, błoński.

14. m. S K IE R N IE W IC E , — pow .: skierniewicki, grójecki, rawsko- m azowiecki.

15. m. ŁÓDŹ, — m. Łódź, Kom . P . P.: II, III, V.

16. m. ŁÓDŹ, — m. Łódź, Kom. P. P .: I, IV , V I, V II, X.

17. m. ŁÓDŹ, — m. Łód ź, P. P .: V III, IX , X I, X II, X III, XIV.

18. m. ŁÓDŹ, — pow.: łódzki, łęczycka.

19. m. KO ŁO , — pow .: kolski, koniński.

20. m. K A LIS Z , — pow .: kaliski, turecki.

21. m. SIE RAD Z, — pow.: sieradzki, łaski.

22. m. P IO T R K Ó W , —- pow .: piotrkow ski, brzeziński.

23. m. RADOM SKO, — pow.: radomszczański, wieluński.

24. m. K IE L C E , — pow .: kielecki, włoszczowski.

25. m. C ZĘSTO C H O W A, — pow .: częstochowski m iejski, często­

chowski.

26. m. Z A W IE R C IE , — pow .: zawierciański, olkuski.

27. m. SOSNOW IEC, — pow .: sosnowiecki m iejski, będziński.

28. m. JĘD RZEJÓ W , — pow. ję d rze jo w s k i, m iechowski, pińczowski.

29. m. SA N D O M IER Z, — pow .: sandomierski, stopnicki.

30. m. O P A T Ó W , — pow .: opatowski, iłżecki.

31. m. K O Ń S K IE , — pow .: konecki, opoczyński.

32. m. RADOM , — pow .: radom ski m iejski, radomski, kozieniclu.

33. m. L U B L IN , — pow .: lubelski miejski, lubelski.

34. m. P U Ł A W Y , — pow .: puławski, janowski.

35. m. ZAMOŚĆ, — pow .: zam ojski, biłgorajski, tomaszowski.

36. m. C HEŁM , — pow.: chełmski, krasnystawski, hrubieszowski.

37. m. B IA Ł A P O D L A S K A , — pow .: bialski, w łodaw ski, radzyński.

38. m. Ł U K Ó W , — pow.: łukowski, garwoliński, lubartowski.

39. m. SIE D LC E , — pow.: siedlecki, sokołowski, węgrowski.

40. m. B IA Ł Y S T O K , — pow.: białostocki miejski, białostocki, szczu- czyński.

41. m. O S T R Ó W M A Z O W IE C K I, — pow .: ostrowski, w ysoko-m azo- wiecki, bielski.

42. m. ŁO M ŻA , — pow.: łom żyński, ostrołęcki.

43. m. S U W A Ł K I, — pow.: suwalski, augustowski, sokolski.

44. m. GRODNO, — pow .: grodzieński, w ołkow yski.

45. m. W IL N O , — m. W iln o, Kom . P. P .: I, II, V I, i m. N ow a W iłe jk a . 46. m. W IL N O , — m. W iln o, Kom . P. P .: I II, IV , V.

47. m. W IL N O , — pow .: wileńsko-trocki bez m. N ow ej W ilejk i, święciański.

48. m. G ŁĘ B O K IE , — pow .: dziśnieński, brasławski, postawski.

49. m. O S Z M IA N A , — pow .: oszmiański, w ilejski, m ołodecki.

50. m. L ID A , — pow.: lidzki, wołożyński.

51. m. N O W O G RÓ D EK, — pow .: now ogródzki, szczuczyński, sło- nimski.

52. m. B A R A N O W IC Z E , — pow .: baranowicki, nieświeski, stołpecki.

53. m. BRZEŚĆ N AD BUGIEM , — pow .: brzeski, prużański.

54. m. K O B R YN , — pow .: kobryński, drohicki, kosowski, koszyrski.

55. m. P IŃ S K , — pow .: piński, łuniniecki, stoliński.

56. m. ŁU C K , — pow.: łucki, horochowski.

57. m. K O W E L , — pow.: kowelski, lubomelski, włodzim ierski.

58. m. SARN Y, — pow .: sarneński, kostopolski.

