Lingvo Internacia : monata gazeto por la lingvo esperanto. Jaro 10, n-ro. 16=124 (15 aŭgusto 1905)

,niO J -

X - a j a r o

v«

- r o 16 (124)

L in g o o In te p n a e ia

t ĵ)uonmonata organo en -Gsperanto

R ed a k c io k a j a d m in is tr a c io : P A R I S , 5-e A r r ., 33, r u e L a c ĉ p ĉ d e , 33

15 aŭgusto 1905

Raporto p rija Kongreso en Boulogne-sur-Mer 358

N ia aldono lite r a tu r a

P a ŭ lo k a j V i r g i n i o ,

R u g a i l o r o ,

j f i l rtiaj legantoj

P r o ia e k s te r o r d in a r a okaa^o, ia K o n - g r e s o en B o u lo g n e - s u r - M e r , n i d e d iĉ is

tiu n ĉ i tu ta n m im ero n a l ĉ e f a j r a p o r t o j p r i ĝ i .

C e t e r a j s e iig o j k a j o r d in a r a j r u b r ik o j estos tr o v e b la j en n ia 12 ^ -a n u m e r o .

N i denove d a n k a s D ^oktoron Z ^amenhob

k a j a lia jn p a r o lin t o jn en la K o n g r e s o , k a j la B o u lo g n e -a n G r u ĝ o n , ĉ a r i l i a ŭ a fa b le k o m u n ik is a i n i ia tek sto n d e s i a j p a r o la d o j, a ŭ k e lp is n in p e r d iv e r s a j s c i-

i g o j k,aj in fo r m o j.

L A R E D A K C IO

358 T r a la m ondo K sp era n tista

TRA LA MONDO ESPERANTISTA

La Kongreso en Boulogne-sur-Mer.

Kredeble, eĉ kredinde, ĉiuj legantoj de L. I. jam sciiĝis per sia ĉiutaga gazeto, ke la Kongreso estis sukcesplena ; aŭ se ili tion ne sciiĝis per sia gazeto ĉiutaga, mi konsilas al ili, ke rapide ili malabonu tian malbone informatan ĵurnalaĉon.

Tamen, en la okazo se estus kelkaj tiaj personoj inter miaj le- gantoj, mi ripetas kaj ĝojege skribas, ke la Kongreso, estis granda, grandega sukceso por nia tuta afero en ĉiuj rilatoj kaj vidpunktoj 1

Dum pli ol du semajnoj, homoj el ĉiuj plej diversaj lan- doj kaj lingvoj travojaĝis Eŭropon kaj eĉ Amerikon, kunvenis en kelkajn urbojn, parolis pri la plej multflankaj temoj, kantis, deklamis, ludis plej diversajn verkojn el kelkaj dekoj da lin- gvoj, kaj tion ili faris en unu sola artefarita lingvo sen ia peno nek malfacilaĵo, sin komprenante unu la alian tute klare, kaj sentante unu por la alia nur amikan, fratan amon, kiel estas inter du egale liberaj kaj bonfaremaj homoj.

Kaj la kreinton de tiu movado ili vidis inter si, egale ĝoj- antan kaj fratecan, kiel ili ; post longaj disaj klopodoj, ili fine renkontis unu la alian, preskaŭ ĉiuj samideanoj, kiuj povis konatiĝi ĝis nun nur skribe ; kaj ĉiuj, apogantaj sin reci- proke, fine konsollĝis ĉiujn mokojn kaj batojn suferitajn kaj ĵetis al la mtfndo la Eonfareman rebatan krion de ĝojo, mon- trantan, ke tiuj estas pravaj, kiuj kuraĝe sin apartigis de la ce- teraj homoj por starigi alten sian standardon verdan kaj feli- ĉigan idealon ! Ha, jes, ili povas sin nomi la « feliĉaj, envi- indaj homoj », tiuj, kiuj travivis tiujn neforgeseblajn, tro rapide forflugemajn tagojn.

La unuaj Esperantistoj, kiuj komencis ekvivi tiun « gran- dan semajnon », estis niaj Berlinaj amikojf E>-ro Z

ja, forirante el Varsovio haltis unue en Berlino, kie li pasigis tri tagojn, vizitante la urbon kaj kunparolante kun la tieaj Esperantistoj, kaj aparte kun S-ro J. B

, nia konata pro- pagandisto. Poste D-ro Z

venis Parizon tra Lieĝo.

Lin akceptis kaj loĝigis en sia hejmo D-ro J

^ membro de la Medicina Akademio, lia oftalmologia kolego, kaj unu el niaj plej fervoraj parizaj samideanoj. En Parizo, kompreneble estis granda ĝojo kaj festoj inter Esperantistoj, ke ili posedas inter si dum kelkaj tagoj la aŭtoron de Esperanto ; sed la raporto, kiun mi devas fari estas tiel longa, kaj Ta spaco al mi lasita de la Redakcio estas tiel malgranda*), ke mi kontraŭvole devas

*) Ni laBas al la aŭtoro respondecon de lia diro I d . I. R .

L a K o n g r e s o 359

nur rapide .resumi la ĉefajn okazintaĵojn. D-ro Z

, kune kun generalo S

, membro de la franca Instituto, D-ro J

kaj S-ro B

, prezidanto de la Grupo Esperantista Pariza, estis akceptata de S-ro B

-M

, ministro de la publika instruado ; poste ili vizitis la urbestrejon, kie akcep- tis ilin S-ro B

, sindiko de la pariza urbestraro kaj prezi- danto de la Societo de moderna instruado.

En la^ nur Esperantista sfero, la parizaj Esperantistoj es- tis org-anizintaj ĉefe du kunvenojn por festi la ĉeeston de la aŭtoro de Esperanto. L a unua okazis dimanĉon 30-an de julio, matene, kaj estis solena disdonado de premioj a'l lernantoj de Esperantaj Kursoj en Parizo kaj ĉirkaŭaĵo. D-ro Z

prezidis, kaj apud li estis generalo S

, riprezentanta la francan Turing-Klubon ; S-ro C

, riprezentanta la francan Societon por propagando de Esperanto^kies prezTdanto, S-ro B

, estas bedaŭrinde malsana ; S-ro B

, prezi- danto de la Grupo Pariza ; S-ro H

, direktoro de la kursoj de la Grupo ; kaj aliaj konataj personoj : S-roj B

, direktoro de la Internacia Oficejo de Peziloj kaj Mezuriloj ; G

M

, membro de la Internacia Komisio por la Paco, en Bemo, G

C

, V. C

, P. F

, C

. D

- coux, M.

M

, k. a. k. a. Estis kompreneble diversaj paroladoj, kaj militista muziko ludis intertempe.

Post tiu ĉi solenaĵo, D-ro Z

jen ricevadis vizitojn de Esperantistoĵ, jen vizitadis la urbon, ne forgesante la Presan Societon, kiel la legantoj jam scias el la lasta n-ro de L. I.

L i ankaŭ vojaĝis ĝis urbo Rouen, kie li vizitis S-ron

B

.

Mardon, i-an de aŭgusto, vespere estis granda festeno, kiun partoprenis ĉirkaŭ 250 personoj, en salonego de Hdtel

Moderne.

Dum la vespero, oni organizis koncerteton, kie diversaj personoj muzikis, kantis Esperantaĵojn, deklamis, ktp. Ankaŭ

S-roj W

kaj G

ludis kun granda sukceso spritan salonan komedieton, Edziĝo per Telefono, kaj fine oni komen- cis dancadi.

Tiuj vizitoj, akceptoj kaj ceremonioj kompreneble estis okazo por komenci favoran agitadon en la gazetaro kaj pretigi ĝin multe priparoli la Kongreson. En multaj parizaj gazetoj aperis notoj, kiuj represiĝis en diversaj provincaj aŭ fremdaj ĵurnaloj. Aparte en Echo de Paris, S-ro F.

