1
SPIS ZAWARTO?
TECZKI
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ~
II. Materiały uzupełniające relację --- • II I ./l. M ateriały dotyczące rodziny relatora —
III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. -—
III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945
III./5. Inne
IV. Korespondencja
I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora ^ $
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
Z o f i a K a z i m i e r a P u s z k a - M i l c z y ń s k a , z d o m u Ziem bic k a.
U r o d z i ł a m się 1 m a j a 1925 r o k u w Ma m l i c z u , pow. Szubin, z o j c a J a k u b a i m a t k i M a r i a n n y z d o m u R y bkó w ny. Do w r z e ś n i a 1 9 3 9 r o k u m i e s z k a ł a m z ro d z i c a m i , s i o s t r ą i b r a ć m i w By d g o s z c z y , g d z i e o j c i e c m i a ł p r y w a t n e b i u r o p o ś r e d n i c t w a k u p n a i s p r z e d a ż y n i e r u c h o m o ś c i .
Mój o b e c n y adres: B y d g o s z c z 8 5 - 6 3 6 , u l . C z e r k a s k a 16/2, telefon: 4 1 - 1 4 - 9 3 . Mąż - b y ł y pra w n i k , w y r z u c o n y z s ą d o w n i c t w a w 19 5 0 r. z a p o c h o d z e n i e społec zne , n a s t ę p n i e d z i e n n i k a r z R o z g ł o ś n i By d g o s k i e j , o b e c n i e n a rencie. M a m y s y n a M a r k a l a t 4 4 - - lekarza.
Po n a p a ś c i N i e m i e c h i t l e r o w s k i c h n a P o l s k ę i w k r o c z e n i u N i e m c ó w do B y d g o s z c z y r o d z i c e m u s i e l i u c i e k a ć z t e g o mi a sta , p o n i e w a ż m oi b r a c i a jako h a r c e r z e by li u m i e s z c z e n i n a l i ś c i e o b r o ń c ó w B y d g o s z c z y . Z o s t a w i l i ś m y c a ł y d o b y t e k i r u s z y l i ś m y z f a l ą u c h o d ź c ó w k u W a r s z a w i e . Po d r o d z e z a t r z y m a l i ś m y się w Łodzi, g d z i e r o d z i n a m e g o o j c a p o m o g ł a n a m w y r o b i ć z a s t ę p c z e d o w o d y
osobiste. Mo i r o d z i c e i ja o d t ą d p r z y j ę l i ś m y n a z w i s k a K a c z m a r e k ( m a m a - Maria, o j c i e c - W ł a d y s ł a w , ja - Z o f i a ). M o i b r a c i a o t r z y m a l i d o k u m e n t y n a n a z w i s k o R e i p o l d o w i e .
Z p o w o d u b r a k u m i e s z k a ń w W a r s z a w i e , z a t r z y m a l i ś m y się we W ł o c h a c h p o d W-wą, g d z i e o j c i e c n a w i ą z a ł do ś ć s z y b k o k o n t a k t z o r g a n i z a c j ą k o n s p i r a c y j n ą . Był to p o c z ą t e k 1940 r o k u i d o s yć p r ę ż n i e d z i a ł a ł t a m o r g a n i z a c j a " P o l s k a N i e p o d l e g ł a " . K o m e n d a n t e m O k r ę g u II W a r s z a w a - P r a g a był "Jur" ( n a z w i s k o - S z an i a w s k i , zam. n a Sa s kie j K ę p i e ).
Do k o n s p i r a c j i w s t ą p i l i w r a z z m o i m o j c e m obaj m o i b r a c i a i c z ę s t o w y r ę c z a l i się mną, bo jako 16. l e t n i a d z i e w c z y n a m o g ł a m ł a t w i e j p r z e w i e ź ć p r a s ę k o n s p i r a c y j n ą z W a r s z a w y do Włoch .