59. m. R Ó W N E , — pow.: rówieński, zdołbunowski.

60. m. K R Z E M IE N IE C , — pow.: krzem ieniecki, dubieński.

61. m. T A R N O P O L , — pow .: tarnopolski, zbaraski, skałacki.

62. m. Z ŁO C Z Ó W , — pow .: złoczowski, kam ionecki, radziechowski, brodzki.

63. m. B R Z E Ż A N Y , — pow.: brzeżański, przemyślański, zborowski.

64. m. BUCZACZ, :— pow .: buczacki, trem bowelski, podhajecki.

65. m. C ZO R TK Ó W , — pow .: czortkow ski, kopyczyniecki, borszczow- ski, zaleszczycki.

€6. m. S T A N IS Ł A W Ó W , — pow.: stanisławowski, tłumacki, nadwór- niański.

67. m. K O ŁO M YJA, — pow .: kołom yjski, horodeński, śniatyński, kossowski.

68. m. KAŁUSZ, — pow .: kałuski, rohatyński, doliński.

69. m. STRYJ, — pow. stryjski, żydaczowski, bóbrecki.

70. m. L W Ó W , — m. L w ó w , Kom . P. P .: I I, I II , V, V III, IX . 71. m. L W Ó W , — m. Lw ó w , Kom . P. P.: I, IV , V I, V II, X.

72. m. L W Ó W , — pow .: lw ow ski, gródecki, mościski.

73. m. SOKAL, — pow.: sokalski, żółkiewski, rawski, lubaczowski.

74. m. P R Z E M Y Ś L , — pow .: przem yski, jarosławski, jaw orow ski.

75. m. DRO H O BYCZ, — pow. drohobycki, rudecki.

76. m. SAMBOR, — pow .: samborski, dobrom ilski, turczański.

77. m. SANOK, — pow .: sanocki, leski, krośnieński.

78. m. R ZE S ZÓ W , — pow .: rzeszowski, brzozowski, kolbuszowski.

79. m. ŁA Ń C U T, — pow .: łańcucki, przew orski, niżański, tarno­

brzeski.

80. m. K R A K Ó W , — m. K raków , Kom . P. P .: I, II, III.

81. m. K R A K Ó W , — m. Kraków , Kom . P. P .: IV, V, VI.

82. m. K R A K Ó W , — pow .: krakowski, chrzanowski.

83. m. B O C H N IA, — pow .: bocheński, lim anowski, brzeski.

84. m. T A R N Ó W , — pow.: tarnowski, dąbrowski, mielecki.

85. m. JASŁO, — pow .: jasielski, ropczycki, gorlicki.

86. m. N O W Y SĄCZ, — pow.: nowosądecki, nowotarski.

87. m. W A D O W IC E , — pow .: w adow icki, żyw iecki, myślenicki.

88. m. K A T O W IC E , — pow .: katow icki m iejski, chorzow ski miejski.

89. m. K A T O W IC E , — pow .: katowicki.

90. m. Ś W IĘ T O C H Ł O W IC E , — pow .: świętochłowicki, tarnogórski, lubliniecki.

91. m. R Y B N IK , — pow .: rybnicki, pszczyński.

92. m. B IE LS K O ŚLĄ SK IE , — pow .: bielski m iejski, bielski, bialski, cieszyński.

93. m. P O Z N A N , — m. Poznań, Kom . P. P.: I, III, IV, V.

94. m. P O Z N A N , — m. Poznań, Kom . P. P .: II, V I, V II, V III.

95. m. P O Z N A N , — pow. poznański, obornicki, czarnkowski, mię- dzychodzki, szamotulski, nowotom yski.

96. m. LECZN O , — pow .: leszczyński, wolsztyński, kościański, śrem- ski, gostyński, rawicki.

97. m. O S T R Ó W W IE L K O P O L S K I, — pow.: ostrowski, kępiński, krotoszyński, jarociński.

98. m. G N IE ZN O , — pow .: gnieźnieński m iejski, gnieźnieński, średz- ki, wrzesiński, w ągrow iecki.

99. m. IN O W R O C Ł A W , — pow .: inow rocław ski m iejski, in o w rocław ­ ski, m ogileński, żniński, szubiński.