M£

enpresi- gis artikoleton kun ĝia traduko en Esperanto apude. Tion ĉi represis multaj provincaj gazetoj ; sed bedaŭrinde, ĉar ne .estis montrita, ke la j, n, c, k. a. ne elparoliĝas en Esperanto, kiel en franca lingvo, multaj gazetoj akre kritikis la lingvon, dir- ante, ke ĝi estas terura ĵargono.

Tio ĉi estu okazo por signali tie ĉi tion, kion mi jam longe spertis persone : neniam enpresigu Esperantan tekston en francan gazeton, se vi ne povas samtempe klarigi, kiel oni devas elparoli nian lingvon ; alimaniere la rezultato estos kon->

traŭa je la dezirita.

360 T r a la m ondo E s p e r a n tis ta

Sed ĉiuj tiuj aferoj estis nur kvazaŭ « apert|voj » kiuj antaŭsciigis kaĵ dezirigis la grandan okazon, la Kongreson.

* * *

A1 Boulogne veturis multaj samideanoj el Parizo sabaton 5-an matene, car la kongreso oficiale estis komenconta la sa- man tagon vespere. Jam en la « Norda » stacidomo komencis sonadi laŭte kaj mirige nia lingvo. Laŭeble ĉiuj samideanoj klopodis por rizervigi al si aŭ trovi tute malplenajn vagonfa- kojn ; la entuziasmo kaĵ ĝojo briligis la okulojn kaj laŭtigis la voĉojn ; sur la vagonfenestrojn oni gluigis afiŝojn kun la nomo « Esperanto » kaj ĉe ĉiuj haltoj de la vagonaro, oni el- iris el la vagonoj kaj reciproke sin vokis en Esperanto, je granda miro de ceteraj vojaĝantoj.

Alveninte en Boulogne, oni tuj vidis, ke la urbo estas pre- tigita por la kongreso : ĉe multaj fenestroj elpendis grandaj standardoj verdaj kun blanka angulaĵo kaj sur "ĝi verda kvin- pinta stelo. Verdaj stelformaj paperlanternoj vidiĝis ĉe multaj magazenoj, kafejoj, domoj, kaj antaŭpromesis gajan lumig- adon dum la vespero ; en ĉiu strato oni vidis kelkajn butikojn kun afiŝoj « oni parolas en Esperanto », kaj ĉiuminute oni renkontis nekonatajn personojn evidente diversnaciajn, kun verda steleto sur la vestaĵo. Eksonis « Bonan tagon », kaj bal- daŭ formiĝis grupoj, fariĝis konatiĝo, komenciĝis babilado,

kaj la preterirantoj kun miro aŭskultis kaj diris unu la alian :

« vidu, jen estas Esperantistoj ; ili parolas la novan universa- lan lingvon ; tamen tio ĉi estas vera ! oni povas paroli Esperan- ton ! »

Dum la posttagmezo tiel estis diversaj renkontiĝoj, konati- ĝoj kaj apartaj kunvenoj. Unuj iris al la kunveno de la ko- mitato de la franca Societo por la propagando de Esperanto ; aliaj vizitis S-ron M

, la sindoneman prezidanton de la Boulogne’a grupo, dank’ al kies klopodadoj la sukceso estis tiel plena kaj granda ; aliaj fine vizitadis la ekspozicion espe- rantan en la teatro lertege aranĝitan de S-ro D

, la konata sekretario de la grupo en Saint-Omer kaj de F-inoj B

kaj J

, el Boulogne. Oni povis aliri la ekspozician salonon per du ŝtupegaroj, kies muroj estis tegitaj per diversaj vidaĵoj, dokumentoj, afiŝoj kaj poŝtkartoj el ĉiuj landoj ; ankaŭ estis sci- igo pri nia lingvo en diversaj naciaj lingvoj. En la ekspozicia salono mem estis granda amasego de ĉiuj eldonaĵoj esperantis- taj, inter kiuj estis tre maloftaj kaj nun tute elĉerpitaj libroj el la komencaj jaroj de Esperanto ; tiuĵ ĉi lastaj estis preskaŭ ĉiuj senditaj de la biblioteko de la Pariza Grupo, kaj jus re- venis el la San-Luiza Ekspozicio, kune kun granda Esperantista geografia karto, kolektoj da kelkaj miloj da poŝtkartoj, ktp.

Tie estis ankaŭ eldonaĵoj de « Kolekto Aprobita », de la « Presa

Societo », de « Espero Katolika », ĉiuj esperantistaj gazetoj,

ekspozicio aranĝita de la nova revuo « Tra la Mondo », la

propagandai « ŝlosiletoj » eldonitaj en Londono de S-ro Cefeĉ

kaj, « The Vixol-Syndicate », kelkaj novaj eldonaĵoj ĵus aper-

L a K o n g r e s o 361

intaj, kiel la versaĵo « Homa Doloro », dediĉita al la kongreso de S-ro F. Z

, la lernolibroj de S-roj M

kaj B

, M

, ktp. ktp. Ankaŭ oni vidis diversajn esperan- tajn komercaĵojn : krajonojn, plumojn, gumskrapilojn « Espe- <

ranto », teleraron kaj grandan pleton kun portreto de D-ro Z

-

menhof

, diversajn likvorojn, biskvitojn, sapojn « Esperanto », ktp. ktp. Mi ne devas forgesi unu el plej rigarditaj original- aĵoj : elektran instruilon por Esperanto, kie estis enskribitaj fra- zoj kaj Ia gramatikaj finiĝoj de nia lingvo ; per du kontaktiloj, oni serĉadis kian finiĝon oni devas uzi en tiu aŭ alia okazo, kaj sonorilo sciigis, kiam oni tuŝis la ĝustan.

Entute la ekspozicio estis rimarkinde organizita, kaj mi povas varmege gratuli la sindonemajn personojn, kiuj prenis sur sin la grandegan zorgon aranĝi ĝin. Plej efikan impre- son ĝi faris al ĉiuj ne ankoraŭ Esperantistaj vizitintoj, kaj ĝi tute entuziasmigis la esperantistajn. Cetere, sufiĉis vidi, ke ĉiam la salono estis plenega de personoj kaj aĉetantoj, por esti certa pri ĝia grandega sukceso.

* * *

En la vespero estis la unua solena kunsido de la kongres- anoj. La urba teatro, kiu estis afable metita je Ia dispono de la Boulogne’a Grupo Esperantista por la kongreso, estis plenega, kiam leviĝis la kurteno. Sur la scenejo staradis D-ro Z

, P£

, urbestro, S-ro B

, vic-estro, S-ro F

, prezi- danto de Ia komerca ĉambro, S-ro M

, prezidanto de la

Boulogne’a Grupo, kaj la riprezentantoj de la tii a^p<i^cioj_pat- * ronintaj la kongreson S-ro generalo S

, membro de la

franca Instituto, riprezentanta la francan Turing-Klubon, S-ro T

. C

, vicprezidanto de la franca Societo por propagando de Esperanto, S-ro C

. B

, prezidanto de la Pariza grupo de tiu Societo. Orkestro ludis la Marseillaise, dum tondro da aplaŭdoj salutis D-ron Z

kaj liajn akompanantojn.

Poste, multaj sinjorinoj kaj fraŭlinoj ekkantis « L a Espero » laŭ nova muziko verkita de S-ro

M£

. S-ro M

, je la nomo de la organizantoj de Ia Kongreso, prezentis la perso- nojn starantajn sur la scenejo. La urbestro de Boulogne, pre- zidante, leviĝis kaj eldiris bonan akcepton al la Kongresanoj en la nomo de la urbo ; tiu ĉi parolado, france dirita de la urb- estro, estis tuj tradukata Esperanten de S-ro B

, sekretario de la Boulogne’a grupo. Poste stariĝis la prezidanto de la ko- merca ĉambro kaj komencis paroladi en Esperanto, en tute komprenebla maniero, kvankam, li diris, li konatiĝis kun la lingvo nur antaŭ tri monatoj. « L a unua universala kongreso en la mondo, diris sprite la parolanto, estis la konstruo de la Babela Turo. De tiu tempo multenombraj internaciaj kunve- noĵ okazis, sed ĉiu el ili tre similis la unuan, ĉar ĉiam estis ne- eble sin kompreni reciproke. Nur hodiaŭ, por la unua fojo, komenciĝas tutmonda kongreso ĉe kiu ĉiuj kunvenintoj paro- los unu saman lingvon kaj senpene sin komprenos reciproke...