We w r z e ś n i u 1940 r o k u mó j s t a r s z y b r a t M i r o s ł a w zabra ł m n i e do W-wy, g d z i e z o s t a ł a m o f i c j a l n i e z a p r z y s i ę ż o n a i p r z y j ę t a do or g a n i z a c j i . P r z y s i ę g ę z ł o ż y ł a m w o b e c n o ś c i w p r o w a d z a j ą c e g o m n i e do tej o r g a n i z a c j i b r a t a p r z e d " Rysią" ( M a r i ą N e n o f f ) w W a r s z a wie, p r z y ul. Z ą b k o w s k i e j 12, w m i e s z k a n i u pp. Som e rfe l dów ,
w o f i c y n i e n a i p iętrze.
4
- 2 -
W k r ó t c e s p a d ł a n a na s n i e s z c z ę ś c i e : w n o c y z 7 n a 8 l i s t o p a d a 1940 r o k u do n a s z e g o m i e s z k a n i a we W ł o c h a c h w t a r g n ę ł o g e s t a po, p o s i a d a j ą c e l i s t ę n a z w i s k k o n s p i r a t o r ó w . G e s t a p o w c y w y c z y t a li r ó w n i e ż n a z w i s k o k o n s p i r a c y j n e m o j e g o ojca: W ł a d y s ł a w
K a cz m a re k . G d y g e s t a p o w c y p y t a l i o j c a o a d r e s y i n n y c h Polaków, tatuś o s t e n t a c y j n i e i g ł o ś n o p o d a w a ł a d r e s y fa łs z y w e , d a j ą c n a m do z r o z u m i e n i a , że n a l e ż y u p r z e d z i ć k o g o się d a p r z e d a r e s z t o w a niem. M o i b r a c i a z d ą ż y l i j e s z c z e k i l k u P o l a k ó w up rz e d z i ć .
Mój o j c i e c z o s t a ł s k a t o w a n y w g e s t a p o i o s d z o n y n a Pawiaku.
W k s i ą ż c e R e g i n y D o m a ń s k i e j p o d tytułem: " P a w i a k - w i ę z i e n i e g e s t a p o " - K r o n i k i l a t 1939 - 1944, n a s t r o n i e 203 w i d n i e j e imię i n a z w i s k o : W ł a d y s ł a w K a c z m a r e k - w i ę z i e ń Pawiaka, k t ó r y p o p r z e t r a n s p o s t o w a n i u do O ś w i ę c i m i a o t r z y m a ł n u m e r o b o z o w y
2 4 8 7 0.
W l i p c u 1941 r o k u n a d s z e d ł z O ś w i ę c i m i a t e l e g r a m z i n f or macją, że w i ę z i e ń n r 2 4 8 7 0 - W ł a d y s ł a w K a c z m a r e k zmarł.
Po a r e s z t o w a n i u o j c a m o i b r a c i a d z i a ł a l i w k o n s p i r a c j i w Wa r s z a w i e . J a t a k ż e p r a c o w a ł a m jako ł ą c z n i c z k a i k o l p o r t e r k a n a o k r ę g W a r s z a w a i p o d w a r s z a w s k i . K o n t a k t o w a ł a m się b a r d z o r z a d k o z r od z i n ą, k t ó r a c h r o n i ą c się p r z e d g e s t a p o p o s z ł a w
" r o z s y p k ę ", a b y ł o to n a s t ę p s t w e m n o w e g o d r a m a t u n a s z ej r o dziny. P o d c z a s jednej z a k c j i mój m ł o d s z y b r a t o s ł a n i a j ą c s w o i c h k o l e g ó w p r z e d p o ś c i g i e m g e s t a p o został p r s s z y t y s er i ą k a r a b i n u m a s z y n o w e g o i dobił się s t r z a ł e m w g^rowę, g d y ż z a w s z e z a p o w i a dał, że n i g d y n i e o d d a się w r ę c e gestapo.
N i e c o p ó ź n i e j N i e m c y a r e s z t o w a l i w W a r s z a w i e m o j e g o s t a r s z e go b r a t a i o s a d z i l i n a P aw ia ku , skąd w o ż o n o go stale n a p r z e s ł u c h a n i a n a A l . S z u c h a . B ra t mój n i c z e g o im n i e p o w i e d z i a ł .