100. m. RYDGOSZCZ, — pow .: bydgoski m iejski, bydgoski, w yrzyski, chodzieski.

101. m. T O R U Ń , — pow.: toruński m iejski, toruński, chełmiński, w ą ­ brzeski.

102. m. G RU D ZIĄD Z, — pow .: grudziądzki miejski, grudziądzki, bro d ­ nicki, lubawski, działdowski.

103. m. C H O JN IC E , — pow .: chojnicki, sępoleński, tucholski, świec­

ki, starogardzki, tczewski.

104. m. G D Y N IA , — pow.: gdyński m iejski, morski, kartuski, ko- ścierski.

W Y K A Z O K R Ę G Ó W W Y R O R C Z Y C H DO SEJMU ŚLĄSKIEGO.

N r. okręgu, siedziba okręgu i pow iaty (m iasta i gm iny w iejskie).

1. m. K A T O W IC E , — pow .: katow icki miejski.

2. m. K O C H ŁO W IC E , — pow .: k atow icki — gm iny: Bielszowice, Bykow ina, Rytków , Halem ba, Janów, Kłodnica, Kochłow ice, K o ń ­ czyce, M akoszowy, M ichałkowice, N ow a W ieś, P aw łów , W ełno- wiec.

3. m. S IE M IA N O W IC E SLĄ SK IE , — pow. katow icki — miasta: Sie­

m ianowice, M ysłowice, — gm iny: Bańgów, Brzezinka, Brzęczko - wice, D ąbrów ka Mała, Przełajka, Rozdzień-Szopienice.

4. m. C H O RZÓ W , — pow .: chorzow ski miejski.

5. m. T A R N O W S K IE GÓRY, — pow .: tarnogórski, lubliniecki.

6. m. Ś W IĘ T O C H Ł O W IC E , — pow .: św iętochłow icki — gm iny:

Chropaczów, Godula, H ajduki W ielk i, Lipiny, Świętochłowice.

7. m. SZ A R LE J — W IE L K IE P IE K A R Y , -— pow.: św iętoch łow ic­

ki — gm iny: Brzeziny, B rzozow ice-Kam ień, D ąbrów ka W ielka, Łagiew niki, N ow y Bytom, Orzegów, Ruda, S zarlej-W ielkie P ie ­ kary.

8. m. R Y B N IK , — pow. rybnicki — miasta: R ybnik i Ż ory — gm i­

ny: Adam ow ice, Baranowice, Bełk, Bogunice, Boguszowice, Bu­

jaków , Chudów, Chwałowice, Chwałęcice, Czerwionka, Czuchów, Dębieńsko Stare, Dębieńsko W ielkie, Dziem ierz, Folw arki, Ga­

szowice, Gierałtowice, Golejów, Gotartowice, Jejkowice, Kamień, Kleszczów, Kłokocin, Knurów , Książenice, Leszczyny, Liski, Nie-

dobczyce, N ow a W ieś, Ochojec, Orzepowice, Osiny, Palow ice, Paniów ki, Piece, Pietrzkow ice, Przegędza, Przyszow ice, Raszczy- ce, Rogoźna, Rowień, Skrzeczkowice, Stanowice, Sumina, Szczej- kowice, Szczerbowice, Szczygłowice, W ielo p o le, W ilcza Dolna, W ilcza Górna, Zam ysłów, Zebrzydowice, Zwonow ice, Żytna.

9. m. W O D Z IS Ł A W , — pow . rybnicki — miasto W o d zisła w — gm i­

ny: Bełsznica, Biertułtowy, Bluszczów, Brzezie, Buków, Cisówka, Czernica, Czyżowice, Godów, Gogolowa, Gorzyce, Gorzyczki, Jan- kowice Rybnickie, Jastrzębie Dolne, Jastrzębie Z drój, Jastrzębie Górne, Jedłownik, Kam ień nad Odrą, K obyla, Kokoszyce, Korno- wacz, Krotoszow ice, K rzyżk ow ice, L ig ota Tw orkow ska, Lubom - ja, Lańce, Łaziska, Łuków , M arklow ice Dolne, M arklow ice Gór­

ne, Marusze, Moszczenica, Mszana, N ieboczow y, N iew iad om Gór­

ny, Odra, Olza, Podbucze, Pogrzebień, P ołom ja, P opielów , Pstrą- żna, P szów , Radlin, R ogów , R ój, Ruptawa, Rydułtow y, Rzuchów, Skrbeńsko, Skrzyszów, Syrynia, Świerklany Dolne, Świerklany Górne, Turza, Turzyczka, Uchylsko, W ilch w y, Zawada, Z ofjów k a.