Tio ĉi estas fakto memorinda en la historio de la civilizado,

362 T r a la m ondo Kspcrantisrta

kaj urbo Boulogne rajtas esti fiera, ke ĝi estas elektita por t i o . .. »

Sed siavice stariĝas D-ro Z

. En la ĉeestantaro fariĝas granda movado multaj personoj leviĝas el sia seĝo, aplaŭdegas, krias, levas la ĉapelojn, poŝtukojn, ventumilojn, ktp.

Iom post iom, trankvilo renaskiĝas kaj la aŭtoro de Esperanto povas komenci la legadon de sia parolado, kies manuskripton li afablege transdonis al nia redakcio kaj kiu estas sube presita :

E

S

S

!

Mi salutas vin, karaj samideanoj, fratoj kaj fratinoj el la granda tutmonda homa familio, kiuj kunvenis el landoj proksimaj kaj malproksimaj, el la plej diversaj regnoj de la mondo, por frate premi al si reciproke la manojn pro la nomo de granda ideo, kiu ĉiujrt nin ligas. (aplaŭdado) Mi salutas vin ankaŭ, glora lando Francujo kaj bela urbo Bulonjo-sur-Maro,

kiuj bonvole oferis gastamon al nia kongreso. Mi esprimas an- kaŭ koran dankon al tiuj personoj kaj institucioj en Parizo, kiuj ĉe mia trapaso tra tiu ĉi glora urbo esprimis sub mia ad- reso sian favoron pOr la afero Esperanto, nome al s-ro la Mi- nistro de la publika instruado, al la urbestraro de Parizo, al la franca L igo de instruado kaj al multaj diversaj sciencaj emi-

nentuloj. (aplaŭdado)

Sankta estas por ni la hodiaŭa tago. Modesta estas nia kunveno ; la mondo ekstera ne multe scias pri ĝi, kaj la vortoj, kiuj estas parolataj en nia kunveno, ne flugos telegrafe al ĉiuj urboj kaj urbetoj de la mondo ; ne kunvenis regnestroj nek mi- nistroj, por ŝanĝi la politikan karton de la mondo, ne brilas luk- saj vestoj kaj multego da imponantaj ordenoj en nia salono, ne bruas pafilegoj ĉirkaŭ la modesta domo, en kiu ni troviĝas ; sed tra la aero de nia salono flugas misteraj sonoj, sonoj tre mal- laŭtaj, ne aŭdeblaj por la orelo, sed senteblaj por ĉiu animo sentema ĝi estas la sonoj de io granda, kiu nun naskiĝas.

Tra la aero flugas misteraj fantomoj ; la okuloj ilin ne vidas, sed la animo ilin sentas ili estas imagoj de tempo estonta, de tempo tute nova. L a fantomoj flugos en la mondon, korpiĝos kaj potenciĝos, kaj niaj filoj kaj nepoj ilin vidos, ilin sentos kaj ĝuos. (aplaŭdado, krioj bone ! bone ! Vivu Zamenhof !J

En la plej malproksima antikveco, kiu jam de longe el- viŝiĝis el la memoro de la homaro kaj pri kiu nenia historio konservis al ni eĉ la plej malgrandan dokumenton, la homa familio disiĝis kaj ĝiaj membroĵ ĉesis kompreni unu la alian.

Fratoj, kreitaj ĉiuj laŭ unu modelo, fratoj, kiuj havis ĉiuj egalan korpon, egalan spiriton, egalajn kapablojn, egalajn idea- lojn, egalan Dion en siaj koroj, fratoj, kiuj devis helpi unu la alian kaj labori kune por Ia feliĉo kaj la gloro de sia familio,

— tiuj fratoj fariĝis tute fremdaj unuj al aliaj, disiĝis ŝajne por

ĉiam en malamikajn grupetojn, kaj inter ili komenciĝis eterna

milito. En la daŭro de multaj miljaroj, en la daŭro de la tuta

tempo, kiun la homa historio memoras, tiuj fratoj nur eterne

L a K o n g r c s o 363

bataladis inter si, kaj ĉia interkompreniĝado inter ili estis ab- solute ne ebla. Profetoj kaj poetoj revadis pri ia tre malprok- sima nebula tempo, en kiu la nomoj denove komencos kompren- adi unu la alian kaj denove kuniĝos en unu familion ; sed tio ĉi estis nur revo. Oni parolis pri tio, kiel pri ia dolĉa fantazio, sed neniu prenis ĝin serioze, neniu kredis pri ĝi.

Kaj nun la unuan fojon la revo de miljaroj komencas real- iĝi. En la malgrandan urbon de la franca marbordo kunvenis homoj el la plej diversaj landoj kaj nacioj, kaj ili renkontas sin reciproke ne mute kaj surde, sed ili komprenas unu alian, ili parolas unu kun la alia kiel fratoj, kiel membroj de unu na- cio. Ofte kunvenas personoj de malsamaj nacioj kaj kompre- nas unu alian ; sed kia grandega diferenco estas inter ilia re- ciproka kompreniĝado kaj la nia ! Tie komprenas sin reciproke nur tre malgranda parto da kunvenintoj, kiuj havis la eblon dediĉi multegon da tempo kaj multegon da mono, por lerni fremdajn lingvojn, — ĉiuj aliaj partoprenas en la kunveno nur per sia korpo, ne per sia kapo ; sed en nia kunveno reciproke sin komprenas ĉiuj partoprenantoj, nin facile komprenas ĉiu, kiu nur deziras nin kompreni, kaj nek malriĉeco, nek nehavado de tempo fermas al iu la orelojn por niaj paroloj. Tie la reci- proka kompreniĝado estas atingebla per vojo nenatura, ofenda kaj maljusta, ĉar tie la membro de unu nacio humiliĝas an- taŭ la membro de alia nacio, parolas lian lingvon, hontigante la sian, balbutas kaj ruĝiĝas kaj sentas sin ĝenata antaŭ sia kunparolanto, dum tiu ĉi lasta sentas sin forta kaj fiera ; en nia kunveno ne ekzistas nacioj fortaj kaj malfortaj, privile- giitaj kaĵ senprivilegiaj, neniu humiliĝas, neniu sin ĝenas ; ni ĉiuj staras sur fundamento neŭtrala, ni ĉiuj estas plene egal- rajtaj ; ni ĉiuj sentas nin kiel membroj de unu nacio, kiel mem- broj de unu familio, kaj la unuan fojon en la homa historio ni, membroj de la plej malsamaj popoloj, staras unu apud alia ne kiel fremduloj, ne kiel konkurantoj, sed kiel fratoj, (aplaŭdoj) kiuj, ne altrudante unu al alia sian lingvon, komprenas sin re- ciproke, ne suspektas unu alian pro mallumo ilin dividanta, amas sin reciproke kaj premas al si reciproke la manojn ne hipokrite, kiel alinaciano al alinaciano, sed sincere, kiel homo al homo. (aplaŭdado). Ni konsciu bone la tutan*gravecon de la hodiaŭa tago, ĉar hodiaŭ inter la gastamaj muroj de Bulonjo- sur-Maro kunvenis ne francoj kun angloj, ne rusoj tu n poloj, sed homoj kun homoj. Benata estu la tago, kaĵ grandaj kaĵ gloraj estu ĝiaj sekvoj ! (aplaŭdado).