Po c i ę ż k i c h p r z e s ł u c h a n i a c h i k a t o w a n i u d o z n a ł o d b i c i a p ł u c i n e r e k oraz i n n y c h c i ę ż k i c h obrażeń.
Po z w o l n i e n i u go z g e s t a p o w k r ó t c e zmarł.
W 1943 r o k u g e s t a p o w p a d ł o n a t r o p i s t n i e n i a p r z y ul.
Z ą b k o w s k i e j " s k r z y n k i k o n t a k t o w e j " n a s z e j o r g a n i z a c j i . A r e s z t o w a n o l o k a t o r ó w t e g o m i e s z k a n i a or az "Rysię", k t ó r a c z e k a ł a n a k o n t a k t y z ł ą c z n i k a m i i k o l p o r t e r k a m i . Z a r e s z t o w a n y c h w ó w c z a s o s ó b już n i g d y nie p o w r ó c i ł do d o m u d o r o s ł y sy n w ł a ś c i c i e l k i m i e s z k a n i a , a "Rysię" u w o l n i ł Nie miec, k t ó r y t r a n s p o r t o w a ł ją
z ' g e s t a p o n a Pawiak.
5
- 3 -
M o j e k o l e ż a n k i i ja, p r z e b y w a j ą c e c z ę s t o n a u l . Z ą b k o w s k i e j 12 m u s i a ł y ś m y w y j e c h a ć z W a r s z a w y . Z o s t a ł a m w ó w c z a s p r z e n i e s i o n a n a t e r e n W ę g r o w a , S o k o ł o w a P o d l a s k i e g o , g d z i e d alej p e ł n i ł a m f u n k c j ę ł ą c z n i c z k i w o d d z i a ł a c h l e ś n y c h A K p o d d o w ó d z t w e m p o r u c z n i k a "Powały".
Po w k r o c z e n i u R o s j a n m u s i e l i ś m y u c i e k a ć z t y c h t e r e n ó w
k u W a r s z a w i e i z a c i e r a ć za sobą ślady, g d y ż N K W D i U B z L u b l i n a p r z e c z e s y w a ł o w y z w a l a n e s p o d ' o k u p a c j i n i e m i e c k i e j tereny,
p o l u j ą c n a ż o ł n i e r z y AK.
W l u t y m 1945 roku, p o u w o l n i e n i u W a r s z a w y z w o j s k n i e m i e c 4.
k i c h r o z p o c z ą ł się nasz p o w r ó t do r o d z i n n y c h stron.
Mama, s i o s t r a i ja w r a c a ł y ś m y do By dg os zc zy , a p o r u c z n i k
"Powała", k t ó r y n a z y w a ł się P a w e ł M i n t a w r a c a ł do swo j ego
G r u d z i ą d z a . P o n i e w a ż G r u d z i ą d z n i e był j e s z c z e wolny, "Po wała"
p o z o s t a ł u n a s w B y d g o sz cz y, g d z i e n a w i ą z a ł k o n t a k t z A n g l i k a m i c z e k a j ą c y m i n a r e p a t r i a c j ę n a Zachód. B y li to ż o ł n i e r z e a n g i e l scy, k t ó r z y d o s t a l i się p o d c z a s w o j n y do n i e w o l i n i e m i e c k i e j i o s a d z e n i b y l i w o bo z i e j e n i e c k i m w F o r d o n i e p o d Byd g o s z c z ą , i Nie w s z y s c y j e ń c y a n g i e l s c y p r z e ż y l i n ie wo l ę , "P owała" s k o r z y s
tał z m u n d u r u i d o k u m e n t ó w po n i e b o s z c z y k u i z n a j ą c j ę z y k angie]
ski w c i e l i się w niego. I t a k d r o g ą okrężną, r a z e m z g r u p ą ż o ł n i e r z y b r y t y j s k i c h d o t a r ł p r z e z o bó z w G r u d z i ą d z u i l i c z n e k o m i s j e w o j s k o w e do O d e s s y i da lej do Włoc h, Anglii, a n a s t ę p n ie w y j e c h a ł do USA, o b e c n i e m i e s z k a w s t an ie N e w H e m p s h i r e , w m i e ś c i e N a s h u a i gdzie, m a m n a d z i e j ę ż y je j e s z c z e do dziś.