10. m. P S Z C Z Y N A , — pow . pszczyński — m iasto Pszczyna — gm iny:

B ojszow y, B ojszow y N ow e, Borynia, Brzeźce, Bzie Dolne, Bzie Górne, Bzie Zameckie, Czarków, Ćwiklice, Frydek, Gilowice, Go­

czałkow ice Zdrój, Golosowice, Góra, Grzawa, Jankowice, Jarząb- kowice, Jedlina, Kobielice, K ryry, K rzyżow ice, Łąka, M izerów, Miedzna, M iędzyrzecze, Paw łow ice, Piasek, Pielgrzym ow ice, Pnio- wek, Poręba, Radostowice, Rydułtowice, Rudziczka, Stara W ieś, Studzienice, Studzionka, Suszec, Szeroka, W arszow ice, W is ła M a­

ła, W isła W ielka, W o ła, Zawadka.

pow. bielski — m iasto Strumień — gm iny: Bąków, Bielow icko, Bronów, Chybie, Czechowice, D rogom yśl, Dziedzice, Frelichów , Iłow nica, Jasienica, K om orow ice, Landek, Ligota, Łazy, Mazań- cowice, M iędzyrzecze Dolne, M iędzyrzecze Górne, Mikuszowice, Mnich, Roztropice, Rudzica, Stare Bielsko, W apienica, W ieszczę- ta, Zabłocie, Zaborze, Zabrzeg, Zarzecze, Zbytków.

11. m. M IK O Ł Ó W , — pow. pszczyński — miasta: Bieruń Stary, M i­

ko łó w — gm iny: Bieruń N ow y, B ijasowice, B orow a W ieś, Chełm, Cielnice, Czarnuchowice, D zieckowice, Gać, Gardawice, Goławiec, Gostyń, Górki, Hołdunów , Im ielin, Jaroszowice, Kobiór, K opcio- wice, Kosztow y, Krasow y, K rólów ka, Lędziny, Łaziska Dolne, Ł a ­ ziska Górne, Łaziska Średnie, M okre, Murcki, Ornontowice, O rze­

sze, Panewnik, Paniow y, Paprocany, Piotrow ice, Podlesie, Smar- dzowic.e, Stara Kuźnia, Ściernie, Sm iłowice, Swierczyniec, Tych-

ny, Urbanowice, W esoła, W ilk o w yje , W oszczyce, W y ry , Żarze cze, Zawada, Zawiść, Zazdrość, Zgoń.

12. m. C IE SZ Y N , — pow . cieszyński, pow. bielski miejski.

pow. bielski — gm iny: Aleksandrowice, Bystra, Grodziec, Jaw o­

rze, Kam ienica, Mikuszowice, Swiętoszówka.

R O Z D Z I A Ł II.

RZĄD I BLOK B EZPARTYJNY W SPÓ ŁPRACY Z RZĄDEM O NOWEJ ORDYNACJI WYBORCZEJ.

Charakterystyka i zarys d zie jó w B B W R . — M ow a P rem jera W alerego Sławka, w ygłoszona w dniu 7 m aja 1935 r. na posiedzeniu Prezydjum Klubu B B W R. i połączonych kom isyjn ych grup konstytucyjnych Sejmu i Senatu (w y ją tk i). — M ow a wicem arszałka Sejmu Stanisława Cara, w ygłoszona 25 czerw ca 1935 r. na posiedzeniu Sejmu, w czasie general­

nej debaty nad zm ianą ordyn acji w yb orczej do Sejmu, (w y ją tk i). — M ow a program ow a Prem jera W a lere go Sławka, w ygłoszona w dniu 6 lipca 1935 roku na posiedzeniu Klubu Parlam entarnego B B W R . — Kom entarz „G azety P o ls k ie j" do spraw y wysuwania kandydatur. — W y ją tek z przem ów ienia posła K ielak a w czasie ofiarow ania zagrody w Racławicach p. P rem jero w i W alerem u Sławkowi. — W y ją te k z a r­

tykułu Ignacego Matuszewskiego „Przeszłość i przyszłość".