Ni kunvenis hodiaŭ, por montri al la mondo, per faktoj

nerefuteblaj, tion, kion la mondo ĝis nun ne volis kredi. Ni

montros al la mondo, ke reciproka kompreniĝado inter perso-

noj de malsamaj nacioj estas tute bone atingebla, ke por ĉi tio

tute ne estas necese, ke unu popolo humiligu aŭ englutu alian,

ke la muroj inter la popoloj tute ne estas io necesega kaj eterna,

ke reciproka kompreniĝado inter kreitaĵoj de tiu sama speco

estas ne ia fantazia revo, sed apero tute natura, kiu pro tre be-

daŭrindaj kaj hontindaj cirkonstancoj estis nur tre longe pro-

364 T r a la m ondo K s p e r a n tis ta

krastita, sed kiu pli aŭ malpli frue nepre devis veni kaj kiu fine nun venis, kiu nun elpaŝas ankoraŭ tre malkuraĝe, sed, unu fojon ekirinte, jam ne haltos kaj baldaŭ tiel potenceg-e ek- regos en la mondo, ke niaj nepoj eĉ ne volos kredi, ke estis iam alie, ke la homoj, la reĝoj de la mondo, longan tempon ne komprenis unu alian ! Ciu, kiu diras, ke neŭtrala arta lingvo estas ne ebla, venu al ni, kaj li konvertiĝos. Ĝiu, kiu diras, ke la parolaj organoj de ĉiuj popoloj estas malsamaj, ke ĉiu el- parolas artan lingvon alie kaj la uzantoj de tia lingvo ne po- vas kompreni unu alian, venu al ni, kaj, se li estas homo ho- nesta kaj ne volas konscie mensogi, li konfesos, ke li eraris.

L i promenadu en la venontaj tagoj en la stratoj de Bulonjo-sur- Maro, li observadu, kiel bonege sin komprenas reciproke la re- prezentantoj de la plej diversaj nacioj, li demandu la renkonta- tajn esperantistojn, kiom multe da tempo aŭ mono ĉiu el ili de- diĉis por ellerni la artan lingvon, li komparu tion ĉi kun la grandegaj oferoj, kiujn postulas la lernado de ĉiu Iingvo na- tura, — kaj, se Ii estas homo honesta, li iru en la mondon kaj ripetadu laŭte : « jes, lingvo arta estas tute ebla, kaj la reci- proka kompreniĝado de homoj per neŭtrala arta lingvo estas ne sole tute ebla, sed eĉ tre kaj tre facila. Estas vero, ke mul- taj el ni posedas nian lingvon ankoraŭ tre malbone kaj mal- facile balbutas, anstataŭ paroli flue ; sed, komparante ilian bal- butadon kun la perfekte flua parolado de aliaj personoj, ĉiu konscienca observanto facile rimarkos, ke la kaŭzo de la balbu- tado kuŝas ne en la lingvo, sed nur en la nesufiĉa ekzerciteco de la diritaj personoj.

Post multaj miljaroj da reciproka surda-muteco kaj batal- ado, nun en Bulonjo-sur-Maro fakte komenciĝas en pli granda mezuro la reciproka kompreniĝado kaj fratiĝado de la divers- popolaj membroj de la homaro ; kaj unu foĵon komenciĝinte,

f i jam ne haltos, sed irados antaŭen ĉiam pli kaj pli potence, is Ia lastaj ombroj de la etema mallumo malaperos por ĉiam.

Gravegaj estas la nunaj tagoj en Boulonjo-sur-Maro, kaj ili estu b.enataj ! (aplaŭdado).

En la unua kongreso de la Esperantistoj estas necese diri kelkajn vortojn pri la ĝisnunaĵ batalantoj de nia afero. Sed antaŭ ol mi parolos pri la batalantoj speciale esperantistaj, mi sentas la devon diri ĉi tie kelkajn vortojn pri unu homo, kiu havas tre grandajn meritojn en nia afero kaj al kiu bedaŭrinde la esperantistoj ofte rilatas maljuste nur tial, ĉar li, multe far- inte por la ideo de lingvo internacia ĝenerale, ne apartenas ta- men al la amikoj de tiu speciala lingva formo, por kiu ni ba- talas. Mi parolas pri la tre estiminda sinĵoro J

M

S

, la aŭtoro de Volapŭk. La lingva formo, por kiu la-

boris tiu respektata maljunulo, montriĝis ne praktika ; la vojo,

kiun li elektis, montriĝis ne bona, kaj la afero, por kiu li bata-

Iis, baldaŭ falis, kaj^ per sia falo ĝi alportis grandan malutilon

al nia ideo entute kaĵ precipe al tiu speciala formo de la ideo, por

feiu ni batalas. Sed ni devas esti justaĵ, ni devas taksi ĉiun

homon ne laŭ lia venko aŭ malvenko, sed laŭ liaj laboroj. Kaj

L a K o n g r c s o 365

la laboroj kaj meritoj de sinjoro S

estis tri grandaj.

Kun granda fervoro li laboris por la ideo de lingvo internacia en la daŭro de multaj jaroj ; dum multaj personoj donadis nur nudajn projektojn, li estis la unua, kiu havis sufiĉe da pacienco, por ellabori .plenan lingvon de la komenco ĝis la fino (kvankam Esperanto tiam estis jam preta, ĝi ne estis ankoraŭ publikig- ita), kaj ĝi ne estas lia kulpo, se la lingvo montriĝis ne prak- tika. Li estis la unua, kiu per senlaca Iaborado vekis la inte- reson de la mondo por la ideo de lingvo neŭtrala, kaj ĝi ne estas lia kulpo, se lia falinta afero por Ionga tempo malvarm- igis la mondon por ĉia arta lingvo. L i volis fari grandan bo- non, kaj por la atingo de tiu bono li laboris tre multe kaj fer- vore, kaj ni devas lin* taksi ne laŭ lia sukceso, sed laŭ lia volo kaj laboro. Se la ideo de lingvo internacia iam venkos la mon- don — tute egale, ĉu ĝi estos sub la formo de Esperanto aŭ de ia alia lingvo — la nomo de S

okupos ĉiam la plej honoran lokon en la historio de nia ideo, kaj tiun ĉi nomon la mondo neniam forgesos. Mi esperas, ke mi esprimos la opinion de ĉiuj partoprenantoj en nia kongreso, se mi diros : « ni es- primas nian koran dankon al sinjoro S

, la unua kaj plej energia pioniro de la ideo de neŭtrala lingvo internacia ! » (aplaŭdado ).

Nun mi transiros al la laborantoj speciale esperantistaj.

Ne venis ankoraŭ la tempo skribi oficialan historion de nia afero, kaj mi timas, ke mi povus fari ian publikan maljustaĵon al tiu aŭ alia persono ĉe la kompara taksado de la meritoj de la diversaj batalantoj. Tial mi ne nomos ĉiun el ili aparte, sed al ĉiuj kune mi esprimas koran dankon pri ilia laborado en la nomo de ĉiuj amikoj de Esperanto. (aplaŭdado). D ek ok jaroj pasis de la tago, kiam Esperanto aperis en la mondon. Ne facilaj estis ĉi tiuj dek ok jaroj. Nun mi vidas antaŭ mi gran- degan nombron da varmegaj amikoj de Esperanto, kiuj repre- zentas per si preskaŭ ĉiujn landojn de la tera ^lobo, preskaŭ ĉiujn naciojn de la mondo, ĉiujn rangojn, statoĵn kaj klasojn de la homoj. Tre granda kaj vasta estas jam nia literaturo, tre multaj estas niaj gazetoj, en la tuta mondo ni havas nun grupojn kaj klubojn esperantistajn, kaj al neniu klera homo en la mondo la nomo de nia afero nun estas jam nekonata.

Kiam mi rigardas la nunan 4>rilantan staton de nia afero, mi rememoras kortuŝite pri la unuaj pioniroj, kiuj laboris por nia afero en tiu malĝoja tempo, kiam ni ĉie renkontadis ankoraŭ nur mokon kaj persekuton. Multaj el ili vivas ankoraŭ kaj ili rigardas nun kun ĝojo la fruktojn de sia laborado. Sed ho ve, multaj el niaj pioniroj jam ne vivas. D ek ok jaroj estas granda peco da tempo. En tiu ĉi granda spaco da tempo la morto rabis al ni tre multe el niaj fervoraj kunbatalantoj. Citi ĉiujn nomoln estus nun afero ne ebla ; mi nomos nur kelkajn el ili.