To w ł a ś n i e o n p r z y s ł a ł m i ze S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h p o ś w i a d c z o n y n o t a r i a l n i e d o k u m e n t p m o j e j p r a c y k o n s p i r a c y j n e j n a t e r e n i e W ę g r o w a - S o k o ł o w a P o d l a s k i e g o . Wiem, że s t u d i o w a ł w A n g l i i na p o l i t e c h n i c e i o t r z y m a ł d y p l o m inż yni e ra.
J a t a k ż e p o w o j n i e n a d r a b i a ł a m z a l e g ł o ś c i w w y k s z t a ł c e n i u . Z r o b i ł a m m a t u r ę w 1959 roku, a w r o k u 1 96 7 u k o ń c z y ł a m s t u d i a h i s t o r y c z n e n a U n i w e r s y t e c i e M i k o ł a j a K o p e r n i k a w Torun i u.
Do c h w i l i p r z e j ś c i a n a rentę, z p o w o d u c h o r o b y o c z u i z ł e go st anu z d r owia, p r a c o w a ł a m jako n a u c z y c i e l h i s t o r i i w Z a o c z n y m T e c h n i k u m K o l e j o w y ® w Byd g o s z c z y .
Od 1 97 6 r o k u j e s t e m - n i e s t e t y - i nw alidką, r e n c i s t k ą I grupy.
W s p o m n ę jeszcze, że po w o j n i e n i e n a l e ż a ł m do żadn e j p a r t i i p o l i t y c z n e j , a do Z w i ą z k u K o m b a t a n t ó w w s t ą p i ł a m w 1 984 roku.
Na w n i o s e k Z B O W i D u o t r z y m a ł a m m e d a l "Z a W o l n o ś ć i Zwy c i ę s t w o " . I n n y c h o d z n a c z e ń n i e p o s i a d a m .
B y d g o s z c z 12 m a j a 1992 r . pistyw* c
6
/ / /
( * * f / f Ł j T
Z o f i a K a z i m i e r a P u s z k a - M i l c z y ń s k a , z d o m u Ziembicka.
%
r ~ '
r ~ -
U r o d z i ł a m się 1 mć ja 1925 r o k u w Mamlic zu , pow. Szubin, z o jca J a k u b a i m a t k i M a r i a n n y z d o m u Rybkó wny . Do w r z e ś n i a 1939 r o k u m i e s z k a ł a m z rodzi cami, s i o s t r ą i b r a ć m i w By d goszczy, g dzi e o j c i e c m i a ł p r y w a t n e b i u r o p o ś r e d n i c t w a k u o n a i s p r z e d a ż y n i e r u c hom o śc i .
Mój o b e c n y adres: B y d g o s z c z 8 5 - 6 3 6 , u l . C z e r k a s k a 16/2, t elefon: 41-14-93. Mąż - b y ł y pra w nik , w y r z u c o n y z s ą d o w n i c t w a w 1950 r. za p o c h o d z e n i e sp ołeczne, n a s t ę p n i e d z i e n n i k a r z R o z g ł o ś n i B y d g oskiej, o b e c n i e n a r encie. M a m y s yna M a r k a la t 44 -
N i e m c ó w do B y d g o s z c z y r o d z i c e m u s i e l i u c i e k a ć z t e g o miasta, p o n i e w a ż moi b r a c i a jako h a r c e r z e b y li u m i e s z c z e n i n a l i ś c i e o b r o ń c ó w B yd g o s z c z y . Z o s t a w i l i ś m y c a ł y d o b y t e k i r u s z y l i ś m y z fal ą u c h o d ź c ó w ku W a r sz aw ie . Po d r o d z e z a t r z y m a l i ś m y się w Łodzi, g d zie r o d z i n a m e g o o j c a p o m o g ł a n a m w y r ob i ć z a s t ę p c z e d o w o d y
osobiste. Mo i rodi-ice i ja o d t ą d p r z y j ę l i ś m y n a z w i s k a K a c z m a r e k ( m a m a - Maria, o j c i e c - W ł a d y s ł a w , ja - Z o f i a ). M o i b r a c i a o t r z y m a l i d o k u m e n t y n a n a z w i s k o R e i p o l d o w i e .