R O Z D Z I A Ł II

RZĄD I BLOK BEZPARTYJNY W SPÓ ŁPR ACY Z RZĄ­

DEM O NOWEJ ORDYNACJI WYBORCZEJ.

Glosy rządu i BBW R o nowej ordynacji wyborczej wyodrębniliśmy w oddzielny rozdział z dwóch względów.

Po pierwsze, BBWR, którego Prezesem jest obecny premjer W alery Sławek, jest autorem zarówno nowej Konstytucji, jak i nowej ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu. Szczególnie więc ciekawe są motywy, wysuwa­

ne przez BB, jako wytłómaczenie wielkich zasadniczych zmian, wprowadzonych do organizacji życia państwowe­

go przez wymienione Ustawy.

Po drugie, BBW R nie jest part ją polityczną, nie może więc być objęty następnym rozdziałem, który poświeco­

ny jest specjalnie stosunkowi partyj politycznych do no­

wych Ustaw wyborczych.

Dla lepszego zrozumienia stosunku B BW R do zagad­

nień, objętych niniejszem opracowaniem, musimy zapo­

znać się, choćby najpobieżniej, z zarysem historji BBWR, a przedewszystkiem zadać sobie pytanie: c z e m j e s t B e z p a r t y j n y B l o k W s p ó ł p r a c y z R z ą ­ d e m ?

Bezpartyjny Blok Współpracy z Bządem powstał pod

sam koniec 1927 roku, w okresie przedwyborczym do Sej­

mu i Senatu, za inspiracją Pierwszego Marszałka Polski, Józefa Piłsudskiego, który stał w tym okresie na czele rządu. To też pierwotna nazwa organizacji brzmiała:

„Bezpartyjny Blok W yborczy Współpracy z Rządem Mar­

szałka Józefa Piłsudskiego.11

W skład Klubu Parlamentarnego B BW R w latach 1928/30 wchodzili posłowie i senatorowie, reprezentują­

cy, m. inn., poniżej wymienione ugrupowania polityczne:

Stronnictwo Prawicy Narodowej, Stronnictwo Chrzęści jańsko-Rolnicze, Stronnictwo Katolicko-Ludowe,

Polską Organizację Zachowawczej Pracy Państwowej, Zjednoczenie Stanu Średniego,

Partję Pracy,

Zjednoczenie Pracy W si i Miast.

Po wyborach w r. 1930, w skład klubu BBW R weszli nadto przedstawiciele Związku Chłopskiego i Narodowe­

go Stronnictwa Pracy (N. P. R. — Lewicy).

BBW R jest bezpartyjną organizacją polityczną i od- zwierciadla do pewnego stopnia kierunek, znany pod na­

zwą solidaryzmu, stawiając rozwiązanie konkretnych za­

gadnień: gospodarczych, politycznych i społecznych na gruncie interesu państwowego.

Jako główne i zarazem najpilniejsze zadania, postawił sobie BB:

1) zmianę Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 Marca 1921 roku w kierunku wzmocnienia władzy wykonawczej,

2) uzdrowienie parlamentaryzmu przez zdecydowaną walkę z wybujałością partyjnictwa i ze szkodliwem roz­

drobnieniem politycznem społeczeństwa.

Na czele BBW R stanął pułk. W alery Sławek, jeden z

bliskich współpracowników Marszałka Piłsudskiego

z okresu pracy konspiracyjnej w latach walki z caratem.

Założono Sekretarjat Generalny w Warszawie, oraz se­

kretariaty wojewódzkie, powiatowe i gminne w całej P ol­

sce i B BW R wystawił własne listy we wszystkich okręgach wyborczych.