L a plej frue forlasis nin L

E

, (apiaŭdado) la

unua energia propagandisto de nia afero ; lia morto estis granda

bato por nia afero entute, kaj speciale por ĝia disvastiĝado en

Germanujo. Poste la morto rabis al ni Jozefon W

,

366 T r a la mon.do H s p c r a n tis ta

(aplaŭdado) la simpatian kaj de ĉiuj amatan apostolon de nia afero en Polujo. K.aj antaŭ kelke da jaroj mortis tiu persono, al kiu Esperanto ŝuldas multe, tre multe kaj sen kiu nia afero nun eble tute ne ekzistus mi parolas pri la neforgesebla W . H . T

. (aplaŭdado). Neniam parolante pri si, postulante por si nenian dankon, li prenis sur siajn ŝultrojn nian tutan aferon, kiam ĝi troviĝis en la plej malfacilaj cirkonstancoj ; li sola subtenadis ĝin tiel longe, ĝis la nombro de la esperan- tistoj fariĝis sufiĉe granda, por subtenadi la aferon per fortoĵ komunaj. Kiel li ĝojus nun, se li vidus la nunan staton de nia afero !

Krom la nomitaj tri personoj estas ankoraŭ granda, ho ve, tre granda nombro da personoj; kiuj multe laboris por nia afero kaj kiuj nun jam ne loĝas en nia mondo kaj ne povas vidi la fruktojn de siaj laboroj. Ili mortis korpe, sed ili ne mortis en nia memoro. Mi proponas, estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj, ke ni honoru ilian memoron per leviĝo de niaj seĝoj. (la aŭs- kultantoj leviĝas) A1 la ombroj de ĉiuj mortintaj batalantoj es- perantistaj la unua kongreso Esperantista esprimas sian res- pekton kaj pian saluton ! (longa aplaŭdado).

Baldaŭ komenciĝos la laboroj de nia kongreso, dediĉita al vera fratiĝo de la homaro. En tiu ĉi solena momento mia koro estas plena de io nediĉnebla kaj mistera kaj mi sentas la deziron faciligi la koron per ia preĝo, turni min al iu plej alta forto kaj alvoki ĝian helpon kaj benon. Sed tiel same kiel mi en la nuna momento ne estas ia naciano, sed simpla homo, tiel same mi ankaŭ sentas, ke en tiu ĉi momento mi ne aparte- nas al ia nacia aŭ partia religio, sed mi estas nur homo. K aj en la nuna momento staras inter miaj animaj okuloj nur tiu alta morala Forto, kiun sentas en sia koro ĉiu homo, kaj al tiu ĉi nekonata Forto mi turnas min kun mia preĝo

A1 Vi, ho potenca senkorpa mistero, Fortego, la mondon reganta,

A1 Vi, granda fonto de 1’amo kaj vero Kaj fonto de vivo konstanta,

A1 Vi, kiun ĉiuj malsaipe prezentas, Sed ĉiuj egale en koro Vin sentas, A1 Vi, kiu kreas, al Vi, kiu reĝas, Hodiaŭ ni preĝas.

Al V i ni ne venas kun kredo nacia, Kun dogmoj de blinda fervoro ;

Silentas nun ĉiu disput’ religia K aj regas nur kredo de koro.

Kun ĝi, kiu estas ĉe ĉiuj egala,

Kun ĝi, la plej vera, sen trudo batala, Ni staras nun, filoj de 1’tuta homaro

Ĝe V ia altaro.

L a K o n g r c s o 367

Homaron V i kreis perfekte kaĵ bete, Sed ĝi sin dividis batale ;

Popolo popolon atakas kruele, F ra t’ fraton atakas ŝakale.

Ho, kiu aĵn estas Vi, forto mistera, Aŭskultu la voĉon de 1’preĝo sincera,

Redonu la pacon al la infanaro De 1’granda homaro !

Ni ĵuris labori, ni ĵuris batali, Por reunuigi Phomaron.

Subtenu nin, Forto, ne lasu nin fali, Sed lasu nin venki la baron ;

Donacu V i benon al nia laboro, Donacu V i forton al nia fervoro,

Ke ĉiam ni kontraŭ atakoj sovaĝaj Nin tenu kuraĝaj.

L a verdan standardon tre alte ni tenos Ĝi signas la bonon kaĵ belon.

L a Forto mistera de 1’mondo nin benos, Kaj nian atingos ni celoil.

Ni inter popoloj la murojn detruos, Kaĵ ili ekkrakos kaĵ ili ekbruos

Kaj falos por ĉiam, kaj amo kaj vero Ekregos sur tero.

(Longa aplaŭdegado, krioj Vivu Zamenhof, vivu Esperanto

*

Post kiam la lasta aplaŭdo aŭdiĝis, tiam komenciĝis kon- certo kaj kantoj, kies paroloj kompreneble estis ĉiuj tradukitaj

en Esperanto. Fine, la vespero finiĝis per ludado de amuzanta komedio de L

, le Misanthrope et VAuvergnat, ldu fariĝis Esperante Mensogo pro Amo, kaj estis lerte ludata de Frl-inoj S

kaj P

, kaj de S-roj L

, B

, C. M

, M

kaj S

.

Post ĉi tiu ĉarma kunveno, oni disiris : unuj, malmultaj, aliris hejmen ; sed la plej multaj samideanoj ne povis tiel ra- pide adiaŭi unu la alian kaj sidis ĝis malfrua horo en granda kafejo, kiu sidante ĝuste antaŭ la teatro, alloge proponis al Esperantistoj grandegajn afiŝojn kun la vortoj <c Apertivo Za- menhof », « likvoro Espĉrantine », ktp. Feliĉe tion ne vidis niaj svedaj amikoj, la bontemplanoj ! Kion ili estus pensintaj pri la Boulogne’aĵ Kongresanoĵ !

/— L a Plprgaŭan tagon, dimanĉe, okazis diversaj po-naciaj

k u n v e n o j,k ie onF disputis pri diversaj demandoj, kaj aparte

368 T r a la m ondo K sp e r a n tin ta

pri la akcepto farota al la proĵektoj pri internacia ligo de espe- rantistoj, pri ling-va komitato, ktp. Mi ne longe raportos pri ili, ĉar la rezultato montriĝos laŭ la pluaj kunsidoj ĝeneralaj.

Tamen mi diros, ke en la franca kunveno, laŭ la propono de D-ro J

, estis decidata elekti patronan komitaton de Espe- ranto en Francujo. Tiu ĉi komitato konsistas, el la Ministro de la publika Instruado, S-roĵ L

, vic-rektoro de la Pariza Universitato ; A

, estro de la Pariza fakultato de Sciencoj ; B

, konstanta sekretario de la Scienca Akademio ; B

, membro de la Scienca Akademio kaj de la Medicina Akademio ; A

C

, direktoro de la Mina lernejo, membro de la Scienca Akademio ; L. B

, sindiko de la Pariza urbestraro, prezidanto de la Societo de moderna instru- ado ; B

, direktoro de la Internacia Oficejo de peziloj kaj mezuriloj, korespondanto de la Scienca Akademio ; Generalo S

, membro de la Scienca Akademio, membro de la Inter- nacia Bibliografia Kontoro, en Bruselo ; G. M

, membro de la Internacia Komisio por la Paco, en Berno ; D-ro J

,

membro de la Medicina Akademio, riprezentanto de la Interna- cia Asociacio de Blindaĵ studentoj en Genevo ; A. B

, pre- zidanto de tar franca Turing-Klubo ; G

, membro de la Me- dicina Akademio, sekretario de l ’estraro de la franca Societo por progresigo de Sciencoj ; F

B

, deputato de Parizo, prezidanto de la L igo de l ’Instruado. Tiuj sinjoroj ĉiuj konsentis.

En la sama mateno estis farata meso soeciale por Espe- rantistoj, de S-ro Abato P

, direktoro de Espero Katolika.