Z p o w o d u b r a k u mie szkań w W a r s z a w i e , z a t r z y m a l i ś m y się we W ł o c h a c h p o d W-wą, g ez ie o j c i e c n a w i ą z a ł dość s z y b k o k o n t a k t z o r g a n i z a c j ą k o n s p i r a c y j n ą . Był to p o c z ą t e k 1940 r o k u i d os y ć p r ę ż n i e d z i a ł a ł t a m o r g a n i z a c j a " P o l s k a N ie p o d l e g ł a " . K o m e n d a n t e m O k r ę g u II W a r s z a w a - P r a r a był "Jur" ( n a z w i s k o - Sz an ia ws ki , zam. na Saskiej K ę p i e ).
Do k o n s p i r a c j i wsi ą pili wr az z m o i m o j c e m obaj m o i b r a c i a i czf stc w y r ę c z a l i się mną, bo jako 16. l e t n i a d z i e w c z y n a m o g ł a m ł a t wie j p r z e w i e ź ć p r a s ę k o n s p i r a c y j n ą z W a r s z a w y do Włoch.
We w r z e ś n i u 19^-0 r o k u mó j s t a r s z y b r a t M i r o s ł a w zabrał m n i e do W-wy, g d z i e z o s t a ł a m o f i c j a l n i e z a p r z y s i ę ż o n a i p r z y j ę t a do o r g a niz a c ji . P r z y s i ę g ę z ł o ż y ł a m w o b e c n o ś c i w p r o w a d z a j ą c e g o m n i e do tej o r g a n i z a c j i b r a t a p r z e d "Rysią" ( M a r i ą N e n o f f ) w W a r s z a wie, p r z y ul. Ząbl owskiej 12, w m i e s z k a n i u pp. S o merfeldów,
w o f i c y n i e n a i piętrze.
lekarza.
Po n a p a ś c i N i e m i e c h i t l e r o w s k i c h n a P o l s k ę i wkroczenii
\
.
7
W k r ó t c e s p a d ł a n a nas n i e s z c z ę ś c i e : w n o c y z 7 na 8 l i s t o p a da 19^0 r o k u do n a s z e g o m i e s z k a n i a we W ł o c h a c h w t a r g n ę ł o g e s t a po, p o s i a d a j ą c e l i s t ę n a z w i s k k o n s p i r a t o r ó w . G e s t a p o w c y w y c z y t a li r ó w n i e ż n a z w i s k o k o n s p i r a c y j n e m o j e g o ojca: W ł a d y s ł a w
K a cz m a re k . G d y g e s t a p o w c y p y t a l i o j c a o a d r e s y i n n y c h Polaków, tatuś o s t e n t a c y j n i e i g ł o ś n o p o d a w a ł a d r e s y f ałszywe, d a j ą c n a m do z r o z u m i en i a , że n a l e ż y u p r z e d z i ć k ogo sie da p r z e d a r e s z t o w a niem. Mo i b r a c i a z d ą ż y l i j e s z c z e k i l k u P o l a k ó w uprze d z ić.
Mój o j c i e c z o s t a ł s k a t o w a n y w g e s t a p o i o s d z o n y na Pawiaku.
W k s i ą ż c e R e g i n y D o m a ń s k i e j p o d tytułem: " P a w i a k - w i ę z i e n i e ge s t a p o " - K r o n i k i la t 1939 - 1944, n a s t r o n i e 203 w i d n i e j e imię i n a z w i s k o : W ł a d y s ł a w K a c z m a r e k - w i ę z i e ń Pawiaka, k t ó r y po p r z e t r a n s p o s t o w a n i u do O ś w i ę c i m i a o tr z y m a ł n u m e r o b o z o w y 2 4 8 7 0.