W województwie Śląskiem BB istnieje pod nazwą Na- rodowo-Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy, — N. Ch.

Z. P.

W szeregach BBW R znaleźli się przedstawiciele róż­

nych klas społecznych, zarówno arystokracji i ziemian, jak mieszczan* chłopów i robotników.

W roku 1928 B BW R wprowadził do Sejmu 122 posłów na ogólną liczbę 444 posłów, do Senatu — 46 se­

natorów na ogólną liczbę 111 senatorów.

W roku 1931 B BW R wprowadził do Sejmu 247 posłów, a do Senatu 74 senatorów.

W Klubie BBW R w Sejmie i w Senacie zasiadali posło­

wie i senatorowie, reprezentujący różne warstwy i śro­

dowiska społeczne. Posłowie ci i senatorowie tworzyli po­

szczególne g r u p y . Były to:

g r u p a k o n s e r w a t y w n a , t. zw. „K oło Go- spodarcze“ , licząca w ostatnim Sejmie 17 posłów i 20 se­

natorów, przedstawicieli Bady Naczelnej Organizacyj Ziemiańskich i Zjednoczenia Zachowawczych Organiza­

cyj Politycznych; na czele tej grupy stał ks. Janusz Ra­

dziwiłł, prezes wyżej wym. organizacyj. — Adres: W a r­

szawa, Mazowiecka 5. Organy prasowe: „Czas“ w Warsza­

wie (dziennik pod red. Antoniego Beaupre), „Słow o" w W ilnie (dziennik pod red. b. posła Stanisława Mackiewi­

cza) i „Dziennik Poznański."

Uwaga: Zjednoczenie Zachowawczych Organizacyj P o­

litycznych powstało z połączenia Stronnictwa Prawicy

Narodowej w Krakowie i Związku Zachowawczej Pracy

Państwowej w Wilnie.

g r u p a l u d o w a — na czele grupy stoją poseł Fe­

liks Gwiżdż i senator Jakób Bojko. Grupa liczyła w ostat­

nim Sejmie 80 posłów i 7 senatorów. Organ prasowy ty­

godnik „Gospodarz Polski," — (Warszawa, ul. Horten­

sja 6).

g r u p a r o b o t n i c z a — 2 posłem Leopoldem To­

maszkiewiczem na czele, reprezentuje robotników, zor­

ganizowanych w t. zw. ZZZ, to jest Związku Związków Zawodowych, oraz Narodowem Stronnictwie Pracy (dawna N. P. R. Lewica) w Wielkopolsce. W ostat­

nim Sejmie liczyła 41 posłów i 3 senatorów. Prezesem ZZZ jest b. minister Jędrzej Moraczewski. Organ prasowy: ty­

godnik „Front Robotniczy", — (Warszawa, Trębacka 1 1 ).

g r u p a p r a c o w n i c z a — reprezentuje Partję Pracy, Unję Związków Zawodowych Pracowników Umy­

słowych i woigóle żywioł mieszczański. W ostatnim Sej­

mie liczyła 15 posłów i 18 senatorów. Na czele grupy stali:

poseł W acław Makowski, poseł Anatol Minkowski (P re­

zes Unji Pracowników Umysłowych), sen. Ewert (Prezes Partji Pracy). Organy prasowe: „Dziś i Jutro", tygodnik, organ „Partji Pracy" (Warszawa, Czackiego 12), „Jutro Pracy", tygodnik, organ Unji Pracowników Umysłowych.

Pozatem, w BBW R w Sejmie i w Senacie są reprezen­

towane dwie prorządowe organizacje kobiece: Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet (posłanki Marja Jaworska, Eugenja Waśniewska i inne, oraz senatorka Hanna Hu­

bicka i Samopomoc Społeczna Kobiet (posłanka Zofja Moraczewska i senatorka Kazimiera Grunertówna).

Zaznaczyć jednak należy, że wymienione wyżej po­

szczególne grupy nie prowadzą samodzielnej polityki na terenie parlamentu, a na terenie pozaparlamentarnym p r z e w a ż n i e pracują w ramach BBWR.

W „Gazecie Polskiej" z dnia 26 września 1934 roku w