Diversaĵ diverslandaj esperantistoj kantis religiaĵojn en Espe- ranto : himnon de S-ro D

, muzikaĵon de S-ino G

,

« Patro Nia » de Abato P

, « Ave Stelo mara „, ktp. L a orgenisto, blindulo, S-ro B

, speciale estis lerninta la mu- zikaĵon por tiu ĉi ceremonio. L a ĉeestantoj esperis, ke ili aŭdos predikon en Esperanto, sed bedaŭrinde la ekleziaj estroj malper- mesis ĝin.

Dum la posttagmezo estis ekskurso al apuda banurbo Wimereux, kie estis ĉevalkuradoj ; multaj samideanoj diverslo- ken promenadis, bicikletis, ktp. kaj ĝuadis la beletan pejzaĝon kaj freŝan maran aeron ĝustamezure varmigatan de .hela suno.

Sed la granda allogaĵo de tiu ĉi tago, estis la vespera kon- certego, kiu fariĝis en la teatro. Tie ĉeestis pli ol 1200 kongres- anoj. Mi ne pdvas pro manko da spaco, raporti nun pri ĉiuj personoj, kiuj kantis aŭ deklamis *), sed ĉar ĉio estis en Espe- ranto kaj la artistoj apartenis al plej diversaĵ nacioj, estas facile komprenebla la entuziasmo, kiu akceptis ĉiun el ili, kaj kiun ili cetere meritadis ; jen ridoj, jen aplaŭdoj de la tuta aŭskult- antaro sen ia ebla dubo montris kaj pruvis, kiel bone ĉiuj aŭs- kultantoj komprenas ĉion diratan antaŭ ili, kvankam la deklam- antoj aŭ kantantoj estas diversnaciaj, kaj tio ĉi estas ankaŭ bo-

*) Nt intencaa presi la detalan programon on venonta numero.

L a K o n g r e s o 369

neg-a pruvo pri la komprenebleco internacia de Esperanto. La plej bona pruvo estis tamen la ludado de Kontra&uola Edziĝo, unuakta Moliera teatraĵo, esperantigita de S-ro D

kaj eldonita de la Presa Societo. L a roloj estis ludataj de S-ino J

(italino), Frl-ino C

(svedino), S-ino A

(rus- ino) kaj S-roj B

(franco), M

(anglo), A

(franco), C

(belgo), K

(germano), S

-M

(kanadano), kaj A

(norvego). Kvankam la « ripetoj » kompreneble po- vis esti nur malmultenombraj, tamen fa komedio estis ludata tre lerte kaj senŝanceliĝe, kaj dum unu horo la tuta aŭskultant- aro ridegis kaj aplaŭdis.

Poste, nova serio da kantoj kaj deklamaĵoj finis la ves- peron.

* *

*

Lunde matene estis du diversaj kunvenoj. L a unuan ve- nis nur la aŭtoroj de projektoj pri internacia organizado de 1’

esperantistaro kaj la delegitoj elektitAj en la hieraŭaj naciaj kunvenoj. L a dua kunveno estis ĝenerala, la unua vere serioza kunveno. L a organizantoj de la kongreso demetis sian oficon, kaj post propono de E>-ro Z

oni tuj elektis estraron por kongreso. Prezidanto D-ro Z

; vic-prez. S-roj B

(franco), rektoro de la Diĵona Universitato ; D-ro M

(ger- mano), prezidanto de grupo esperantista en Hamburg-Altona ;

M

(franco), prezidanto de la Boulogne’a ^rupo ; Kolo- nelo P

(irlandano), prezidanto de la « British Esperanto Association » ; Generalo S

(franco), membro de Ia Scienca Akademio, riprezentanto de la franca Turing-Klubo. Sekr. : S-roj B

kaj D

(francoj), sekr. de la Boulogne’a grupo ; G

(polo), el Varsovio ; K

(bohemo), sekr.

de la Praha grupo ; Pastro S

(sviso), pi5^ de la Svisa Societo p. p. Esp.

Poste D-ro Z

legas la « Deklaracion » pri la esenco de la Esperantismo, kiun ni jam enpresis en L. I. kaj post diver- saj rimarkoj faritaĵ, proponas, ke li konsiliĝadu pri tio ĉi kune kun la Kongresa Estraro ; tiam li proponos definitivan tekston.

Fine oni fiksas la programon de la kunvenoj kaj disiras al granda festeno, kiu okazis en la « Kazino ».

Pli ol tri cent Esperantistoj partoprenis tiun 6i festenon ; certe multe pli granda nombro estus partopreninta ĝin, sed ĝia iom pli alta prezo (8 fr.) haltigis multajn. Tamen ĝi tre bone sukcesis. L a tostoj kompreneble estis multegaj. S-ro M

unue trinkis je honoro de D-ro Z

; poste S-ro B

, vic-estro de la urbo, tostis francaion tradukatan de S-ro D

. D-ro Z

respondis kelkajn vortojn por danki la urbon kaj la Boulogne’an Grupon pro ilia afablega akcepto ; uragano de aplaŭdoj kaj krioj aprobis tiujn 6i vortojn ; 6iuj kriadis « Vivu Zamenhof I Vivu Michaux ! » S-ro B

tostis por la sinjorinoj ; S-ro C

, Kapitano C

, S-ino

3 7° T r a la m o n d o K s p ^ r a n tis ta

J

, S-ino B

, S-roj B

, M

, G

, C

*), J

, B

, B

, O

, K

, S

. P

, O

S

, P

, P

, k. a. k. a. siavice pa- roladis ; mi ne povas ĉiujn citi, ĉar estis tre malfacile ion aŭdi en la g-randegfa salono, kaj en ĉiuj flankoj leviĝis kaj parolis oratoroj. Eĉ, post la festeno, ili daŭrigis fluigadi tiujn ĉi « on- degojn da elokventaĵo » kaj en la ĝardeno de la « Kazino » suriris benkojn kaj tablojn por pli bone aŭdigi sin.

Oni vidas, ke Ia entuziasmo ne estis tro malvarma !

En la vespero estis granda esperantista balo, en la granda salonego de la « kazino ». Eniro estis permesata nur al la solaj kongresanoj, sed la aliaj personoj povis de supraj etaĝoj rigard- adi la kunvenon kaj konvinkiĝi, ke la unueco de lingvo ne ne- cese naskas tedan unuformecon kaj malhelpas gajan amuziĝa- don. Multaj, preskaŭ ĉiuj kongresanoj venis la balon, kaj certe unu el la plej ĉarmaj flankoj de la kunveno estis la ebleco sam- tempe konatiĝi kaj paroli kun granda nombro de tiuj samide- anoj kun kiuj oni korespondadis de longaj jaroj kaj interŝanĝ- adis multajn esperplenajn aŭ senesperiĝantajn leterojn pri la propagando kaj disvastiĝo de nia lingvo. Jen estas plej ne- atenditaj grupoj. Tie ĉi babiladas gracia svedino, en nacia kos- tumo, kun altakreska kaj larĝaŝultra ruso en « gruza » kos- tumo li estas Frl-ino C

kaj S-ro A

, du esperant- istoj bone konataj de la abonantoj de L. I. Apud ili, granda for- tika anglo, kun solicitora robo, amik^e promenas brako ĉe brako kun blonda, longa, pala, altfrunta, senhariĝanta juna viro kaj alta maljunulo blankbarba : ili estas S-roj E

, la kun- ulo de S-ro R

je la fondado de la unua angla esperant- ista klubo en Keighley, kaj S-roj F

, redaktoro de L. I.

*) En la presmomento de nia hodiaŭa numero ni ricevis la tekston de la parolo de S-ro C

, kiun ni jen prezentas

K

K

G

!

Mi tre bedaŭras, ke S-ro

B

, grave malsana, ne povas alporti al D-ro Z

kaj al vi ĉiuj la koran salu- ton de S. f. p. p. E.

Antaŭ kelkaj tagoj franca generalo diris al mi, ke Ii ne miras, ke el dek mil Esperantistoj oni faris dudek mil, ke el cent mil oni faros ducent mil, sed ke el unu oni faris du, el du, kvar, el kvar, ok.

L i estis tute prava. Ni do ne forgesu la unuajn batalan- tojn.