W l i p c u 1941 r o k u n a d s z e d ł z O ś w i ę c i m i a t e l e g r a m z informacją, że w i ę z i e ń n r 2 48 70 - W ł a d y s ł a w K a c z m a r e k zmarł.
Po a r e s z t o w a n i u o j c a m o i b r a c i a d z i a ł a l i w k o n s p i r a c j i w W a r s za w i e . J a t a k ż e p r a c o w a ł a m jako ł ą c z n i c z k a i k o l p o r t e r k a na o k r ę g W a r s z a w a i p o d w a r s z a w s k i . K o n t a k t o w a ł a m się b a r d z o r z a d k o z rodziną, k t ó r a c h r o n i ą c się p r z e d g e s t a p o p o s z ł a w
" r o z s y p k ę ", a b y ł o to n a s t ę p s t w e m n o w e g o d r a m a t u nasz ej r o dziny. P o d c z a s jednej z a k cj i mój m ł o d s z y b r a t o s ł a n i a j ą c s w o i c h k o l e g ó w p r z e d p o ś c i g i e m g e s t a p o został p r a s z y t y serią k a r a b i n u m a s z y n o w e g o i dobił się s t r z a ł e m w g^owę, gd y ż zaw sze z a p o w i a dał, że n i g d y nie o d d a się w r ę c e gestapo.
N i e c o p ó ź n i e j N i e m c y a r e s z t o w a l i w W a r s z a w i e m o j e g o s t a r s z e go b r a t a i o s a d z i l i n a Pawiaku, skąd w o ż o n o go stale n a p r z e s ł u c h a n i a n a A l . S z u c h a . B ra t mój n i c z e g o im n i e p o w i e d zia ł .
Po c i ę ż k i c h p r z e s ł u c h a n i a c h i k a t o w a n i u d o z n a ł o d b i c i a p ł u c i n e r e k oraz i n n y c h c i ę ż k i c h obrażeń.
Po z w o l n i e n i u go z g e s t a p o w k r ó t c e zmarł.
W 1943 r o k u g e s t a p o w p a d ł o n a t r o p i s t n i e n i a p r z y ul.
Z ą b k o w s k i e j " s k r z y n k i k o n t a k t o w e j " n a s z e j o r g a n iz ac ji . A r e s z t o wan o l o k a t o r ó w t e go m i e s z k a n i a oraz "Rysię", k t ó r a c z e k a ł a na k o n t a k t y z ł ą c z n i k a m i i k o l p o r t e r k a m i . Z a r e s z t o w a n y c h w ó w c z a s osó b już n i g d y nie p o w r ó c i ł do d o mu d o r o s ł y syn w ł a ś c i c i e l k i m i e s z k a n i a , a "Rysię" u w o l n i ł Niemiec, k t ó r y t r a n s p o r t o w a ł ją z ges t a p o n a Pawiak.
8
- 3 -
M o j e k o l e ż a n k i i ja, p r z e b y w a j ą c e c z ę s t o n a u l .Z ą b k o w s k i e j 12 m u s i a ł y ś m y w y j e c h a ć z W a r s z a w y . Z o s t a ł a m w ó w c z a s p r z e n i e s i o n a na t e r e n W ę gr o w a , S o k o ł o w a P o d l a s k i e g o , g d z i e dalej p e ł n i ł a m f u n k c j ę ł ą c z n i c z k i w o d d z i a ł a c h l e ś n y c h A K p o d d o w ó d z t w e m p o r u c z n i k a "Powały",
Po w k r o c z e n i u R o s j a n m u s i e l i ś m y u c i e k a ć z tych t e r e n ó w
ku W a r s z a w i e i za ci e r a ć za sobą ślady, gdyż N K W D i U B z L u b l i n a p r z e c z e s y w a ł o w y z w a l a n e s p o d ' o k u p a c j i n i e m i e c k i e j tereny,
p o l u j ą c n a ż o ł n i e r z y AK.
W l u t y m 1945 roku, p o u w o l n i e n i u W a r s z a w y z w o j s k n i e m i e c - k i c h r o z p o c z ą ł się na sz p o w r ó t do r o d z i n n y c h stron.
Mama, s i o s t r a i ja w r a c a ł y ś m y do Bydgoszczy, a p o r u c z n i k
"Powała", k t ó r y n a z y w a ł się P a w e ł M i n t a w r a c a ł do swojego
Gru d z i ą d z a . P o n i e w a ż G r u d z i ą d z n i e był j e s z c z e wolny, "Powała"
p o z o s t a ł u nas w Byd go sz cz y, g d z i e n a w i ą z a ł k o n t a k t z A n g l i k a m i c z e k a j ą c y m i n a r e p a t r i a c j ę n a Zachód. Byli to ż o ł n i e r z e a n g i e l scy, k t ó r z y d o s t a l i się p o d c z a s w o j n y do n i e w o l i n i e m i e c k i e j i o s a d z e n i b y l i w o b ozie j e n i e c k i m w F o r d o n i e pod Bydgoszczą.
Nie w s z y s c y j e ń c y a n g i e l s c y p r z e ż y l i n ie wolę, "Powała" s k o r z y s tał z m u n d u r u i d o k u m e n t ó w po n i e b o s z c z y k u i z n a j ą c j ęzyk a n g i e ski w c i e l i się w niego. I t a k d r o g ą okrężną, r a z e m z g r u p ą
ż o ł n i e r z y b r y t y j s k i c h d o t a r ł p r z e z obóz w G r u d z i ą d z u i l i c z n e ko m i s j e w o j s k o w e do O d e s s y i dalej do Włoch, Anglii, a n a s t ę p nie w y je c h a ł do USA, o b e c n i e m i e s z k a w stanie N e w H e mp s h i r e , w m i e ś c i e N a s h u a i gdzie, m a m n a d z i e j ę żyje j e s zc z e do dziś.
To w ł a ś n i e on p r z y s ł a ł mi ze S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h p o ś w i a d c z o n y n o t a r i a l n i e d o k u m e n t p m o j e j p r a c y k o n s p i r a c y j n e j n a t e r e n i e W ę g r o w a - S o k o ł o w a P od l a s k i e g o . Wiem, że s t u d i o w a ł w A n g l i i na p o l i t e c h n i c e i o t r z y m a ł d y p l o m inżyniera.
J a t a k ż e po w o j n i e n a d r a b i a ł a m z a l e g ł o ś c i w wy k s z t a ł c e n i u . Z r ob i ł a m m a t u r ę w 1959 roku, a w r o k u 1 967 u k o ń c z y ł a m s t u d ia h i s t o r y c z n e n a Jniwersytecie M i k o ł a j a K o p e r n i k a w Toruniu.
Do chwil i p r z e j ę c i a n a rentę, z p o w o d u c h o r o b y o c z u i złego stanu zdrowia, Dracowałam jako n a u c z y c i e l h i s t o r i i w Z a o c z n y m T e c h n i k u m K o l e j o w y m w B y d gosz czy .
Od 1976 r o k u j e s t e m - n i e s t e t y - inwalidką, r e n c i s t k ą I grupy.
W s p o m n ę jeszcze, że po w o j n i e ni e n a l e ż a ł m do żadnej p a r t i i p o l i t y c z n e j , a do Zwią z k u K o m b a t a n t ó w w s t ą p i ł a m w 1984 roku.
Na w n i o s e k Z B O W i D u o t r z y m a ł a m m e d a l "Za W o l n o ś ć i Z wyc i ęst w o".
I n n y c h o d z n a c z ę 1 n i e posi a d a m .
B y d g o s z c z 12 m a j a 1992 r. ' Z o Ą - C 4. i& a -
---:---:--- ;--- --- -— Ł---