Mi trinkas al tiuj, kiuj, sub la konduto de la bonega ĝar- denisto, kiu estas nia kara D-ro Esperanto, plantis la laŭrojn, kies folioj pli-malpli frue kronos niajn kapojn ; mi trinkas al tiuj, kiuj, ne konataj batalas por nia sankta afero, al tiuj modes- taj militantoj dank’ al kiuj nur ni iras al la venko.

Vivu la soldatoj de nia paca armeo 1

L a K o n g r c s o 37i

kaj C

, la fondinto kaj prezidanto de la hispana Societo p. p. E. Iom flanke, staras senbarba bluokula blondulo, D-ro B

(Kabe), la sekretario de la grupo Varsovia kaj konata es- peranta literaturisto li ŝajne tute forgesis c< la fundon de V mizero » k a j.g a je komplimentas junan anglinon, alegorie ves- titan, kiu petis, ke li skribu ion sur ŝian albumon. Kaj ĉirkaŭe jen estas nia plej malnova aŭtoro kaj ŝatata poeto, S-ro A.

G

, ankaŭ malhele blonda, kun pintigita barbo kaj ora nazumo ; L

B

, entuziasmoplena, kiu pretigas novan versaĵon ; P

N

, la prapatro de la esperantistaj ĵurnalis- toj kiu, feliĉe, ne elrigardas kiel patriarko, sed aperas kiel juna homo kun longaj flavaj lipharoj ; P

A

, la sindonema sekretario de la Stockholma klubo, altkreska viro kun larĝa simpatia vizaĝo kaj « brosforme „ tranĉitaj haroj ; D-ro O s-

t r o v s k i

, la redaktoro de « Esperanto „ kaj unu el la plej mal- novaj Esperantistoj, malalta, m algrasa viro kun nigraj haroĵ kaj energia eksteraĵo ; B

M

, la redaktoro de

« The Esperantist », alta blonda juna viro, kun larĝaj okulvit-

roj kaj elrazita vizaĝo, kaj elparolanta per dolĉa, tenora voĉo

kaj ia angla tono, tiel agrabla en Espernto kiam ĝi ne estas tro

forta ; F-ino A

S

, la lerta deklaminto de la Hamleta

Monologo kaj mia ĉarmoplena kolegino el la redakcio de « Th e

British Esperantist » ; J. O ’C

, la aŭtoro de la unua angla

lernolibro eldonita de la lasta « eksplodo » de nia afero en A n g-

lujo : griza malalta, seka kaj vigla viro, kiu, spite de sia ekster-

aĵo, estas plej afabla kaj ĝoje, entuziasme babilas ; F-ino

L

, la sindonema verkistino en « Review of Reviews x

kaj unu el la fondintoj de la Londona Klubo ; Jos. R

, griz-

barba alta viro, kun unu el tiuj anglaj vizaĝoj, kiuj estas ne-

penetremaj, esprimas obstinan energion, sed en la okazo de tiu

Esperantista festo, amike sin malstreĉigis por ĉiuj samideanoj ;

J. J

, la redaktoro de « B elga Sonorilo », fortika, ekgriza

viro, kaj liaj helpantoj, L. B

, L . C

kaj D-ro

S

, junaj viroj, kun tiu iom timema, iom malrapidema

belga eksteraĵo, kiu kaŝas la plej koran helpemon al amikoj kaj

obstinan regulecon kaj fervoron je la plenumado de sia tasko ;

J. B

, la redaktoro de « Germana Esperantisto » kaj nia pro-

pagandisto en Berlino kaj Germanujo, afabla bonvizaĝa viro,

kun lipharoj kaj pinta barbo kaj plena je decideco ; E. P

,

nia « mirinda junulo », 15-jara, kiu jam tiel multe faris en Svis-

ujo por nia afero, unu el la redaktoroj de « Juna Esperantisto » ;

E. K

, la « Esperantista vojaĝisto », kiu ĉiujare trakuras

Eŭropon, alportante al la Okcidentaj Esperantistoj la saluton

kaj esperojn de la Bohemaj samideanoj ; jen estas ankaŭ preskaŭ

ĉiuj plej famaj francaj propagandistoj : T

. C

, kun. tondra

laŭtega voĉo, kies viglegeco kontrastas kun liaj blankaj haroj,

sed bone respondas lian eksteraĵon «kolonelecan» ; C . B

,

eleganta, «parizaneca», karesante sian densan barbon kaj pintigf-

anta siajn « Wilhelmecajn » lipharojn ; E. B

, la lerta g v i-

dinto de ĉiuj kunsidoj de la fcongreso ; Generalo S

, nia

eminenta kaj energia propagandisto ; M

, la nun fama or-

372 T r a la m ondo K u p era n tista

ganizinto de la unua publika triumfo de Esoeranto ; P

, el Calais ; Komandanto M

, el Clermont-Ferrand, nia nova lernolibristo ; Kapitano C

6, nia nova ĵurnalista kolego de Tra la Mondo ; G

M

, nia malnova samideano kaj nova kolego de Espero Pacifista ; A. O

, la fondinto de la L yon ’a grupo ; D-ro D

, el Lyon ; E. C

, el Tarare ; A.

E

, el Bourges ; P. M

, el Vesoul ; L. P

, nia kolego de Sportif ; E. G

, la « signisto » Esperant- ista ; H. D

, el Le Havre ; D-ro S

, el Nantes ; E.

B

, el Tournon ; F-ino Z

’H

, la sindonema propagandistino de Esperanto ĉe blinduloj ; F-ino R oux, unu el la fondintoj de la Grupo Pariza ; G. C

, la honora sekre- tario kaj fondinto de la dirita grupo ; . . . ĉiujn citi mi volus, sed kelkaj centoj da nomoj ne enteniĝus ĉi tie !

La foreston de la plej ĉefa, de S-ro

B

, ĉiuj tre bedaŭris, des pli ke ĝi estis kaŭzita de grava malsano. Sed la Kongreso sendis al la prapatro de ĉiuj francaj kaj novaj Espe- rantistoj simpatian telegramon kaj la aplaŭdegoj kaj krioj, kiuj en ĉiu kunveno akceptis lian nomon, montris, kiel varme ĉiuj ve- raj esperantistoj estas al li dankemaj.

Dum la vespero venis ankaŭ D-ro Z

, tre simila je la portreto disvastigita en Esperantistaro, kvankam iom gri- ziĝinta ; malgranda viro, kun granda, obstina frunto, dolĉa mallaŭta voĉo : li, la triumfanto en tiuj tagoj, tro modeste agis kvazaŭ li estus nefama ordinara esperantisto, sed feliĉe la Kon- gresanoj sciis iom restarigi lian de li mem forpuŝatan gloron, kaj la entuziasmega akcepto farita al l ’aŭtoro de Esperanto montris, kiel ĉiuj amas kaj respektas lin.

Multaj personoj staradis ĉe la balkonoj kaj fenestroj por rigardi la balon kaj ili povis vidi, ke la Esperantistoj facile komprenas unu la alian, kvankam evidente el malsamaj rasoj, laŭ llia elrigardo kaj kostumaro.

Unu el la allogaĵoj de la vespero estis la naciaj dancoj faritaj de gesinjoroj A

el Tiflis.

L a morgaŭan tagon, marde matene, estis denove ĝene- rala kunveno en la Tejitron, kaj tiam komenciĝis la veraj serio- zaj laboroj. D-ro T

unue petis, ke S-ro B

estu prezidanto efektiva de ĉiuj Kongresaj kunsidoj ; tiu propono estas unuvoĉe akceptata. Poste, S-ro B

proponas, ke oni elektu plimultenombran oficistaron de Ia Kongreso, por ke estu prezentataj pli multaj nacioj. Oni tiam elektas S-rojn Mo-

scheles

(Anglujo), O

S

kaj S

(Aŭstro-Hungar- ujo), M

(Amerikaj Unuigitaj Ŝtatoj, J

kaj S

(Belgujo), K

, A

kaj N

6

(Svedujo), B

(Germanujo), C

(Hispanujo), B

(Italuio), W

-

terdyk

(Holando), O ’C

(Irlando), S

-M

(Kanado),

C

(Katalunjo), B

(Malto), A

(Norvegujo),

S

(Svisujo), C

(Skotlando). Plie kvar sin-

L a K o n g r s s o 373

jorinoj prezentas la Esperantistinojn F-ino C

(Sved- ujo), F-ino S

(Ang-lujo), S-ino J

(Italujo), S-ino B

(Francujo).

L a unua demando enskribita en la programo tiam estas ekdisputata ; ĝin faras S-ro D

, de nomo de la Havra grupo ; ĝi rilatas al enkonduko de Esperanto, kiel telegrafa lingvo. L a proponanto rememorigas, ke ĝis nun Esperanto estas akceptata por telegrafi nur pro nescio de la telegrafistoj, kiuj kredas, ke ĝi estas oficiale akceptita lingvo, aŭ pro ilia afableco. Sed laŭ la leĝo Esperanto devus esti taksata, kiel sekreta lingvaĵo kaj pro tiu ne devus pagi multe oli multekostan prezon. S-ro C

, oficisto de poŝta franca administracio, diras, ke ĝis la tempo, kiam ni povos tute certe akceptigi nian lingvon oficiale, ni devas zorge eviti altiri la atenton de la ŝta- toj al ĝi, ĉar se oni rifuzos la permeson postulitan, tiam ĉiu poŝtoficisto scios, ke Esperanto ne estas lingvo akceptita, kaj ĉiam ni devos pagi pli multe. Laŭ lia opinio ni devas nun kontentiĝi per tio, kion ni havas. Diversaj kongresanoj eldiras diversajn opiniojn, kaj fine oni decidas, ke la demando estu re- sendata al venonta Kongreso, ĉar ĝi ne estas ankoraŭ sufiĉe matura.

L a dua demando enskribita estis la internacia organizacio de la Esperantistaro. Diversaj personoj petis por paroli. L a unua estis D-ro B

(Kabe), el Varsovio, kiu paroladis de la nomo de la Varsovia Grupo kaj ankaŭ kiel delegito de tiuj na- cioj, kiuj havis malmulte da riprezentantoj ĉe la Kongreso. L i diris la jenan paroladon

SlNJORIN OJ KAJ SlN JO R O J !

Por solvi la problemon pri la L igo, kiu okupas nun la pen- sojn de ĉiuj esperantistoj kaj antaŭ ĉio la pensojn de la fcon- gresanoj, ni turnu nin tien, kie oni ĉiam trovas senpartian saĝan respondon, ni demandu la instruanton, kiu en ĉiuj lan- doj kaj tempoj donis, donas kaj donos seneraran, plene kon- fidindan konsilon, — ni tum u nin, Sinjoroj, al la historio.

Nun kiam ĉiuj niaj penoj kaj laboroj celas la disvastigon de nia lingvo, kiam ĉiuj veraj esperantistoj varbas novajn adeptojn por nia ideo, unuvorte kiam ni per ĉiuj rimedoj pro- pagandas Esperanton, ni travivas epokon, kiun mi nomus la propaganda epoko de Esperanto. N i esperu, ke baldaŭ finiĝos ĉi tiu epoko, kiu daŭras jam dekok jarojn, ni esperu, ke bal- daŭ nia lingvo estos oficiale akceptita de la tuta mondo, kiel lingvo internacia. Tiam Esperanto, kiu nun estas por ni celo, fariĝos por ni rimedo. N i uzos ĝin, mi ne dubas, ne nur por nia propra utilo, sed antaŭ ĉio por la bono de l ’homaro.

En la unua epoko de la historio de Esperanto, ldun mi nomis propaganda, facile estas distingi tri periodojn. En la unuaj jaroj Esperanto disvastiĝis preskaŭ ekskluzive^ en R us- ujo, la plejmulto de adeptoj, la propagandistoj kaj aŭtoroj

preskaŭ ĉiuj estis Rusoj. K

; G

, Z

, P

-

374 T r a la m o n d o K spe^rantista

k o w

, O

kaj multaj, multaj aliaj skribis kaj agis en ĉi tiu periodo, kiun oni devas nomi rusa. Ankaŭ en aliaj landoj ni trovas en tiu tempo nomojn, kiuj ne estos forgesitaj : W

, G

en Polujo, E

kaj T

en Germanujo, B

en Franclando ; N

kaj L

en Svedujo ; sed ilia agado tre fruktoporta por Esperanto entute, ne sukcesis altiri al nia ideo iliajn samlandanojn.

L a plej novaj Esperantistoj, kiuj vidas la rapidajn nunajn progresojn de Esperanto kaj legas pri la malrapida sukceso de nia ideo en la unuaj jaroj, ne juste juĝas la faktojn kaj ne komprenas la grandegan meriton de la batalantoj de l ’unua horo. Por montri ilian eraron mi ripetos la vortojn de S-ro B

, skribitajn en la jaro 1896 al la redakcio de L . I.

Jen ili estas. « Post la franca revolucio en 1793 jaro elmigrinto reveninta el eksterlando Francujon estis iam demandata : « Kion vi faris dum tiu terura tempo ? » « Kion mi faris ? » — respon- dis li —

mi vivis ! » T ia povus esti nia respondo al tiu, kiu miras, ke ni ne sufiĉe vastiĝis en la mondo dum la 9 jaroj de nia ĝisnuna ekzistado. Jes, ni vivis, kvankam ĉio mankis al ni, kvankam ĉiutage ni devis batali kontraŭ nova malhelpaĵo, kvankam oni ĉiam anoncis nian morton kaj eĉ penis rapidi^i ĝin. Ni vivis m algraŭ la malamikoj kaj la persekutantoj, m algraŭ la ĵaluzo, la envio, la mokado, la insulto. Ni vivis, kaj ĉiu peno por mortigi nin restis senfrukta. Cu tio ĉi ne estas jam io ? io bela, io m iriga ? »

L a rusa periodo de la historio de nia lingvo estas do tre grava, ĝi estas la tempo de la malfacila batalado de la unuaj pioniroj kontraŭ la homa indiferenteco kaj skeptikeco.

L a lingvo multe gajnis de tio, ke la unuaj aŭtoroj estis slavoj. L a simpleco de la slava sintakso, la logika aranĝo de la frazoj en la slavaj lingvoj, ilia absoluta libera kaj natura vortordo estis senkonscie enkondukitaj en Esperanton de la slavaj aŭtoroj kaj estis poste imitataj de neslavoj. Sed krom aferoj imitindaj la rusoj kaj aliaj slavoj enkondukis en Esperan- ton ankaŭ kelkajn malbonaĵojn, kiuj bedaŭrinde ankaŭ tro- vis imitantojn. L a riĉeco de la slavaj lingvoj dependas de la uzado de prepozicioj-prefiksoj. Ili donas al la radiko tre mul- tajn signifojn, kiuj iafoje tiel ŝanĝas la radikan sencon, ke preskaŭ neeble estas klarigt la kialon de la fakto. Krom tio la prepozicioj-prefiksoj anstataŭas en la slavaj lingvoj la kun- metitajn tempojn. Pri ĉi tiuj du punktoj ofte forgesas la slavaj esperantistoj kaj uzante prepoziciojn laŭ la slava maniero fa- riĝas iafoje nekompreneblaj. Kiel ekzemplon mi citos la vortojn elrigardi, subaĉeti, kiuj estas teruraĵ nekompreneblaj idiotismoj, elvokantaj la ĉielan venĝon. M algraŭ tio la slavoj estos ele- mento ekstreme utila en la estonta lingva internacia komitato, pro kaŭzoj diritaj supre kaj pro ilia sciado de fremdaj lingvoj.

Post la rusa venis la franca periodo de Esperanto. L a sen-

laca dekjara agado de S-ro B

alportis fine fruktojn

kaj en la jaro 1898, en kiu estis fondita la franca societo por la

propagando de Esperanto kaj la gazeto « L ’Espĉrantiste »,